1(11) 2005 Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Kriminologen Jerzy Sarnecki: Alla är vi brottslingar Kryminolog Jerzy Sarnecki: Wszyscy jesteśmy przestępcami Hur många divisioner har påven? intervju med Maciej Zaremba Ile papież ma dywizji? wywiad z Maciejem Zarembą Pris: 26,50 SEK
foto: ignacy Skwarcan Maciej Zaremba Sverige var ett av de sista länder som skilde kyrkan från staten men det råder en övertygelse att vägen till rättvisa, framgång, välstånd och framsteg går via det rationella, och religion är inte rationellt. Enligt det synsättet finns det ingen plats i politiken för tro eller religiösa dogmer. De kan spela en viss roll i mindre utvecklade länder, t.ex. i Polen eller i arabländerna, men inte här. Szwecja to jeden z ostatnich krajów, które przeprowadzily rozdział kościoła od państwa, ale panuje w niej przekonanie, że drogą do sprawiedliwości, powodzenia, dobrobytu i postępu jest racjonalność a religia jest nieracjonalna. Według tej koncepcji, nie ma w polityce miejsca na wiarę, religijne dogmaty. One mogą odgrywać jakąś rolę w krajach mniej rozwiniętych, np. w Polsce czy w krajach arabskich, ale nie tu. Suecia Polonia 2 2005 Innehåll / Spis treści 4 14 16 18 Wszyscy jesteśmy przestępcami Rozmowa z prof. Jerzym Sarneckim Alla är vi brottslingar Samtal med prof. Jerzy Sarnecki Pokój nr 6 Rum nr 6 Moder Veronica Ile papież ma dywizji? SP rozmawia z Maciejem Zarembą Hur många divisioner har påven? SP samtalar med Maciej Zaremba Monachium - 60 lat później München - 60 år senare Leo Kantor 22 26 28 31 32 350 rocznica Potopu szwedzkiego Lata wojen 350-årsdagen av Sveriges överfall på Polen Ofredsår Ludwik Stomma Englund podbija Polskę Englund erövrar Polen Józef Lewandowski Szwedzko-Polskie IQ Svensk-polsk IQ Michał Haykowski Stąd do przyszłości Härifrån till framtiden, Framtidens Förskningsledare Michał Haykowski Życie codzienne i artystyczne, Recenzje Vardag & kulturevenemang, Recensioner Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro 194626-8. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro 194626-8. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu.
Wszyscy jesteśm Rozmowa z prof. Jerzym Sarneckim z Instytutu Kryminologii Uniwersytetu Sztokholmskiego Alla är vi brottslinga Vad är kriminologi? et är kunskapen om brottslighet an studerar lagstiftning som kriminaliserar olika beteenden lagbrott det vill säga brottsligheten i sig och medel som används för att förebygga brott Kan man säga att den lär samhället att skydda sig mot brott...? ej nej ag brukar förklara det så här forskning om skönlit teratur brukar inte leda till bättre romaner eller hur tudier i svenska leder inte till att svenskan blir ett vackrare språk å samma sätt är det inte kriminologins uppgift att bekämpa brottslighet det handlar snarare om att förstå den vissa fall kan man givetvis använda denna kunskap i brottsbe kämpningen men det är inte den ända tillämpningen et kan till exempel handla om en kritisk förståelse för brott Har du arbetat länge vid universitetet? 12 år på universitetet men 30 år inom detta område Ligger kriminologin närmare sociologin eller psykologin? riminologin är ett så kallat tvärvetenskapligt ämne det vill säga att det har drag av många olika ämnen jälv har jag aldrig läst kriminologi för det fanns inget sådant ämne på den tiden jag läste socio logi ag kom in på brottslighet strax innan jag skrev min avhandling an kan säga att sociologin utgör kärnan i vårt ämne ånga av mina medarbetare är sociologer men det finns också en hel del jurister en psykolog några socionomer en pedagog tanför vår institution bedrivs liknande forskning av till exempel läkare om vi kan se är det ett ganska brett spann för det hör till saken att brottslighet kan studeras ur både ett medicinskt psykologiskt och socialt perspektiv Vilka praktiska resultat ger kriminologin dem som bekostar den, det vill säga staten? 4
y przestępcami iego ar Samtal med prof. Jerzy Sarnecki från Kriminologiska institutionen vid Stockholms universitet Czym się zajmuje kryminologia? est to nauka o przestępczości ajmuje się prawodawstwem krymi nalizującym różne zachowania łamaniem prawa czyli kwestiami samej przestępczości oraz środkami zapobiegającymi prze stępczości Czyli uczy społeczeństwo, jak bronić się przed przestępczością...? ie nie a tłumaczę to w ten sposób badania naukowe literatury pięknej nie powodują tego że się pisze lepsze powieści prawda tudia polonistyczne nie sprawiają tego że polski będzie pięk niejszym językiem ie jest też zadaniem kryminologii zwalczanie przestępczości zadaniem kryminologii jest zrozumienie przestęp czości czywiście w pewnych sytuacjach można tego używać do zwalczania przestępczości ale to jest tylko jedna z możliwości wykorzystania tej wiedzy nną może być krytyczne zrozumienie przestępczości Długo Pan pracuje na uniwersytecie? a uniwersytecie 12 lat ale w tej dziedzinie 30 Czy kryminologii jest bliżej do socjologii, czy psychologii? ryminologia jest tzw dziedziną interdyscyplinarną czyli ma elementy wielu nauk a nie studiowałem kryminologii bo jeszcze jej wtedy nie było studiowałem socjologię potem tak się złożyło tuż przed doktoratem że zacząłem zajmować sie przestępczością ocjologia jest można powiedzieć kluczową nauką śród moich współpracowników są socjologowie ale jest sporo prawników jest psycholog kilku socjonomów pedagog oza naszym instytutem zajmują się też tą problematyką np lekarze ość szeroki zakres jak widać ale w tym rzecz właśnie że przestępczość można studiować z punktu widzenia medycznego psychologicznego socjalnego Co praktycznego daje kryminologia tym, którzy ją finansują, tzn. państwu, czy daje jakieś praktyczne recepty tak jak, na przykład, psychologia społeczna, która instruuje rządzących, jak mają postępować, jak mają komunikować się ze społeczeństwem, aby osiągnąc założone cele. apewne coś daje ale moja podstawową zasadą jest taka że badań naukowych nie finansuje się dlatego że one coś dają adania naukowe finansuje się dlatego że tworzą one większą wiedzę czywiście jest w kryminologii część stosowana ielu moich absolwentów pracuje nad różnymi konkretnymi projektami np Ger den några lösningar som till exempel socialpsykologin som hjälper de styrande att kommunicera med samhället för att uppnå sina mål. ågot ger den säkerligen men jag tycker inte att forskning ska bekostas för att den ger något orskning ökar kunskapen om något jälvklart finns det även ett inslag av tillämpning inom kriminologin ånga av mina före detta studenter arbetar med konkreta projekt till exempel inom äpo åklagarmyndigheten socialtjänsten och många andra områden där kunskapen om brottslighetens orsaker och brottsbekämpning organisation kan vara till stor nytta är jag själv arbetade som enhetschef på rottsförebyggande rådet brukade jag säga att den här kunskapen var förbunden med brottsbekämpning Och att motverka dess effekter...? rottsbekämpning går ut på att både förebygga och motverka dess effekter ör ett tag sedan blev jag ombedd av tockholms kommun att ta fram riktlinjer för en brottsförebyggande handlingsplan som de just håller på att utveckla e behövde vetenskapliga definitioner och teoretiska antaganden u fyller de på med konkret innehåll som jag inte lägger mig i är definierade jag brottsförebyggande arbete som en sorts handlingar som inte bara leder till att san nolikheten att brott begås minskar utan också i minst lika stor utsträckning minimaliserar konsekvenserna av brott åda de direkta rent konkreta som kroppsliga psykiska ekonomiska och sociala men även själva rädslan för brott som är en plåga i dagens demokratiska samhällen och som har en negativ inverkan på livs kvalitén Men det tas ändå fram praktiska lösningar på hur man ska behandla brottslingar och brott. De kanske inte skapas av forskare, men av till exempel politiker som drar slutsatser av deras arbeten... känner du och dina kollegor något ansvar för den bristfälliga säkerheten i samhället? ej absolut inte dessutom vad betyder egentligen bristfällig sä kerhet ad är det jämförelse med andra länder med jämförbar ekonomi och samhällssystem är vår säkerhet varken bättre eller sämre Jag visar honom en dagstidning där förstasidesnyheten är en spektakulär fängelserymning... ådana saker händer även om de inte borde göra det et beror bara på ren dumhet 5
w służbie bezpieczeństwa w prokuraturze w opiece społecznej i w wielu innych miejscach gdzie wiedza na temat przyczyn przestępczości sposobów działania organów mających za zadanie zwalczanie przestępczości może być bardzo ważna i pomocna iedy sam byłem szefem działu w zwedzkiej adzie apo biegania rzestępczości to tłumaczyłem że ta wiedza ma związek ze zwalczaniem przestępczości I z likwidowaniem jej skutków...? walczanie obejmuje i zapobieganie i usuwanie skutków statnio gmina sztokholmska poprosiła mnie żebym pomógł stworzyć podstawy do ich planu zapobiegania przestępczości nad którym właśnie pracują otrzebne im były naukowe definicje i teoretyczne założenia eraz oni wypełniają je konkretną treścia do czego już się nie wtrącam definiowałem tam zapobieganie przestępczości jako takie akcje które nie tylko powodują że prawdopodobieństwo zaistnienia przestępstw maleje ale również w różnym stopniu minimalizują szkody powodowane przez przestępstwa arówno bezpośrednie konkretne fizyczne psychiczne ekonomiczne i soc jalne jak również takie jak strach przed przestępczością który jest plagą demokratycznych społeczeństw obniża jakość życia Recepty praktycznego postępowania z przestępcami i przestępczością jednak powstają tworzone, jeśli nawet nie przez naukowców, to przez tych, którzy korzystają z ich pracy, czyli np. polityków... i w związku z tym, czy Pan i Pańskie środowisko zawodowe czuje się odpowiedzialny za kiepski stan bezpieczeństwa? ie absolutnie nie poza tym co to znaczy kiepski stan bezpie czeństwa co to jest kiepskie bezpieczeństwo porównaniu z innymi krajami o porównywalnym poziomie ekonomicznym i systemie spolecznym nie jest nasz system bezpieczeństwa ani lepszy ani gorszy Tu pokazujemy profesorowi gazetę, gdzie na pierwszej stronie opisana jest spektakularna ucieczka z więzienia... akie rzeczy sie wydarzają chociaż to nie powinno się wydarzyć a wydarzyło się tylko z powodu głupoty Tylko głupoty, czy też błędy miały charakter systemowy? o dobrze głupoty systemowej ale ważniejszym problemem dla mnie jest to że paru bandy tów i paru niesprawnych praco wników służby więziennej po woduje zmiany polityki krymi nalnej w tym kraju tzn nagle postuluje się żeby budować nowe więzienia o oznacza że polityka kryminalna nie jest specjalnie przemyślana skoro ucieczka paru bandytów z więzienia wywołuje takie histeryczne reakcje 6 Folsom Prison blues Är det bara dumhet eller är det något fel på själva systemet? kej dumhet inom systemet men det är långt allvarligare att nå got som några förbrytare och ineffektiv fängelsepersonal gjort sig skyldiga till leder till en kursändring inom landets kriminalpolitik det vill säga att man plötsligt kräver att man bygger nya fängelser et betyder att politiken inte är särskilt genomtänkt eftersom en rymning leder till så pass hysteriska reaktioner et får inte vara så att rymningar bara förebyggs av ett skyddsled m en eller ett par anställda är korrumperade eller bara missköter sitt jobb får inte det leda till att man kan rymma från ett fängelse så får det inte vara et är allmänt känt vilka förhållanden som råder i ett fängelse n anställd kan utsättas för utpressning förle das och så vidare en sortens verksamhet är ju vardag för många av de intagna et borde inte vara möjligt för en enskild att smuggla in en mobiltelefon eller ett vapen e som vaktar och övervakar måste också övervakas å måste systemet fungera de måste bygga på maximal säkerhet m de inte gör det måste man förbättra dem det är allt Folsom & Hall I hear the train a-comin, it s rollin round the bend, And I ain t seen the sunshine since...i don t know when. I m stuck in Folsom Prison and time keeps dragging on, But that train keeps a-rollin, on down to San Anton. When I was just a baby my mama told me, Son, always be a good boy, don t ever play with guns. But I shoot a man in Reno, just to watch him die. When I hear that whistle blowin, I hang my head and cry. Well if they freed me from this prison, if railroad train was mine, I bet I d move it on a little farther down the line. Far from Folsom Prison, that s where I want to stay, And I d let that lonesome whistle blow my blues away. napisał /skriven av: Ramblin Jack Elliot śpiewał/sjöng Johnny Cash i inni/och andra artister Så det som har hänt beror inte på slapp politik? ej et finns inte och har aldrig funnits rymningssäkra fäng elser ag har sett många fängelser inte bara i verige utan även utomlands framförallt i USA et går att bygga fängelser som det är mycket svårt att rymma ifrån en en sådan anstalt är mycket farlig för både personal och intagna riset för denna maximala säkerhet är så högt att det inte är värt att betala ag har besökt olsom i acramento i alifornien är finns det för det första en hundraprocentig avgränsning mellan fångvaktare och intagna ngen vakt befinner sig någonsin i närheten av en fånge allt ärrstyrs automatiskt personalen sitter bakom pansar glas med full insyn i cellerna som de kan öppna eller stänga som de vill e intagna släpps givetvis bara ut en och en vanför dem går beväpnade vakter som skjuter ifall fångarna gör något otillåtet till exempel slåss eller försöker fly ystemet är ganska säkert det är verkligen svårt att rymma däri från men om fångarna tar över byggnaden och tar några vakter som gisslan kan de fortfarande rymma en systemet för med sig en rad negativa effekter å väggarna ute på rastgårdarna och på andra ställen står det skrivet att det inte ges några varningsskott det vill säga vi skjuter för att döda an för flyttas från en avdelning till en annan i en telefonkioskliknande bur som fången stängs in i är man behandlar de intagna som djur börjar de bete sig som djur ar man avhumaniserat en människa till den milda grad kan man inte förvänta sig något gott av henne när hon avsuttit sitt straff verige har vi ett annat system där relationen mellan
7
ie może być tak by możliwości ucieczki z więzienia opierały się na jednej linii obrony eśli jedna lub parę osób które pracują w tym więzieniu z powodu korupcji albo niechlujstwa albo nieudolności sprawiają że można uciec z więzienia to nie jest dobrze iadomo jak to wygląda w więzieniu ażdy pracownik narażony jest na szantaż manipulację itp bo ci ludzie którzy siedzą w więzieniu takimi działaniami zajmują się na codzień związku z tym nie powinno być możliwe że ktoś z miłości przenosi do więzienia telefon komórkowy albo broń unkcjonariusz który pilnuje i kontroluje musi być sam też kontrolowany ak te systemy muszą działać muszą być oparte na maksimum bezpieczeństwa a że nie zawsze tak działają to trzeba je udoskonalać to wszystko Folsom & Hall Czyli to, co się stało nie wynika z polityki pobłażania? ie wynika ięzień z których nie można uciec nie ma i nigdy nie będzie idziałem dużo więzień nie tylko w zwecji ale za granicą w głównie ożna zbudować więzienie z którego jest bardzo trudno uciec est to instytucja gdzie niebezpieczeństwo jest tak duże dla personelu więziennego ale i dla samych więśniów czyli cena za maksymalne utrudnienie ucieczki jest tak wysoka że nie warto jej płacić idziałem olsom w acramento w alifornii am jest po pierwsze stuprocentowa separacja między więźniami a personelem żaden strażnik nigdy nie znajduje sie w pobliżu więźnia wszystko jest sterowane automatycznie zdalnie strażnicy siedzą w oszklo intagna och personal är mycket närmare där rehabiliterings möjligheterna är större och där rymningsrisken också ökar et skapar svårigheter och hot som inte finns i olson rots det är jag inte särskilt upprörd över rymningar eller liknande händelser essutom finns det nästan inga lyckade rymningar de brukar ju alltid tas till fånga e gömmer sig i skogen några dagar utan mat eller dryck och tas till sist till fånga ch då får de dessutom känna av konsekvenserna Det är väl det de inte får? et är ytterligare en myt et får de visst jälva flykten straffas inte det är sant en det som rymmarna från all gjorde sig skyldiga till är mycket allvarliga brott som de självklart blir åta lade för ar man gisslan är det upp till tio års fängelse olagligt vapeninnehav upp till tre års fängelse om jag minns rätt och så vidare et lönar sig helt klart inte Riskera livet på andra Du bagatelliserar verkligen det hela... Men det är något annat som oroar mig. Inte det att en förälskad eller mutad fångvaktare smugglar in vapen för sådant går inte att undvika när mänskliga känslor är inblandade. Jag är mest orolig över att all fängelsepersonal på alla nivåer vägrade ta ansvar för det inträffade. Fängelsechefen sade rent av i en intervju att då rymningen hade inletts väntade han bara på att de intagna skulle lämna fängelsebyggnaden så att det 8
inte skulle ske något illa i själva fängelset. Han ska ju vakta de här fångarna inte bara så att de sitter av sitt straff, men också för att skydda samhället, men fängelsechefen släpper istället ut dem. Nu hände ingenting allvarligt denna gång förutom det som väktaren som togs som gisslan fick genomlida. Hur skulle du kommentera detta? ag är helt överens med fängelsechefen nget är viktigare än att skydda liv ch han försökte skydda sin anställde och de andra intagna och det var bra Men han riskerade livet på alla andra som hade kunnat komma i rymmarnas väg. ag skulle säga så här i sin desperation hade de troligtvis dödat gisslan om de inte hade släppts ut är de väl var ute slutade allt väl är de här sortens förbrytare rymmer betyder det inte någon stor fara de är ju mycket rädda själva e jagas av poliser med au tomatvapen och minsta lilla misstag kan leda till att de blir skjutna ad tror du att de gör i ett sådant läge rånar banker et gör de bara när de spelar i korkade teaterföreställningar å här lyder mitt allmänna omdöme människor är bara människor och ibland har de inte de rätt förutsättningar för de uppdrag de ställs inför men systemet fungerar rätt bra verige har vi 60 fångar på 100 000 invånare USA är antalet 730 per 100 000 det vill säga 12 gånger fler i har ett mänskligare sys tem ingen behöver dödas många ges möjlighet till rehabilitering och brister som ett enda försvarsled i fängelser kan man helt enkelt förbättra så att misstagen inte upprepas äremot har det politiska systemet misslyckats eftersom man börjat kräva meningslösa för ändringar ministern visade rädsla och kom med populister slagord för att skydda sin egen post snarare än landets kriminalpolitik Brottslingar viktigare än offer nych pancernych budkach skąd mają wgląd do cel mogą je otwierać i zamykać wypuszczają więźniów z cel oczywiście tylko pojedynczo itd na górze na galeryjce chodzą inni strażnicy mają broń palną i strzelają kiedy więźniowie robią rzeczy których nie powinni np biją się albo próbują ucieczki itd est to system dość pewny stamtąd jest naprawdę trudno uciec chociaż kiedy więźniowie opanują cały budynek zabiją paru strażników albo wezmą jako zakładników to i tak uciekną roblem polega jednak na tym że tego rodzaju system powoduje szereg negatywnych efektów am jest napisane na ścianach na podwórkach spacerniakach nie dajemy strzałów ostrzegawczych tzn jak strzelamy to po żeby zabić rzejście z jednego wydziału więziennego do drugiego wygląda tak że są tam takie klatki wielkości budki telefonicznej gdzie się więźnia zakuwa ednak kiedy więźniów traktuje się jak zwierzęta to oni zaczynają zachowywać się jak zwierzęta iedy się więc tak więźnia odczłowiecza i doprowadza do stanu bestii to czego można oczekiwać kiedy się taką osobę z czegoś takiego wypuści nny system mamy w zwecji gdzie relacje między więźniami a personelem są bliższe gdzie możłiwoście rehabilitacji są większe ale jednocześnie zwiększa się niebezpieczeństwo ucieczki worzy to komplikacje i zagrożenia których w olsom nie ma le mimo wszystko tego rodzaju wydarzenia jak ucieczka z więzienia bardzo mało mnie bulwersują poza tym udanych ucieczek prawie nie ma ich wszystkich łapią przecież osiedzą parę dni w lesie bez jedzenia i picia i w końcu ich złapią i dostają jeszcze za swoje Chyba właśnie nie dostają? leż to jest kolejny mit ostają ama ucieczka nie jest karalna Varför tycker samhället att man behandlar brottslingar bättre än offer? ftersom massmedier beskriver saken på det sättet men det är fullkomligt fel en rättsstat och jag vill verkligen leva i en sådan eftersom jag en gång var tvungen att fly från ett land som inte levde upp till den benämningen måste varje misstänkt person behandlas som en människa en medborgare som har vissa rättigheter et betyder att offrets perspektiv ibland måste utsättas för en kritisk granskning m jag säger att du har misshandlat mig gäller det att först kontrollera om jag har några blåmärken och så vidare et är inte särskilt snyggt att behandla ett offer på det sättet men rätts säkerheten kräver det llt annat är mediernas tolkningar et finns många som kriti serar det ena eller det andra tillvägagångssättet men hur många av de tar sig tid att faktiskt sätta sig in i varje enskild dom ag gör det och därför vet jag att det inte var fullt så enkelt som tidningarna beskrev det et som försvårar det här området är alla de känslor alla åsikter och allt engagemang som åtföljer det och som inte har något att göra med en objektiv syn på det som sker det här landet är det värsta att vara expert på kärnkraft och brott brukade jag skämta förr om åren ör ett tag sedan deltog jag i en radiodebatt om inbrott olisen bedömer att antalet inbrott ökar nledningen är att olen i tauen ettland och stland har gått med i EU och nu kommer det tjuvar från dessa länder och bryter sig in här hos oss ag bad de kontrollera inbrottsstatistiken för att se om det verkligen stämmer et gör det inte ntalet inbrott minskar essutom griper man 9
to prawda le to co zrobili ci uciekinierzy z all to bardzo poważne przestępstwa za które oczywiście zostaną ukarani wzięli zakładników do 10 lat więzienia zagrożenie nielegalna broń do trzech lat jeśli dobrze pamiętam itd o się im na pewno nie opłaca Czyje życie ryzykować? Bardzo to Pan bagatelizuje... Mnie jednak niepokoi co innego. Nie to, że zakochana albo przekupiona strażniczka przemyca do więzienia broń, bo kiedy w grę wchodzą ludzkie emocje to się zawsze może zdarzyć. Mnie niepokoi to, w tej ostatniej ucieczce, że personel więzienia, od najniższego szczebla do najwyższego, zwolnił się, lub został zwolniony przez zwierzchność, z odpowiedzialności, bo kiedy zaczęła się ta ucieczka to szef więzienia powiedział to później w wywiadzie tylko czekał, by uciekinierzy więzienie opuścili, by nic się złego nie wydarzyło u niego w więzieniu. On ma pilnować tych więźniów, nie tylko w ramach kary dla nich, ale również po to, by społeczeństwo przed nimi chronić, tymczasem dyrektor więzienia wypuszcza ich, chociaż tym razem nic poważnego się akurat nie stało poza cierpieniami strażnika wziętego jako zakładnika. Jakby Pan to skomentował? ałkowicie zgadzam się z postępowaniem szefa więzienia ie ma ważniejszego zadania niż chronienie życia on ratował życie swojego pracownika i więźniów i dobrze zrobił Ale narażał życie innych, przypadkowych osób, jakie uciekający przestępcy mogą napotkać na swojej drodze. a bym powiedział tak oni w swojej desperacji tak to ocenił szef tego pracownika więzienia by zabili jakby on ich nie wypuścił jak już wyszli to wszystko się skończyło dobrze iedy tacy bandyci uciekają z więzienia to nie znaczy że wszystko jest takie niebezpieczne bo przecież oni się niesłychanie boją olicja z bronią automatyczną na nich poluje i jak zrobią jakiś błąd to zostaną zastrzeleni o myśli an że co oni robią wtedy rabują banki anki rabują jak grają w sztukach idiotycznych eneralna ocena moja tego systemu ludzie sa ludźmi i nieraz nie są kwalifikowani umysłowo do zadań jakie przed nimi stoją ale system oceniam jednak jako dobrze funkcjonujący zwecji mamy 60 więźniów na 100.000 ludności w USA 730 na 100.000 czyli 12 razy więcej a więc mamy system humanitarny nie zabija się ludzi daje możliwość rehabilitacji a błędy takie jak jedna linia obrony trzeba po prostu naprawiać żeby się nie powtarzały ystem polityczny natomiast nie zdał egzaminu zaczęły się żądania bezsensownych zmian pan minister sie przestraszył zaczął głosić populistyczne hasła i bronić swojego stołka zamiast polityki kryminalnej kraju Bardziej szkoda przestępcy Dlaczego w odbiorze społecznym przestępcę traktuje się lepiej niż ofiarę? latego że środki masowego przekazu tak o tym mówią chociaż jest to absolutna nieprawda państwie praworządnym a ja bardzo bym chciał mieszkać w państwie praworządnym bo kiedyś wyjechałem z kraju niepraworządnego musimy traktować kogoś kto jest podejrzany o popełnienie przestępstwa jako człowieka obywatela który ma jakieś prawa tego wynika że pozycja ofiary musi być niekiedy poddana w wątpliwość eśli mówię że an Wycinek z gazety na drzwiach gabinetu Profesora Pressurklipp på dörren till proffesors rum mycket få polska eller baltiska inbrottstjuvar et här publicerades och ledde till en debatt i radio trax efteråt ringde en polis och sade att han arbetar på öder i tockholm och han vet att antalet inbrott har ökat och att det är just balter som ligger bakom dem e ringer de på nytt från radion och frågar om jag vill diskutera med den här polisen et vill jag inte för vad skulle vi prata om ag förlitar mig på statistik för hela landet medan han har någon sorts erfarenhet från sitt eget verksamhetsområde och vi kommer aldrig att kunna övertyga varandra är det gäller vår bild av brottsligheten är det viktigt att komma ihåg att majoriteten av alla brott inte anmäls till polisen v de som rapporteras brukar polisen hitta misstänkta i cirka 15% av fallen Politisk kriminologi ör 30 år sedan när jag började arbeta i den här branschen var den helt dominerad av experter an lyssnade till dem och gjorde som de sade edan en tid tillbaka har kriminalpolitikens problem blivit en del av partipolitiken en har blivit en del av samhällsdebatten i hela västvärlden ärför finns det allt fler politiker som vet att om de inte har någon tydlig profil i den här frågan kommer de att förlora väljare et är så det är med kriminalpolitikens hjälp vinner man och förlorar väljare olen är det ännu tydligare an talar till exempel om dödsstraff trots att man vet att det inte går att införa det edan säger de att om det är EU som står i vägen de kommer de att försöka införa dödsstraff på EU nivå e vet att det inte kommer att leda någonstans men populismen kräver sådana argument yligen var jag på en partikongress och där föreslog de att man skulle sänka straffåldern från femton till orton år ag sa att det var dumheter och att de skulle dra tillbaka förslaget et har ju inget med förebyggande av brott att göra ad ska polis och åklagare göra med de brottslingarna ram tills de är myndiga finns det ju ändå inga andra påföljder än skyddstillsyn I England finns det inga åldersbegränsningar. ej det gör det inte ch vad ger det ngdomsbrottsligheten i ngland är ju knappast mindre än i verige 10
mnie pobił to należy najpierw sprawdzić czy mam jakieś siniaki itd o bardzo nieładnie tak postępować w stosunku do ofiary ale tego wymaga praworządność reszta to interpretacja mediów ielu jest krytyków takiego czy innego postępowania ale kto z tych krytyków zadaje sobie trud przeczytania wyroku wydanego w danej sprawie ja czytam i wiem że to nie było takie proste jak opisywała gazeta omplikacja tej dziedziny polega na tym że jest tyle uczuć zaangażowania poglądów nie mających nic wspólnego z jakąś próbą obiektywnego ocenienia tego co się dzieje a kiedyś żartowałem sobie że w tym kraju najgorsze to być ekspertem od przestępczości i energii jądrowej radio brałem udział w dyskusji jak to jest z włamaniami ezą policji jest że liczba włamań rośnie przyczyną tego ma być że olska itwa otwa i stonia wkroczyły do UE i teraz przyjeżdżają bandyci z tych krajów i się włamują oprosiłem o sprawdzenie statystyk czy włamania wzrastają ie wzrastają liczba włamań w zwecji się zmniejszyła o drugie łapie sie tych bałtyckich czy polskich przestępców bardzo niewielu o zostało opublikowane i wywołało dyskusję w radio potem natychmiast zadzwonił do radia pewien policjant i mówi że on pracuje na öder w ztokholmie i on wie że właśnie wzrosły włamania i to są właśnie ałtowie którzy ich dokonują zwonią więc do mnie z radia ponownie i pytają czy ja chcę z tym policjantem dyskutować a nie chcę bo o czym ja opieram sie na statystykach ogólnokrajowych a on ma jakieś swoje doświadczenia ze swojego terenu więc się nie przekonamy eśli chodzi o obraz przestępczości to pamiętajmy że większość przestępstw nie jest nigdy zgłaszana na policję tych co są zgłaszane policja znajduje podejrzanych w ok 15% przypadków Men nyligen begick två tonåringar ett mord i Sverige. Den äldre sextonåringen blev dömd till någon form av ungdomsvårdsanstalt, medan den yngre ortonåringen i princip slipper påföljd. De kommer säkert inte att bara låta honom åka hem rätt och slätt, men han slapp lindrigt undan. Sådant gör folk oroliga. ag vet att folk är oroliga en följden av ett brott som begås av en ortonåring och en femtonåring är precis den samma med den skill naden att femtonåringen döms i en domstol medan ortonåringen får sin påföljd utmätt av socialtjänsten utan rättens inblandning et innebär bara en ekonomisk besparing tt döma ortonåringar är ju vansinne e förstår ju ändå ingenting av det hela e kommer bara att vilja imponera på sina kompisar som sitter i rättegångssalen an kan inte behandla en minderårig som en vuxen u äldre man är desto större vikt bör man lägga vid straffaspekten praktiken innebär det inte bara upp till 18 års ålder ända upp till 21 årsåldern är det en fråga om både sociala och straffrättsliga påföljder Straffet fyller ju också en avskräckande funktion. Därför kanske det ligger något i det ovannämnt förslag mer än bara politisk taktik. Rätten visar att de tar brottet på allvar, trots att det begås av minderårig. Och självklart dömer man inte till fängelse utan någon form av tillsyn en varför ch rent pedagogiskt är det bara sämre m en or tonåring gör något olämpligt bör en vuxen säga åt honom att inte göra det om en följd av dina handlingar kommer du att vara under Kryminologia polityczna 30 lat temu kiedy zaczynałem w tej branży była ona opanowana przez ekspertów łuchano ekspertów i robiono tak jak mówili d pewnego czasu problemy polityki kryminalnej stają sie problemami polityki partyjnej o stało się częścią narodowej debaty na całym zachodzie oraz więcej jest zatem takich polityków którzy wiedzą że jeśli nie będą mieli w tych sprawach jakiegoś profilu to nie wygrają wyborów ak jest na polityce kryminalnej wygrywa się albo przegrywa wybory olsce jest to jeszcze bardziej jaskrawe p mówi się o karze śmierci chociaż wiadomo że się jej nie da wprowadzić a to ci politycy mówią no jeśli się nie da z powodu EU to my będziemy walczyli na forum EU żeby ją jednak wprowadzić ni wiedzą że z tego nic nie będzie ale populizm wymaga by tak mówili yłem ostatnio na konwentyklu partyjnym i tam zapro ponowali mówiłem że to są głupoty i żeby tego nie ogłaszali żeby obniżyć poziom karalności z 15 do 14 roku życia o przecież nie dlatego że to w jakimkolwiek stopniu oddziała na przestępczość o ta policja czy prokuratura będzie robiła z tymi przestępcami rzecież wiadomo że do pełnoletniości i tak nie ma innych wyroków czy decyzji jak nadzór społeczny Ale w Anglii nie ma granic wiekowych? ie ma le czy to coś daje rzestępczość młodocianych w ngli nie jest mniejsza niż w zwecji 11
Jednak w Szwecji był ostatnio wypadek morderstwa pope ł nionego przez dwóch nastolat ków. St arszy szesnastolatek został skazany, zapewne nie na więzienie, tylko pobyt w instytucji społecznej, ale młodszy czternastolatek uniknął w zasadzie kary. No, zapewne nie został puszczony, ot, tak sobie, do domu, ale też nic mu sie nie stało. I ludzie się tym niepokoją. iem że się niepokoją le konsekwencje popełnienia zbrodni przez czternastolatka i piętnastolatka będą identyczne z tym tylko że piętnastolatek zostanie na to skazany przez sąd a czter nastolatek przez urzędników socjalu bez sądu ylko oszczędza się na tym pieniądze kazywać czternastolatków rzecież to głupota ni przecież niczego z tego nie rozumieją oledzy siedzą na sali sądowej będą się tylko przed nimi popisywać ie można traktować osoby niedojrzałej jak dojrzałą m ludzie starsi tym bardziej element karny powinien odgrywać rolę w praktyce to nie tylko do 18 roku życia ale nawet do 21 konsekwencje są mieszane socjalno karne Jedną z funkcji kary jest odstraszanie. Być może więc jest coś w tej propozycji, poza celami politycznymi. Sąd pokazuje: oto traktujemy poważnie przestępstwo, chociaż popełnił je niepełnoletni. I oczywiscie nie skazujemy go więzienie tylko na nadzór. le po co pedagogicznie to również gorzej ak czternastolatek zrobił coś co jest niewłaściwe to powinien ktoś dorosły powie dzieć mu nie rób tego a to co zrobiłeś będziesz pod kontrolą le żeby to musiał być cyrk z adwokatem z prokuratorem est szereg różnych instytucji nie tylko ta czy inna partia zainteresowanych w zaostrzaniu polityki kryminalnej olicja np dostała o ile pamiętam 4 mld koron więcej niż miała poprzednio w ostatnich trzech latach kształci teraz ponad 1000 policjantów rocznie uczestniczę w tym kształceniu ma w tej chwili 16 500 ludzi edia z kolei kochają przestępczość bo jest to jeden z lukra tywnych tematów do pisania est krótko mówiąc koniunktura dla polityki kryminalnej wtedy nagle wiedza ekspertów nie ma znaczenia w porównaniu z tymi interesami zy pan wie że przestępczość w zwecji nie wzrasta od 15 lat przestępczość młodocianych nawet się trochę zmniejszyła Dlaczego ludzie popełniają przestępstwa w takim kraju jak Szwecja? I jakie są różnice między obrazem przestępczości w Polsce i w Szwecji? otywy przestępczości nie odróżniają się od potrzeb sterujących innymi zachowaniami ogą być motywy ekonomiczne seksu alne prestiżowe itd ramach tych potrzeb można mieć stosunki seksualne na zasadzie dobrowolnej to nie jest przestępstwo przynajmniej na razie można też gwałcić ożna chcieć zarabiać masę pieniędzy i to też jest jeszcze dozwolone ale nie wolno rabować banków otywy podstawowe są więc te same co odróżnia przestępców w różnych krajach o pierwsze wszyscy popełniamy przestępstwa ie ma ludzi którzy nie popełniają żadnych przestępstw Co to znaczy? asze badania na temat nastolatków wykazują że nastolatki kradną biją się sprzedają alkohol nielegalnie gwałcą narko tyzują się eśli teraz podliczyć tych którzy nie robili żadnej z tych rzeczy to nie jest ich tak wielu eśli chodzi o dorosłych to nie pytano ich o takie rzeczy bo dorośli kłamią za dużo uppsyn åste man göra en cirkus av det med advokat och åklagare et finns en rad olika institutioner vid sidan om det här enskilda partiet som förespråkar en hårdare kriminalpolitik olisen har till ex empel fått 4 miljarder extra under de senaste tre åren ust nu utbildas 1000 poliser om året jag deltar i den utbildningen ör närvarande finns det 16 500 poliser edierna å sin sida älskar brott eftersom det är mycket lönsamt att skriva om dem ort sagt är det högkonjunktur för kriminalpolitik jämförelse med dessa intressen har experternas kunskaper ingen betydelse isste du att brottsligheten inte har ökat i verige under de senaste femton åren ch ungdomsbrottsligheten har rent av minskat något Varför begår man brott i ett land som Sverige? Och hur skiljer sig brottsligheten mellan Sverige och Polen? rottsmotiv skiljer sig inte från det som styr andra handlingar et kan handla om ekonomi sex eller prestige till exempel nom ramen för dessa behov kan man till exempel ha frivilliga samlag som inte är brottsliga inte än i alla fall an kan även begå våldtäkter an kan vilja tjäna en massa pengar och det är också tillåtet än så länge men man får inte råna banker e grundläggande motiven är alltså de samma ad som skiljer brottslingar i olika länder ör det första begår alla brott et finns inga människor som inte begår några brott Vad menas med det? år forskning om ungdomar visar att tonåringar stjäl slåss säljer al kohol olagligt våldtar och tar droger m man räknar samman alla de som inte begått något av dessa brott visar det sig att de inte är så många är det gäller vuxna så frågar man de inte om sådant eftersom vuxna ljuger för mycket men vi vet att de döljer sina faktiska inkomster vilket är ganska vanligt liksom att köpa stöldgods eller att anställa olagliga polska städerskor m någon nu inte skulle ha begått något av dessa brott begår de säkert en hel del brott i trafiken et finns nästan ingen som inte begår något brott edan finns det sådana som begår väldigt många brott och som livnär sig på det et är många olika orsaker som kan leda till det sykologiska strukturella eller sociala olk är stressade för att de ser att de har små möjligheter att uppnå de mål som samhället värderar ål och möjligheter motsvarar inte varandra arför är brottsligheten hög i ett samhälle som det svenska et är enkelt att förklara v två anledningar et finns större möjligheter mer att stjäla är alla har mobiler datorer är det lätt att stjäla dem rottsligheten ökar i samhällen som har god tillväxt amhällskon trollen är en annan orsak relationen mellan människor västerländ ska samhällen värderar man individens frihet så högt att man medvetet försöker frigöra honom eller henne från familjeband grannar och så vidare et är tydligt om man ser på ungdomar örr i tiden arbetade de hårt tillsammans med föräldrarna som hade en viss kontroll över dem å senare år har de varit fria från den kontrollen ärför ökar också brottsligheten länder där samhällskontrollen är mycket utvecklad som till ex empel i apan där jag har arbetat ökar inte antalet brott trots den ekonomiska tillväxten nte ännu i alla fall Vad arbetar du med nu? edan flera år arbetar jag med banden och nätverken inom ett sam hälle in bok eliquent etworks gavs ut av ambridge niver sity ress för några år sedan u håller jag på att avslutar en artikel som ska ingå i en brottslighetsencyklopedi i yskland en gäller brottsliga nätverk i öpenhamn där jag bedrivit forskning inns det ungdomsgäng i uropa eller är det bara en fråga om nätverk i samhäl let et är en fråga som jag söker svar på ör två år sedan gav jag ut 12
ale wiemy że np ukrywają dochody to normalne zjawisko kupowanie rzeczy kradzionych też zatrudnianie nielegalne polskich sprzątaczek też jak już ktoś nic z tego nie robi to przynajmniej w ruchu drogowym popełnia masę przestępstw więc takich którzy nigdy nie popełniaja żadnych przestępstw prawie nie ma ą wreszcie i tacy co popełniają bardzo dużo przestępstw i to poważnych i żyją dzięki temu owody są bardzo różne sychologiczne strukturalne i społeczne ludzie są w stresie bo widzą że ich możliwości osiągnięcia celów formułowanych przez społeczeństwo są małe ele i możliwości nie przystają do siebie laczego przestępczość jest wysoka w takim społeczeństwie jak szwedzkie dwóch przyczyn ożliwości są wię ksze dużo więcej do ukradzenia ak wszy scy mają komórki komputery to je łatwo kraść rzestępczość zawsze rosła w społeczeństwie gdzie jest większy wzrost druga przyczyna to kwestia kontroli społecznej kwestia relacji między ludźmi społeczeństwie typu zachodniego wolność jednostki wartościowana jest tak wysoko że wprowadza się reformy by uwolnić jednostkę od więzów rodziny sąsiedztwa itp est to ewidentne jeśli chodzi o młodych iedyś pracowali oni ciężko ze swoimi rodzicami którzy mieli jakąś kontrolę nad nimi d dłuższego czasu uwolnieni są od tej kontroli o i przestępczość wzrasta społeczeństwach w których poziom tej kontroli jest nadal bardzo wysoki np w aponii gdzie pracowałem to mimo wzrostu ekonomicznego nie ma wzrostu przestępczości w każ dym razie jak dotąd Nad czym Pan teraz pracuje? d wielu lat pracuję nad sieciami powiązań społecznych moja książka eliquent etworks została wydana przez ambridge niversity ress parę lat temu eraz kończę artykuł który będzie w światowej encyklopedii przestępczości wydawanej w iemczech otyczy on kryminalnej sieci powiązań społecznych w open hadze gdzie przeprowadziłem badania zy są gangi młodzieżowe w uropie czy też to są sieci powiązań społecznych o jest pytanie na które szukamy odpowiedzi wa lata zostal wydany mój podręcznik stęp do ryminologii odręcznik jest używany na studiach kryminologii prawa i w wyższych szkołach policyjnych bieram materiały do nowego wydania a zlecenie rządu pracuję nad badaniami na temat strukturalnej dyskryminacji mniejszości narodowych w systemie prawa tego lata mam nadzieję zacznę pracować nad nową książką o paradoksie kontroli społecznej estem przewodniczącym ordyckiej ady d s ryminologii w związku z czym jeżdżę na spotkania kongresy statnio np do angkoku na kongres w sprawie zapobiegania przestępczości ięcej mam takich funkcji również w instytucjach UE oza tym gram w teatrze tadsteater w ramach serii o różnych dziedzinach nauki od lutego mają sztukę na temat kryminologii gdzie występuję jako profesor kryminologii czyli gram siebie läroboken ntroduktion till riminologi en används hos oss på juridiken och på polishögskolor ag samlar uppgifter till en ny utgåva å regeringens uppdrag utreder jag strukturell diskri minering av etniska minoriteter inom rättsväsendet ch denna sommar hoppas jag kunna påbörja en ny bok om det paradoxala med samhällskontroll ag är ordförande i ordiska samarbetsrådet för riminologi den egenskapen deltar jag i möten och konferenser u senast i en kongress och brottsprevention i angkok ag har fler sådana uppdrag bland annat inom s institutioner essutom spelar jag teater å tadsteatern har de en serie om olika forskningsfält och sedan februari visas en pjäs om kriminologi där jag spelar en professor i riminologi et vill säga mig själv Tack för samtalet. intervjun genomfördes av Zbigniew Bidakowski Dziękuję bardzo za rozmowę. Rozmawiał Zbigniew Bidakowski 13
Klasztor Brygidek w Djursholm gościł papieża Jana Pawła II podczas jego pielgrzymki do Szwecji Birgittasystrarnas kloster i Djursholm gästade påven Johannes Paulus II under hans besök i Sverige Pokój numer Rum nummer 6 W 1989 roku papież był tutaj opowiada matka Veronica przeorysza. To było 15 marca. Przedtem sekretarze papiescy obejrzeli wiele miejsc, gdzie papież mógłby mieszkać. Papież wybierał na ogół skromne mieszkania. Policja i wszyscy inni, którzy odpowiadali za bezpieczeństwo, chcieli, żeby tam, gdzie papież ma mieszkać było np. lądowisko dla helikopterów i u nas jest odpowiednie miejsce, na dole, nad wodą. Poza tym Djursholm, to dzielnica dyplomatów, dobrze strzeżona na co dzień. Byłyśmy uradowane i szczęśliwe, że nasz klasztor został wybrany. Papież wylądował na Arlandzie rano, według programu spotkał sie z rodziną królewską, politykami a później celebrował mszę w hali Globen. Bezpośrednio po mszy, eskortowany przez policję, przyjechał tutaj. Czekaliśmy przy kaplicy, wszystkie siostry, przeoryszą była wówczas matka Tekla. Policja była bardzo rygorystyczna, mogłyśmy zaprosić tylko bardzo niewielu gości, blisko związanych z klasztorem. Papież podszedł, przywitał się z każdą z sióstr i z naszymi podopiecznymi. (Siostry prowadzą dom spokojej starości.) Była u nas wtedy wtedy pensjonariuszka, która miała 104 lata. Podszedł do niej, zapytał w jakim języku mogą porozmawiać, okazało się, że po niemiecku. Papież pozdrowił i podziękował wszystkim policjantom i strażnikom a potem zjadł obiad z nami, kardynałami i biskupami. Mieszkał w naszych pokojach gościnnych, w pokoju nr 6. Jest on bardzo skromny, składa się z małej sypialni i małego pokoju dziennego. Następnego dnia Jan Paweł II pojechał do Uppsali, gdzie, w katedrze, odbyła się msza ekumeniczna, a potem wrócił do nas. I przyszedł ten ostatni poranek: Ojciec święty zszedł nad brzeg wody i odleciał do Vadsteny. Teraz wśród naszych sióstr są m. in. dwie Szwedki, dwie Polki, jedna Meksykanka, kilka z Indii, ja sama jestem z Indii mówi siostra Veronica. W Szwecji jestem od 30 lat, z czego 9 lat jako przeorysza. notował Z. B. 1989 påven vistats här berättar moder Veronica preorinna. Det var 15 mars. Innan dess kontrollerade påvens sekreterare flera platser där påven kunde bo. Och påven brukade alltid välja enkla boende och katolsk. Polisen och alla andra som svarade för säkerheten ville att det fanns t ex landningsplats för helikopter på det område där påven ska bo, och det finns en sådan plats hos oss, nere vid vattnet, det är dessutom ett diplomatiskt område, här i Djursholm, välbevakat ändå. Vi var glada och lyckliga att vårt kloster valdes. Enligt programmet landade han på Arlanda i morse, träffade kungafamiljen, politiker och sedan häll en mässa i Globen, och direkt efter mässan, med poliseskort, kom han hit. Vi väntade vid kapellet,.systrarna som var kvar, preorinnan var moder Tekla då. Polisen var väldigt rigorösa, vi kunde bara bjuda in några få gäster, som stod närmast till vårt kloster. Påven kom fram, hälsade alla systrarna och alla våra pensionärer. (Systrarna driver ett åldersdomshem.) Vi hade då en pensionär som var 104 år gammal. Han kom fram till henne och frågade vilket språk för han prata med henne, det blev tyska. Han hälsade och tackade alla poliser och väktare och så åt middag med oss, kardinaler och biskopar. Han bodde på första våningen på rum nr 6. Rum nr 6 är väldigt enkelt, består av ett litet sovrum och vardagsrum. Nästa dag åkte Johannes Paulus II till Uppsala, där en ekumenisk gudstjänst ägde rum på Uppsala domkyrka, sedan kom han tillbaka till oss. Och så kom det den sista morgon: han gick till vatten och han flögs direkt till Vadstena. Nu har vi två systrar som är svenskor, två från Polen, en från Mexico, några från Indien, jag är själv från Indien - förklarar moder Veronica. Jag har varit i Sverige sedan 30 år, därav 9 år som preorinnan. antecknade 14
15
Ile papież ma dywizji? (Pytanie Stalina) Hur många divisioner har påven? (Stalins fråga) Suecia Polonia pyta Macieja Zarembę Suecia Polonia frågar Maciej Zaremba Suecia Polonia: Dlaczego szwedzkie media poświęciły tyle uwagi zmarłemu papieżowi? Czy jest to znak, może to naiwne pytanie, że elity zdały sobie sprawę z wagi papiestwa i że nawet niepapieskiej Szwecji papież jest do czegoś potrzebny? Maciej Zaremba: Ja sądzę, że szwedzkie media nie zrobiły tego na własną rękę, tylko zorientowały się, że największe media światowe, w tygodniu poprzedzającym śmierć papieża, poświęcają jego osobie bardzo wiele miejsca i czasu i poszły za ławicą. To było zaskoczenie, ale większość mediów zareagowała instynktownie, że skoro BBC, CNN i inni tam są to i my musimy. Podporządkowano się światowej ocenie wagi tego wydarzenia, ale były głosy w Szwecji, że to wszystko jest przesadzone, że od kiedy nas to tak bardzo obchodzi, co on takiego właściwie zrobił itd. A zatem nie elity tylko redaktorzy, było wśród nich spore zaskoczenie ogromnym poruszeniem na świecie, nieprzebranymi tłumami zbierającymi się na Placu Sw. Piotra, ale były to tylko sprawozdania. Nie było analiz, prób pokazania, czego on dokonał, na czym polegała jego nauka, kontrasty jego nauk z rzeczywistością, nic... było przeszło. SP: Ale to zainteresowania trwa w pewnym sensie nadal. Telewizja nadała trzygodzinną transmisję z pogrzebu, mówiło się dużo o nowym papieżu, a w radio w czterominutowym dzienniku słyszałem, jako jedną z wiadomości dnia, informację o decyzji nowego papieża przyspieszenia kanonizacji Jana Pawła II. Jak to możliwe, że przedtem media całkiem przegapiały ten temat? MZ: Media nie przegapiały tematu, tylko się nim nigdy nie interesowały. Papiestwo to było dla nich po prostu curiosum, w ogóle moment religijny w polityce nigdy nie był w Szwecji dostrzegany. To wszystko pokazało, jak niedoinformowana jest szwedzka opinia publiczna jeżeli chodzi o rolę Rzymu w polityce światowej. Zrozumiano to post fa um. SP: Czy pierwiastek religijny jest nieobecny w szwedzkiej polityce? MZ: To jest paradoks, Szwecja to jeden z ostatnich krajów, które przeprowadzily rozdział kościoła od państwa, ale panuje w niej przekonanie, że drogą do sprawiedliwości, powodzenia, dobrobytu i postępu jest racjonalność a religia jest nieracjonalna. Według tej koncepcji, nie ma w polityce miejsca na wiarę, religijne dogmaty. One mogą odgrywać jakąś rolę w krajach mniej rozwiniętych, np. w Polsce czy w krajach arabskich, ale nie tu. Ja od wielu lat twierdzę, że Szwecja jest o wiele bardziej religijna niż się jej samej wydaje. Ciągle słyszy się stwierdzenia, że jest najbardziej zlaicyzowanym krajem na świecie. Birgitta Trotzig napisała 10 lat temu świetny esej na ten temat. Zwalczała tę tezę, że jesteśmy tacy areligijni i zlaicyzowani. Niech nikogo nie zwiedzie to, że kościoły są często dość puste. Większość Szwedów nie jest w stanie skanalizować swych uczuć religijnych przez kościoły, które albo cechuje religijność Halleluja baptystów, albo dosyć wyprana z liturgii i duchowości kultura Kościoła Szwedzkiego. Suecia Polonia: Varför har svenska medier ägnat så mycket uppmärksamhet åt den avlidne påven? Det kanske är en naiv fråga men är det ett tecken på att eliten har insett påvens betydelse och att påven behövs till och med i det ickepåvliga Sverige? Maciej Zaremba. Jag tror inte att svenska medier insåg det på egen hand, de märkte att de största tidningarna och nyhetskanalerna i världen ägnade stort utrymme och mycket tid åt påven veckan före hans bortgång, och de bara följde strömmen. Det var överraskande, men de flesta tidningar och nyhetskanaler reagerade instinktivt. Om nu BBC, CNN och andra var där, då måste vi också vara det. Man underordnade sig den övriga världens bedömning av händelsen men det höjdes röster i Sverige om att det hela var överdrivet, att det inte angick oss, vad hade han gjort som var så speciellt, osv. Det var alltså inte bland eliten utan bland journalister som överraskningen var så stor över den stora uppståndelsen i världen, över den enorma folksamling som samlades på Petersplatsen i Rom, men det kom bara rapporteringar. Inga analyser eller försök att visa vad han hade uträttat, vad hans lära gick ut på, kontrasterna mellan hans läror och verkligheten, ingenting sådant. SP: Men intresset håller i viss mån fortfarande i sig. På teve visade man en tre timmar lång sändning från begravningen, det har talats mycket om den nye påven och på radions fyra minuter långa nyhetssändning handlade ett av inslagen om den nye påvens beslut att påskynda kanoniseringen av Johannes Paulus II. Hur är det möjligt att media tidigare fullkomligt missat det ämnet? MZ: Media har inte missat det, man har bara aldrig varit intresserad. Påvedömet har helt enkelt varit kuriosa för journalister, den religiösa faktorn i politiken har man helt förbisett i Sverige. Allt detta har visat hur dåligt informerad den allmänna opinionen i Sverige har varit när det gäller Roms roll i världspolitiken. Det har man förstått post factum. SP: Så det religiösa inslaget saknas i svensk politik? MZ: Det år en paradox för Sverige var ett av de sista länder som skilde kyrkan från staten men det råder en övertygelse att vägen till rättvisa, framgång, välstånd och framsteg går via det rationella, och religion är inte rationellt. Enligt det synsättet finns det ingen plats i politiken för tro eller religiösa dogmer. De kan spela en viss roll i mindre utvecklade länder, t.ex. i Polen eller i arabländerna, men inte här. Jag har i flera år hävdat att Sverige är ett mycket mer religiöst land än vad svenskarna själva tror. Man här hela tiden att Sverige är det mest sekulariserade landet i världen. Birgitta Trotzig skrev för 10 år sedan en lysande essä om detta. Hon bekämpade tesen att vi är så ickereligiösa och sekulariserade. Ingen bör låta sig luras av att kyrkorna oftast är ganska tomma. De flesta svenskar förmår inte att kanalisera sina religiösa känslor i kyrkan, som antingen präglas av frikyrklig halleluja-religiositet eller av Svenska kyrkan, som är tämligen renons på liturgi och andlighet. 16
SP: Knutby, Livets Ord...? MZ: Ktos mądrze powiedział, ża jak się przestaje wierzyć w Boga, nie wierzy się w nic, tylko w byle co. Coś w tym jest. SP: Czy to jest problem Szwedów? MZ: To jest problem modernizmu. Religie są formą dla naszego przeżywania transcendencji. Muszą się zmieniać, reinterpretować ciągle na nowo. Jeśli tak się nie dzieje, jeśli kostnieją, religijność szuka sobie innych dróg i form. Może być mętna jak New Age, albo wkrada się do polityki w formie irracjonalnych wierzeń jak to się dzieje na przykład w radykalnym feminizmie, który sprawia wrażenie jakby walczył z całym złem świata. To chyba miał na myśli Leszek Kołakowski mówiąc o odwecie sacrum. Myślę, że potrzeba religii jest stała. Jeśli jakieś spłeczeństwo sądzi, że jest całkowicie racjonalistyczne oznacza to jedynie, że metafizyka wkradła się do racjonalizmu. SP: Knutby, Livets Ord...? MZ: Någon sade så klokt att när man slutar tro på Gud så slutar man inte att tro, utan man tror på vad som helst. Det ligger något i det. SP: Är det ett svenskt problem? MZ: Det är modernitetens problem. Religionerna är kärl formläran för våra upplevelser av det transcendenta. De måste förändras, tolka och tolka om på nytt. Men när de inte gör det, när de stelnar, då säker sig den religiösa erferenheten ut på andra vägar. Den kan bli flummig som New Age, eller smyga in i politiken i form av irrationella trossystem som inom radikalfeminismen som faktiskt ser ut att bekämpa ondskan själv, till exempel. Det var väl det som Kolakowski menade med Sacrums revansch. Jag tror att det religiösa behovet är konstant. Om ett samhälle tror sig heltigenom rationellt betyder det bara att metafysiken smugit sig in i rationalismen. Warszawa żegna Papieża Warszawa tar farväl av påven foto: ignacy Skwarcan 17
Jest rzeczą niezmiernie ważną, by film dokumentalny był odzwierciedleniem historii świata i Europy tej wcześniejszej i teraźniejszej - mówił na otwarciu jubileuszowego 20 Międzynarodowego Festiwału Filmów Dokumentalnych w Monachium prezydent miasta, stolicy Bawarii, Christian Ude (SPD). Helt ovärderligt är att dokumentärfilm fungerar som en återspegling av världens och Europas historia både den föregående och nutida, sade borgmästare Christian Ude (SPD) vid jubileumsinvigningen av den 20:e Internationella Dokumentärfilmfestivalen i Bayerns huvudstad München. text, foto: Leo Kantor Monachium 60 lat p München 60 å Do konkursu odbywającego się w 60 rocznicę zakończenia wojny dopuszczono zatem, między innymi, historię orkiestry z Madagaskaru, film o pedofilach w USA, opowiadanie niemieckiej dziewczyny, która nauczyła sie robić skrzypce dla męża bułgarskiego skrzypka, ale który, niestety, zachorował, historię życia kucharza wietnamskiego odnoszącego sukcesy w Paryżu. Tematykę okropności wojny wyczerpał inaugurujący estiwal film o życiu orsta uchholza niezwykle popularnego w iemczech w latach 50 tych aktora zdradzającego całe życie swoją piękną żonę aktorkę włoską żydowskiego pochodzenia której rodzina zginęła w czasie wojny le o nim i jego alkoholizmie i biseksualizmie było całe 85 minut projekcji a o niej 5 minut ie było filmu rzegorza inkowskiego arsz ywych o spotkaniu w uschwitz syna chrzestnego dolfa itlera artina ormanna juniora z polskim księdzem akubem omualdem aszkinelem ekslerem uratowanym przez pols ką kobietę żydowskim dziecku chociaż film ten w ubiegłym roku zaliczono na ew ork ilm estival do najlepszych produkcji dokumentalnych na świecie ie było też filmu o renie endlerowej która uratowała z etta arszawskiego 2500 żydowskich dzieci ba polskie filmy na ten temat zarówno ichała udziewicza ista endlerowej 2003 jak i yżeczka życia nowy film ichala ekandy repki zostały nagrodzone w ztokholmie na iędzynarodowym estiwalu ilmu okumentalnego ieobecny był w tym roku w onachium znakomity film riny edrowicz z oskwy otoamator który zrobiony został na podstawie odnalezionego dziennika niemieckiego żołnierza z frontu rosyjskiego i zachowanej serii doskonałych czarno białych zdjęć które pokazują co iemcy na krainie i w osji robili ilm otrzymał w marcu tego roku w ztokholmie rand rix ieobecny w onachium był też znakomity niemiecki dokument arada itlera aya esnigka druga nagroda w ztokholmie rzeba było przenieść się w tym roku 8 maja w onachium sto metrów od kina festiwalowego na arienplatz żeby być świadkiem prawdziwej historii tej 60 lat temu i teraz olicja wyraziła zgodę na demon strację neonazistów w tym dniu w centrum miasta Władze miasta w oczekiwaniu na demon strację niemieckich neonazistów umieściły na ratuszu duży napis ównież to miasto ma dosyć nazistów emonstracja miała odbyć się od 17.00 do 19.00 ale już o jede nastej policja montowała metalowe bariery i najnowocześniejsze kamery cyfrowe u a nie na festiwalu odbędzie się niebawem najnowszy filmowy zapis dokumentalny współczesności trzeciej przyjeżdża 50 wozów policyjnych zamknięte zostają najbliższe placu stacje metra uż są spec jalne oddziały policji tej w granatowych mundurach i tej miejskiej w zielonych a około godzinę przed demonstracją zbiera się kilka tysięcy ludzi łodzi starzy dzieci 18
I festivaltävlingen, som ägde rum på 60-årsdagen av andra världskrigets slut, fick därmed bland annat historien om en orkester från Madagaskar utrymme, det fick även en film om pedofiler i USA, berättelsen om en tysk flicka som lärde sig att tillverka en fiol till sin man en bulgarisk fiolspelare som dessvärre blev sjuk, samt livshistorien om en vietnamesisk kock som gjorde karriär i Paris. München, 8 maj 2005 później år senare München, 8 maj 2005 emat krigets fasor uttömdes av den film som invigde festivalen och behandlade orst uchholz liv en ovanligt populär skådespelare i yskland under 1950 talet som livet igenom var otrogen mot sin vackra fru en italiensk skådespelerska av judisk härkomst vars familj miste livet under kri get en om honom hans alkoholism och bisexualitet var det 85 minuters projektion och om henne 5 minuter Frånvarande på festivalen var rze gorz inkowskis film e evandes arsch om ett möte i uschwitz mellan dolf itlers gudson artin ormann unior och den polske prästen akub o muald aszkinel eksler räddad som judiskt barn av en polsk kvinna ilmen har räknats in som en av världen främsta dokumentära produktioner på ew ork ilm estival förra året men visades inte på filmfestivalen i ünchen nte heller fanns där filmen om rena endler som räddade 2500 judiska barn ur arszawas getto e två polska filmerna som berör just det temat ichal udziewiczs film rena endlers ista 2003 och ichal ekan da repkas nya film ilverskeden fick båda pris i tockholm på den nternatio nella okumentärfilmfestivalen tanför årets filmfestival i ünchen var också den utmärkta filmen matörfotografen av rina edrovicz från oskva filmen kom till utifrån en återfunnen dagbok som till hörde en tysk soldat vid den ryska fronten den välbevarade serien av utsökta svart vita fotografier kommer det fram vad tyskarna gjorde i kraina och i yssland mars i år fick filmen rand rix i tockholm ünchen deltog inte heller den utmärkta tyska dokumentären itlers itparad av ay esnigk 2 a pris i tockholm ünchen den 8 maj i år var man istäl let tvungen att förflytta sig 100 meter från festivalens biograf på arienplatz för att vittna om den riktiga historien såväl den för 60 år sedan som nuets olisen gav sitt godkännande till en nyfascistisk demon stration i stadens centrum denna dag väntan på de tyska nyfascisternas demon stration hade stadens myndigheter hängt upp en stor text på stadens ådhus ven denna stad har fått nog av nazisterna emonstrationen skulle äga rum mellan kl 17.00 och 19.00 men redan klockan elva monterade polisen upp kravallstaket och riggade ultramoderna digitalkameror är och inte på festivalen skulle snart den färskaste filmskriften av nutiden skapas lockan tre anländer 50 polisbilar när maste tunnelbanestationer stängs olisens specialstyrkor är redan här de i mörkblå uniform och så närpolisen i grönt ngefär en timme innan demonstrationen har några tusen människor samlats nga gamla och barn som får förklarat av sina föräldrar vad som ska hända och vad det hela handlar om tlänningarna eller immigranterna är få olisen kommer få problem både med den nynazistiska sidan och med vänstern blir jag upplyst av en av de sociologistuden ter som är närvarande ruppen ungdoms vänster är här sedan tidigare med sig har de röda fanor med hammaren och skäran e vill slåss Ett plakat har redan tagits till mitten av torget och monterats upp av några pri vatpersoner HEDER achau uschwitz uchenwald apenburg ergen elsen lossenburg euengamme achsenhau sen authausen avensbrück ross o sen reblinka eresienstadt tutthof obibor helmno edan klockan fem har runt tre tusen ünchenmedborgare samlats på torget n del håller egentillverkade flygblad eller mindre plakat i händerna n rysk judinna har fäst en liten israelflagga på sitt parasoll ör då och då duggar regnet men det ver kar inte avskräcka någon n antinazistisk mycket medborgerlig civil och spontan demonstration kommer snart att äga rum trots den enorma mobilisering av den idag mycket välutrustade polisen Klockan fem sätter de på sig sina hjäl mar fäster mikrofoner greppar batonger ambulanser anländer enom en speciell av polisen anordnad korridor närmar sig nyna zisterna de har den konstitutionella rätten 19
którym rodzice tłumaczą co tu będzie i o co tu chodzi bcokrajowców lub imigrantów jest niewielu olicja będzie miała problem tłumaczy mi jeden z obecnych tu studentów socjologii zarówno ze strony neonazistów jak i lewicy rupa młodzieży lewicującej już tu przyszła wcześniej z czerwonymi sztandarami z sierpem i mlotem hcą się bić a środku placu jest już przyniesiony i montowany przez prywatne osoby napis CHWAłA achau uschwitz uchenwald apenburg ergen elsen lossenburg euengamme achsenhausen authausen avensbruck ross osen reblinka heriesenstadt tutthof obibor helmno piątej na placu jest już około trzech tysięcy obywateli onachium Niektórzy trzymają w rękach zrobione przez siebie ulotki lub małe plakaty osyjska ydówka trzyma malutką flagę zraela na swoim parasolu o od czasu do czasu popaduje deszczyk ale nikogo to nie odstrasza ędzie to antynazistowska bardzo obywatelska cywilna spontaniczna demonstracja pomimo ogromnej mobi lizacji świetnie wzposażonej dzisiaj poli cji piątej wkładają kaski zakładają mikrofony biorą do ręki pałki podjeżdżają karetki pogotowia ratunkowego pec jalnym korytarzem wyznaczonym przez policję wchodzą neonaziści mają kon stytucyjne dzisiaj 8 maja 60 lat po wojnie prawo demonstracji olicja broni ich przed wielotysięcznym tłumem który chciałby ich rozszarpać eonaziści przeważnie młodzi nie wszyscy z ogolonymi łbami parę dziewczyn wygląda jak zwykłe uczennice jakiegoś liceum jedna starsza kobieta z pofarbowaymi na rudo włosami no i przywódcy jedna z głównych postaci ruchu neonazistowskiego widziałem go w jakimś polskim filmie dokumentalnym o neonazistach we rocławiu stoi na czele uformowanego szeregu swoich ludzi wysoki w czarnym płaszczu czarna koszula czarny krawat olicja poprosiła ich by stanęli w szeregu ielotysięczny tłum naprzeciwko 50 nazistów toją spokojnie ie ma przemówień emonstrujący gwiżdżą szaleją krzyczą naziści won, to nie z nami, to nie z nami, świnie, świnie, prawo do oświaty dla was też, 60 lat nic nie wiecie, głupcy do nauki, policja ma mieć wolne. eonaziści po godzinie stania w milczeniu teraz rozwijają czarno żólte sztandary i ogromy plakat z napisem aja zwyciężeni i okupowani my nie swiętujemy ewicowcy próbują przeskoczyć metalowe zapory i pójść w stro nę nazistów policja reaguje natychmiast 20 München, 8 maj 2005 jest wycie tłumu przejmujący krzyk świdrujący uszy gwizd eraz jakaś grupa popierająca neonazistów próbuje dołączyć do tych stojących w szeregu pod ochroną policji olicja reaguje na dwóch obszarach powalają demontrantów na ziemię tarszy oficer krzyczy w mikrofalówkę dyryguje oddziałami policji jak orkiestrą akaś starsza pani zaczyna płakać czego ja dożyłam, do czego doszliśmy. Straciłam wszystko w czasie wojny, bombardowano nas w Hamburgu. ała grupka żydowskiej młodzieży śpiewa coś po hebrajsku ilku rosyjskich turystów gestykuluje żywo i coś do siebie krzyczą nowu ktoś próbuje przeleźć przez metalowe zapory olicjanci skaczą w to miejsce jak tygrysy yją syreny radiowozów Wszystko to trwa godzinę dwie trzy aczyna padać ostry zimny deszcz łum pomału opada z gniewu i emocji tu policjantów nakłania neonazistów do wyjścia korytarzem do samochodów wijają sztandar i wychodzą ilkuset ludzi jeszcze zostaje dyskutują racam do kina kawiarni festiwa lowej jest miło araz pokażą film o pro blemach z połowem ryb w horwacji a potem o tym jak fińska okia wykorzy stuje chińskie kobiety yślę że rzeczy wistość znowu przegoniła sztukę polityka wygrała z estetyką ale to tylko dzisiaj w onachium 8 go maja 2005 roku 60 lat po wojnie Reportaż drukowany również w tygodniku WPROST idag den 8 maj 60 år sedan kriget att demonstrera olisen skyddar dem inför den flertusentaliga folkmassan som skulle vilja slita dem i stycken ynazisterna mestadels unga inte alla med rakade skallar några tje jer med vanliga gymnasieelevers utseende en äldre kvinna med rödfärgat hår och så ledarna n av huvudfigurerna i den nyna zistiska rörelsen har jag sett i någon polsk dokumentärfilm om nynazister i roclaw nu står han i fronten av sina män och grupp formationen lång i svart rock svart skjorta och svart slips olisen har bett dem att stå i ett led ångtusenhövdad folkmassa mot 50 nazister e står lugnt ingen håller tal emonstranterna visslar rasar skriker ort med nazisterna inte den här gången svin svin rätten till bildning även för er 60 år ni vet ingenting umskallar till skolbänken polisen ska vara ledig fter att under en timme ha stått i tystnad rul lar nynazisterna ut svart gula fanor och ett enormt plakat med texten 8 maj besegrade och belägrade vi firar inte änstern för söker komma över kravallstaketen mot nazisterna polisen reagerar omedelbart folkmassan tjuter genomträngande skrik visslingar som vibrerar i öronen u försöker en stödgrupp till nynazisterna ansluta sig till den polisskyddade gruppen som står i led olisen reagerar på två fron ter trycker demonstranter mot marken n äldre officer ropar i polisradion dirigerar polistrupperna som en orkester ågon äldre dam börjar gråta tt jag skulle leva till det här art har världen kommit nder kriget förlorade jag allt de bombade oss i amburg n liten grupp judiska ungdomar sjunger något på hebreiska ågra ryska turister ges tikulerar vilt och ropar något till varandra u försöker någon kommer över metall stängslet igen om tigrar är poliserna där olisbilarnas sirener tjuter Allt detta inträffar under en två tre tim mar tt häftigt kallt regn börjar falla akta rinner vrede och spänning ur folkmassan undra poliser övertygar nynazisterna att gå igenom korridoren ut till bilarna e rullar ihop fanan och går iväg undratals män niskor blir kvar pratandes diskuterandes ag går tillbaka till biografen festival kafeterian är det hemtrevligt nart börjar filmen om problemen med fiskefångst i roatien att visas och sedan om hur okia utnyttjar kinesiska kvinnor änker att verk ligheten återigen har sprungit förbi konsten politiken vunnit över estetiken men bara idag i ünchen den 8 maj 2005 60 år efter kriget