REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WARMIA I MAZURY NA LATA 2007-2013

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WARMIA I MAZURY NA LATA 2007-2013 OŚ PRIORYTETOWA 6 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE 2

Tytuł szkolenia Przepływy finansowe w oparciu o zasady sprawozdawczości i płatności w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007 2013 Zabezpieczenia 3

Warmia i Mazury regionem zjednoczonej Europy Szkolenie finansowane przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Pomocy Technicznej Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013 4

Wytyczne Instytucji Zarządzającej dotyczące prawnych zabezpieczeń w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013 opracowane przez Instytucję Zarządzającą Regionalnym Programem Operacyjnym Warmia i Mazury na lata 2007-2013 na podstawie obowiązujących przepisów, mają na celu wskazanie stosowanych form zabezpieczeń zwrotu wypłacanych środków wsparcia, określają główne kategorie zabezpieczeń, określają potencjalne możliwości zastosowania zabezpieczeń z zastrzeżeniem adekwatnego użycia określonego zabezpieczenia w odniesieniu do ciężaru i wielkości finansowania oraz stopniem występującego ryzyka. 5

Z uwagi na: wielość form prawnych podmiotów funkcjonujących na rynku, które zgodnie z przepisem art. 5 ust.1 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2006 Nr 227, poz. 1658 z późn. zm.) będą w obecnym okresie programowania beneficjentami, różnorodność form reprezentacji, tychże podmiotów, w chwili obecnej nie ma możliwości wytypowania: jednego, uniwersalnego, w 100% pewnego zabezpieczenia umowy. Zastosowanie niektórych rodzajów zabezpieczeń nie będzie miało racji bytu. Przykładem może być fakt, iż beneficjentami środków pochodzących z funduszy unijnych będą także osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, co narzuca obowiązek zwrócenia szczególnej uwagi na przepisy konstytuujące ustrój majątkowy małżonków, które to mogą decydować o ważności podpisanej umowy. 6

Wybór formy zabezpieczenia Podstawową kwestią decydującą o wyborze formy zabezpieczenia będzie wysokość i ciężar finansowania, o które będą się ubiegać beneficjenci oraz stopień występującego ryzyka. Nie wszystkie dostępne rodzaje zabezpieczeń mają taką samą moc. 7

Analiza podmiotu ubiegającego się o dofinansowanie Ocena potencjalnego zagrożenia istniejącego w chwili podpisania umowy o dofinansowanie. Możliwość pojawienia się zagrożenia w trakcie finansowania. Przeprowadzenie skutecznej egzekucji w przypadku, gdy dojdzie do konieczności odzyskania określonych kwot. Powyższe przesłanki (potrzeby) wymagają dokonywania wszechstronnej analizy podmiotu ubiegającego się o dofinansowanie, zarówno pod względem sytuacji materialnej, jak i prawnej. W efekcie końcowym ma to skutkować należytym zabezpieczeniem poszczególnych umów oraz zapewnieniem rzetelności realizacji programu operacyjnego. 8

Obowiązkiem IZ jest zachowanie zasad należytej staranności oraz dążenie do maksymalnej redukcji potencjalnych zagrożeń wynikających z czynników, które mogą mieć charakter incydentalny i nieprzewidziany lub celowy, jak choćby działania zmierzające do popełnienia przestępstwa. Wzory zabezpieczeń dostępne są na stronie: www.rpo.warmia.mazury.pl Beneficjent powinien zapoznać się z wzorami zabezpieczeń, tak by mógł przygotować się pod względem merytorycznym do podpisania umowy, a także zapewnić sobie odpowiednią rezerwę czasową konieczną dla ustanowienia niektórych rodzajów zabezpieczeń, które mogą napotkać pewne utrudnienia proceduralne. 9

Na gruncie obowiązujących przepisów zabezpieczenia dzieli się na: osobiste, rzeczowe. Zabezpieczenia osobiste Zabezpieczenie osobiste charakteryzuje się tym, że ustanawiająca je strona umowy odpowiada z tytułu zabezpieczenia całym swoim majątkiem. Skuteczność takich zabezpieczeń jest zatem zależna od sytuacji finansowo-ekonomicznej osoby, która go udziela, stąd ważna jest prawidłowa ocena tej sytuacji przez wierzyciela. Wierzyciel (w tym przypadku IZ) ponosi tutaj ryzyko niewypłacalności dłużnika, a zatem, aby zaakceptować daną formę zabezpieczenia, musi dysponować wiedzą na granicy pewności, że dany podmiot ma rzeczywistą zdolność spłaty zabezpieczonej należności. Do osobistych form zabezpieczenia należą: weksel własny, poręczenie według prawa cywilnego, poręczenie według prawa wekslowego, tytuł egzekucyjny i dobrowolne poddanie się egzekucji. 10

Weksel własny Weksel własny jest najpopularniejszą formą stosowanego zabezpieczenia przy pozyskiwaniu dofinansowania ze środków unijnych. Jest to papier wartościowy sporządzany w sposób ściśle określony w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. z 1936r. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.), zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy weksla zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie na rzecz remitenta (IZ), stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych. Zapłatę weksla można zabezpieczyć co do całej sumy wekslowej lub jej części za pomocą poręczenia wekslowego. Poręczyciel staje się w ten sposób dłużnikiem solidarnym, co wzmacnia to zabezpieczenie (instytucję poręczenia wekslowego omówiono poniżej). 11

Weksel własny zawiera: nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono, przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, przy czym sumę pieniężną wpisuje się słowami oraz cyframi w górnej części weksla z prawej strony; w razie różnicy między sumą wypisaną literami i cyframi bierze się pod uwagą sumę wypisaną literami, oznaczenie terminu płatności, przy czym weksel może być płatny: w oznaczonym dniu, za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie (przy ustanawianiu tej formy zabezpieczenia na rzecz IZ termin płatności należy przewidzieć w oznaczonym dniu, tj. oznaczyć go datą: dzień, miesiąc (podany słownie) i rok), oznaczenie miejsca płatności - w wekslu wystawionym na rzecz IZ jako miejsce płatności należy wskazać Olsztyn, województwo warmińsko-mazurskie, nazwisko/nazwę osoby, na której rzecz zapłata ma być dokonana (remitent) - w przedmiotowym przypadku będzie to nazwa IZ, 12

oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla - data wystawienia weksla /dzień, miesiąc (podany słownie) i rok/ pozwala ocenić czy osoby, które podpisały weksel mogły w tym dniu skutecznie zaciągnąć zobowiązanie wekslowe (bardzo ważne jest zatem dokładne sprawdzenie umocowania do podpisania weksla), podpis wystawcy weksla: musi obejmować całą treść weksla - złożony poniżej polecenia zapłaty sumy wekslowej, musi być własnoręczny, w przypadku gdy wystawcą weksla jest osoba fizyczna konieczne jest podanie przez wystawcę obok nieczytelnego podpisu pełnego brzmienia imienia i nazwiska, adresu zamieszkania oraz odpowiednich danych identyfikujących (nr dowodu osobistego), w przypadku gdy wystawcą weksla jest osoba prawna/ podmiot gospodarczy podpis obejmuje pieczęć firmową z pełną nazwą firmy w brzmieniu odpowiadającym wpisowi w odpowiednim rejestrze) oraz podpisy osób upoważnionych do zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu tego podmiotu, należy też wskazać odpowiednie dane identyfikujące (np. nr KRS). 13

W praktyce często występuje weksel własny in blanco (niezupełny). Temu rodzajowi weksla towarzyszy deklaracja wekslowa, będąca formą oświadczenia wystawcy weksla określającego sposób jego wypełnienia przez wierzyciela. Deklaracja wekslowa powinna wskazywać w szczególności: kiedy wierzyciel ma prawo wypełnić weksel, jaki termin płatności może być oznaczony na wekslu, jaka kwota może zostać wpisana na wekslu. Wesel własny in blanco wręczany wierzycielowi zawiera co najmniej podpis wystawcy. Pozostałe elementy weksla, w tym sumę wekslową i termin jej płatności wypełnia wierzyciel zgodnie z porozumieniem zawartym w deklaracji wekslowej, po czym wysyła do wystawcy listem poleconym zawiadomienie o wypełnieniu weksla zawierające jednocześnie wezwanie do zapłaty sumy wekslowej i termin płatności. Przyjmując weksel, jak też wypełniając weksel własny in blanco, wierzyciel musi dokonać bardzo szczegółowej oceny, czy został on wypełniony zgodnie z prawem wekslowym, jako że każde odstępstwo powoduje nieważność weksla, a także sprawdzić czy wystawca miał zdolność wekslową (zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w zakresie stosunków wekslowych, do zaciągania zobowiązań wekslowych i podejmowania czynności wekslowych). 14

Przy przyjmowaniu weksli konieczne jest zamieszczenie na wekslu własnym, a w przypadku weksla własnego in blanco w deklaracji wekslowej następujących klauzul wekslowych: klauzuli bez protestu - zwalniającej wierzyciela wekslowego z obowiązku oprotestowania weksla (klauzulę taką zamieścić należy też na wekslu in blanco), klauzuli domicylu, tj. oznaczenia miejsca płatności weksla: w Olsztynie, województwo warmińsko-mazurskie. 15

W przypadku konieczności przymusowego dochodzenia roszczeń z weksla, wierzytelności zabezpieczone wekslem sąd uznaje z zasady za bezsporne, a ich dochodzenie następuje na drodze uregulowanego przepisami k.p.c. postępowania nakazowego, pozwalającego wierzycielowi na szybkie uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko osobom podpisanym na wekslu. Roszczenia wekslowe przedawniają się z upływem lat trzech, licząc od dnia płatności wskazanej w wekslu (art. 70 Prawa wekslowego), także wtedy, gdy weksel jako niezupełny został wręczony dla zabezpieczenia określonego roszczenia. Powyższe oznacza, że termin płatności weksla powinien zostać wyznaczony na datę przypadającą przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania zabezpieczonego wekslem. Skuteczność zabezpieczenia wekslowego jest uzależniona od mienia posiadanego przez wystawcę i poręczycieli wekslowych oraz ich sytuacji finansowo-gospodarczej. Ewentualna egzekucja prowadzona będzie bowiem nie przeciwko określonemu przedmiotowi majątkowemu ale przeciwko majątkowi osób zobowiązanych z weksla. 16

Z punktu widzenia wierzyciela weksel, w zależności od wysokości środków, o które ubiega się wnioskodawca, może mieć charakter zabezpieczenia samoistnego bądź uzupełniającego inne zabezpieczenie. Konstrukcja taka pozwoli na zachowanie najwyższej ostrożności w procesie finansowania. 12 lutego 2009 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 10 lutego 2009 r. (Dz.U. Nr 23, poz. 140) zmieniające rozporządzenie w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych. Na jego podstawie nastąpiło między innymi podwyższenie wartości progu, poniżej którego możliwe jest ustanowienie zabezpieczenia w formie weksla In blanco z 1 mln zł do 4 mln zł. 17

Poręczenie według prawa wekslowego Poręczenie wekslowe (awal) jest sposobem zabezpieczenia spłaty zobowiązania wynikającego z weksla, unormowanym przepisami (art.30 32) ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37 poz.282 z późn. zm.). Poręczenia wekslowego może udzielić każda osoba trzecia (osoba fizyczna, jak i prawna), także ta, która jest już podpisana na wekslu, np. w charakterze pełnomocnika. Poręczenie umieszcza się na wekslu albo na przedłużku weksla. Poręczenie może być udzielone poprzez: złożenie przez poręczyciela samego podpisu na przedniej stronie weksla (sam podpis na przedniej stronie weksla uważa się za udzielenie poręczenia, wyjąwszy gdy jest to podpis wystawcy lub trasata - osoby wskazanej przez wystawcę weksla, zwanego w takim przypadku trasantem, do zapłaty kwoty wskazanej na wekslu, umieszczenie na wekslu obok podpisu poręczyciela wyrażenia poręczam (lub innego równoważnego: np. ręczę, gwarantuję ); w tej formie poręczenie może być złożone na przedniej, jak i na odwrotnej stronie weksla oraz przedłużka. Poręczenie może być udzielone także na wekslu in blanco, z tym że poręczyciel oprócz złożenia podpisu na wekslu podpisuje również deklarację wekslową. 18

Jeśli poręczycielem wekslowym jest: osoba prawna / podmiot gospodarczy - podpis obejmuje pieczęć firmową z pełną nazwą firmy w brzmieniu odpowiadającym wpisowi w odpowiednim rejestrze oraz podpisy osób upoważnionych do zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu tego podmiotu, należy też wskazać odpowiednie dane identyfikujące (np. nr KRS), osoba fizyczna konieczne jest podanie obok nieczytelnego podpisu pełnego brzmienia imienia i nazwiska, adresu zamieszkania oraz odpowiednich danych identyfikujących poręczyciela (nr dowodu osobistego). 19 Poręczenie powinno być udzielone za wystawcę weksla własnego. Poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo, jak ten, za kogo poręczył. Zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie, za które poręcza było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej samego weksla. Roszczenia z umowy poręczenia wekslowego przedawniają się w terminach ogólnych prawa cywilnego, zaś roszczenia wekslowe przeciwko poręczycielowi przedawniają się w tym samym terminie co roszczenia przeciwko osobie, za którą poręczył (tj. dłużnikowi głównemu - wystawcy weksla), tj. z upływem 3 lat, licząc od dnia płatności wekslu (art. 70 Prawa wekslowego), także wtedy, gdy weksel jako niezupełny został wręczony dla zabezpieczenia określonego roszczenia.

20 Poręczenie według prawa cywilnego Podstawę prawną umowy poręczenia stanowią przepisy art. 876-887 k.c. Poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela do spłacenia zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie spłacił w ustalonym terminie. Pracownik IZ ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić poręczyciela (w formie pisemnej), jeśli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia. Poręczyciel odpowiada wobec wierzyciela całym swoim majątkiem. Oświadczenie poręczyciela powinno zostać sporządzone na piśmie pod rygorem nieważności. Poręczenie może być udzielone zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne. W przypadku gdy poręczycielem jest osoba fizyczna pozostająca w związku małżeńskim i we wspólności majątkowej, celowe jest uzyskanie pisemnej zgody jej współmałżonka na udzielnie poręczenia. Brak zgody współmałżonka skutkować będzie ograniczeniem możliwości ewentualnego zaspokojenia wierzyciela do majątku odrębnego poręczyciela oraz praw wskazanych w art. 41 k.r.o., tj. z wyłączeniem zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków. Przedmiotem poręczenia może być dług przyszły, niemniej zgodnie z art. 878. 1 k.c. poręczenie musi wskazywać w tym przypadku wysokość długu z góry oznaczoną. Poręczenie może dotyczyć zarówno całości, jak i części zobowiązania, można też określić czas trwania odpowiedzialności poręczyciela.

W braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny, tzn. wierzyciel będzie mógł dochodzić swych roszczeń od poręczyciela bez konieczności stwierdzenia bezskuteczności egzekucji skierowanej wcześniej do dłużnika. W przypadku występowania kilku poręczycieli Wierzyciel może skierować swe roszczenia do wszystkich poręczycieli, do jednego z nich lub tylko do kilku, według własnego uznania. Zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z poręczycieli zwalnia pozostałych z tego obowiązku. O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Nieważność zobowiązania dłużnika skutkuje zatem nieważnością poręczenia. Ponadto, zgodnie z art. 879 2 k.c., czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. 21

Tytuł egzekucyjny i dobrowolne poddanie się egzekucji Stosownie do art. 777 k.p.c. tytułami egzekucyjnymi są: orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem, orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu (np. w przedmiocie kosztów sądowych), wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem, ugoda przed mediatorem, inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, lokalu, nieruchomości lub statku wpisanego do rejestru - gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany, 22

akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności, akt notarialny, w którym właściciel nieruchomości albo wierzyciel wierzytelności obciążonych hipoteką, niebędący dłużnikiem osobistym, poddał się egzekucji z obciążonej nieruchomości albo wierzytelności, w celu zaspokojenia wierzyciela hipotecznego, jeżeli wysokość wierzytelności podlegającej zaspokojeniu jest w akcie określona wprost albo oznaczona za pomocą klauzuli waloryzacyjnej i gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia egzekucji o część lub całość roszczenia, jak również wskazany jest termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności, 23

akt notarialny, w którym niebędący dłużnikiem osobistym właściciel ruchomości lub praw obciążonych zastawem rejestrowym albo zastawem, poddaje się egzekucji z obciążonych składników w celu zaspokojenia zastawnika, jeżeli wysokość wierzytelności podlegającej zaspokojeniu jest w akcie określona wprost albo oznaczona za pomocą klauzuli waloryzacyjnej i gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia egzekucji o część lub całość roszczenia, jak również wskazany jest termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności. Omawiana konstrukcja prawna pozwala na znaczne skrócenie etapu postępowania sądowego (w tym postępowania dowodowego), ograniczając je jedynie do nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu. Tym samym wierzyciel może szybciej wszcząć postępowanie egzekucyjne. Powyższe ogranicza możliwości ewentualnego wyzbycia lub ukrycia źródeł majątkowych przez dłużnika. Egzekucja może być jednak kierowana tylko do majątku będącego własnością (lub w użytkowaniu wieczystym) dłużnika. 24

Zabezpieczenia rzeczowe Zabezpieczenie rzeczowe ustanawia się na konkretnym składniku majątku dłużnika (beneficjenta), zatem podmiot je ustanawiający odpowiada z tytułu zabezpieczenia tylko do wysokości wartości poszczególnych składników majątku, stanowiących przedmiot zabezpieczenia. Zabezpieczenia rzeczowe rodzą zatem odpowiedzialność dłużnika tylko z określonego, wskazanego w umowie ustanawiającej zabezpieczenie, przedmiotu majątkowego, z którego wierzyciel może się zaspokoić w sposób uprzywilejowany tj. z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami, nawet jeśli prawo własności tego przedmiotu przejdzie na inną osobę. Ustanowienie tego prawa wynika wprost z prawa każdego właściciela rzeczy do swobodnego nią dysponowania. Zabezpieczenia rzeczowe takie jak hipoteka, zastaw zwykły, zastaw rejestrowy oraz hipoteka morska gwarantują lepszą pozycję zabezpieczonego w ten sposób wierzyciela w postępowaniu upadłościowym lub układowym - por. m.in. art. 273 ust. 2, art. 290 ust. 1 oraz art. 345 ustawy z dnia 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60 poz. 535 z późn. zm.). Zabezpieczenia rzeczowe stanowią preferowaną przez Instytucję Zarządzającą RPO WiM formę asekuracji potencjalnych nieprawidłowości związanych z finansowaniem projektów ze środków unijnych. 25

W przypadku istnienia kilku zabezpieczeń rzeczowych na tym samym przedmiocie, wierzyciele zaspokajani są w kolejności przysługujących im praw (np. w kolejności wpisu hipotek), tj. najkorzystniejsza będzie sytuacja wierzyciela dysponującego prawem rzeczowym o najwyższym pierwszeństwie. Przy ustanawianiu tej formy zabezpieczenia konieczne jest uprzednie zbadanie sytuacji prawnej majątku dłużnika istniejącej w chwili ustanawiania zabezpieczenia (w tym np. postawienie wymogu przedłożenia przez dłużnika aktualnego odpisu z księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości mającej stanowić przedmiot zabezpieczenia, a także aktualnej wyceny określającej jej wartość rynkową), jak też prześledzenie regulacji w przedmiocie zasad pierwszeństwa w zaspokajaniu się z danych praw rzeczowych. 26 Do rzeczowych form zabezpieczenia należą: hipoteka, umowa ubezpieczenia, gwarancja bankowa, gwarancja ubezpieczeniowa, zastaw (zwykły), zastaw rejestrowy, przewłaszczenie na zabezpieczenie, przelew (cesja) wierzytelności.

Hipoteka Podstawą prawną ustanowienia hipoteki jest ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.), zwana dalej KWU. Hipoteka polega na obciążeniu nieruchomości prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swego roszczenia z nieruchomości bez względu na to, czyją własnością stała się w czasie od powstania zobowiązania i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika. W stosunku zaś do innych wierzycieli hipotecznych pierwszeństwo przysługuje temu, który pierwszy dokonał wpisu hipoteki w IV dziale księgi wieczystej prowadzonej w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce położenia danej nieruchomości, chyba że z mocy szczególnego przepisu określona hipoteka korzysta z pierwszeństwa niezależnie od momentu dokonania wpisu (tzw. hipoteka ustawowa). Możliwe jest też ustanowienie hipoteki łącznej na kilku nieruchomościach dłużnika. 27

W świetle obowiązujących w Polsce przepisów prawa hipoteką można obciążyć następujące prawa: prawo własności nieruchomości, udział współwłaściciela we własności nieruchomości, użytkowanie wieczyste (w tym przypadku hipoteka obejmuje także budynki i urządzenia na użytkowanym gruncie, stanowiące własność wieczystego użytkownika), spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej. 28

29 Z uwagi na sposób powstawania wyróżnia się następujące rodzaje hipotek: umowna zwykła - ustanowiona na podstawie umowy zawartej z właścicielem nieruchomości będącym dłużnikiem (przy czym dla oświadczenia właściciela o ustanowieniu hipoteki wymagana jest forma aktu notarialnego), kaucyjna - ustanawiana tak jak hipoteka umowna zwykła, z tą różnicą, że dla zabezpieczenia wierzytelności nieoznaczonej w chwili ustanawiania hipoteki, tj. ustanawiana do wysokości oznaczonej sumy najwyższej. Ten rodzaj hipoteki może mieć ogromne zastosowanie w przypadku zabezpieczania umów o dofinansowanie ze środków unijnych, gdyż w momencie jej ustanawiania wysokość wierzytelności mogących powstać w przyszłości nie jest precyzyjnie określona, przymusowa - ustanawiana w przypadku egzekwowania należności z tytułu niespełnienia zobowiązania. Hipoteka powstaje bez zgody właściciela nieruchomości, a nawet wbrew jego woli. Hipoteka przymusowa może mieć dwojaki charakter, w zależności od faktu czy dokument, na podstawie którego dokonuje się jej wpisu stwierdza ostatecznie istnienie i wysokość wierzytelności (hipoteka zwykła), czy też jedynie zabezpiecza jej płatność na czas toczącego się postępowania (hipoteka kaucyjna np. na podstawie tymczasowego zarządzenia lub postanowienia, bądź nieprawomocnego orzeczenia sądu). Dla ustanowienia tego rodzaju zabezpieczenia wierzyciel musi dysponować tytułem wykonawczym stwierdzającym istnienie wierzytelności, na podstawie którego możliwe jest dokonanie wpisu do księgi wieczystej.

Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej. Hipoteka powstaje z chwilą konstytutywnego wpisu do księgi wieczystej. Hipoteka nie ulega przedawnieniu. Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie nie pozbawia wierzyciela uprawnienia do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, nie dotyczy to jednak roszczeń o odsetki (art. 77 KWU). W praktyce dokonanie wpisu hipoteki do księgi wieczystej wiąże się z długim okresem oczekiwania na wpis oraz z koniecznością uiszczenia kosztów sądowych i opłaty notarialnej. Możliwe jest, iż nie wszystkie wymogi, na skutek różnych czynników zostaną spełnione i staną się przesłanką negatywną ustanowienia danego zabezpieczenia lub wydłużą procedurę na tyle, iż należyte zabezpieczenie stanie się niemożliwe. Niemniej niewątpliwą zaletą hipoteki jest zapewnienie dużego bezpieczeństwa wierzyciela, także w przypadku gdyby właścicielami nieruchomości stawały się kolejne osoby. 30

Umowa ubezpieczenia Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń), zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Kwestie dotyczące umowy ubezpieczenia regulują art. 805-834 kodeksu cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93) oraz przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. Nr 124 poz.1151 z późn. zm.). Istotne warunki konkretnej umowy ubezpieczenia zawarte też będą w ogólnych warunkach ubezpieczenia wydawanych przez zakład ubezpieczeń (OWU). Przy zabezpieczaniu zwrotu środków finansowych pochodzących z funduszy unijnych, prawną formą zabezpieczenia będą przede wszystkim ubezpieczenia majątkowe odnoszące się do określonego mienia, połączone z jednoczesną cesją praw z polisy na podmiot dokonujący wypłaty środków (IZ) lub też ze wskazaniem takiego podmiotu jako ubezpieczonego. Sposób ustalenia wartości zabezpieczonego mienia, ustalenia szkody oraz wysokość odszkodowania, jak też dopuszczalność cesji praw z polisy, określają z reguły OWU. 31

W przypadku gdy ważność umowy ubezpieczenia majątkowego wygaśnie w okresie obowiązywania umowy o dofinansowanie, beneficjent zobowiązany jest do niezwłocznego ponownego zawarcia umowy ubezpieczenia na dalszy okres obowiązywania umowy o dofinansowanie oraz do każdorazowego przelania praw z tej umowy na IZ. Przy ubezpieczaniu środków unijnych mogą też jednak występować ubezpieczenia osobowe, w zakresie których zakład ubezpieczeń obowiązany jest do zapłaty umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia określonego wypadku w życiu osoby ubezpieczonej (art. 805 2 pkt.2 k.c.), w tym jej śmierci. W powyższych wypadkach podmiotem uposażonym będzie podmiot udzielający dofinansowania (IZ). W przypadku umowy ubezpieczenia na życie Beneficjent zobowiązany jest do jej posiadania w całym okresie obowiązywania umowy o dofinansowanie oraz wskazania IZ jako uposażonego. W przypadku dokonania przez Beneficjenta zmiany uposażonego, IZ może wypowiedzieć umowę o dofinansowanie. 32

Z uwagi na znaczącą rolę tej formy zabezpieczenia zwracać należy szczególną uwagę na dokładną analizę treści OWU, mając na względzie możliwość pojawienia się ewentualnych negatywnych konsekwencji stanowiących skutek odpowiednich zapisów konkretnych OWU. Istotne jest także odpowiednie określenie wymogu w przedmiocie wysokości sumy ubezpieczenia, pod kątem zapewnienia odpowiedniego poziomu zabezpieczenia interesów IZ. IZ jest uprawniona do monitorowania opłacania przez Beneficjenta składek ubezpieczenia. Zgodnie z art. 819 1 k.c. roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem 3 lat. 33

Gwarancja bankowa Do gwarancji bankowej stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, w tym art. 391 k.c. (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93) oraz przepisy art. 80 87 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz.665 z późn. zm.). Na zlecenie beneficjenta wsparcia, bank (gwarant) wystawia gwarancję bankową. Gwarant zobowiązuje się w stosunku do beneficjenta gwarancji (wierzyciel w stosunku podstawowym - w przypadku RPO WiM 2007-2013 jest to IZ) do wypłacenia mu określonej kwoty pieniężnej (w wysokości wskazanej w liście gwarancyjnym) w przypadku gdy podmiot, na zlecenie którego gwarancja została wystawiona nie wypełni świadczenia, do wykonania którego był zobowiązany. W ten sposób dłużnik ze stosunku gwarancyjnego (bank - gwarant) przyjmuje odpowiedzialność za spełnienie świadczenia przez inną osobę wobec beneficjenta gwarancji. Wszelkie szczegółowe informacje, w tym wysokość kwoty pieniężnej i termin obowiązywania gwarancji uregulowane są w liście gwarancyjnym, który bank wystawia podmiotowi, na rzecz którego gwarancja została wystawiona. Dla pełnego bezpieczeństwa sugeruje się opatrzenie listu gwarancyjnego klauzulami, że gwarant zobowiązuje się do zapłaty całej sumy nieodwołalnie i bezwarunkowo oraz na pierwsze żądanie beneficjenta gwarancji. 34

Gwarancja bankowa jest zobowiązaniem samoistnym, niezależnym od stosunku podstawowego (umowy o dofinansowanie). Powyższe oznacza, że ważność zobowiązania gwaranta nie jest (w przeciwieństwie do poręczenia) uzależniona od ważności zobowiązania podmiotu zlecającego wystawienie gwarancji. Zobowiązanie wynikające z gwarancji bankowej ma charakter nieodwołalny. Wypłata z tytułu udzielonej gwarancji następuje na zgłoszenie beneficjenta gwarancji (IZ) stwierdzającego, że dłużnik (beneficjent dofinansowania) nie spłacił wierzytelności zabezpieczonej gwarancją i przedłożeniu niezbędnej dokumentacji przewidzianej w gwarancji. Bank wystawiający gwarancję zawiera w jej treści dokładną datę, kiedy utraci ona ważność należy uważać, aby nie była ona wcześniejsza, czy zbieżna z datą uznawania kwalifikowalności wydatków, bowiem skutecznie zniweluje to wartość gwarancji (nie będzie możliwości skorzystania z niej). Przyjmujący gwarancję (IZ) musi zdawać sobie sprawę z tego, że wszczęcie czynności windykacyjnych wymaga pewnego czasu i nieterminowe wystąpienie o realizację gwarancji może być nieskuteczne. 35

Zgodnie z art. 87 Prawa bankowego roszczenia z tytułu gwarancji bankowej, które stały się wymagalne, przedawniają się z upływem 6 lat. Bieg przedawnienia roszczeń z tytułu gwarancji rozpoczyna się od daty przedłożenia skutecznego żądania zapłaty i w tym okresie roszczenie jest wymagalne, choćby zobowiązanie, z którym gwarancja była związana, już wygasło. Zaznaczyć należy, iż z udzielaniem gwarancji bankowej wiążą się stosunkowo duże koszty (z tytułu opłaty za wystawienie gwarancji), mogące być niemniej przedmiotem negocjacji z bankiem. Z reguły banki udzielają gwarancji na projekty duże i stabilne, stąd mali i średni przedsiębiorcy realizujący małe projekty mogą nie uzyskać gwarancji z uwagi na wiążące się z tym względy finansowe. Z ustanowieniem gwarancji bankowej mogą też wiązać się dodatkowe znaczne koszty, w przypadku postawienia przez bank wymogu ustanowienia przez podmiot, na zlecenie którego bank udziela gwarancji, zabezpieczenia interesów banku (np. w postaci kaucji). 36

Gwarancja ubezpieczeniowa 37 Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. 2003 Nr 124 poz. 1151 z późń. zm.) do czynności ubezpieczeniowych zalicza się m.in. zawieranie umów gwarancji ubezpieczeniowych. Gwarancja ubezpieczeniowa jest specyficzną, niestypizowaną, a ukształtowaną głównie przez praktykę, formą czynności ubezpieczeniowej, znajdującą oparcie prawne przede wszystkim w zasadzie swobody układania stosunków zobowiązaniowych (art. 353 1 1 k.c.). Istota gwarancji ubezpieczeniowej sprowadza się do tego, że zakład ubezpieczeń (gwarant) zobowiązuje się, w zamian za opłaconą składkę, na warunkach określonych w umowie gwarancji, do zapłaty określonej kwoty na rzecz beneficjenta gwarancji (gwarantariusza) w przypadku nie wywiązania się wnioskodawcy (zleceniodawcy gwarancji) z zobowiązania objętego gwarancją/ zajścia wymienionego w gwarancji zdarzenia. Podmioty ubiegające się o otrzymanie gwarancji ubezpieczeniowej muszą spełnić wymagania stawiane przez zakład ubezpieczeń przede wszystkim muszą wykazać się dobrą kondycją finansową. Obowiązek gwaranta ma z reguły charakter nieodwołalny i bezwarunkowy.

Zgodnie z zasadą swobody umów, strony nie potrzebują konkretnej delegacji ustawowej dla ustanowienia zabezpieczenia transakcji w drodze gwarancji ubezpieczeniowej. Praktyka wskazuje, iż w obrocie gospodarczym ustanawianie gwarancji ubezpieczeniowej ma bardzo szerokie zastosowanie, pomimo małej ilości przepisów mówiących o takiej możliwości. W związku z powyższym należy brać pod uwagę możliwość ustanowienia tego typu zabezpieczenia przy pozyskiwaniu środków z funduszy unijnych. Jednocześnie wskazuje się na konieczność dokładnego przeanalizowania warunków, na jakich gwarancja ubezpieczeniowa ma być udzielona, w celu uniknięcia ewentualnych komplikacji w przyszłości. Gwarancja ubezpieczeniowa, podobnie jak gwarancja bankowa będzie udzielana w formie wynikającej z wewnętrznych uregulowań ubezpieczyciela, zgodnie z określonymi przez niego procedurami i polityką zakładu. 38

39 Zastaw (zwykły) Zastaw uregulowany jest w kodeksie cywilnym w art. 306-335 (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93). Zastaw stanowi formę zabezp. wierzytelności pieniężnych i niepieniężnych przede wszystkim na rzeczach ruchomych, ale także prawach, pod warunkiem, że są zbywalne. Zastawem może być zabezpieczona wierzytelność przyszła. Zastaw powstaje na podstawie umowy zawartej między właścicielem rzeczy (zastawcą), a wierzycielem (zastawnikiem). Obowiązuje tutaj generalna zasada formy pisemnej umowy. Wyjątki: zastaw na prawach forma pisemna z datą pewną) oraz zastaw na udziałach w spółce - forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zaspokojenie z rzeczy lub praw zastawionych następuje bez względu na to, czyją stały się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Do powstania zastawu konieczne jest co do zasady wydanie przedmiotu zastawu (bądź dokumentu potwierdzającego prawo stanowiące przedmiot zastawu) wierzycielowi, lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Jeżeli ustanowienie zastawu na wierzytelności nie następuje przez wydanie dokumentu ani przez indos, do ustanowienia zastawu potrzebne jest pisemne zawiadomienie dłużnika wierzytelności przez zastawcę (art. 329 2).

Zastaw ustanowiony jest dopiero z chwilą zawiadomienia dłużnika wierzytelności. Zastaw może powstać także ex lege na mocy szczególnych przepisów (zastaw ustawowy). Zastaw ma charakter akcesoryjny" w stosunku do zabezpieczonej wierzytelności, z którą jest ściśle związany. Powyższe oznacza, że wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności pociąga za sobą wygaśnięcie zastawu, zaś przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. Zaspokojenie się przez wierzyciela z przedmiotu zastawu następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. W praktyce oznacza to konieczność uzyskania tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności oraz skierowanie wniosku o wszczęcie egzekucji do komornika. Jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze. Wraz z ustanowieniem zastawu można dokonać przelewu (cesji) praw z umowy ubezpieczenia obejmującego przedmiot zastawu. 40

41 Niedogodności: konieczność wydania przedmiotu zastawu wierzycielowi, co może wpłynąć negatywnie na prowadzenie podstawowej działalności dłużnika i konieczność zapewnienia przez wierzyciela odpowiednich warunków przechowywania przedmiotu zastawu). Brak wymogu obligatoryjnego wpisu zastawu do jakiegokolwiek rejestru może skutkować niekontrolowanym przenoszeniem własności zastawionego mienia w celu utrudnienia egzekucji. Czynnikiem niekorzystnie wpływającym na skuteczność tej formy zabezpieczenia mogą być także ewentualne problemy ze zbyciem zajętych ruchomości (zastaw należy zatem ustanawiać na rzeczach, które nadają się do sprzedaży lub mogą być przydatne dla wierzyciela), jak też fakt, iż na skutek różnych czynników ekonomicznych i prawnych w pewnym okresie czasowym wartość przedmiotu zastawu może poważnie zmaleć, co będzie skutkowało pogorszeniem sytuacji wierzyciela. Zastawu nie należy zatem ustanawiać na rzeczach trudno zbywalnych, szybko psujących się i o trudnej do określenia cenie. Ustanowienie zastawu na rzeczy lub prawie będzie miało w praktyce rację bytu tylko w sytuacji, gdy dana rzecz lub prawo będą przedstawiać dużą wartość dającą rękojmię należytego zabezpieczenia dofinansowania, jak też gdy nie będą one niezbędne dłużnikowi do prowadzenia jego podstawowej działalności.

Zastaw rejestrowy Regulacja - ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. z 1996 r., Nr 149, poz. 703 z późn. zm.) dla zabezpieczenia wierzytelności określonych podmiotów. Wierzytelność przyszła lub warunkowa może być zabezpieczona zastawem rejestrowym tylko do określonej w umowie zastawniczej najwyższej sumy zabezpieczenia. Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć tylko wierzytelność pieniężną wyrażoną w pieniądzu polskim lub walucie obcej. Ustanowienie zastawu rejestrowego - umowa zawarta między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem), z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności oraz wpis do rejestru zastawów, prowadzonego przez właściwy miejscowo (ze względu na miejsce zamieszkania/siedzibę zastawcy) sąd rejonowy gospodarczy. Wpis do rejestru zastawów warunkuje skuteczność zabezpieczenia. Wniosek o dokonanie wpisu zastawu do rejestru zastawów (złożony na urzędowym formularzu i opłacony) powinien być złożony przez zastawnika lub zastawcę w terminie 1 miesiąca od daty zawarcia umowy zastawniczej pod rygorem odrzucenia wniosku. 42

43 Proces wpisu zastawu do rejestru zastawów jest sformalizowany i może okazać się rozciągnięty w czasie, zaś uchybienie wymogom formalnym wniosku o dokonanie wpisu może skutkować jego odrzuceniem, a w konsekwencji pozostawieniem zobowiązania bez należytego zabezpieczenia. W zależności od woli stron, przedmiot zastawu może pozostać we władaniu zastawcy lub osoby trzeciej, na którą strony wyraziły zgodę. Nie ma tu zatem warunku obowiązkowego wydania rzeczy wierzycielowi, co niewątpliwie czyni zastaw rejestrowy atrakcyjniejszą formą zabezpieczenia niż zastaw zwykły. Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome (z wyjątkiem statków morskich wpisanych do rejestru okrętowego), a także prawa majątkowe, jeżeli są zbywalne. Zastaw rejestrowy może obejmować także rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie dopiero w przyszłości. Dobór przedmiotu zastawu podobnie jak przy zastawie zwykłym. W razie ustanowienia zastawu rejestrowego na pojeździe mechanicznym podlegającym rejestracji, zastaw ten zostaje również odnotowany w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Jeżeli ten sam przedmiot jest obciążony więcej niż jednym zastawem rejestrowym, o pierwszeństwie tych zastawów rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów. Ograniczone prawo rzeczowe powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla ustanowionego wcześniej zastawu rejestrowego.

44 Rejestr zastawów jest jawny i każdy, kto ma w tym interes prawny może żądać wydania odpisów i zaświadczeń z rejestru, zapewnia to skuteczną ochronę obrotu gospodarczego. Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. z 1996 r., Nr 149, poz. 703 z późn. zm.) przewiduje szerszy katalog sposobów zaspokojenia zastawnika niż te, które są przewidziane dla zastawu zwykłego. Poza możliwością zaspokojenia zastawnika w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego (z przedmiotu zastawu rejestrowego, z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami, z wyjątkiem należności wymienionych w art. 20 w/w ustawy), w umowie zastawniczej strony mogą przewidzieć np. możliwość przejęcia przedmiotu zastawu rejestrowego przez zastawnika na własność, tj. zaspokojenia się wierzyciela z przedmiotu zastawu z pominięciem przepisów postępowania egzekucyjnego, co niewątpliwie skraca czas potrzebny na zaspokojenie roszczeń. Zaleta - Możliwość umownego wyłączenia prawa zastawcy do zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu przed wygaśnięciem zastawu rejestrowego. W przypadku zastawu zwykłego powyższe zastrzeżenie umowne jest niedopuszczalne. Istnieje zabezpieczenie w postaci zastawu na statku morskim wpisanym do rejestru okrętowego (tzw. hipotece morskiej). Zagadnienie to regulują przepisy kodeksu morskiego (Dz. U. z 2001 r. Nr 138, poz. 1545 z późn. zm.)

Przewłaszczenie na zabezpieczenie 45 Polega na przeniesieniu przez dłużnika na wierzyciela własności rzeczy, z zastrzeżeniem, że będzie on korzystał z rzeczy jedynie w zakresie określonym w umowie oraz że po zaspokojeniu wierzytelności wierzyciel przeniesie własność z powrotem na dłużnika. Pomimo braku uregulowania tej kwestii w ustawie Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93) jest ona dopuszczalna przez orzecznictwo, w ramach zasady swobody zawierania umów. Wyjątkiem jest art. 101 ustawy z dn.29.08.1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665) dopuszczający taką formę zabezpieczenia wierzytelności banku, wymienia ją też art. 272 ustawy z dnia 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535). Forma ta dotyczy jedynie rzeczy ruchomych (maszyny, urządzenia, surowce, towary, inwentarz). Jeżeli są one oznaczone co do tożsamości, dłużnik zatrzymuje je w swoim władaniu w charakterze biorącego w bezpłatne używanie (użyczenie), z zakazem sprzedaży tych rzeczy. Jeżeli zaś są one oznaczone co do gatunku oraz towary przeznaczone do sprzedaży, do przeniesienia własności potrzebne jest również przeniesienie posiadania rzeczy. Dłużnik otrzymuje wówczas prawo do zatrzymania w swoim posiadaniu tych rzeczy jako przechowawca, z prawem ich zbywania w okresie obowiązywania umowy, przy jednoczesnym ich zastępowaniu rzeczami tego samego rodzaju, jakości i wartości. Dłużnik powinien ponosić koszty utrzymania rzeczy przewłaszczonych w obu przypadkach.

Istotnym jest, iż rzecz określona w umowie przewłaszczeniowej nie musi być wydana w posiadanie wierzycielowi. Najistotniejszą gwarancją jaką zapewnia ta forma zabezpieczenia jest przeniesienie prawa własności do przedmiotu. Konieczne jest przy tym dokładne określenie rzeczy przewłaszczonej w umowie, w sposób umożliwiający jej identyfikację oraz ich wyodrębnienie w odpowiednich ewidencjach dłużnika i wierzyciela. Celowe jest także dokonanie na wierzyciela cesji praw z polisy ubezpieczenia przewłaszczonych składników majątkowych (np. praw z polisy AC przy pojazdach). Podobnie jak przy poprzednich formach zabezpieczenia należy jednak zwracać uwagę na możliwość wystąpienia sytuacji, kiedy wierzyciel stanie się właścicielem rzeczy ruchomych, których zbycie nie zaspokoi jego roszczenia w stopniu wystarczającym bądź będzie wręcz niemożliwe. Dodatkowo powstać też mogą koszty związane z czynnościami technicznymi (np. konieczność dokonania zmian w dowodzie rejestracyjnym pojazdu), jak i kosztów związanych z utrzymaniem własności. Stąd konieczne jest dokonanie wszechstronnej analizy sytuacji prawno-materialnej beneficjenta i wartości przewłaszczanego mienia. 46

Przelew (Cesja) wierzytelności Instytucja przelewu wierzytelności, w tym wymogi umowy cesji oraz obowiązki obu stron, uregulowane są przepisami art. 509 517 k.c. Jest to forma zabezpieczenia prawnego, powstająca na podstawie umowy pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem, na mocy której dłużnik przenosi na wierzyciela swoją wierzytelność w całości, bądź w oznaczonej części. Przed dokonaniem przelewu konieczne jest sprawdzenie czy: cedowana wierzytelność istnieje oraz jakie są realne możliwości jej spłaty lub wyegzekwowania, wierzytelność pochodzi od osób majątkowo odpowiedzialnych, termin płatności wierzytelności nie przypada przed terminem płatności zabezpieczanej wierzytelności. Umowa przelewu wierzytelności powinna być zawarta w formie pisemnej. 47

Przedmiotem przelewu może być każda wierzytelność pieniężna lub niepieniężna nadająca się do sprzedaży lub przydatna w działalności wierzyciela, chyba że niedopuszczalność przelewu wynika z mocy ustawy, umowy lub właściwości wierzytelności. Można stosować cesję zarówno konkretnie oznaczonej wierzytelności lub ich kilku, jak tez cesję globalną, na mocy której dłużnik dokonuje cesji wielu swoich wierzytelności już istniejących lub przyszłych. Do zawarcia umowy cesji wierzytelności nie jest potrzebna zgoda dłużnika cedowanej wierzytelności, z wyjątkiem przypadku gdy wymóg taki przewiduje umowa zawarta między dłużnikiem cedującym wierzytelność na rzecz IZ a jego dłużnikiem (tj. dłużnikiem cedowanej wierzytelności). Dłużnik ponosi względem wierzyciela odpowiedzialność jedynie za to, że cedowana wierzytelność mu przysługuje, w żadnym wypadku zaś nie ponosi odpowiedzialności za niewypłacalność dłużnika, o ile nastąpiła ona po zawarciu umowy cesji. Stąd, jak wskazano powyżej, istotne jest dokładne zbadanie sytuacji finansowej dłużnika cedowanej wierzytelności. 48

Ograniczenia i wyłączenia spod egzekucji Przepisy art. 829 i dalszych k.p.c. zawierają regulacje dotyczące ograniczeń egzekucji oraz katalogi przedmiotów z których egzekucji prowadzić nie można. Odrębne przepisy regulują zasady prowadzenia egzekucji z wynagrodzenia o pracę oraz innych świadczeń. Ograniczenia egzekucji wynikające z regulacji zawartych w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.). 49

Data pewna Data pewna stanowi jedną ze szczególnych form czynności prawnych. Polega ona na urzędowym poświadczeniu dnia dokonania czynności. Czynność prawna ma datę pewną również w wypadkach następujących: w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym - od daty dokumentu urzędowego, w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza - od daty wzmianki, w razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie datę złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby. 50

Przykłady zabezpieczeń dla poszczególnych kategorii beneficjentów Jednostki samorządu terytorialnego: hipoteka, zastaw, weksel. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą: hipoteka, zastaw rejestrowy, weksel in blanco, poręczenie. Spółki prawa handlowego: osobowe: hipoteka, zastaw rejestrowy, weksel, poręczenie. kapitałowe: gwarancja bankowa, hipoteka, zastaw rejestrowy, ubezpieczenie, weksel, poręczenie. Fundacje i stowarzyszenia: hipoteka, zastaw, weksel, poręczenie. Publiczne i niepubliczne szkoły wyższe: hipoteka, zastaw rejestrowy. Publiczne i niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej, szpitale: poręczenie majątkowe (udzielone przez gminę), weksel, zastaw. Jednostki badawczo rozwojowe: hipoteka, weksel, poręczenie. Kościoły i związki wyznaniowe: hipoteka, zastaw rejestrowy, weksel. 51 Powyżej zostały podane jedynie przykładowe rodzaje zabezpieczeń dla poszczególnych kategorii beneficjentów. Ustanowienie określonego rodzaju zabezpieczenia każdorazowo będzie przedmiotem negocjacji Instytucji Zarządzającej z beneficjentem. Decyzja w tej sprawie będzie warunkowana indywidualnym charakterem projektu oraz możliwościami finansowymi beneficjenta.

Uwagi końcowe Podstawowym zadaniem zabezpieczeń jest zapewnienie możliwości podjęcia działań windykacyjnych w stosunku do każdego z uczestników obrotu środkami dofinansowania, który dopuścił się czy to przez działanie czy zaniechanie nieprawidłowości niosących określone negatywne skutki finansowe. Wskazane jest, aby w podejmowaniu tych działań kierować się postępowaniem racjonalnym to znaczy dbając o prawidłowość wydatkowania finansów publicznych ustanawiać zabezpieczenia umów w taki sposób, aby nie komplikowały one i nie paraliżowały działania beneficjenta. Zabezpieczenia powinny podkreślać obowiązek przestrzegania przez beneficjenta zasad należytej staranności, wskazywać na poszanowanie norm prawa wspólnotowego, jak i krajowego. Nadto kierowania się zasadami zdrowego rozsądku i zdobyczami wiedzy niezbędnych do realizacji tak poważnych przedsięwzięć przy poszanowaniu zasad współżycia społecznego oraz interesu gospodarczego stron zainteresowanych. 52

Spis aktów prawnych: UNIA EUROPEJSKA Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2006r. Nr 227, poz. 1658 z późn. zm.) Ustawa z dnia 6 września 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361) Kodeks cywilny Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93) Kodeks postępowania cywilnego Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296) Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. z 1996 r. Nr 149, poz. 703) Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe (Dz. U. z 1936 r. Nr 37, poz. 282) Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. finansach publicznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148) Kodeks spółek handlowych Ustawa z dnia 15 września 2000 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037) Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855) Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665) Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535) Kodeks postępowania administracyjnego ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.) 53

Prowadzący: Barbara Rusiłowicz-Poluszczyk 54

REGIONALNE CENTRUM PROJEKTÓW ŚRODOWISKOWYCH WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W OLSZTYNIE Dziękuję za uwagę! 55