Modele gospodarstw rozwojowych

1 Modele gospodarstw rozwojowych

Dyrektor: Roman Sass Tytuł: Modele gospodarstw rozwojowych Opracowanie: Aleksander Mostowski e-mail: aleksander.mostowski@kpodr.pl Tadeusz Sobczyński, Marek Nowacki Współpraca Marta Adamowicz, Cecylia Kimber, Małgorzata Kołacz Stanisław Rakowski, Janusz Wojciechowski Okładka, skład: Jarosław Domiński Wydawca: Kujawsko - Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego 89-122 Minikowo tel.: 052 386 72 00; fax: 052 386 72 27 e-mail: sekretariat@kpodr.pl www.kpodr.pl Stowarzyszenie Rozwoju Wsi DORADCA Minikowo 1 89-122 Minikowo 2

Modele gospodarstw rozwojowych Szanowni Czytelnicy! Oddajemy dziś w Państwa ręce efekt naszych przemyśleń nad zmianami jakie czekają nasze rolnictwo. W swoich rozważaniach skoncentrowaliśmy się na wybranych kierunkach produkcji. Założyliśmy, że zmiany w Polsce pójdą w podobną stronę jak w innych krajach europejskich, to znaczy, że gospodarstwa rolne zachowają swój rodzinny charakter. Dalecy jesteśmy od przesądzania co zdarzy się w konkretnym gospodarstwie, ponieważ o tym decyduje jego właściciel. Rolnik, biorąc pod uwagę swoje cele i warunki zewnętrzne, musi ciągle dokonywać wyboru jakie ma być jego gospodarstwo. W naszych rozważaniach skoncentrowaliśmy się na zmianach w organizacji produkcji, szczególnie zwierzęcej. Ograniczyliśmy także nakłady pracy poprzez wprowadzenie mniej czasochłonnych technologii produkcji i uproszczenie organizacji sprzedaży produkcji roślinnej. O tym wszystkim jest ta publikacja. Mamy nadzieję, że nasze pomysły będą służyć Państwu w tworzeniu wizji rozwoju swoich gospodarstw. Autorzy 3

Spis treści 1. Cele tworzenia modeli gospodarstw...5 2. Założenia modeli gospodarstw dla województwa kujawsko-pomorskiego...6 2.1 Część ogólna...6 2.2 Założenie szczegółowe...9 Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej w cyklu otwartym...9 Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej w cyklu zamkniętym...11 Gospodarstwo z produkcją mleka...14 Gospodarstwo z chowem bydła opasowego...16 Gospodarstwo z uprawą zbóż...18 3. Wyniki modelowania dla 2005 roku...19 Podsumowanie...38 4

1. Cele tworzenia modeli gospodarstw Pierwsze modele gospodarstw 1 w nowożytnej historii europejskiej powstały w Anglii, a później w Niemczech. W modelach tych kładziono nacisk na rozwiązania technologiczne, ekonomika o ile występowała, to w tle. Z czasem rozwój nauk rolniczych spowodował szersze spojrzenie na gospodarstwo. W Polsce tworzenie modeli gospodarstw rolniczych ma długą tradycję. Najczęściej wiązało się z potrzebą zobrazowania docelowych rozwiązań proponowanych przez naukę i doradztwo. W pierwszej połowie XX w. pojawiły się dwa przeciwstawne poglądy na sposób opisania gospodarstwa i jego modelu. Zasadnicza różnica dotyczyła sposobu rozdziału kosztów. W jednej metodzie, traktującej gospodarstwo jako całość, przyjęto że część ponoszonych nakładów jest wykorzystywana w kilku cyklach produkcji i dlatego ich koszty należy rozkładać pomiędzy kilka działalności następujących po sobie (metoda organiczna). W drugiej rozdzielono koszty i przypisano je działalnościom prowadzonym w danym cyklu produkcyjnym (metoda rozdzielcza). Pojawienie się elektronicznej techniki obliczeniowej przyczyniło się do rozwoju badań wykorzystujących jako narzędzie modele gospodarstw. Różne metody stawiały sobie za cel optymalizację produkcji tak, aby w efekcie uzyskać maksymalny dochód lub wielkość produkcji końcowej, czy zastosować minimalny nakład pracy. Dziś bardziej, niż ciągła optymalizacji struktury upraw i liczby zwierząt w kolejnych cyklach produkcji, interesuje nas wizja rozwoju gospodarstwa w okresie 25-30 lat, a więc jednego pokolenia rodziny rolniczej. Dlatego modele muszą uwzględnić możliwość finansowania inwestycji, modernizacji i rozwoju gospodarstwa. Jednym z fundamentalnych pytań jest: jakie ma być podstawowe kryterium tworzenia modeli gospodarstw? W tym opracowaniu przyjęto rodzinny charakter gospodarstwa rolniczego (zgodnie z zapisem w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej). W praktyce założono, że małżonkowie na pracę w gospodarstwie mogą przeznaczyć równowartość 1,5 osoby pełnozatrudnionej. Praca najemna, o ile występuje, nie może przekroczyć własnych zasobów. Oczywiście poza przedstawionymi modelami, w których założono, że są one źródłem utrzymania jednej rodziny rolniczej, będą funkcjonowały inne gospodarstwa, np. z jednej strony dające zatrudnienie rolnikowi tylko w części roku, z drugiej zaś strony - gospodarstwa oparte głównie na pracy najemnej. Opracowanie modeli organizacji produkcji dla takich gospodarstw nie jest przedmiotem publikacji. Zróżnicowanie warunków produkcji rolniczej w Regionie jest bardzo duże, ze względu na znaczną pracochłonność nie przedstawiono modeli dla wszystkich kierunków produkcji. Naszym celem jest przedstawienia modelowych gospodarstw dla podstawowych kierunków produkcji w regionie Kujaw i Pomorza. Modele te uwzględniają aktualne tendencje w rolnictwie polskim i europejskim, są też próbą oswajania z kierunkami zmian w technologii produkcji, jej skali i sposobie organizacji. Autorzy wykorzystali swoją wiedzę i doświadczenia, aby określić jak będą zorganizowane gospodarstwa w regionie za 20-30 lat. Oczywiście wielkość i struktura rzeczywistych gospodarstw będzie się zmieniać w zależność od wielu czynników, wśród których decydujące znaczenie będą miały dwa: poziom dochodów z działalności rolniczej oraz wsparcie rolnictwa, w tym dotowanie inwestycji przez rząd i Unię Europejską. Polskie rolnictwo, jeżeli ma być konkurencyjne musi zmienić wiele w zakresie organizacji pracy, wykorzystania warunków naturalnych i ochrony środowiska. 1 Model gospodarstwa rolnego - w ekonomice rolnictwa pod tym pojęciem określono odwzorowanie za pomocą liczb opisujących technologię, majątek, źródła jego finansowania, funkcjonowanie gospodarstwa rolniczego, itd. Modelem może być istniejące wzorcowe gospodarstwo, liczby opisujące mogą pochodzić z wybranej grupy gospodarstw, które prowadzą racjonalną produkcję i są w czołówce danego kierunku produkcji. Innym sposobem tworzenia modeli jest wykorzystania statystyki i ekonometrii do określenia parametrów modelu. 5

Zmiany te wiążą się z kosztami i dlatego ich realizacja wymaga odpowiedniej skali produkcji. Szczegółowe założenia przedstawione zostaną w dalszej części. Warto jednak podkreślić, że modele nie mają być jedynym i uniwersalnym wzorem, są jedynie inspiracją dla rolników, zwłaszcza młodych, do tworzenia własnej wizji gospodarstwa. Wizja ta oprócz opisu technologicznego ma zawierać prognozy dochodów i możliwości rozwoju. W opracowaniu wykorzystano modelowanie gospodarstwa rolnego polega ono na stworzeniu wzorca gospodarstwa, w którym zmianie mogą podlegać parametry technologiczne lub ekonomiczne. Wprowadzane zmiany mogą wynikać z chęci sprawdzenia wpływu wybranej technologii lub sposobu organizacji produkcji na wyniki ekonomiczne, albo wpływu zmian relacji cen na wyniki ekonomiczne przyjętego rozwiązania technologicznego. W praktyce do pokazania modelu i skutków wprowadzanych zmian wykorzystywane są programy komputerowe, na przykład aplikacje w arkuszach kalkulacyjnych. 2. Założenia modeli gospodarstw dla województwa kujawsko-pomorskiego 2.1. Część ogólna Obecnie w województwie kujawsko-pomorskim średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 10,5 ha, zaś liczba gospodarstw około 90,7 tysięcy 2. Pracuje w nich około 110-150 tysięcy rolników i członków rodziny na prawach domownika. Obecnie co czwarty (od 21 do 28%) mieszkaniec regionu żyje z pracy na roli. W tej chwili brak pełnej informacji o dochodach rodzin rolniczych. Szacuje się, że dysparytet dochodów ludność rolniczej w stosunku do średniego dochodu poza rolnictwem wyniósł w 2001 roku 37%, a więc rolnicy osiągali nieco ponad 1/3 tego, co pracownicy najemni w innych działach gospodarki. Z obliczeń własnych 3 dla grupy młodych rolników, zobowiązanych do prowadzenia rachunkowości z tytułu zaciągniętego kredytu, oszacowano, że w roku 2001 część dochodu rolniczego, którą można traktować jako opłatę za pracę wyniosła 2 747 zł na miesiąc w gospodarstwach z dominującą trzodą chlewną, zaś w gospodarstwach bydlęcych 1 517 zł. Należy pamiętać, że młodzi rolnicy, którzy zaciągnęli kredyt mają dochody wielokrotnie wyższe od przeciętnych, a i tak tylko właściciele gospodarstw trzodowych osiągnęli wyniki lepsze od średniej krajowej. Oczywiście trzeba pamiętać, że dla producentów żywca wieprzowego rok 2001 był korzystny, gdyż występował niedobór żywca i ceny skupu były wysokie, zaś zboża na paszę wyjątkowo tanie. Założono, że w przyszłości gospodarstwo rolne zachowa rodzinny charakter i będzie musiało dawać szanse do osiągania dochodów zbliżonych do innych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Porównując zmiany strukturalne w krajach Unii Europejskiej oraz charakter rolnictwa w regionie założono, że za 30 lat średnia powierzchnia gospodarstwa w województwie zwiększy się do około 60 ha, a liczba osób żyjących z rolnictwa spadnie do 19 tys. osób (około 4% osób w wieku produkcyjnym). Rolnicy będą osiągali dochody, w części odpowiadającej opłacie za pracę, na poziomie około 4 100 zł miesięcznie 4. W gospodarstwie będą zatrudnione 1,5 osoby. Dominującym kierunkiem produkcji w regionie pozostanie trzoda chlewna, utrzymana zostanie produkcja mleka i rozwinie się produkcja żywca wołowego. Znaczna część gruntów słabych (od V klasy wzwyż) zostanie wyłączona z produkcji żywności, np. będzie zalesiona. Na dobrych glebach zwiększy się liczba dużych gospodarstw bez produkcji zwierzęcej, które będą uprawiały zboża, rzepak i rośliny specjalne (np. zioła, warzywa, itd.). 2 3 4 Polska w nowym podziale terytorialnym, GUS Warszawa, 1998 r. cyt. za Zagadnieniami Doradztwa Rolniczego 2/1999 (21). Dane z rachunkowości ODR w Minikowie. Założono, że polscy rolnicy osiągną poziom dochodów wysokości 75% średniej w Europie dla rolnictwa. 6

Kolejnym ważnym założeniem jest, że z pełnej listy założeń technologiczno ekonomicznych wybrano tylko niektóre. Celem nie jest przedstawienie wszystkich możliwych rozwiązań organizacyjnych. W opracowaniu zawarto kilka wybranych kierunków produkcji charakterystycznych dla Kujaw i Pomorza. Rzecz jasna, w praktyce wystąpią gospodarstwa o mieszanej strukturze produkcji oraz inne kierunki nie rozważane w tej publikacji. Dla przykładu można wymienić gospodarstwa mleczne z bardzo intensywną produkcją na dobrych glebach. Pominięto je w tym opracowaniu, gdyż zarówno jego objętość jak i cel, którym jest przedstawienie wybranych kierunków, wykluczył taką możliwość. Nie oznacza to bynajmniej, że takie gospodarstwa w przyszłości nie będą istniały i podlegały rozwojowi. Łatwiej jest znaleźć rozwiązania dla dobrych aniżeli złych warunków gospodarowania. Poziom mechanizacji w gospodarstwach modelowych określają ogólnie następujące zasady: maszyny używane często i w ciągu całego roku, a więc ciągniki, środki transportu wewnątrz gospodarstwa, maszyny do podstawowych uprawek używane na większości pól niezależnie od stopnia wykorzystania są własnością rolnika. Maszyny do prac sezonowych, których stopień wykorzystania w gospodarstwie jest niższy niż 70%, nie są własnością rolnika. W takich wypadkach przyjęto zakup usług. Założono, że w praktyce wiele gospodarstw w przyszłości nie będzie kupowało indywidualnie kombajnów i innych maszyn do zbioru wykorzystywanych w ciągu roku przez kilka lub kilkanaście godzin. Podobnie rzecz ma się ze specjalistycznym sprzętem do transportu (np. gnojowicy czy obornika), który może być wykorzystywany od wiosny do jesieni, a techniczna wydajność pozwala na pracę w wielu gospodarstwach. Powyższe założenia wiążą się z tym, że relatywne zwiększanie cen maszyn w stosunku do płodów rolnych będzie postępowało i konieczne stanie się bardziej racjonalne ich wykorzystanie. Kolejną przesłanką jest szybkie technologiczne starzenie się sprzętu w średnich i małych gospodarstwach. W przyszłości, w związku ze spadkiem liczby zatrudnionych w rolnictwie, konieczne będzie zastąpienie tysięcy małych ciągników większymi, aby wykonać podobną pracę. Z kolei sezonowość i specjalizacja będą sprzyjać tworzeniu zakładów usługowych (lub ewentualnie zespołów wspólnego użytkowania maszyn), świadczących usługi rolnicze. W gospodarstwach modelowych przyjęto założenie, że budynki i budowle muszą spełniać wymogi dobrostanu zwierząt, zgodne z normami europejskim w zakresie ochrony środowiska. Przyjęto dwa założenia: wielkość budynków inwentarskich odpowiada obsadzie zwierząt oraz że liczba stanowisk nie przekracza maksymalnej, tj. 1,5 dużej jednostki przeliczeniowej (DJP) 5 na 1 ha użytków rolnych (UR). Wielkość budynków magazynowych jest dostosowana do charakteru i wielkość produkcji, tzn. magazyny są w ilościach niezbędnych do przechowywania pasz lub produktów roślinnych na sprzedaż. Przyjęte rozwiązania technologiczne mają charakter przykładowy, tzn. podając nazwę ciągnika, kombajnu lub środka ochrony roślin przedstawiono jakiej klasy są potrzebne środki produkcji. W praktyce można zastąpić jedną maszynę czy nawóz innym o podobnej wartości użytkowej. Nie jest celem autorów reklama przykładowych produktów i firm, lecz zobrazowanie przy pomocy szczegółowych założeń produkcji gospodarstw, co ma jedynie ułatwić samodzielne analizy rolnikom i uwiarygodnić wyniki ekonomiczne prezentowanych modeli. W zakresie strategii sprzedaży założono we wszystkich gospodarstwach konieczność uzyskiwania w miarę zrównoważonych wpływów. W tym celu sprzedaż produktów roślinnych, które mogą być przechowywane (w praktyce dotyczy to zbóż), jest rozłożona w trzech kwartałach III, IV i I. Pozostałe produkty roślinne, nietrwałe, są sprzedawane w kwartale zbioru. Produkcja zwierzęca jest sprzedawana z uwzględnieniem specyfiki danej produkcji, i tak w gospodarstwach mlecznych założono sezonowy spadek produkcji w okresie jesiennym i zwiększoną sprzedaż żywca wołowego jesienią (co wiąże się z dotychczasowym zwyczajem brakowania w tym czasie oraz wchodzącym systemem kwotowania produkcji 5 1 DJP = zwierzęta o masie ciała równej 500 kg 7

mleka). W przypadku chowu bydła mięsnego i trzody chlewnej założono równomierną sprzedaż żywca w ciągu roku. Środki do produkcji kupowane są na bieżąco, tzn. nie wcześniej niż dwa tygodnie przed ich zastosowaniem, płatności realizowane są na bieżąco. Kapitał własny gospodarstw modelowych wynosi 70%. Posiadają one zobowiązania, łącznie jest ich 30% wartości majątku. Kredyt długoterminowy stanowi 5/6 wszystkich zobowiązań (25% wartości majątku) i założono, że jest on na warunkach kredytu ARiMR dla młodych rolników spłata rozłożona jest na 60 rat kwartalnych. Zobowiązania krótkoterminowe składają się z raty kredytu dla młodych rolników przypadającej do spłaty w bieżącym roku oraz kredytu komercyjnego oprocentowanego na poziomie stopy WIBOR. 8

2.2 Założenie szczegółowe Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej w cyklu otwartym utrzymywane na głębokiej ściółce Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Liczba osób pracujących w gospodarstwie na stałe Ziemia Budynki i budowle Maszyny i urządzenia Majątek trwały finansowy Stado obrotowe Zapasy Należności Obsada zwierzętami 50 ha 150 ha 1,2 pełnozatrudnionej 1,9 pełnozatrudnionej Ziemie dobre i bardzo dobre (kompleksy pszenne) 100% grunty orne. Chlewnia o pow. 730 m 2, wiata na maszyny 100 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, wiata na słomę 90 m 2, płyta gnojowa 263 m 2, zbiornik na gnojówkę 68 m 3 ; silos do pasz na 20 t, Ziemie dobre i bardzo dobre (kompleksy pszenne) 100% grunty orne. Trzy chlewnie o pow. 730 m 2 każda, wiata na maszyny 150 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, wiata na słomę 260 m 2, płyta gnojowa 788 m 2, zbiornik na gnojówkę 203 m 3 ; silos do pasz na 60 t; stacja paliw; ogrodzenie. stacja paliw; ogrodzenie. Ciągnik U-4514; opryskiwacz przyczepiany PILMET 1612; siewnik Mistral pneumatyk 4 m; rozsiewacz nawozów zawieszany dwutarczowy N041/S; ładowacz czołowy TUR-7 T360; przyczepa objętościowa; przyczepa 6 t T169/2; paszociągi, automaty paszowe i poidła na stanowiskach. Agregat podorywkowy KOS B; pług czteroskibowy; ciągnik MTZ 82A; agregat uprawowy półzawieszany Mars 3D. Udziały w banku spółdzielczym i grupie producentów trzody chlewnej. 291 warchlaków, 463 tuczników Pasze pełnoporcjowe na 14 dni 1/3 zbóż. Za żywiec zapłata po trzech tygodniach od sprzedaży, za produkty roślinne po dwóch tygodniach. 1,4 DJP/ha Ciągnik Same Laser 130DT; kombajn Rekord z przyst. do rzepaku; prasa rolująca do słomy Z-276/1; pług czteroskibowy obracalny; agregat uprawowo-siewny K 400 PS; agregat ścierniskowy Gx 300N. 870 warchlaków, 1384 tuczników 9

Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Technologia Parametry Struktura sprzedaży produkcji 50 ha 150 ha Technologia tuczu zakłada: zakup ponad 2,5 miesięcznych warchlaków o masie ciała 30-32 kg i tucz do masy ciała 110 kg. Zwierzęta przebywają w gospodarstwie 50 ha w jednym budynku (w gospodarstwie 150 ha w trzech takich budynkach) posiadającym 5 komór dla 120 zwierząt każda. W komorze znajdują się dwa kojce, w których może się pomieścić po 60 sztuk. Łącznie w budynku znajduje się 10 kojców. Powierzchnia 1 kojca wynosi 65,25 m 2. Powierzchnia legowiskowa wynosi 46 m 2. Wzdłuż bocznej ściany budynku od strony okien przebiega ganek paszowo kontrolny o szerokości 120 cm. Zwierzęta mają stały dostęp do wody i paszy. W każdym kojcu znajdują się poidła smoczkowe H-214. Automaty paszowe usytuowane są na stanowisku żywieniowym. Tuczniki żywione są paszą granulowaną pełnoporcjową. Aby dostać się do tego stanowiska zwierzęta musza pokonać sześć schodków o wymiarach 10 x 12 cm. Zapotrzebowanie na słomę 70kg/58 sztuk/dzień. Słoma jest zgromadzona pod wiatą magazynową, a do tuczarni dowożona jest wózkiem gospodarskim. W gospodarstwie 50 ha roczne zużycie słomy 70 kg x 10 kojców x 351 dni = 245700 kg = 245,7 t/ rok. Dokupywane będzie 75,7 t słomy. Maksymalne zużycie wody w tuczarni przez 580 sztuk 3 480 l/ dobę. Roczne zużycie wody 1 221,48m 3. W gospodarstwie 150 ha roczne zużycie słomy 2100 kg x 351 dni = 737100 kg = 737,1 t/rok. Dokupywane będzie 227,1 t słomy. Maksymalne zużycie wody w tuczarni przez 1740 sztuk 10440 l/ dobę /10,44 m 3 /. Roczne zużycie wody 3665 m 3. W chlewniach zastosowano system wentylacji mechanicznej, wyciągowej, regulowanej automatycznie. Pasza dostarczana jest paszociągiem do autokarmników usytuowanych w części żywieniowej kojców średnio na 1 sztukę 2,43 kg na dobę. Dobowe zużycie paszy 1410 kg, roczne 506254 kg Zakup warchlaków w roku 2325 szt. Dobowe zużycie paszy 4230 kg, roczne 1523780 kg Zakup warchlaków w roku - 6972 szt. Chów trzody: a) zakup 2,5 miesięcznych warchlaków o masie ciała 30-32 kg, b) tucz do m. c. 110 kg, c) padnięcia warchlaków 4%, d) padnięcia tuczników - 1%, e) stosowanie zasady pomieszczenie pełne pomieszczenie puste, f) prowadzenie pełnej profilaktyki weterynaryjnej, g) koszt weterynaryjny na 1 tucznika 9 zł, h) 4 dni na dezynfekcję poszczególnych komór, i) roczny koszt odkażania i dezynfekcji dla 1 budynku 1600 zł. Uprawa roślin intensywna: pełna ochrona roślin, nawożenie organiczne słoma z rzepaku, obornik, nawożenie mineralne dopełnia organiczne, uproszczona uprawa roli. Tuczniki 2210 sztuk Pszenica ozima 20 ha po 6 t 120 t Jęczmień jary 10 ha po 5 t 50 t Mieszanka zbożowa 10 ha po 5 t 50 t Rzepak ozimy 10 ha po 3 t 30 t Tuczniki 6626 sztuk Pszenica ozima 60 ha po 6 t 360 t Jęczmień jary 30 ha po 5 t 150 t Mieszanka zbożowa 30 ha po 5 t 150 t Rzepak ozimy 30 ha po 3 t 90 t 10

Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej w cyklu zamkniętym Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Liczba osób pracujących w gospodarstwie na stałe Ziemia Budynki i budowle Maszyny i urządzenia Stado podstawowe Majątek trwały finansowy Stado obrotowe Zapasy Należności Obsada zwierzętami 1,7 pełnozatrudnionej 50 ha 150 ha Ziemie dobre i bardzo dobre (kompleksy pszenne) 100% grunty orne. Chlewnia o powierzchni 550 m 2, wiata na maszyny 100 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, zbiorniki na gnojowicę 900 m 3 ; silos do pasz na 15 t; 3,0 pełnozatrudnionej Ziemie dobre i bardzo dobre (kompleksy pszenne) 100% grunty orne. Trzy chlewnie o powierzchni 550 m 2 każda, wiata na maszyny 150 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, zbiorniki na gnojowicę-2500 m 3 ; silos do pasz na 40 t; stacja paliw; ogrodzenie. stacja paliw; ogrodzenie. Ciągnik U-4514; opryskiwacz przyczepiany PILMET 1612; siewnik Mistral pneumatyk 4 m; rozsiewacz nawozów zawieszany dwutarczowy N041/S; ładowacz czołowy TUR-7 T360; przyczepa 6 t T169/2; paszociągi, automaty paszowe i poidła na stanowiskach. Agregat podorywkowy KOS B pług czteroskibowy; ciągnik MTZ 82A; agregat uprawowy półzawieszany Mars 3D; wóz asenizacyjny T 528/5. Maciory 50 sztuk Ciągnik Same Laser 130DT; kombajn Rekord z przyst. do rzepaku, pług czteroskibowy obracalny; agregat uprawowo-siewny K 400 PS; agregat ścierniskowy Gx 300N; wóz asenizacyjny T 528/1. Maciory 150 sztuk Udziały w banku spółdzielczym i grupie producentów trzody chlewnej. loszki remontowe (6-8 m-cy)-9 szt. loszki remontowe (6-8 m-cy) 26 szt. prosięta (do 1,5 m-ca) 120 szt. prosięta (do 1,5 m-ca) 360 szt. warchlaki (1,5 3 m-cy) 110 szt. warchlaki (1,5-3 m-cy) 350 szt. tuczniki (3-6,5 m-ca) 250 szt. tuczniki (3-6,5 m-ca) 780 szt. Pasze pełnoporcjowe na 14 dni 1/3 zbóż. Za żywiec zapłata po trzech tygodniach od sprzedaży, za produkty roślinne po dwóch tygodniach. 1,45 DJP/ha 1,49 DJP/ha 11

Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Technologia 50 ha 150 ha Technologia zakłada utrzymywanie sektora krycia, loch prośnych, porodówki, sektora odchowu prosiąt i sektora tuczu. W stadzie przebywa: w gospodarstwie 50 ha 50 loch stada podstawowego, z czego 17 sztuk w ciągu roku jest wybrakowane i sprzedane. W to miejsce rocznie zakupuje się 20 loszek, z których przeciętnie 3 nie zostają pokryte i są sprzedane; w gospodarstwie 150 ha 150 loch stada podstawowego, z czego 50 sztuk w ciągu roku jest wybrakowane i sprzedane. W to miejsce rocznie zakupuje się 63 loszki, z których przeciętnie 13 nie zostaje pokrytych i są sprzedane. W sektorze krycia wprowadzane są loszki remontowe i lochy z sektora porodowego po odsadzeniu prosiąt. Zwierzęta przebywają w kojcach indywidualnych. W sektorze krycia znajdują się w gospodarstwie 50 ha 24 indywidualne stanowiska dla macior, a w gospodarstwie 150 ha 72 stanowiska. Ponieważ nie stosuje się krycia naturalnego nie ma stanowisk dla knurów. Żywienie odbywa się paszą granulowaną, pełnoporcjową z autokarmników, woda pobierana jest z poideł smoczkowych. W sektorze loch prośnych przebywają pokryte loszki i maciory, w którym znajdują się: w gospodarstwie 50 ha 3 komory, a w gospodarstwie 150 ha 8 komór, każda dla 8 loch prośnych. W każdej komorze znajduje się po 8 kojców samoblokujących. Wymiary jednej komory dla 8 macior wynoszą: 5,2 x 5,3 m. Pasza zadawana jest automatycznie w małych porcjach po 80-100 g/min. Pasza z dozowników wsypywana jest do koryt kamionkowych z przegrodami od 50 do 65 cm. Pojenie odbywa się z poideł smoczkowych. Maciory przepędzane z sektora loch prośnych na sektor porodowy wprowadzane są do pomieszczenia, które jest wnęką korytarza o powierzchni 9 m 2. Miejsce to przeznaczone jest do mycia loch wysokoprośnych. Dopiero dokładnie umyte i wcześniej zaszczepione przeciwko pasożytom zewnętrznym i wewnętrznym maciory, mogą być przeprowadzone do sektora porodowego. Na porodówkę lochy przepędzane są na 10 dni przed spodziewanym terminem porodu. W sektorze porodowym znajdują się w gospodarstwie 50 ha 2 komory, a w gospodarstwie 150 ha 6 komór po 8 stanowisk porodowych. W każdym stanowisku o wymiarach 1,8 x 2,4 m znajduje się jarzmo dla lochy i budka dla prosiąt z promiennikiem podczerwieni. Przednia część kojca posiada posadzkę betonową izolowaną termicznie, tylna część kojca ma posadzkę szczelinową wykonaną z tworzywa sztucznego (tzw. rusztów ). Ścianki kojca wykonane są z pełnego materiału. Pasza dla macior zadawana jest indywidualnie, prosięta dokarmiane są paszą granulowaną sypaną bezpośrednio do korytek. Odsadzone prosięta w wieku 42 dni przepędzane są do sektora odchowu prosiąt. Tutaj utrzymywane są do masy ciała 30 kg. Zwierzęta przebywają w kojcach po 40 sztuk. Powierzchnia jednego kojca wynosi 16 m 2. Posadzkę kojca stanowi podłoga szczelinowa wykonana z tworzywa zajmująca 2/3 powierzchni kojca oraz izolowana termicznie posadzka betonowa wypełniająca resztę powierzchni kojca. Ścianki działowe kojców wykonane są z pełnych przegród. Wysokość przegrody wynosi ok. 75 cm. Prosięta w kojcu pobierają wodę z 2 poideł miseczkowych. Woda do poidełek dostaje się ze zbiornika zainstalowanego pod sufitem komory. Takie rozwiązanie pozwala na ogrzanie wody ciepłem z otoczenia. W komorze odchowu prosiąt panuje temperatura od 30 o C, która w miarę wzrostu zwierząt jest obniżana do 20 o C. Prosięta żywione są z automatów paszowych do woli paszą pełnoporcjową granulowaną. W komorze znajduje się ogrzewanie system DELTA. Po osiągnięciu masy ciała 30 kg prosięta z odchowalni prosiąt przepędzane są do sektora tuczu, gdzie tuczone są do masy ciała 110 kg. Sektor tuczu podzielony jest na komory. Zastosowano w nim bezściołowy system chowu. W każdej komorze znajdują się dwa kojce, w każdym kojcu przebywa po 40 tuczników. Powierzchnia jednej komory wynosi 40 m 2. W tuczarni zastosowano system schładzania wodnego. 12

Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Technologia c.d. Parametry 50 ha 150 ha Tuczniki żywione są do woli z automatów paszowych na sucho. W każdym kojcu znajdują się po dwa poidła miseczkowe. Posadzka szczelinowa zajmuje maksymalnie 2/3 powierzchni kojca. Usuwanie odchodów W gospodarstwie 50 ha gnojowica odprowadzana jest kanałami i przepompowywana do dwóch zbiorników na gnojowicę o pojemności 450 m 3 każdy. W gospodarstwie 150 ha gnojowica odprowadzana jest do trzech zbiorników na gnojowicę. Pojemność dwóch zbiorników wynosi po 1000 m 3, natomiast pojemność trzeciego zbiornika 500 m 3. Taka objętość zapewnia gromadzenie wyprodukowanej gnojowicy przez 6 miesięcy. Zadawanie paszy Pasza pełnoporcjowa granulowana dostarczana jest paszociągiem do autokarmników. Założono żywienie paszą pełnoporcjową granulowaną firmy Hendrix. Roczne zapotrzebowanie na pasze: 50 ha 150 ha MP dla macior - 40 000 kg 120 000 kg MK dla macior - 20 000 kg 60 000 kg MK dla loszek remontowych - 4 100 kg 12 200 kg PDP 1 dla prosiąt - 3 315 kg 9 915 kg PDP 2 dla prosiąt - 5 525 kg 16 525 kg PDP 3 dla prosiąt - 13 260 kg 39 660 kg SDP LM dla warchlaków - 36 488 kg 108 955 kg W LM dla tuczników - 75 267 kg 225 956 kg F LM dla tuczników - 110 390 kg 331 401 kg Chów trzody: a) wskaźnik wyproszeń macior 90% b) wskaźnik wyproszeń loszek 85% c) częstotliwość oproszeń 2,1 d) padnięcia prosiąt 6% e) padnięcia warchlaków 4% f) padnięcia tuczników 1% g) kres użytkowania loch 3 lata h) brakowanie loch 33% i) krycie loszki w wieku 7,5 m-ca j) urodzonych żywych 12 prosiąt od maciory k) 100% inseminacja l) zakup loszek w wieku 6 m-cy m) odsadzanie prosiąt w 42 dniu n) stosowanie zasady pomieszczenie pełne pomieszczenie puste o) hormonalna regulacja rui p) prowadzenia pełnej profilaktyki weterynaryjnej q) koszt weterynaryjny na 1 maciorę 300 zł r) koszt weterynaryjny na 1 tucznika 9zł s) sprzedaż tuczników według wagi poubojowej t) zakup loszek krzyżówkowych (rasy matczyne) F1 (wbp x pbz) lub (pbz x wbp) u) schemat krzyżowania: (wbp x pbz) x (duroc x pietrain) (wbp x pbz) x belgijska zwisłoucha (wbp x pbz) x (hampshire x pietrain) Uprawa roślin intensywna: pełna ochrona roślin, nawożenie organiczne słoma z rzepaku, gnojowica; nawożenie mineralne dopełnia organiczne, uproszczona uprawa roli. 13

Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Struktura sprzedaży produkcji 50 ha 150 ha Tuczniki 993 sztuk, loszki 4 sztuk, maciory 17 sztuk, pszenica ozima 20 ha po 6 t 120 t, jęczmień jary 10 ha po 5 t 50 t, mieszanka zbożowa 10 ha po 5 t 50 t, rzepak ozimy 10 ha po 3 t 30 t. Tuczniki 2983 sztuk, loszki 13 sztuk, maciory 50 sztuk, pszenica ozima 60 ha po 6 t 360 t, jęczmień jary 30 ha po 5 t 150 t, mieszanka zbożowa 30 ha po 5 t 150 t, rzepak ozimy 30 ha po 3 t 90 t. Słoma pszenna, jęczmienna i z mieszanki barter za koszty zbioru. Gospodarstwo z produkcją mleka Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Liczba osób pracujących w gospodarstwie na stałe Ziemia 1,7 pełnozatrudnionej 50 ha 150 ha Ziemie średnie i słabe (kompleksy żytnie) 30% grunty orne 70% użytków zielonych. 3,0 pełnozatrudnione Ziemie średnie i słabe (kompleksy żytnie) 30% grunty orne 70% użytków zielonych. Budynki i budowle Obora o pow. 360 m 2, krowy utrzymywane w systemie bezściołowym, natomiast cielęta, młodzież i porodówka w boksach ściołowych; wiata na maszyny 200 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, wiata na słomę 80 m 2, silosy BIN 2x20 t; silosy na kiszonkę o poj. 480 m 3 ; płyta obornikowa o pow. 60 m 2 ; zbiornik na gnojówkę o poj. 50 m 3 ; zbiorniki na gnojowicę o poj. 400 m 3 ; stacja paliw; ogrodzenie. Obora o pow. 1200 m 2, krowy utrzymywane w systemie bezściołowym, natomiast cielęta, młodzież i porodówka w boksach ściołowych; wiata na maszyny 280 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, wiata na słomę 240 m 2, silosy BIN 6x20 t; silosy na kiszonkę o poj. 1500 m 3 ; płyta obornikowa o pow. 150 m 2 ; zbiornik na gnojówkę o poj. 130 m 3 ; zbiorniki na gnojowicę o poj. 1200 m 3 ; stacja paliw; ogrodzenie. Maszyny i urządzenia Stado podstawowe Majątek trwały finansowy Stado obrotowe Zapasy Należności Ciągnik U-4514; opryskiwacz przyczepiany PILMET 1612; siewnik Mistral pneumatyk 4 m; rozsiewacz nawozów zawieszany dwutarczowy N041/S; ładowacz czołowy TUR-7 T360; prasa rolująca do słomy Z-276/1; wóz paszowy H223/1. Ciągnik MTZ 82A; pług czteroskibowy; agregat uprawowy półzawieszany Mars 3D; agregat podorywkowy KOS B; wóz asenizacyjny T 528/5; kosiarka rotacyjna Z-125; przyczepa samozbierająca BOSS JUNIOR; dwie przyczepy 6 t T169/2 z nakładkami; hala udojowa typu rybia ość 2x3; chłodnia mleka o pojemności 1500 l na 4 udoje. Krowy 30 sztuk Jałówki cielne 7 sztuk Udziały w banku spółdzielczym i spółdzielni mleczarskiej Ciągnik Same Laser 130DT; pług czteroskibowy obracalny; agregat uprawowosiewny K 400 PS; agregat ścierniskowy Gx 300N; wóz asenizacyjny T 528/1; kosiarka rotacyjna CAT NOVA 360 T; dwie przyczepy objętościowe; sieczkarnia samojezdna Claas Jaguar, trzy przyczepy 6 t T169/2 z nakładkami; hala udojowa typu rybia ość 2x5; chłodnia mleka o pojemności 4000 l na 4 udoje. Krowy 90 sztuk Jałówki cielne 23 sztuki Jałówki 0,5 1,5 r. - 10 szt. Jałówki 0,5 1,5 r. - 24 szt. Cielęta do 0,5 r. - 12 szt. Cielęta do 0,5 r. - 30 szt. Pasze na 6 miesięcy, z wyjątkiem pasz z zakupu zapas na 14 dni. Zapłata za mleko i żywiec po trzech tygodniach. 14

Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Obsada zwierzętami Technologia Parametry 50 ha 150 ha 1,0 DJP/ha 1,0 DJP/ha System utrzymania zwierząt Chów średnio intensywny. Krowy są utrzymywane w systemie bezściołowym. Dój przeprowadzany jest w hali udojowej typu rybia ość. Wycielenia są równomiernie w roku. Od maja do końca października krowy przebywają na pastwisku. Zwierzęta maja stały dostęp do wody, na pastwisko woda dowożona jest w beczce, natomiast w budynku zamontowane są poidła automatyczne. W oborze pasze zadawane są przy użyciu wozu paszowego na stoły paszowe. Cielęta, młodzież i porodówka w boksach ściołowych. Byczki są sprzedawane w wieku 14 dni. Cieliczki są odsadzane wieku 7 dni, po czym przez 2,5 miesiąca stosowane są preparaty mlekozastępcze. Odchów jałówek w oborze w boksach ściołowych, w okresie letnim wypas na pastwisku. Żywienie: 50 ha 150 ha Pasze własne: Mleka pełne + siara 2100 l 6600 l Zielona masa 1300 t 3900 t Śruty zbożowe 35 t 105 t Pasze z zakupu: Preparaty mlekozastępcze 300 kg 850 kg Pasza treściwa C 1,6 t 4 t Koncentrat 10% 5,0 t 14,0 t Śruta rzepakowa 3,0 t 7,0 t Otręby pszenne 3,0 t 7,0 t Dodatki miner.-wit. 1,8 t 5,2 t Koszty weterynaryjne 2400 zł 6950 zł Koszty inseminacji 2250 zł 6750 zł Roczne zapotrzebowanie na słomę do ścielenia 34 t 98 t Roczna produkcja obornika 175 t 520 t Roczna produkcja gnojowicy 770 m 3 2000 m 3 Liczb stanowisk w hali udojowej typu rybia ość 2x3 2x5 Uprawa intensywna kukurydzy (pełna ochrona roślin, nawożenie organiczne - obornik uzupełnione nawożeniem mineralnym), zboża jare ochrona przed chwastami, nawożenie mineralne umiarkowane, uproszczona uprawa roli. Użytki zielone nawożenie organiczne - gnojowica stosowane wiosną i jesienią, uzupełniane nawożeniem mineralnym. Chów bydła: a) Produkcja mleka 6000 l od krowy rocznie, b) Remont stada - własny materiał hodowlany, brakowanie krów 23%, c) Krowy brakowane są przy masie ciała 600 kg, d) Jałówki brakowane są przy masie ciała 450 kg, e) Cielęta (głównie byczki) sprzedawane do dalszego chowu w wieku 14 dni, f) Zużycie pasz treściwych 0,99 t/djp, g) Zużycie pasz objętościowych 26 t zielonej masy/djp. Użytki zielone i kukurydza dają plon 32,5 t zielonej masy, zabezpiecza to zapotrzebowanie na pasze objętościowe; Z upraw zbożowych uzyska się plon 3,5 t ziarna z ha; Plon słomy 2,6 t z ha. Bilans słomy do ścielenia w gospodarstwie 50 ha - 34 t, brakujące 8 t słomy jest dokupywane. W gospodarstwie 150 ha zapotrzebowanie na słomę do ścielenia wynosi 98 t, dokupywane jest 20 t słomy. 15

Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Struktura sprzedaży produkcji 50 ha 150 ha Sprzedaż mleka - 177900 l; Sprzedaż zwierząt: Krowy wybrakowane - 4200 kg Jałówki 0,5-1,5 r - 900 kg Cielęta do 14 dni-18 szt./do dalszego chowu/ Produkcja roślina w całości przeznaczona jest na paszę Sprzedaż mleka - 533400 l; Sprzedaż zwierząt: Krowy wybrakowane-12600kg Jałówki 0,5-1,5 r - 2700 kg Cielęta do 14 dni - 54 szt. /do dalszego chowu/ Gospodarstwo z chowem bydła opasowego Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Liczba osób pracujących w gospodarstwie na stałe Ziemia Budynki i budowle Maszyny i urządzenia Stado podstawowe Majątek trwały finansowy Stado obrotowe Zapasy Należności Obsada zwierzętami 50 ha 150 ha 1,5 pełnozatrudnionej 2,0 pełnozatrudnionej Ziemie średnie i słabe (kompleksy żytnie) 30% grunty orne 70% użytków zielonych Obora dla krów z cielętami oraz młodzieży żeńskiej w systemie wolnowybiegowym o pow. 340 m 2 na głębokiej ściółce (obornik usuwany jest co 6 miesięcy); obora dla młodego bydła opasowego utrzymywanego na uwięzi w systemie bezściołowym o pow. 90 m 2 ; wiata na maszyny - 200 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, wiata na słomę - 80 m 2, silosy BIN 2x20 t; silosy na kiszonkę o poj. 450 m 3 ; zbiornik na gnojówkę o poj. 70 m 3 (pomniejszony o 70% - bo głęboka ściółka); zbiorniki na gnojowicę o poj. - 125 m 3 ; stacja paliw; Ziemie średnie i słabe (kompleksy żytnie) 30% grunty orne 70% użytków zielonych Obora dla krów z cielętami oraz młodzieży żeńskiej w systemie wolnowybiegowym o pow. 1100 m 2 na głębokiej ściółce (obornik z budynku usuwany jest co 6 miesięcy); obora dla młodego bydła opasowego utrzymywanego na uwięzi w systemie bezściołowym o pow. 450 m 2 ; wiata na maszyny - 280 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, wiata na słomę - 240 m 2 silosy BIN 6x20 t; silosy na kiszonkę o poj. 1480 m 3 ; zbiornik na gnojówkę o poj. 170 m 3 (pomniejszony o 70% - bo głęboka ściółka); zbiorniki na gnojowicę o poj. - 400 m 3 ; stacja paliw; ogrodzenie. ogrodzenie. Ciągnik U-4514; opryskiwacz przyczepiany "PILMET" 1612; siewnik Mistral pneumatyk 4 m; rozsiewacz nawozów zawieszany dwutarczowy N041/S; ładowacz czołowy "TUR-7" T360; prasa rolująca do słomy Z-276/1, wóz paszowy H223/1; Ciągnik MTZ 82A; pług czteroskibowy; agregat uprawowy półzawieszany Mars 3D; agregat podorywkowy KOS B; wóz asenizacyjny T 528/5; kosiarka rotacyjna Z-125; przyczepa samozbierająca BOSS JUNIOR; dwie przyczepy 6 t T169/2 z nakładkami. Krowy - 33 sztuki Jałówki cielne - 8 sztuk Ciągnik Same Laser 130DT; pług czteroskibowy obracalny; agregat uprawowosiewny K 400 PS; agregat ścierniskowy Gx 300N; wóz asenizacyjny T 528/1; kosiarka rotacyjna CAT NOVA 360 T; dwie przyczepy objętościowe; sieczkarnia samojezdna Claas Jaguar, trzy przyczepy 6 t T169/2 z nakładkami. Krowy - 100 sztuk Jałówki cielne - 30 sztuk Udziały w banku spółdzielczym, grupa producentów żywca opasowego Jałówki 0,5-1,5 r. - 14 szt. Jałówki 0,5-1,5 r. - 40 szt. Młode bydło Młode bydło opasowe - 14 szt. opasowe 40 szt. Pasze na 6 miesięcy, z wyjątkiem pasz z zakupu - zapas na 14 dni Zapłata za żywiec po trzech tygodniach od sprzedaży 1,44 DJP/ha 1,41 DJP/ha 16

Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Technologia Parametry Struktura sprzedaży produkcji 50 ha 150 ha System utrzymania zwierząt Krowy z cielętami utrzymywane są w budynku na głębokiej ściółce. Wycielenia w miesiącach marzec - kwiecień. Od maja do końca października krowy z cielętami przebywają na pastwisku, po czym cielęta są odsadzane, a krowy zasuszane. Odchów jałówek również w oborze na głębokiej ściółce, w okresie letnim - wypas na pastwisku. Zwierzęta maja stały dostęp do wody, na pastwisko woda dowożona jest w beczce, natomiast w budynku zamontowane są poidła automatyczne. Młodzież opasowabyczki utrzymywane na uwięzi w systemie bezściołowym, pojone z poideł automatycznych /jedno poidło na 2 sztuki/. W oborach pasze zadawane są przy użyciu wozu paszowego na stoły paszowe. Żywienie: 50 ha 150 ha pasze własne: zielona masa 1300 t 3900 t śruty zbożowe 35 t 105 t pasze z zakupu: wysłodki suche 1 t 3 t dodatki miner.-wit. 2,6 t 8 t koszty weterynaryjne 1200 zł 3900 zł koszty inseminacji 2400 zł 7800 zł roczne zapotrzebowanie na słomę do ścielenia 81 t 239 t roczna produkcja obornika 610 t 1780 t roczna produkcja gnojowicy 250 m 3 726 m 3 Uprawa intensywna kukurydzy (pełna ochrona roślin, nawożenie organiczne - obornik uzupełnione nawożeniem mineralnym), zboża jare ochrona przed chwastami, nawożenie mineralne umiarkowane, uproszczona uprawa roli. Użytki zielone nawożenie organiczne -gnojowica stosowane wiosną i jesienią, obornik - jesień, uzupełniane nawożeniem mineralnym. Chów bydła: a) Krowy brakowane są przy masie ciała 600 kg, b) Jałówki brakowane są przy masie ciała 500 kg, c) Młode bydło opasowe sprzedawane przy masie ciała 580 kg, d) Jałowice cielne sprzedawane w 3 miesiącu ciąży, e) Remont stada - własny materiał hodowlany, brakowanie krów 20%, f) Zużycie pasz treściwych 0,55 t/djp, g) Zużycie pasz objętościowych 18 t zielonej masy/djp. Struktura użytków rolnych: 70% - użytki zielone 10% - kukurydza na kiszonkę 10% - jęczmień 10% - owies Użytki zielone i kukurydza dają plon 32,5 t zielonej masy, zabezpiecza to zapotrzebowanie na pasze objętościowe; Z upraw zbożowych uzyska się plon 3,5 t ziarna z ha; Plon słomy 2,6 t z ha. Bilans słomy do ścielenia w gospodarstwie 50 ha - 81 t, brakujące 55 t słomy jest dokupywane. W gospodarstwie 150 ha zapotrzebowanie na słomę do ścielenia wynosi 239 t, dokupywane jest brakujące 161 t słomy. Sprzedaż zwierząt: krowy wybrakowane - 4200 kg jałówki cielne - 5 szt. jałówki 0,5-1,5 r - 1000 kg młode bydło opasowe - 8120 kg Produkcja roślina w całości przeznaczona jest na paszę Sprzedaż zwierząt: krowy wybrakowane - 12000 kg jałówki cielne - 10 szt. jałówki 0,5-1,5 r - 5000 kg młode bydło opasowe - 22620 kg 17

Gospodarstwo z uprawą zbóż Cecha/ powierzchnia gospodarstwa Liczba osób pracujących w gospodarstwie na stałe Ziemia Budynki i budowle Maszyny i urządzenia Majątek trwały finansowy Zapasy Należności Technologia Parametry Struktura sprzedaży produkcji 150 ha 300 ha 1,2 pełnozatrudnionej 2,2 pełnozatrudnionej Ziemie dobre i bardzo dobre (kompleksy pszenne) 100% grunty orne. Trzy silosy zbożowe BIN 200 t i dwa silosy zbożowe 100 t wraz z redlerami, przenośnikami, sterownikami i czyszczarką; suszarnia AG-Projekt SDP-03; magazyn środków do produkcji - 40 m 2 ; wiata na maszyny - 100 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, stacja paliw; ogrodzenie. Ziemie dobre i bardzo dobre (kompleksy pszenne) 100% grunty orne. Trzy silosy zbożowe BIN 500 t i dwa silosy zbożowe 250 t wraz z redlerami, przenośnikami, sterownikami i czyszczarką; suszarnia AG-Projekt SDP-07; magazyn środków do produkcji - 40 m 2 ; wiata na maszyny - 100 m 2, garaż z warsztatem 40 m 2, stacja paliw; ogrodzenie. Ciągnik U-4514, opryskiwacz przyczepiany "PILMET" 1612; ładowacz czołowy "TUR- 7" T360; rozsiewacz nawozów zawieszany dwutarczowy N041/S; Ciągnik TM 165; kombajn TC 56 z przyst. do Ciągnik Same Laser 130DT; kombajn rzepaku i kukurydzy; pług pięcioskibowy Rekord z przyst. do kukurydzy; pług obracalny; agregat uprawowo-siewny K 450 czteroskibowy obracalny; agregat PS; agregat ścierniskowy Gx 380Ns; siewnik uprawowo-siewny K 400 PS; agregat do kukurydzy Variosem 6 - rzędowy; siewnik ścierniskowy Gx 300N; siewnik Mistral Mistral pneumatyk 4,5 m; cztery przyczepy 6 pneumatyk 4 m; trzy przyczepy 6 t T169/2 t T169/2 Udziały w banku spółdzielczym, grupa producentów zbóż. 1/3 zbóż Zapłata za produkty roślinne po dwóch tygodniach od sprzedaży. Uprawa intensywna: pełna ochrona roślin, nawożenie organiczne - słoma z rzepaku i kukurydzy, nawożenie mineralne wysokie, uproszczona uprawa roli. Struktura zasiewów: kukurydza na ziarno - 25% jęczmień jary - 25% rzepak ozimy - 25% pszenica ozima - 25% Plony: kukurydza - 8 t jęczmień jary - 5 t rzepak ozimy - 3 t pszenica ozima - 6 t Kukurydza - 300 t Pszenica - 225 t Jęczmień - 187,5 t Rzepak - 112,5 t Kukurydza - 600 t Pszenica - 450 t Jęczmień - 375 t Rzepak - 225 t Słoma pszenna i jęczmienna - barter za koszty zbioru 18

3. Wyniki modelowania dla 2005 roku Kalkulacja chowu stada bydła dla gospodarstwa mlecznego o powierzchni 50 ha. Wyszczególnienie J.m. Liczba sztuk Ilość Cena Wartość mleko l 30 6 000,00 0,95 171 000 krowy wybrakowane kg 7 600,00 3,20 13 440 jałówki 0,5-1,5 roku kg 2 450,00 3,50 3 150 cielęta szt. 18 1,00 250,00 4 500 dotacje szt. 1,00 700,00 700 Wartość produkcji ogółem 192 790 preparat mlekozastępczy dt 3,00 338,00 1 014 mieszanka CJ dt 16,00 67,00 1 072 koncentrat 10% dt 50,00 97,00 4 850 śruta rzepakowa dt 30,00 40,00 1 200 otręby pszenne dt 30,00 28,00 840 mieszanka mineralno-witaminowa dt 18,00 235,00 4 230 słoma dt 80,00 5,00 400 Razem pasze z zakupu 13 606 mleko l 2 100,00 0,95 1 995 jęczmień jary dt 175,00 40,00 7 000 owies dt 175,00 30,00 5 250 Razem pasze własne 14 245 usługi weterynaryjne zł 30 1,00 96,00 2 880 inseminacja zł 30 1,50 60,00 2 700 środki czystości zł 30 1,00 90,00 2 700 kontrola użytkowości zł 30 1,00 115,00 3 450 Razem inne koszty 11 730 Koszty bezpośrednie 39 581 Nadwyżka bezpośrednia 153 209 19

Kalkulacja chowu stada bydła dla gospodarstwa mlecznego o powierzchni 150 ha. Wyszczególnienie J.m. Liczba sztuk Ilość Cena Wartość mleko l 90 6 000,00 0,95 513 000 krowy wybrakowane kg 21 600,00 3,20 40 320 jałówki 0,5-1,5 roku kg 6 450,00 3,50 9 450 cielęta szt. 54 1,00 250,00 13 500 dotacje szt. 1,00 2 100,00 2 100 Wartość produkcji ogółem 578 370 preparat mlekozastępczy dt 8,50 338,00 2 873 mieszanka CJ dt 40,00 67,00 2 680 koncentrat 10% dt 140,00 97,00 13 580 śruta rzepakowa dt 70,00 40,00 2 800 otręby pszenne dt 70,00 28,00 1 960 mieszanka mineralno-witaminowa dt 52,00 235,00 12 220 słoma dt 200,00 5,00 1 000 Razem pasze z zakupu 37 113 mleko l 6 600,00 0,95 6 270 jęczmień jary dt 525,00 40,00 21 000 owies dt 525,00 30,00 15 750 Razem pasze własne 43 020 usługi weterynaryjne zł 90 1,00 96,00 8 640 inseminacja zł 90 1,50 60,00 8 100 środki czystości zł 90 1,00 90,00 8 100 kontrola użytkowości zł 90 1,00 115,00 10 350 Razem inne koszty 35 190 Koszty bezpośrednie 115 323 Nadwyżka bezpośrednia 463 047 20

Kalkulacja chowu stada bydła dla gospodarstwa opasowego o powierzchni 50 ha. Wyszczególnienie J.m. Liczba sztuk Ilość Cena Wartość młode bydło opasowe kg 14,00 580,00 5,60 45 472 krowy wybrakowane kg 7,00 600,00 3,02 12 701 jałówki 0,5-1,5 roku kg 2,00 450,00 4,65 6 275 jałówki cielne szt. 5,00 4 500,00 22 500 dotacje szt. 16 500,00 16 500 Wartość produkcji ogółem 103 448 wysłodki suche dt 10,00 33,00 330 mieszanka mineralno-witaminowa dt 26,00 235,00 6 110 słoma dt 550,00 5,00 2 750 Razem pasze z zakupu 9 190 jęczmień jary dt 175,00 40,00 7 000 owies dt 175,00 30,00 5 250 Razem pasze własne 12 250 usługi weterynaryjne zł 33,00 0,50 96,00 1 584 inseminacja zł 33,00 1,50 60,00 2 970 kontrola użytkowości zł 33,00 1,00 48,00 1 584 Razem inne koszty 6 138 Koszty bezpośrednie 27 578 Nadwyżka bezpośrednia 75 870 21

Kalkulacja chowu stada bydła dla gospodarstwa opasowego o powierzchni 150 ha. Wyszczególnienie J.m. Liczba sztuk Ilość Cena Wartość młode bydło opasowe kg 39,00 580,00 5,60 126 672 krowy wybrakowane kg 20,00 600,00 3,02 36 288 jałówki 0,5-1,5 roku kg 10,00 450,00 4,65 20 916 jałówki cielne szt. 10,00 4 500,00 45 000 dotacje szt. 50 000,00 50 000 Wartość produkcji ogółem 278 876 wysłodki suche dt 30,00 33,00 990 mieszanka mineralno-witaminowa dt 80,00 235,00 18 800 słoma dt 1 610,00 5,00 8 050 Razem pasze z zakupu 27 840 jęczmień jary dt 525,00 40,00 21 000 owies dt 525,00 30,00 15 750 Razem pasze własne 36 750 usługi weterynaryjne zł 100,00 0,50 96,00 4 800 inseminacja zł 100,00 1,50 60,00 9 000 kontrola użytkowości zł 100,00 1,00 48,00 4 800 Razem inne koszty 18 600 Koszty bezpośrednie 83 190 Nadwyżka bezpośrednia 195 686 22

Kalkulacja chowu stada trzody chlewnej dla gospodarstwa trzodowego (cykl otwarty) o powierzchni 50 ha. Wyszczególnienie J.m. Liczba sztuk Ilość Cena Wartość tuczniki kg 2 210 110,00 3,70 899 470 warchlaki kg 2 325 31,00 4,81-346 681 Wartość produkcji ogółem 552 789 W LM dla tuczników dt 1 705,73 84,00 143 281 F LM dla tuczników dt 3 356,77 80,00 268 542 słoma dt 757,00 5,00 3 785 Razem pasze z zakupu 415 608 Razem pasze własne 0 usługi weterynaryjne zł 2 210 1,00 12,00 26 520 środki czystości zł 2 210 1,00 1,00 2 210 Razem inne koszty 28 730 Koszty bezpośrednie 444 338 Nadwyżka bezpośrednia 108 451 Kalkulacja chowu stada trzody chlewnej dla gospodarstwa trzodowego (cykl otwarty) o powierzchni 150 ha. Wyszczególnienie J.m. Liczba sztuk Ilość Cena Wartość tuczniki kg 6 626 110,00 3,70 2 696 782 warchlaki kg 6 972 31,00 4,81-1 039 595 Wartość produkcji ogółem 1 657 187 W LM dla tuczników dt 5 114,20 84,00 429 593 F LM dla tuczników dt 10 123,60 80,00 809 888 słoma dt 2 271,00 5,00 11 355 Razem pasze z zakupu 1 250 836 Razem pasze własne 0 usługi weterynaryjne zł 6 626 1,00 12,00 79 512 środki czystości zł 6 626 1,00 1,00 6 626 Razem inne koszty 86 138 Koszty bezpośrednie 1 336 974 Nadwyżka bezpośrednia 320 213 23

Kalkulacja chowu stada trzody chlewnej dla gospodarstwa trzodowego (cykl zamknięty) o powierzchni 50 ha. Wyszczególnienie J.m. Liczba sztuk Ilość Cena Wartość tuczniki kg 993 110,00 3,70 404 151 maciory wybrakowane kg 17 200,00 2,75 9 350 loszki wybrakowane kg 4 100,00 2,90 1 160 loszki remontowe kg 21 90,00 5,10-9 639 Wartość produkcji ogółem 405 022 MP dla macior dt 400,00 76,00 30 400 MK dla macior dt 200,00 84,00 16 800 MK dla loszek remontowych dt 41,00 84,00 3 444 PDP 1 dla prosiąt dt 33,15 187,00 6 199 PDP 2 dla prosiąt dt 55,25 153,00 8 453 PDP 3 dla prosiąt dt 132,60 102,00 13 525 SDP LM dla warchlaków dt 364,88 90,10 32 876 W LM dla tuczników dt 752,67 84,00 63 224 F LM dla tuczników dt 1 103,90 80,00 88 312 Razem pasze z zakupu 263 233 Razem pasze własne 0 usługi weterynaryjne - tucznik zł 993 1,00 24,00 23 832 usługi weterynaryjne - maciora zł 50 1,00 96,00 4 800 inseminacja zł 50 2,00 36,00 3 600 środki czystości zł 50 1,00 40,00 2 000 Razem inne koszty 34 232 Koszty bezpośrednie 297 465 Nadwyżka bezpośrednia 107 557 24

Kalkulacja chowu stada trzody chlewnej dla gospodarstwa trzodowego (cykl zamknięty) o powierzchni 150 ha. Wyszczególnienie J.m. Liczba sztuk Ilość Cena Wartość tuczniki kg 2 983 110,00 3,70 1 214 081 maciory wybrakowane kg 50 200,00 2,75 27 500 loszki wybrakowane kg 13 100,00 2,90 3 770 loszki remontowe kg 63 90,00 5,10-28 917 Wartość produkcji ogółem 1 216 434 MP dla macior dt 1 200,00 76,00 91 200 MK dla macior dt 600,00 84,00 50 400 MK dla loszek remontowych dt 122,00 84,00 10 248 PDP 1 dla prosiąt dt 99,15 187,00 18 541 PDP 2 dla prosiąt dt 165,25 153,00 25 283 PDP 3 dla prosiąt dt 396,60 102,00 40 453 SDP LM dla warchlaków dt 1 089,55 90,10 98 168 W LM dla tuczników dt 2 259,56 84,00 189 803 F LM dla tuczników dt 3 314,01 80,00 265 121 Razem pasze z zakupu 789 218 Razem pasze własne 0 usługi weterynaryjne - tucznik zł 2 983 1,00 24,00 71 592 usługi weterynaryjne - maciora zł 150 1,00 96,00 14 400 inseminacja zł 150 2,00 36,00 10 800 środki czystości zł 150 1,00 40,00 6 000 Razem inne koszty 102 792 Koszty bezpośrednie 892 010 Nadwyżka bezpośrednia 324 424 25

Kalkulacja uprawy 1 ha pszenicy ozimej dla gospodarstwa z produkcją zbóż o powierzchni 150 ha i 300 ha Wyszczególnienie J.m. Ilość Cena Wartość ziarno pszenicy ozimej dt 60,00 40 2 400 płatności obszarowe ha 1,00 507 507 Wartość produkcji ogółem 2 907 materiał siewny zaprawiany dt 2,00 120 240 Razem materiał siewny 240 saletra amonowa 34% dt 3,00 73 218 mocznik 46% dt 0,50 94 47 polifoska 6:20:30 dt 4,00 98 392 nawóz dolistny l 1,00 15 15 Razem nawozy 671 Cougar l 1,50 86 129 Topsin M 70 WP kg 1,00 60 60 Folicur BT 225 EC l 1,00 111 111 Terpal C 460 SL l 2,00 66 132 Razem środki ochrony roślin 432 Razem inne koszty 0 Koszty bezpośrednie 1 343 Nadwyżka bezpośrednia 1 564 Kalkulacja uprawy 1 ha jęczmienia jarego dla gospodarstwa z produkcją zbóż o powierzchni 150 ha i 300 ha Wyszczególnienie J.m. Ilość Cena Wartość ziarno jęczmienia jarego dt 50,00 40 2 000 płatności obszarowe ha 1,00 507 507 Wartość produkcji ogółem 2 507 materiał siewny zaprawiany dt 1,60 110 176 Razem materiał siewny 176 saletra amonowa 34% dt 2,00 73 145 polifoska 6:20:30 dt 4,00 98 392 nawóz dolistny dt 1,00 15 15 Razem nawozy 552 Aminopielik D l 3,00 20 60 Folicur BT 225 EC l 1,00 111 111 Razem środki ochrony roślin 171 Razem inne koszty 0 Koszty bezpośrednie 899 Nadwyżka bezpośrednia 1 608 26

Kalkulacja uprawy 1 ha kukurydzy na ziarno dla gospodarstwa z produkcją zbóż o powierzchni 150 ha i 300 ha Wyszczególnienie J.m. Ilość Cena Wartość ziarno kukurydzy dt 80,00 38 3 040 płatności obszarowe ha 1,00 507 507 Wartość produkcji ogółem 3 547 materiał siewny zaprawiany j.s. 2,00 250 500 Razem materiał siewny 500 mocznik 46% dt 3,00 94 281 polifoska 6:20:30 dt 4,50 98 441 nawóz dolistny l 1,00 15 15 Razem nawozy 737 Mikado 300 SC l 1,00 181 181 Milagro 040 SC l 1,00 180 180 Razem środki ochrony roślin 361 Razem inne koszty 0 Koszty bezpośrednie 1 598 Nadwyżka bezpośrednia 1 950 Kalkulacja uprawy 1 ha rzepaku ozimego dla gospodarstwa z produkcją zbóż o powierzchni 150 ha i 300 ha Wyszczególnienie J.m. Ilość Cena Wartość nasiona rzepaku ozimego dt 30,00 81 2 430 płatności obszarowe ha 1,00 507 507 Wartość produkcji ogółem 2 937 nasiona rzepaku ozimego kg 4,50 45 203 Razem materiał siewny 203 saletra amonowa 34% dt 3,00 73 218 salmag GM z borem dt 1,50 61 92 polifoska 6:20:30 dt 5,00 98 490 sól potasowa 58% dt 0,30 82 24 siarczan amonu 20% dt 2,00 50 100 nawóz dolistny l 1,00 15 15 Razem nawozy 938 Treflan 480 EC l 2,00 25 50 Agil 100 EC l 1,00 100 100 Bulldock 0,25 EC l 0,25 58 15 Bancol 50 WP kg 1,00 55 55 Fury 100 EC l 0,10 115 12 Reglone Turbo 200 SL l 2,00 75 150 Razem środki ochrony roślin 381 Razem inne koszty 0 Koszty bezpośrednie 1 522 Nadwyżka bezpośrednia 1 415 27