Białoruska mniejszość narodowa w II Rzeczypospolitej w historiografii polskiej



Podobne dokumenty
Lud Podolski, Głos Podola, Ziemia Podolska

Wymagania edukacyjne z historii do klasy I dopuszczający

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII

1. Publikacje książkowe. * Działalność Polskich Związków Zawodowych w ŚFZZ , Warszawa 1986; Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, s.

HISTORIA ADMINISTRACJI W POLSCE Autor: Wojciech Witkowski

Księgarnia PWN: Wojciech Witkowski - Historia administracji w Polsce

Dr Barbara Klassa Zakład Metodologii Historii i Historii Historiografii Instytut Historii Uniwersytet Gdański

ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII

Kształtowanie poczucia tożsamości regionalnej w działaniach Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wlkp.

- podnoszenie poziomu wiedzy historycznej, pobudzanie twórczego myślenia,

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo. Niedostateczny

Wymagania edukacyjne dla uczniów klasy VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo

HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny

Stan badań nad dziejami Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi w Polsce

Uniwersytet Wrocławski

Grzegorz Motyka Rafał Wnuk Tomasz Stryjek Adam F. Baran. Wojna. po wojnie. Antysowieckie podziemie w Europie Ârodkowo-Wschodniej w latach

Historia. Specjalność nauczycielska Studia niestacjonarne 2. stopnia

Plan wynikowy z historii poziom podstawowy na rok szkolny 2016/2017 dla klasy I a

Koło historyczne 1abc

W odpowiedzi na artykuł Ihara Szauczuka Wyższa humanistyczna edukacja na Białorusi w okresie międzywojennym: szkic historyczny

Spis treści: WYKAZ SKRÓTÓW WSTĘP

1. Przemiany religijne i polityczne w Europie od średniowiecza do. a. Historia polityczna, kultura polityczna i ideologia wczesnego

PROGRAM DLA STUDIÓW I STOPNIA NA KIERUNKU HISTORIA DLA STUDENTÓW MISHUS Rok akademicki 2012/2013 I ROK

6. Rozwijanie umiejętności pracy z różnorodnymi źródłami historycznymi.

Rozkład materiału. kl. III/podręcznik :Poznać, zrozumieć, WSiP 2009/

Wystawa plenerowa Powstała, by żyć w 100. rocznicę odzyskania niepodległości Warszawa, 29 maja 20 czerwca 2018

SYLABUS. Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Socjologiczno-Historyczny, Katedra Politologii

PODSTAWA PROGRAMOWA (zakres podstawowy)

REGULAMIN MIĘDZYPOWIATOWEGO KONKURSU HISTORYCZNEGO DROGI DO WOLNOŚCI W ROCZNICĘ 100- LECIA ODZYSKANIA PRZEZ POLSKĘ NIEPODLEGŁOŚCI

Piłsudski i Dmowski dwie wizje niepodległej Polski. Debata Lublin, 6 września 2018

Roman Kabaczij. WYGNANI NA STEPY Przesiedlenia ludności ukraińskiej z Polski na południe Ukrainy w latach

Andrzej Grzeszczuk. Wileńszczyzna. w II Rzeczypospolitej. Materiały dydaktyczne do lekcji historii dla szkół ponadpodstawowych

KARTA KURSU Wykład ogólnouczelniany

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo. Niedostateczny.

PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH 2011, R. X, NR 2

KIERUNEK HISTORIA PROGRAM STUDIÓW (TABELE)

KIERUNEK HISTORIA PROGRAM STUDIÓW (TABELE)

Spis treści CZĘŚĆ PIERWSZA U ŹRÓDEŁ USTROJU MARCOWEGO. I. Powrót na mapę polityczną Europy. Wstęp... 11

1. Propagowanie i rozwój zainteresowania historią, z uwzględnieniem historii lokalnej.

Historia spisów powszechnych w Polsce w XX i XXI wieku

Po zakończeniu modułu i potwierdzeniu osiągnięcia EK student / ka:

ZAJMOWANE STANOWISKO PRACY AKTUALNIE: Pracownik Starostwa Powiatowego w Tarnowie Wydział Kultury i Promocji

-w Wprowadzenie 12 Wstęp

11 listopada 1918 roku

Struktura narodowościowa ludności Polski, Wolnego Miasta Gdańska oraz wschodnich obszarów Niemiec w latach

Wokół książek. VI. Białoruś i Rosja: jedność historiozoficzna i cywilizacyjna?... VII. Białoruska wizja ideologii państwowej...

SPIS TREŚCI Przedmowa Wprowadzenie: Próba konceptualizacji rosyjskiego procesu rewolucyjnego Rozdział 1. Rewolucje a rewolucja rosyjska

1. Społeczeństwo polskie w dwudziestoleciu międzywojennym

HISTORIA klasa 1 Liceum Ogólnokształcącego (4 letniego)

WYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA

SYLABUS. Studia Kierunek studiów Poziom kształcenia Forma studiów Politologia studia I stopnia stacjonarne

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

Indywidualne wymagania dla ucznia klasy VI. Przedmiot: historia i społeczeństwo. Ocena dopuszczająca. ocena dostateczna

Andrzej Jezierski. Cecylia Leszczyńska HISTORIA

Liczba godzin stacjonarne: Wykłady: 30. niestacjonarne: Wykłady: 18

PLAN BADAŃ NA LATA (ZARYS)

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII- KLASA VI DOSTOSOWANE DO INDYWIDUALNYCH MOŻLIOWŚCI UCZNIA

Opis wystawy W 90-tą rocznicę Powstania Wielkopolskiego Grupa Leszno

Temat: Kresy Wschodnie

SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Wydział Socjologiczno-Historyczny. Instytut Nauk o Polityce

profesor nadzwyczajny

SYLABUS. Wydział Socjologiczno-Historyczny Katedra Politologii

Przedmioty specjalizacji zawodowej (do wyboru jedna z dwóch specjalizacji - zob. zał )

OD STAROŻYTNOŚCI DO R.

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo. Niedostateczny

- Posługuje się następującymi pojęciami: rewolucja przemysłowa, romantyzm, pozytywizm, faszyzm, zimna wojna, stan wojenny, demokracja.

KARTA KURSU Historia. Studia niestacjonarne I stopnień (licencjat) Rok I, semestr 2. Społeczeństwo i gospodarka średniowiecza. Kod Punktacja ECTS* 1

VII Międzynarodowa Konferencja Naukowa z zagadnień kultury pogranicza pt.

Konferencja Wikimedia Polska Gdańsk, 14 czerwca Tomasz Bladyniec

WSTĘP 11 GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I NOWY REGIONALIZM 19

Warszawa ma wiele twarzy Konferencja z cyklu Warszawska Jesień Archiwalna

ROLA RUCHU WYDAWNICZEGO W FUNKCJONOWANIU POLAKÓW NA ZAOLZIU ( )

Niepodległa polska 100 lat

Kartograficzny obraz życia kulturalnego Warszawy na dawnych planach miasta.

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo NIEDOSTETECZNY

HISTORIA USTROJU POLSKI. Autor: Marian Kallas

OPIS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

I. Zawody wiedzy o zasięgu ponadwojewódzkim organizowane przez Małopolskiego Kuratora Oświaty na podstawie zawartych porozumień.

Historia (Archiwistyka i Zarządzanie Dokumentacją; Dokumentalistyka; Regionalistyka) Studia niestacjonarne 2. stopnia (zaoczne)

PLAN PRACY PIN INSTYTUTU ŚLĄSKIEGO W OPOLU na 2017 rok

Spis treści. Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski. Do Czytelnika Przedmowa... 13

W KRĘGU HISTORII, POLITOLOGII I EDUKACJI STUDIA I SZKICE DEDYKOWANE PROFESOROWI WITOLDOWI WOJDYLE ZBIGNIEWA KARPUSA, GRZEGORZA RADOMSKIEGO,

Semestr: zimowy. Zaliczenie: Praca pisemna Test końcowy Aktywność na zajęciach

Konferencja naukowa Na stos rzuciliśmy nasz życia los W setną rocznicę Niepodległości Polski Kielce, 8 9 listopada 2018

Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski

Małopolski Konkurs Tematyczny:

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z historii i wiedzy o społeczeństwie. w Regionalnym Centrum Edukacji Zawodowej w Lubartowie

2. Organizatorem Konkursu jest Lubuski Kurator Oświaty, zwany dalej Kuratorem.

Spis treści. Bujak w Żmiącej Socjolog i który ma rację Pytanie badawcze: prymordializm i prymordializacja... 29

Fot. Katarzyna Ratajczak-Sowa (IPN)

Andrzej Rossa Profesor Tadeusz Kmiecik - żołnierz, uczony, wychowawca, przyjaciel. Słupskie Studia Historyczne 13, 11-14

EDWARD MACKIEWICZ POLSKIE DROGI I BEZDROŻA

Litwa, Białoruś, Ukraina w myśli politycznej Leona Wasilewskiego, Wydaw. Księgarnia Akademicka, Kraków 1998.

Historia. Specjalność nauczycielska Studia stacjonarne 2. stopnia

Monografie: Artykuły opublikowane:

HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO KLASA IV

Antony Polonsky. Stosunki polsko-żydowskie od 1984 roku: Refleksje uczestnika

Źródła, dokumenty do dziejów Narodowej Demokracji Romana Dmowskiego

Transkrypt:

Eugeniusz Mironowicz (Białystok) Białoruska mniejszość narodowa w II Rzeczypospolitej w historiografii polskiej Według szacunków prof. Jerzego Tomaszewskiego w Polsce na pocz. lat 30. mieszkało 1 954 tys. Białorusinów i stanowili oni 6,1 proc. ludności kraju. Był to jednocześnie poważny problem polityczny w państwie, który siłą rzeczy znalazł odpowiednie odzwierciedlenie w aktach instytucji państwowych, szczególnie takich, jak Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Spraw Wojskowych, a także w aktach partii politycznych, organizacji społecznych, religijnych, archiwach prywatnych. Pierwsze opracowania na temat społeczności białoruskiej w latach 1918-1939 były udziałem ludzi będących w centrum ówczesnego życia politycznego, często mających wpływ na przebieg wydarzeń, kreujących sytuację polityczną lub przynajmniej będących jej bezpośrednimi świadkami. W pierwszym rzędzie należy wymienić Leona Wasilewskiego 1, Tadeusza Hołówkę 2, Mieczysława Niedziałkowskiego 3, Konstantego Srokowskiego 4, Stanisława Grabskiego 5. 1 L. Wasilewski, Sprawa kresów i mniejszości narodowych w Polsce, Warszawa 1925; tenże, Zagadnienia polskiej polityki narodowościowej, Droga", 1923, nr 4; tenże, Białoruś i ruch białoruski, Przegląd Współczesny", 1924, t. 9; tenże, Białorusini, Świat i Życie", 1933, t. 1. 2 T. Hołówko, Kwestia narodowościowa, Warszawa 1922. 3 M. Niedziałkowski, Ustawy tzw. kresowe, Palestra", 1925, nr 2, s. 112-128. 4 K. Srokowski, Sprawa narodowościowa na Kresach Wschodnich, Kraków 1924. 5 S. Grabski, Szkoła na Kresach Wschodnich, Oświata Polska", 1926, nr 3; tenże, Zagadnienia polityki narodowo-państwowej, Warszawa 1935. 176

Relatywnie rzecz biorąc problem białoruski w II Rzeczypospolitej nie cieszył się jednak w okresie międzywojennym dużym zainteresowaniem środowisk naukowych. Do wyjątków należą opracowania historii Białorusinów Stanisława Ełskiego-Łaniewskiego 6 i Seweryna Wysłoucha 7. Częściej natomiast Białorusini przedstawiani byli jako groźne dla państwa zjawisko polityczne. Książka kanonika W. Borodzicza pt. Kresy polskie w niebezpieczeństwie 8 lub Franciszka Oskierki (występującego pod pseudonimem M. Murdelio) pt. Sęp nam wyjada nie serca lecz mózgi 9 były histeryczną reakcją na samo istnienie Białorusinów w państwie polskim. Franciszek Oskierka, przedstawiając dzieje tej części Europy od prehistorii po czasy nam współczesne, udowadniał, że Białorusinów nigdy nie było i są oni wymysłem carskiej i bolszewickiej propagandy oraz niewłaściwych reakcji rządów polskich na tę propagandę. Bardziej racjonalnymi argumentami mówiącymi o konieczności prowadzenia asymilacyjnej polityki wobec Bałorusinów posługiwali się działacze narodowi Stanisław Stroński 10 i Władysław Studnicki 11. Wiele uwagi w polskiej przedwojennej historiografii poświęcono konfliktom religijnym w województwach wschodnich. W tym kontekście problem białoruski stanowił nieodłączną część opisywanych zjawisk 12. Zarówno dokumenty sporządzone przez administrację centralną i terenową, służby policyjne i informacji wojskowej, jak i publikowane przez polską prasę kresową rozważania znanych polityków i działaczy, stanowią bogatą bazę, w oparciu o którą mogły być prowadzone badania w okresie powojennym. Oprócz źródeł sporządzonych przez stronę polską na temat mniejszości białoruskiej, ogromny zasób informacji dostarcza dorobek pisarski samych Białorusinów. Jak wynika z badań Jerzego Traczuka, w okresie międzywojennym środowiska białoruskie wydawały około 300 tytułów różnych czasopism oraz kilkaset tytułów książkowych 13. Ich treść odzwierciedlała stan ducha nie tylko autorów, lecz również znacznej części środowisk białoruskich. Literatura ta stanowiła jakby drugą część prawdy o badanym przedmiocie, 6 S. Ełski, Sprawa białoruska, Warszawa 1931. 7 S. Wysłouch, Białorusini na Ziemi Wileńskiej, [w:] Wilno i Ziemia Wileńska, Wilno 1930; tenże, Polacy, Białorusini-katolicy na terenie Wileńszczyzny, Warszawa 1938; tenże, Rola Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi w ruchu narodowym Białorusinów w Polsce, Wilno 1933. 8 Ks. kan. W. Borodzicz, Kresy polskie w niebezpieczeństwie, Wilno 1930. 9 M. Murdelio, Sęp nam wyjada nie serca lecz mózgi. Jak tworzyliśmy hurtki i do obrońców sprawy białoruskiej, Wilno 1927. 10 S. Stroński, Pierwsze dziesięć lat, 1918-1928, Lwów 1928. H W. Studnicki, Kolonizacja i rozwój gospodarczy naszego wschodu, Warszawa 1921; tenże, W sprawie osadnictwa żołnierskiego na ziemiach wschodnich, Warszawa 1922; tenże, Polska polityka narodowościowa, Słowo", 1923, nr 44. 12 S. Piotrowski, Wojna religijna na Kresach, Warszawa 1930. 13 J. Traczuk, Prasa białoruska w II Rzeczypospolitej. Bibliografia, [w:] Studia polonoslavica-orientalia. Acta litteraria XIII, Warszawa 1992. 177

jakim była mniejszość białoruska w II Rzeczypospolitej. Brak jest jednak śladów, by w polskiej historiografii lub chociażby publicystyce tego okresu uwzględniane były racje narodowe, polityczne, religijne przedstawiane np. w pracach Antoniego Łuckiewicza 14 lub Adama Stankiewicza 15. Argumentacja była w zasadzie jednostronna. Oddziaływanie białoruskiej bazy źródłowej na stronę polską było prawie żadne. Sporadycznie można tylko znaleźć ślady znajomości piśmiennictwa w języku białoruskim w pracach polskich historyków i publicystów. Przedwojenna historiografia stworzyła jedynie zewnętrzny obraz mniejszości białoruskiej, głównie na podstawie informacji przedstawiających fakty i zdarzenia, bez poszukiwania przyczyn. Ponadto zbyt często historiografia polska zdradzała tendencje służenia racjom politycznym państwa, wyrzekając się być może mimowolnie obiektywizmu niezbędnego w działalności naukowej. W przypadku Białorusinów często stosowano metodę przemilczania niektórych faktów, które nie sprzyjały umacnianiu tezy o niehistorycznym narodzie". Z lektury podręczników do nauki historii można było odnieść wrażenie, że Wielkie Księstwo Litewskie było krainą zamieszkałą przez Litwinów, ochrzczonych w końcu XIV w., a Chodkiewiczowie, Radziwiłłowie, Ogińscy zawsze byli Polakami. Większość tych uwag można odnieść również do podręczników powojennych, niezależnie od tego czy powstały one przed czy po 1989 r. W zasadzie trudno mówić o mniejszości białoruskiej w II Rzeczypospolitej jako o temacie badawczym w historiografii polskiej do lat 60. Drukowane wcześniej w latach 50. w różnych czasopismach materiały poświęcone białoruskiemu ruchowi komunistycznemu miały bardziej propagandowy charakter i powstawały głównie na bazie opracowań historyków radzieckich. Była to raczej wizja dziejów nakreślona przez panującą wówczas elitę radziecką, niż ich opis przy pomocy naukowych metod badawczych. Na pocz. lat 60. pojawiło się kilka prac, które przywracały tematykę białoruską w II Rzeczypospolitej do polskich ośrodków naukowych. Praca J. Tomaszewskiego o Polesiu, przedstawiająca stosunki społeczno-ekonomiczne tam panujące, bez wątpienia w o wiele większym stopniu tłumaczyła przyczyny istniejącego stanu świadomości narodowej oraz popularności komunizmu wśród chłopów białoruskich niż dziesiątki referatów poświęconych Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi i walce klasowej" 16. Kolejną ważną pracą była książka Józefa Lewandowskiego opisująca politykę piłsudczyków wobec Białorusinów i Litwinów 17. W 1967 r. prof. J. Tomaszewski do- 14 A. Łuckiewicz, Okupacja polska na Białorusi, Wilno 1920; tenże, Za dwaccać piać hadou (1903-1928), Wilnia 1928. 15 A. Stankiewicz, Da historyi biełaruskaha palitycznaha wyzwalenńnia, Wilnia 1934; tenże, Biełaruski chryścijański ruch, Wilnia 1939. 16 J. Tomaszewski, Z dziejów Polesia. Zarys stosunków społeczno-ekonomicznych, Warszawa 1963. 17 J. Lewandowski, Federalizm. Litwa i Białoruś w polityce obozu belwederskiego, Warszawa 1962. 178

konał próby ustalenia faktycznej liczby Białorusinów w II Rzeczypospolitej 18. Okazało się, że było ich dwukrotnie więcej niż wynikałoby to z danych otrzymanych na podstawie spisu w 1931 r. W latach 60. prace badawcze nad określeniem świadomości narodowej Białorusinów w II Rzeczypospolitej rozpoczął Włodzimierz Pawluczuk, socjolog pochodzący ze środowisk białoruskich Białostocczyzny. Opublikowane wyniki jego badań przeraziły ówczesnych działaczy białoruskich z Białostocczyzny 19. Zdaniem W. Pawluczuka, aktywność polityczna Białorusinów miała wiele cech charakterystycznych dla ruchów religijnych i była wyrazem frustracji spowodowanej sytuacją polityczną i ekonomiczną oraz kryzysem tradycyjnych wartości typowych dla środowisk chłopskich. Teoria ta była jednocześnie profanacją marksistowskiej interpretacji dziejów określanej dotychczas jako walka klas". W tym okresie pojawiły się pierwsze, oparte na naukowych przesłankach prace na temat białoruskiego ruchu komunistycznego. Ich autorka, Aleksandra Bergman, uczestniczka tego ruchu, potrafiła pisać nie tylko z szacunkiem o organizacji, z którą w młodości wiązała swoje nadzieje, lecz również z pełnym krytycyzmem i obiektywizmem 20. Monograficzne opracowanie tej autorki poświęcone Bronisławowi Taraszkiewiczowi było w zasadzie przedstawieniem nie tylko losów jednego człowieka, lecz tej klasy białoruskich polityków, którzy będąc obywatelami polskimi, w poszukiwaniu najlepszego sposobu przetrwania dla Białorusinów zmuszeni byli do ciągłego wyboru mniejszego zła. Prawdziwy renesans zainteresowania środowisk naukowych problemami mniejszości narodowych nastąpił w latach 80. Oprócz nowych prac dobrze znanych autorów, takich jak prof. J. Tomaszewski 21 i A. Bergman 22, pojawiły się różne opracowania w kilku ośrodkach naukowych kraju. Jan Jurkiewicz charakteryzując polską myśl polityczną na Litwie i Białorusi w latach 1905-1922 przedstawił także szanse Białorusinów na niepodległość w istniejących wówczas realiach politycznych i społecznych 23. W II poł. lat 80. pojawiły się pierwsze artykuły Krystyny Gomółki omawiające stosunek polskich 18 J. Tomaszewski, Robotnicy Białorusini w latach 1919-1939 w Polsce, [w:] Acta Baltico-Slavica", 1967. 19 W. Pawluczuk, Procesy dezintegracyjne w prawosławnych społecznościach wiejskich, Wieś Współczesna", 1967, nr 5; tenże, Białorusini jako grupa etniczna, Studia Socjologiczne", 1968, nr 2; tenże, Światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczności tradycyjnej, Warszawa 1972. 20 A. Bergman, Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi, Rocznik Białostocki", 1967, t. VII; tejże, Rzecz o Bronisławie Taraszkiewiczu, Warszawa 1977. 21 J. Tomaszewski, Rzeczpospolita wielu narodów, Warszawa 1985; tenże, Ojczyzna nie tylko Polaków, Warszawa 1985. 22 A. Bergman, Sprawy białoruskie w II Rzeczypospolitej, Warszawa 1984. 23 J. Jurkiewicz, Rozwój polskiej myśli politycznej na Litwie i Białorusi w latach 1905-1922, Poznań 1983. 179

polityków i ugrupowań politycznych do kwestii białoruskiej w okresie walki o kształt państwa polskiego po I wojnie światowej 24. Sprawom białoruskim w II Rzeczypospolitej była poświęcona praca doktorska i habilitacyjna K. Gomółki 25. W latach 80. ukształtowała się dość liczna jak na mniejszość narodową grupa historyków białoruskich mieszkających w Polsce. Wprawdzie nikt z tego środowiska nie skoncentrował się na badaniach okresu międzywojennego, jednakże w czasopismach naukowych poświęconych sprawom białoruskim ukazało się kilka publikacji poświęconych tej problematyce w II Rzeczypospolitej, których autorami byli polscy Białorusini. Na uwagę zasługują również badania socjologiczne nad stanem świadomości narodowej Białorusinów w okresie międzywojennym prowadzone przez prof. Andrzeja Sadowskiego z Białegostoku. Chociaż dotyczą one obszaru Białostocczyzny, dają jednak wyobrażenie o procesach, które w jakimś stopniu obejmowały całą zachodnią Białoruś 26. Temat Białorusini w II Rzeczypospolitej był wielokrotnie dyskutowany na konferencjach naukowych, licznie organizowanych zwłaszcza na przełomie lat 80. i 90. Plon prac tych konferencji publikowany był w formie oddzielnych wydań książkowych 27. 24 K. Gomółka, Ignacy Paderewski wobec kwestii białoruskiej w okresie konferencji wersalskiej, [w:] Studia i szkice z dziejów najnowszych, Warszawa 1987; tejże, Józef Piłsudski wobec kwestii białoruskiej a wschodnia granica Polski w latach 1918-1922, [w:] Narodziny Polski niepodległej. Wizje - Realia - Opinie, Warszawa 1988; tejże, Polskie ugrupowania polityczne wobec kwestii białoruskiej 1918-1922, Warszawa 1989. 25 K. Gomółka, Białorusini w II Rzeczypospolitej, Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej. Ekonomia", Gdańsk 1992, nr 31; tejże, Między Polską a Rosją. Białorusini w koncepcjach polskich ugrupowań politycznych 1918-1922, Warszawa 1994. 26 A. Sadowski, Narody wielkie i małe. Białorusini w Polsce, Kraków 1991. 27 Do najwartościowszych należą zbiory referatów zawarte w książkach: Colloąuium narodów, Łódź 1987; Polska - Polacy - mniejszości narodowe. Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, t. VIII, Wrocław - Warszawa - Kraków 1992; Społeczeństwo białoruskie, litewskie i polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej w latach 1939-1941, Warszawa 1995. 180