GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Warszawa, 26.5.215 r. Wstęp Notatka informacyjna Sytuacja gospodarstw domowych w 214 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych W 214 r. sytuacja materialna gospodarstw domowych w Polsce poprawiła się. Osiągały one wyższe dochody. Mimo, iż więcej wydawały, wzrosła nadwyżka dochodów nad wydatkami. Gospodarstwa domowe były też lepiej wyposażone w dobra trwałego użytkowania nowej generacji i zamieszkiwały nieco większe mieszkania. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w zaokrągleniu do 1 zł ukształtował się w 214 r. na poziomie 134 zł i był realnie wyższy o 3,2% od dochodu z roku 213. Przeciętne miesięczne wydatki w gospodarstwach domowych na osobę w 214 r. wyniosły 179 zł, były realnie wyższe o 1,6% od wydatków z roku 213 stanowiły 8,5% dochodów (w 213 r. 81,7%). Wydatki na towary i usługi konsumpcyjne wyniosły średnio 132 zł i realnie były wyższe o 1,4% w stosunku do 213 r.. Wykres 1. Poziom przeciętnych miesięcznych dochodów i wydatków na 1 osobę w gospodarstwie domowym oraz udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w latach 24-214 PLN 14 13 12 11 1 9 7 6 5 4 3 2 1 Dochód rozporządzalny Wydatki Udział wydatków w dochodzie 121 1235 1278 1299 134 94,5% 146 1114 9,7% 929 998 121 151 162 179 89,2% 87,2% 957 735 761 94 835 695 69 745 81 86,5% 85,8% 83,1% 82,7% 82,2% 81,7% 8,5% 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 1% 98% 96% 94% 92% 9% 88% 86% 84% 82% 8% 78% 76% 74% 72% Zanotowano dalszy spadek ilościowego spożycia większości podstawowych artykułów żywnościowych oraz niewielki wzrost spożycia owoców i mięsa surowego. W dalszym ciągu następuje poprawa wyposażenia gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania, zwłaszcza w telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny, zmywarkę do naczyń i komputer z szerokopasmowym dostępem do Internetu. Przeciętne gospodarstwo domowe w 214 roku zajmowało mieszkanie o powierzchni 75,8 m 2 (w 213 74,5 m 2 ), składające się z 2,9 pokoi. Podobnie jak w 213 roku, ponad połowa badanych gospodarstw domowych oceniała swoją sytuację materialną jako przeciętną, więcej niż co czwarte gospodarstwo postrzegało ją jako raczej dobrą albo bardzo dobrą, a niespełna co piąte - jako raczej złą albo złą. 1

Dochody i wydatki Zróżnicowanie przeciętnych miesięcznych dochodów i wydatków pomiędzy poszczególnymi grupami społeczno-ekonomicznymi było, podobnie jak w roku poprzednim, relatywnie duże. W 214 r. zarówno przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny, jak i przeciętne miesięczne wydatki na osobę, były najwyższe w gospodarstwach osób pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym (tak jak i w roku ubiegłym) i wynosiły odpowiednio: 1632 zł i 132 zł. Dochód w tej grupie gospodarstw domowych był o 21,7% wyższy od średniego dochodu w gospodarstwach ogółem, a wydatki o 2,7% wyższe od średnich wydatków ogółem. Podobnie jak w roku poprzednim najniższym przeciętnym dochodem rozporządzalnym na osobę dysponowały gospodarstwa domowe rolników (151 zł) i był on o 21,6% niższy od średniej w gospodarstwach ogółem. W gospodarstwach rolników odnotowano również najniższe wydatki (799 zł), które były niższe od średnich wydatków dla gospodarstw ogółem o 25,9%. Wykres 2. Wskaźnik dochodu rozporządzalnego i wydatków na 1 osobę w gospodarstwach domowych w odniesieniu do średniej dla Polski według grup społeczno-ekonomicznych w 214 r. 13% 12% 11% 1% 9% 8% 7% Dochód rozporządzalny 1,6% 98,5% 78,4% Wydatki 74,1% 121,7% 12,7% pracownicy rolnicy pracujący na własny rachunek 18,8% Polska = 1% Grupy społeczno-ekonomiczne 111,6% emeryci 8,% renciści 89,6% Najwyższy udział wydatków w dochodach odnotowano w gospodarstwach domowych rencistów 9,1%, co może świadczyć o bardzo ograniczonych możliwościach bieżącego oszczędzania. Udział ten był jednak o 3,8 p. proc. niższy niż w 213 r. Największą średnią kwotę nadwyżki dochodu nad wydatkami stwierdzono w grupie pracujących na własny rachunek wydatki stanowiły 79,8 % dochodów (w 213 r. 81,5%). 2

Wykres 3. Dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział przeciętnych miesięcznych wydatków w dochodzie rozporządzalnym według grup społeczno-ekonomicznych w 214 r. PLN 1 16 14 12 1 6 4 2 Dochód rozporządzalny Wydatki Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym 134 1349 179 163 151 799 1632 132 1458 123 172 8,5% 78,8% 76,1% 79,8% 82,5% 9,1% Ogółem pracownicy rolnicy pracujący na własny rachunek Grupy społeczno-ekonomiczne emeryci 966 renciści W 214 r. wystąpił wzrost realnego poziomu przeciętnego dochodu rozporządzalnego ogółem o 3,2%. Realny wzrost dochodów wystąpił we wszystkich grupach społecznoekonomicznych gospodarstw domowych z wyjątkiem gospodarstw domowych rolników (spadek o 8,7%). Najwyższy wzrost zanotowano w gospodarstwach domowych rencistów (6,4%). Realny dochód na osobę z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie spadł o 14,4%, na co wpłynął ponad 1% realny spadek przychodów z produkcji rolniczej i realny spadek dopłat związanych z użytkowaniem gospodarstwa rolnego 1 o 18,8%. Z drugiej strony odnotowano realny spadek bieżących nakładów na produkcję rolną o 8,6%. W strukturze dochodów gospodarstw domowych rolników spadł udział dochodów z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie z 7,3% w 213 r. do 65,9% w 214 r. (spadek o 4,4 p. proc.), a wzrósł udział dochodów z pracy najemnej z 1,7% w 213 r. do 13,5% w 214 r. (wzrost o 2,8 p. proc.). W pozostałych grupach struktura dochodu rozporządzalnego według głównego źródła pozyskania nie uległa istotnej zmianie w stosunku do roku poprzedniego. Ponownie najwyższy udział dochodów z głównego źródła utrzymania osiągały gospodarstwa domowe pracowników (84,%), a najniższy gospodarstwa domowe rolników (65,9%). W 214 roku we wszystkich grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych wystąpił niewielki realny wzrost przeciętnych miesięcznych wydatków (od,5% w grupie emerytów do 2,3% w grupie rolników) w stosunku do roku 213. Nadal najwyższy udział w strukturze wydatków ogółu gospodarstw domowych miały wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe 24,4%, przy czym w gospodarstwach pracujących na własny rachunek stanowiły one 2,9%, a w gospodarstwach rolników 31,% wszystkich wydatków. W 213 r. były to wartości nieco wyższe: odpowiednio 24,9%, 21,2%, 31,5%. Poważną pozycję w wydatkach gospodarstw domowych stanowiły również wydatki na użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii, których udział w wydatkach ogółem spadł w porównaniu do roku poprzedniego we wszystkich grupach gospodarstw domowych - dla gospodarstw ogółem o,7 p. proc. do 2,1%. Największy spadek odnotowano w grupie rencistów o 1,7 p. proc., ale nadal ich udział był w tej grupie najwyższy wśród wszystkich grup społeczno-ekonomicznych. 1 Należy pamiętać, że płatności bezpośrednie są wypłacane w okresie od 1 grudnia do 3 czerwca roku następnego. 3

Wykres 4. Udział wydatków związanych z utrzymaniem mieszkania lub domu i nośnikami energii w całości wydatków gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych w latach 213-214 3% 25% 2% 15% 1% 5% 2,8% 2,1% 12,2% 11,5% Wydatki na utrzymanie mieszkania lub domu i nośniki energii w 213 r. w tym nośniki energii Wydatki na utrzymanie mieszkania lub domu i nośniki energii w 214 r. w tym nośniki energii 19,4% 18,8% 1,9% 1,4% 18,7% 18,3% 17,4% 17,9% 13,% 11,3% 1,9% 9,9% 23,9% 23,3% 27,1% 25,4% 17,1% 15,3% 14,5% 15,3% % Ogółem pracownicy rolnicy pracujący na własny rachunek emeryci renciści Grupy społeczno-ekonomiczne W ciągu ostatniego dziesięciolecia udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe w wydatkach ogółem gospodarstw domowych systematycznie spadał do roku 21, w następnych latach utrzymał się na zbliżonym poziomie ok. 25%. Natomiast udział wydatków na utrzymanie mieszkania i nośniki energii nieznacznie spadał w latach 24 27, w latach 28 211 wzrastał do nieco ponad 2%), w ostatnich latach wahał się w przedziale 2,1% 2,8%. Różnica pomiędzy udziałami tych grup wydatkowych wyniosła w 214 r. ok. 4 p. proc. i była niemal dwukrotnie mniejsza niż w roku 25. 4% 35% Wykres 5. Udział wydatków na utrzymanie mieszkania lub domu i nośniki energii oraz żywność i napoje bezalkoholowe żywność i napoje bezalkoholowe mieszkanie i nośniki energii 4% 35% 3% 25% 27,8% 27,9% 26,9% 26,4% 25,4% 24,9% 24,6% 24,9% 24,9% 24,9% 24,4% 3% 25% 2% 15% 2,1% 19,5% 19,6% 18,3% 18,8% 19,5% 2,1% 2,6% 2,2% 2,8% 2,1% 2% 15% 1% 1% 5% 5% % 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 % Zmiany udziału w strukturze wydatków ogółu gospodarstw domowych między 214 a 213 rokiem w przypadku pozostałych grup towarów i usług konsumpcyjnych wyniosły od (,4) p. proc. dla wydatków na transport do (+1,3) p. proc. w przypadku wydatków na restauracje i hotele. 4

1,1% 4,2% 6,5% 5,% 9,2% Wykres 6. Struktura wydatków gospodarstw domowych (w % wydatków ogółem) w 214 r. żywność i napoje bezalkoholowe 1,6% napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe 4,4% 5,8% odzież i obuwie 24,4% 2,5% 5,3% użytkowanie mieszkania i nośniki energii wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego zdrowie transport łączność a) rekreacja i kultura b) edukacja 5,% 4,9% 2,1% restauracje i hotele pozostałe towary i usługi wydatki pozostałe kieszonkowe Najwyższy dochód rozporządzalny na gospodarstwo domowe osiągnęły gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek oraz rolników i był on odpowiednio o 2,7 i 2,3 raza wyższy niż w gospodarstwach domowych rencistów. Gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek poniosły również najwyższe wydatki, które były 2,4-raza wyższe niż w gospodarstwach domowych rencistów. Analizując te dane należy jednak wziąć pod uwagę średnią liczbę osób w poszczególnych typach gospodarstw domowych 2. Na wykresie 7 przedstawiono przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny i wydatki w przeliczeniu na gospodarstwo domowe. PLN 6 5 4 3 2 1 Wykres 7. Dochód rozporządzalny i wydatki na gospodarstwo domowe oraz udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym według grup społeczno-ekonomicznych w 214 r. Dochód rozporządzalny na gospodarstwo domowe Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym 3764 329 4449 4568 356 3475 Wydatki na gospodarstwo 542 4326 2777 2292 1998 8,5% 78,8% 76,1% 79,8% 82,5% 9,1% Ogółem pracownicy rolnicy pracujący na własny rachunek Grupy społeczno-ekonomiczne emeryci 1 renciści 2 Przeciętna liczba osób w gospodarstwach domowych ogółem w 214 r. wynosiła 2,73; w grupie pracowników 3,18; rolników 3,93; pracujących na własny rachunek 3,21; emerytów 1,94; rencistów 1,9. 5

Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny 2% osób o najwyższych dochodach (V grupa kwintylowa) wyniósł 2748 zł na osobę i był prawie 6,5-krotnie wyższy od analogicznego dochodu 2% osób uzyskujących najniższe dochody (I grupa kwintylowa). W przypadku wydatków średnia w V grupie kwintylowej wynosiła 1951 zł i była ponad 3,5-krotnie wyższa niż w I grupie kwintylowej. W gospodarstwach ogółem 2% osób znajdujących się w najlepszej sytuacji dochodowej (V grupa kwintylowa), skumulowanych było prawie 41,% dochodów całej badanej zbiorowości gospodarstw domowych, podczas gdy 2% osób pozostających w sytuacji najgorszej 6,4%. W 213 r. było to odpowiednio 42,% i 6,2%. Wykres 8. Dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział przeciętnych PLN miesięcznych wydatków w dochodzie rozporządzalnym według grup kwintylowych w 214 r. 3 2748 Dochód rozporządzalny Wydatki Udział wydatków w dochodzie 25 2 15 1 5 134 179 43 549 832 732 Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w najwyższej grupie kwintylowej wyniósł 71,%, a w najniższej 127,7%, co oznacza, że gospodarstwa najbiedniejsze były zmuszone korzystać ze swoich oszczędności bądź pożyczek lub kredytów. Zróżnicowanie udziału wydatków w dochodzie pomiędzy grupami najbogatszych gospodarstw domowych (V grupa kwintylowa) a najuboższych gospodarstw (I grupa kwintylowa), w odniesieniu do roku poprzedniego zmniejszyło się o 6,1 p. proc. 1149 939 1548 1225 8,5% 127,7% 88,% 81,7% 79,2% 71,% Ogółem pierwsza druga trzecia czwarta piąta Grupy kwintylowe Wykres 9. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym według grup kwintylowych w latach 211-214 PLN 32 Dochód rozporządzalny Udział wydatków w dochodzie ogółem Udział wydatków w dochodzie - V grupa kwintylowa Wydatki Udział wydatków w dochodzie - I grupa kwintylowa 1951 16% 2 24 2586 126,5% 127,8% 2679 133,8% 2728 127,7% 2748 14% 12% 2 16 1892 1961 1938 83,2% 82,8% 81,7% 8,5% 1951 1% 8% 12 1235 128 73,1% 1278 73,2% 1299 71,% 134 71,% 159 162 179 6% 4% 4 52 397 526 411 54 44 549 43 Ogółem pierwsza piąta Ogółem pierwsza piąta Ogółem pierwsza piąta Ogółem pierwsza piąta 211 212 213 214 Grupy kwintylowe 2% % 6

81 81 81 81 81 81 Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych jest czynnikiem wyraźnie różnicującym poziom i strukturę wydatków. Wyraża się to m.in. większym obciążeniem budżetów rodzin najuboższych wydatkami na żywność i napoje bezalkoholowe oraz na stałe opłaty mieszkaniowe (opłaty na rzecz właścicieli, za zaopatrywanie w wodę i inne usługi związane z zamieszkiwaniem i nośniki energii). Wykres 1. Udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe oraz opłaty mieszkaniowe w całości wydatków na 1 osobę w gospodarstwach domowych według grup kwintylowych w latach 213-214 6% 5% 45,7% 44,5% Udział w wydatkach ogółem w 213 r. Udział w wydatkach ogółem w 214 r. Wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe oraz stałe opłaty mieszkaniowe w 213 r. w zł. Wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe oraz stałe opłaty mieszkaniowe w 214 r. w zł. 55,8% 54,4% 53,3% 51,5% 49,7% 49,% 46,9% 45,2% 4% 37,3% 36,5% 3% 2% 1% % Ogółem pierwsza druga trzecia czwarta piąta Grupy kwintylowe W budżetach 2% osób o najniższych dochodach (I grupa kwintylowa) ww. wydatki na zaspokojenie podstawowych potrzeb stanowiły łącznie 54,4% tj. o 1,4 p. proc. mniej niż w 213 r., zaś u 2% osób o najwyższych dochodach (V grupa kwintylowa) jedynie 36,5% wydatków ogółem tj. o,8 p. proc. mniej niż w roku 213. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że (podobnie jak w 213 roku) kwota wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe w grupie najbogatszych była prawie dwukrotnie wyższa niż w grupie najuboższych, a w przypadku wydatków na użytkowanie mieszkania i nośniki energii nieco ponad trzykrotnie wyższa. Dla porównania średnie dochody i wydatki w V grupie kwintylowej były odpowiednio 6,5 i 3,5 razy wyższe niż w I grupie kwintylowej i był to poziom podobny do zaobserwowanego w 213 r. Zdecydowanie większa różnica wystąpiła w wysokości wydatków na towary i usługi nieżywnościowe (np. wydatki na edukację były prawie osiem razy wyższe w grupie najzamożniejszych niż najuboższych, wydatki na restauracje i hotele sześć razy wyższe, wydatki na rekreację i kulturę prawie sześć razy wyższe, wydatki na transport i zdrowie prawie pięć razy wyższe). Czynnikiem istotnie różnicującym poziom, dynamikę i strukturę dochodów oraz wydatków gospodarstw domowych jest miejsce zamieszkania. 7

16% 15% 14% 13% 12% 11% 1% 9% 8% 7% Wykres 11. Wskaźnik dochodu rozporządzalnego i wydatków na 1 osobę w gospodarstwach domowych w odniesieniu do średniej dla Polski według klasy miejscowości zamieszkania w 214 r. 152,6% Dochód rozporządzalny Wydatki 149,7% 113,1% 112,2% Miasta ogółem 92,% 92,% Miasta poniżej 2 tys. 17,7% 18,7% 12,9% 12,9% Miasta 2-99 tys. Polska = 1% 118,1% 115,3% Miasta 1-199 tys. Klasa miejscowości zamieszkania Miasta 2-499 tys. Miasta 5 tys. i większe Dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta był o 42,% wyższy niż na wsi (w 213 wyższy o 37,%), a w stosunku do średniej ogólnopolskiej w miastach był wyższy o 13,1% (w 213 r. wyższy o 11,8%), a na wsi niższy o 2,4% (w 213 r. niższy o 18,4%). Różnice te wynikały nie tylko z wysokości dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe, ale były również związane z większą liczbą osób wchodzących w skład gospodarstw domowych zamieszkujących wieś 3. Podobnie przedstawiały się wydatki gospodarstw domowych. Wydatki na osobę w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta były o 38,5% wyższe niż na wsi (w 213 r. wyższe o 35,5%), a w stosunku do średniej ogólnopolskiej w miastach były wyższe o 12,2% (w 213 r. wyższe o 11,4%), a na wsi niższe o 19,% (w 213 r. niższe o 17,8%). W miastach liczących co najmniej 5 tys. mieszkańców przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę był aż o 52,6% wyższy niż przeciętnie w kraju i było to o 1,5 p. proc. mniej niż przed rokiem. Natomiast wydatki były wyższe od przeciętnych krajowych o 49,7% i było to o,7 p. proc. więcej niż przed rokiem. PLN 22 2 1 16 14 12 1 6 4 2 1299 162 134 179 1453 1183 1516 1211 22 1582 246 1615 16 873 79,6% Wykres 12. Dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział wydatków Wieś 167 874 8,5% 79,8% 78,9% 81,7% 81,4% 79,% 81,9% 82,4% Ogółem Miasta ogółem Miasta 5 tys. i większe Wieś 81,% w dochodzie rozporządzalnym według klasy miejscowości zamieszkania w latach 213-214 Dochód rozporządzalny w 213 r. Wydatki w 213 r. Dochód rozporządzalny w 214 r. Wydatki w 214 r. Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 213 r. Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 214 r. Klasa miejscowości zamieszkania 3 Przeciętna liczba osób w gospodarstwach domowych zamieszkujących wieś wyniosła 3,1, a w miastach 2,5. 8

Udział wydatków w dochodzie wahał się od 78,9% w gospodarstwach domowych zamieszkujących miasta o liczbie mieszkańców co najmniej 5 tys. do 81,9% w gospodarstwach domowych zamieszkujących wieś. W porównaniu do 213 roku odnotowano minimalny spadek udziału wydatków w dochodzie w miastach jak i na wsi. W 214 roku w województwie mazowieckim, śląskim, pomorskim, dolnośląskim i zachodniopomorskim dochód rozporządzalny na osobę był wyższy od średniej krajowej. Zdecydowanie najwyższymi przeciętnymi dochodami na 1 osobę dysponowały gospodarstwa domowe z województwa mazowieckiego (174 zł) i były one o 27,1% wyższe niż przeciętny krajowy dochód na osobę. W porównaniu do 213 r. różnica ta była o 3, p. proc. niższa. Najniższe dochody, tak jak w 213 r., zarejestrowano w województwie podkarpackim (ok. 153 zł) i były one o 21,4% poniżej średniej krajowej, a w odniesieniu do 213 r. różnica ta zmniejszyła się o 1,8 p. proc.). Rozpiętość pomiędzy najwyższym a najniższym średnim dochodem na osobę w województwach w 214 roku wyniosła 48,5 p. proc. i była mniejsza niż w 213 r. o 4,8 p. proc. Przeciętne miesięczne wydatki powyżej średniej dla Polski w 214 r. odnotowano w województwach: mazowieckim, dolnośląskim, śląskim, łódzkim i pomorskim. W województwie mazowieckim przeciętne miesięczne wydatki na osobę były wyższe niż przeciętne dla Polski ogółem o 25,6% i pozostały na tym samym względnym poziomie co w 213 r. 9

Najniższe wydatki na 1 osobę odnotowano w województwie podkarpackim mniejsze o 16,5% od średniej dla całego kraju. W porównaniu do 213 r. różnica ta zmniejszyła się o 1,1 p. proc. Rozpiętość pomiędzy najwyższymi a najniższymi średnimi wydatkami na osobę w województwach w stosunku do średniej krajowej w 214 roku wyniosła 42,1 p. proc. (w 213 r. 43, p. proc.). Warto podkreślić, że skala zróżnicowania średnich wydatków gospodarstw domowych okazała się mniejsza niż w przypadku dochodów o 6,4 p. proc. (w 213 r. 1,3 p. proc.). W najlepszej sytuacji materialnej w przekroju według typu biologicznego gospodarstwa domowego znajdowały się małżeństwa 4 bez dzieci na utrzymaniu, których przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę był o 41,8% powyżej średniej krajowej, a przeciętne miesięczne wydatki były wyższe o 4,4% niż przeciętne wydatki na osobę gospodarstwa domowego. W najgorszej sytuacji materialnej były małżeństwa posiadające troje i więcej dzieci na utrzymaniu, których przeciętny dochód rozporządzalny na osobę był niższy o 39,8%, a wydatki na osobę były niższe o 36,3% niż średnia krajowa. 4 Do grupy tej dołączono także osoby żyjące w związkach nieformalnych. 1

Wykres 13. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych oraz udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym według typu biologicznego gospodarstwa domowego w latach 213-214 PLN 2 1 16 14 12 1 6 4 2 Dochód rozporządzalny w 213 r. Wydatki w 213 r. Dochód rozporządzalny w 214 r. Wydatki w 214 r. udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 213 r. udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 214 r. 1873 19 1299 162 134 179 157 1515 Poniżej przeciętnej krajowej o 15,6% (w 213 r. o 16,7%) kształtował się średni miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w gospodarstwach domowych, które miały w swoim składzie osobę niepełnosprawną. Również wydatki gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi były o 15% niższe od przeciętnych miesięcznych wydatków w gospodarstwach ogółem (w 213 r. o 14,5%). 792 682 87 687 116 954 168 8,5% 79,7% 85,2% 94,9% 81,7% 8,5% 86,1% 93,8% 113 Ogółem małżeństwa bez dzieci małżeństwa z 3 i więcej dzieci matka lub ojciec z dziećmi Typ biologiczny gospodarstwa domowego Wykres 14. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny i wydatki na 1 osobę oraz udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w gospodarstwach domowych z osobami i bez osób niepełnosprawnych w latach 213-214 PLN 16 14 12 1 6 4 2 Dochód rozporządzalny w 213 r. Wydatki w 213 r. Dochód rozporządzalny w 214 r. Wydatki w 214 r. Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 213 r. Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym w 214 r. 1299 162 134 179 182 98 1131 917 1362 116 1399 8,5% 81,1% 8,3% 81,7% 83,9% 81,2% 1124 Ogółem z osobami niepełnosprawnymi bez osób niepełnosprawnych Gospodarstwa domowe Spożycie ilościowe żywności Systematycznie spada przeciętne miesięczne spożycie na osobę większości podstawowych artykułów żywnościowych. W 214 r. najbardziej spadło spożycie pieczywa (o 4,6%). Wzrosło natomiast spożycie owoców (o 4,7%), cukru (o 1,7%) oraz mięsa surowego (o 1,4%). 11

Poziom spożycia większości artykułów żywnościowych w dużym stopniu zależy od dochodów gospodarstwa domowego. Wraz ze wzrostem zamożności gospodarstw rośnie poziom spożycia niektórych artykułów żywnościowych. Podobnie jak w latach poprzednich, w porównaniu z rodzinami o najniższych dochodach (I grupa kwintylowa), w gospodarstwach domowych osiągających najwyższe dochody (V grupa kwintylowa) spożywano przeciętnie miesięcznie na osobę w gospodarstwie domowym więcej: mięsa wołowego (ponad 5,7-krotnie), masła i wód mineralnych i źródlanych (2,9-krotnie), soków owocowych (2,8-krotnie), owoców (2,5-krotnie), jogurtów (2,4-krotnie), soków warzywnych i owocowo-warzywnych oraz ryb i owoców morza (2,3-krotnie), serów i twarogów (2,2-krotnie), warzyw (1,3-krotnie). Natomiast w gospodarstwach domowych o najniższych dochodach (I grupa kwintylowa) spożywano nieco więcej pieczywa, ziemniaków, cukru oraz margaryny i innych tłuszczów roślinnych. kg 12 1 Wykres 15. Przeciętne miesięczne spożycie wybranych artykułów żywnościowych na 1 osobę w gospodarstwach domowych według grup kwintylowych w 214 r. 1, I grupa kwintylowa V grupa kwintylowa 8 6 4 2 6, 6,4 pieczywo i prod. zbożowe 7,8 5,8 5,4 4,4 2,2 1,2 1,2 1,1,5,7,3 mięso warzywa owoce sery jogurty cukier Spożycie żywności jest silnie powiązane z miejscem zamieszkania. Gospodarstwa domowe zamieszkujące tereny wiejskie w porównaniu z gospodarstwami domowymi w miastach charakteryzują się nieco innym modelem żywienia. kg 12 1 8 6 4 2 Wykres 16. Przeciętne miesięczne spożycie wybranych artykułów żywnościowych na 1 osobę w gospodarstwach domowych według miejsca zamieszkania w 214 r. 5,8 7, pieczywo i prod. zbożowe 5,1 5,5 8,5 9,7 3,9 3,1,9,7,6,4 Miasto mięso warzywa owoce sery jogurty cukier 1, Wieś 1,5 12

Mieszkańcy miast w porównaniu z mieszkańcami wsi spożywali przeciętnie miesięcznie w przeliczeniu na 1 osobę więcej wód mineralnych lub źródlanych i owoców, natomiast mniej warzyw (zwłaszcza ziemniaków), pieczywa i produktów zbożowych, jaj, mleka oraz cukru i mięsa. Wystąpiły pewne różnice w modelu spożycia artykułów żywnościowych pomiędzy województwami zilustrowane w tablicy 1. Tablica 1. Przeciętne miesięczne spożycie wybranych produktów żywnościowych według województw Produkty: Największe spożycie: (kg, l) Najmniejsze spożycie: (kg, l) Pieczywo świętokrzyskie 4,9 pomorskie 3,3 mięso podlaskie 6,5 podkarpackie świętokrzyskie 5,9 wielkopolskie 4,8 mleko podkarpackie śląskie 2,6 4, podlaskie wielkopolskie 2,8 owoce mazowieckie zachodniopomorskie 4, wielkopolskie 3,1 opolskie 3,2 warmińsko-mazurskie warzywa świętokrzyskie 1,8 wielkopolskie 7,7 podlaskie 1,3 pomorskie 8,1 Wyposażenie w przedmioty trwałego użytkowania W roku 214 w stosunku do roku poprzedniego nastąpiła niewielka poprawa wyposażenia gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania. Odnotowano, podobnie jak w roku 213, wysoką dynamikę wzrostu wyposażenia gospodarstw domowych w telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny i zmywarkę do naczyń, poprawa wystąpiła również w przypadku takich przedmiotów trwałego użytkowania, jak: komputer z dostępem do Internetu, w tym z dostępem szerokopasmowym, telefon komórkowy, motocykl, skuter, motorower, samochód osobowy, kuchenka mikrofalowa, pralka automatyczna. Najlepiej w te urządzenia wyposażone były gospodarstwa pracujących na własny rachunek oraz gospodarstwa pracowników, natomiast największą dynamikę wzrostu w stosunku do 213 roku odnotowano w gospodarstwach rencistów i emerytów, a w przypadku motocykli, skuterów i motorowerów w gospodarstwach rolników. Wraz z poprawą wyposażenia gospodarstw domowych w urządzenia zaawansowane technologicznie, wystąpił spadek w przypadku wyposażenia w urządzenia tzw. starej generacji: odbiorniki kineskopowe, odtwarzacz DVD oraz pralki i wirówki elektryczne, a także w przypadku wyposażenia w komputery bez dostępu do Internetu. Zróżnicowanie wyposażenia gospodarstw domowych w przedmioty trwałego użytkowania w dużym stopniu zależy od sytuacji materialnej gospodarstwa domowego. Gospodarstwa najbogatsze (V grupa kwintylowa) były znacznie lepiej wyposażone niż gospodarstwa najuboższe (I grupa kwintylowa), ale różnice te wyraźnie zmniejszyły się dla większości kategorii. 13

Wykres 17. Wyposażenie gospodarstw domowych w wybrane dobra trwałego użytkowania według grup kwintylowych w latach 213-214 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % V grupa kwintylowa 213 I grupa kwintylowa 213 V grupa kwintylowa 214 I grupa kwintylowa 214 77,9% 68,5% 8,3% 72,5% komputer z dostępem do Internetu 64,1% 53,% 67,4% 58,2% komputer z dostępem szerokopasm. 74,9% 55,7% 8,6% 66,1% telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny 34,1% 13,6% 36,5% 14,9% zmywarka do naczyń 69,6% 57,6% 69,9% 58,5% samochód osobowy Gospodarstwa domowe zamieszkujące miasta były lepiej wyposażone w nowocześniejszy sprzęt niż gospodarstwa domowe mieszkające na wsi. Na wsi jednak zdecydowanie większy odsetek gospodarstw domowych posiadał samochód osobowy, motocykl, skuter, motorower, co jest związane z rzadszą siecią komunikacji publicznej i większymi odległościami do pokonania. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Wykres 18. Wyposażenie gospodarstw domowych w wybrane dobra trwałego użytkowania według miejsca zamieszkania w 214 r. 95,4% 92,3% Miasto 73,7% 65,8% komputer z dostępem do Internetu 61,4% 53,7% komputer z dostępem szerokopasm. telefon komórkowy 57,3% 75,6% 71,6% 71,9% samochód osobowy telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny 7,6% 56,3% urządzenie do odbioru telewizji satelitarnej lub kablowej 25,6% Wieś 22,8% zmywarka do naczyń W przypadku wyposażenia gospodarstw domowych w telewizor plazmowy lub ciekłokrystaliczny, komputer z dostępem do Internetu, w tym z dostępem szerokopasmowym oraz zmywarkę do naczyń dynamika wzrostu była większa na wsi niż w mieście. Wystąpiły znaczące różnice w wyposażeniu gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania w poszczególnych województwach. Od kilku już lat liderami w wyposażeniu w komputer z dostępem do Internetu są województwa: pomorskie, mazowieckie, małopolskie, śląskie, i wielkopolskie. W tych pięciu województwach dostęp do Internetu nie był jednak równoznaczny z dostępem szerokopasmowym. Najwyższy wskaźnik dostępu do Internetu szerokopasmowego już od kilku lat występuje w województwach: podkarpackim, kujawsko-pomorskim i opolskim. W roku 214 do grupy tej dołączyło województwo dolnośląskie. Najwyższą dynamikę wzrostu wyposażenia 14

w komputer z dostępem do Internetu zaobserwowano w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim i łódzkim, a w przypadku wyposażenia w szerokopasmowy dostęp do Internetu najwyższą dynamikę wzrostu odnotowano w województwach: świętokrzyskim, lubuskim, lubelskim, łódzkim, podlaskim i zachodniopomorskim. Najlepiej wyposażone w samochody osobowe były gospodarstwa domowe z województw: podkarpackiego, wielkopolskiego, lubelskiego oraz małopolskiego, mazowieckiego, opolskiego i świętokrzyskiego. Natomiast największa dynamika wzrostu wyposażenia w samochód wystąpiła w województwach: lubuskim, podkarpackim, lubelskim, zachodniopomorskim, podlaskim i świętokrzyskim. Gospodarstwa małżeństw z dziećmi na utrzymaniu były zdecydowanie lepiej wyposażone w sprzęt audiowizualny i multimedialny niż gospodarstwa bez dzieci na utrzymaniu. Komputer z dostępem do Internetu posiadało 94,5% gospodarstw domowych małżeństw z dziećmi na utrzymaniu wobec 6,% gospodarstw małżeństw bez dzieci. Tylko 68,6% gospodarstw domowych bez dzieci na utrzymaniu posiadało samochód i aż 85,4% małżeństw z dziećmi na utrzymaniu. Gospodarstwa domowe bez osób niepełnosprawnych były znacznie lepiej wyposażone w przedmioty trwałego użytkowania, a szczególnie w urządzenia zaawansowane technologicznie, niż gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi. Komputer z dostępem do Internetu posiadało 74,2% gospodarstw domowych bez osób niepełnosprawnych i jedynie 59,7% gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi. W przypadku Internetu szerokopasmowego było to odpowiednio 61,3% wobec 49,8%. Samochód osobowy posiadało 64,4% gospodarstw domowych bez osób niepełnosprawnych i 53,% gospodarstw z osobami niepełnosprawnymi. 15

Warunki mieszkaniowe Przeciętne gospodarstwo domowe w 214 roku zajmowało mieszkanie o powierzchni 75,8 m 2, składające się z 2,9 pokoi (w 213 r. odpowiednio 74,5 m 2, 2,9 pokoi). Na jedną osobę w gospodarstwie przypadało średnio 27, m 2 powierzchni użytkowej oraz 1 pokój (w 213 r. 26,5 m 2 ). Największą powierzchnią użytkową mieszkań dysponowały gospodarstwa domowe rolników 122,6 m 2, a największą powierzchnią użytkową przypadającą na 1 osobę gospodarstwa domowe emerytów (35,9 m 2 ) oraz rencistów (34,5 m 2 ), co wiąże się z mniejszą liczbą osób w gospodarstwie domowym, zaś najmniejszą gospodarstwa domowe pracowników (23,3 m 2 ). Gospodarstwa domowe o najwyższych dochodach (V grupa kwintylowa) zajmowały nieznacznie mniejsze mieszkania (74,5 m 2 ) niż gospodarstwa o najniższych dochodach (I grupa kwintylowa) 8,7 m 2, jednak ich członkowie dysponowali blisko 2 razy większą powierzchnią przypadającą na jedną osobę (36,5 m 2 ) 5. Powierzchnia mieszkań użytkowanych przez gospodarstwa domowe maleje wraz ze wzrostem liczby mieszkańców danej miejscowości. Przeciętna powierzchnia użytkowa zajmowana przez gospodarstwo domowe mieszkań położonych na wsi wynosiła 98,6 m 2 i była o około 41 m 2 większa, niż zlokalizowanych w miastach liczących co najmniej 5 tysięcy mieszkańców. Gospodarstwa domowe na wsi dysponowały też największą powierzchnią użytkową przypadającą na 1 osobę (ok. 29 m 2 wobec ok. 26 m 2 w miastach liczących co najmniej 5 tys. mieszkańców). Około 38% gospodarstw domowych na wsi i ok. 3% w miastach zamieszkiwało w mieszkaniach wybudowanych w 196 r. lub wcześniej. Wyposażenie mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne systematycznie poprawiało się. Ponad 99,4% gospodarstw domowych zajmowało mieszkania wyposażone w wodociąg, 96,6% w ustęp spłukiwany i 96,3% w łazienkę. Wskaźniki te minimalnie poprawiły się w odniesieniu do 213 roku. Najlepiej wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne były mieszkania gospodarstw domowych pracujących na własny rachunek oraz gospodarstwa pracowników, a najsłabiej gospodarstwa rencistów. Największa różnica pomiędzy gospodarstwami pracujących na własny rachunek, a gospodarstwami rencistów wystąpiła w przypadku centralnego ogrzewania (11,2 p. proc.), ciepłej wody bieżącej oraz łazienki (6,3 p. proc.) i ustępu spłukiwanego bieżącą wodą (5,9 p. proc.). Wykres 19. Wyposażenie mieszkań w wybrane instalacje techniczno-sanitarne według miejsca zamieszkania w 214 r. 1% 99,8% Miasto Wieś 9% 98,6% 98,% 97,5% 97,5% 93,8% 93,6% 93,2% 93,5% 8% 9,% 85,7% 7% 78,7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % wodociąg ustęp spłukiwany łazienka ciepła woda gaz centralne bieżąca ogrzewanie Gospodarstwa domowe mieszkające w miastach były lepiej wyposażone w instalacje sanitarno-techniczne niż gospodarstwa zamieszkujące wieś. Największa różnica w tym zakresie wystąpiła w przypadku centralnego ogrzewania (7 p. proc.) oraz ustępu spłukiwanego wodą bieżącą, ciepłej wody bieżącej (ponad 4 p. proc) oraz łazienki (prawie 4 p. proc). 5 Przeciętna liczba osób w gospodarstwach należących do I grupy kwintylowej wynosiła 3,9, a w V grupie kwintylowej 2,1. 16

Istnieje wyraźna zależność między dochodami gospodarstwa, a wyposażeniem w instalacje techniczno-sanitarne. Jedynym wyjątkiem jest gaz, z którego najrzadziej korzystają najbogatsze gospodarstwa. Wykres 2. Wyposażenie mieszkań w wybrane instalacje techniczno-sanitarne według grup kwintylowych w 214 r. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 98,6% pierwsza grupa kwintylowa 99,9% 99,3% 99,2% 99,2% 91,4% 9,3% 9,1% piąta grupa kwintylowa 93,2% 87,1% 71,2% wodociąg ustęp spłukiwany łazienka ciepła woda bieżąca gaz centralne ogrzewanie 9,1% Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych W 214 roku swoją sytuację materialną jako raczej dobrą albo bardzo dobrą postrzegało 27,1% gospodarstw domowych, a tylko 17,8% jako raczej złą albo złą i są to wyniki nieco lepsze niż w 213 r. (odpowiednio 22,7% i 2,5%). Najlepiej oceniały swoją sytuację materialną (bardzo dobrze lub raczej dobrze) gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek 48,7% oraz gospodarstwa domowe pracowników 3,3% (w 213 r. odpowiednio 42,% i 25,5%). Największy odsetek ocen złych lub raczej złych odnotowano wśród gospodarstw domowych rencistów (37,4%), ale jest to wynik o 4,1 p. proc niższy niż w 213 r. Wykres 21. Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych w 214 r. 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 27,1% 22,7% bardzo dobra + raczej dobra 214 bardzo dobra + raczej dobra 213 przeciętna 214 przeciętna 213 raczej zła + zła 214 raczej zła + zła 213 55,2% 56,8% 17,8% 2,5% 3,3% 25,5% 56,2% 58,3% 13,5% 16,2% 24,1% 21,6% 65,7% 67,5% 1,3% 1,9% 48,7% 42,% 45,1% 5,5% 6,2% 7,4% 22,4% 18,7% 59,% 6,4% 18,6% 2,9% 11,5% 9,4% 51,% 49,2% 37,4% 41,4% % Ogółem pracownicy rolnicy pracujący na własny rachunek Grupy społeczno - ekonomiczne emeryci renciści 17

Zróżnicowanie ocen zależne jest również od miejsca zamieszkania gospodarstw domowych. Gorzej oceniają swoją sytuację materialną gospodarstwa mieszkające na wsi, niż mieszkańcy miast, a zwłaszcza tych o liczbie mieszkańców 5 tysięcy i więcej. Co trzecie (34,9%) gospodarstwo domowe w miastach o liczbie mieszkańców 5 tysięcy i więcej i co piąte (21,4%) gospodarstwo na wsi, uznało swoją sytuację materialną jako raczej dobrą albo bardzo dobrą. Natomiast sytuację materialną za raczej złą lub złą uznało 15,4 % gospodarstw domowych zamieszkujących w miastach o liczbie mieszkańców 5 tysięcy i więcej i 18,7 % na wsi. Wykres 22. Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych według miejsca zamieszkania w 214 r. bardzo dobra raczej dobra 5,% 1,3% 19,5% 16,4% Miasto Wieś przeciętna 52,9% 59,9% raczej zła 12,1% 13,8% zła 5,3% 4,9% % 5% 1% 15% 2% 25% 3% 35% 4% 45% 5% 55% 6% 65% Opracowanie: Zespół pod kierunkiem Krystyny Siwiak, naczelnik Wydziału Badania Gospodarstw Domowych Tel. 22 68-3292, e-mail: K.Siwiak@stat.gov.pl 18