Pytania na egzamin z Ekologii ewolucyjnej naczelnych Temat 1 Wprowadzenie 1 Co to jest ekologia? Jakie są jej główne definicje? Która jest najlepsza w odniesieniu do naczelnych? 2 Co to jest ewolucja? Porównaj jej rozumienie klasyczne (darwinowskie) z nowoczesnym (neodarwinowskim). 3 Czym zajmuje się ekologia ewolucyjna? Temat 2 Podstawy ekologii ewolucyjnej naczelnych 4 Objaśnij pojęcia autekologii i synekologii. 5 Objaśnij pojęcia łańcucha pokarmowego i piramidy pokarmowej. 6 Omów zasadę zachowania energii i zasadę wzrostu entropii. 7 Objaśnij pojęcia ekosystemu, biocenozy, biotopu i biomu. 8 Przedstaw teorię ewolucji według Lamarcka. 9 Omów koncepcję katastrofizmu według Cuviera. 10 Przedstaw trzy mechanizmy leżące u podłoża darwinowskiej teorii ewolucji. 11 Jakich problemów związanych z mechanizmami ewolucji Darwin nie rozwiązał? 12 Objaśnij pojęcia: dobór naturalny, selekcja naturalna, adaptacja, fitness. 13 Jakie znaczenie mają odkrycia Mendla dla ewolucjonizmu? 14 Scharakteryzuj koncepcję mutacjonizmu. 15 Neodarwinizm: co to jest i kiedy powstał? 16 Przedstaw poglądy Darwina oraz Wallace a na dobór płciowy. 17 Objaśnij pojęcia: dobór płciowy, wewnątrzpłciowy i międzypłciowy. 18 Jakie są ewolucyjne mechanizmy powstawania preferencji oraz preferowanych cech? 19 Na czym polega krytyka doboru grupowego przez Williamsa? 20 Jak można ewolucyjnie wyjaśnić skłonność do pomagania krewnym? 21 Jak można ewolucyjnie wyjaśnić skłonność do pomagania osobnikom niespokrewnionym? 22 Co to jest socjobiologia? 23 Co to jest psychologia ewolucyjna? 24 Które mechanizmy ewolucji prowadzą do powstania przystosowań, a które nie? 25 Porównaj dychotomię małpiatki / małpy z dychotomią naczelne niższe / naczelne wyższe. 26 Jakie znasz grupy systematyczne wśród małpiatek, a jakie wśród małp? Temat 3 Specyfika i zróżnicowanie naczelnych 27 Omów korzyści i problemy związane z badaniem naczelnych na wolności i w niewoli. 28 Jak można najkrócej zdefiniować rząd naczelnych? 29 Objaśnij następujący schemat w aspekcie ekologicznym i ewolucyjnym: dobry wzrok + sprawne kończyny nadrzewność. 30 Objaśnij następujący schemat w aspekcie ekologicznym i ewolucyjnym: dobra dieta + duża wielkość ciała + wolna historia życia duży mózg i inteligencja. 31 Objaśnij następujący schemat w aspekcie ekologicznym i ewolucyjnym: sprawne kończyny + inteligencja zachowania narzędziowe. 32 Na czym polega brak wyspecjalizowania budowy ciała naczelnych? 33 Podaj różnice między naczelnymi niższymi i wyższymi. 34 Podaj różnice między małpami szerokonosymi i wąskonosymi. 35 Jakie gatunki należą do małp człekokształtnych? 36 Z czego może wynikać trudność w ustaleniu czy dwie populacje naczelnych należą do jednego czy dwóch gatunków? 1
Temat 4 Środowisko i tryb życia 37 Opisz zasięg geograficzny naczelnych (abstrahując od człowieka). 38 Podaj obszar występowania małpiatek lemurokształtnych, lorisokształtnych i wyraków? 39 Podaj obszar występowania małp szerokonosych i wąskonosych? 40 W jakich częściach świata żyją gibony, orangutany, goryle i szympansy? 41 W jakim biomie żyje najwięcej gatunków naczelnych? 42 Podaj przykład gatunku typowo nadrzewnego i gatunku naziemnego. 43 W której grupie naczelnych jest sporo gatunków żyjących poza lasem? 44 Jakie są korzyści i problemy związane z życiem w lesie tropikalnym? 45 Podaj przykład gatunku żyjącego w górach. 46 Podaj przykład gatunku naziemno-nadrzewnego. 47 Podaj przykład gatunku leśnego naziemnego. 48 Które naczelne prowadzą nocny, a które dzienny tryb życia? 49 Podaj różnice ekologiczne pomiędzy dziennym i nocnym trybem życia. 50 Które naczelne są energiczne, a które powolne? Temat 5 Zmysły 51 Jakie są korzyści z posiadania zmysłów? 52 Wymień cztery najważniejsze zmysły u naczelnych, podaj przykład zmysłu mniej ważnego. 53 Jakie są korzyści i ograniczenia percepcji za pomocą wzroku, węchu, słuchu i dotyku? 54 Jakie są cechy charakterystyczne zmysłu wzroku u naczelnych? 55 Opisz zróżnicowanie kostnej ochrony narządu wzroku. 56 Co to jest widzenie dwuoczne i jakie są jego konsekwencje? 57 Objaśnij pojęcia: trichromatyzm, dichromatyzm, monochromatyzm. 58 Przedstaw zróżnicowanie widzenia barwnego u naczelnych ze względu na przynależność systematyczną i tryb życia. 59 Jakie korzyści wiążą się z widzeniem trichromatycznym? 60 Podaj cechy charakterystyczne wzroku u naczelnych nocnych. 61 Co to jest błona odblaskowa i jaka jest jej funkcja? 62 W jakich grupach naczelnych zmysł węchu jest najlepiej rozwinięty i jakie pełni funkcje? 63 Co to jest narząd Jacobsona? 64 Rinarium: co to jest, u kogo występuje i jaką pełni funkcję? 65 Jakie są różnice anatomiczne pomiędzy naczelnymi o dobrze i słabo rozwiniętym węchu? 66 Jaki wpływ na słuch ma wielkość ciała? 67 Jakie cechy pozwalają naczelnym na precyzyjne czucie dotyku? Temat 6 Wielkość ciała 68 Jaka jest najmniejsza i największa małpiatka i małpa? Jakie są ich masy ciała? 69 Co to jest izometria i allometria? 70 Co to jest równanie allometryczne? 71 Jakie wartości może przyjmować wskaźnik allometrii i co one oznaczają? 72 Podaj przykład zależności allometrycznej międzygatunkowej, wewnątrzgatunkowej i rozwojowej. 73 Wskaż różnice proporcji pomiędzy osobnikiem dorosłym i niemowlęcym oraz podaj przyczyny tych różnic. 74 Objaśnij wpływ wielkości ciała na ryzyko przegrzania i wychłodzenia organizmu. 75 Omów regułę Bergmanna. 76 Omów regułę Allena. 77 Jakie są przyczyny różnic w budowie ciała pomiędzy Nilotami a Pigmejami? 78 Omów zależność tempa metabolizmu od wielkości ciała. 79 Na czym polega różnica pomiędzy wielkością bezwzględną a względną danej cechy? 80 Na jakie sposoby można rozumieć wyrażenie w stosunku do wielkości ciała? 2
81 W jaki sposób wielkość mięśni zależy od wielkości ciała? 82 Na jakiej podstawie można by oczekiwać, że większe gatunki będą miały większe mózgi, a na jakiej że nie? 83 Jaki jest związek wielkości mózgu z wielkością ciała u ssaków (i naczelnych)? 84 Co to jest współczynnik umózgowienia? 85 W jaki sposób można ustalić, który z dwóch gatunków o różnej masie ciała, ma lepiej rozwinięty mózg? 86 W jakim sensie człowiek ma największy mózg wśród zwierząt, a w jakim nie? 87 Jakie są korzyści z małego rozmiaru ciała? 88 Jakie są korzyści z dużego rozmiaru ciała? 89 W jaki sposób rozwój dużego mózgu i życia społecznego przyczyniły się do zmniejszenia umieralności i spowolnienia rozmnażania? 90 Co to jest strategia r i strategia K? Jak te strategie są związane z wielkością ciała? 91 Porównaj strategię ekologiczną, inteligencję i komplikację organizacji społecznej u naczelnych z innymi ssakami o podobnej wielkości. Temat 7 Rozród i rozwój 92 Objaśnij pojęcie gniazdownika i zagniazdownika. 93 Czy naczelne są gniazdownikami czy zagniazdownikami? 94 Czy człowiek jest gniazdownikiem czy zagniazdownikiem? 95 Czy zdolności rozrodcze samców naczelnych zmieniają się sezonowo? 96 Co to jest ruja? 97 Objaśnij terminy: gatunek monoestralny, poliestralny sezonowy, poliestralny całoroczny. 98 Co to są cykle miesiączkowe i u kogo występują? 99 Co to jest krwawienie menstruacyjne i u kogo występuje? 100 Objaśnij pojęcie owulacji spontanicznej i indukowanej oraz omów ich występowanie u naczelnych. 101 W jaki sposób samce rozpoznają, że samica jest w rui? 102 Czy kobiety (samice człowieka) mają ruję? 103 Jakimi sposobami samiec może uzyskać dostęp seksualny do samicy? 104 Omów formy i zróżnicowanie wielkości dymorfizmu płciowego u naczelnych. 105 Co to jest łożysko krwiokosmówkowe, u kogo występuje, jakie są korzyści i problemy z nim związane? 106 Przedstaw specyficzność naczelnych pod względem umiejscowienia i liczby sutków oraz czasu karmienia piersią. 107 Jakie są formy opieki naczelnych nad potomstwem? 108 Czy samce naczelnych opiekują się potomstwem? 109 Jaki jest biologiczny sens opuszczania grupy rodzinnej przez dorastające potomstwo? Temat 8 Dieta 110 W jakim celu spożywany jest pokarm? 111 Jakie typy pokarmu są najczęściej spożywane przez naczelne? 112 Które typy pokarmu są wysoce pożywne, a które są łatwo dostępne? 113 Jaki wpływ na funkcjonowanie naczelnych ma to czy dostępny jest pokarm wysokiej jakości czy tylko niskiej jakości? 114 Jak rozumiesz pojęcie energetycznego minimalizmu i maksymalizmu? 115 Jakie zwierzęta mogą wchodzić w skład diety naczelnych? 116 Ustosunkuj się do następujących stwierdzeń: naczelne są wszystkożerne, wszystkie naczelne jedzą owoce. 117 W jakich grupach naczelnych spotykamy owadożerność, owocożerność, liściożerność, żywicożerność, wszystkożerność? 118 Na czym polega specyfika diety wyraków, dżelady, makaka jawajskiego i szympansa? 3
119 Który typ diety naczelnych jest ewolucyjnie pierwotny? Z jakiego typu diety wyewoluowała wszystkożerność? 120 Jakie cechy naczelnych ułatwiają zdobywanie pokarmu (niezależnie od typu diety)? 121 Omów przystosowania naczelnych do owadożerności. 122 W jaki sposób palczak zdobywa pokarm i jak jest do tego przystosowany? 123 Omów przystosowania naczelnych do liściożerności. 124 Omów przystosowania naczelnych do owocożerności. 125 Co się dzieje z pestkami/nasionami znajdującymi się z zjadanych owocach? 126 Omów przystosowania naczelnych do żywicożerności. 127 Omów przystosowania naczelnych do ziarnożerności. 128 W jaki sposób naczelne unikają zatrucia truciznami zawartymi w niektórych roślinach? 129 Co to jest obszar żerowania i od czego zależy jego wielkość? 130 Co to jest terytorializm i jak jego obecność zależy od występowania pożywienia? 131 Dlaczego naczelne żyją niemal wyłącznie w klimacie tropikalnym i subtropikalnym? 132 Wyjaśnij związki wielkości ciała z typem diety. 133 Czy w ramach jednego gatunku, dieta samic i samców różni się ilościowo i jakościowo? 134 Jak naczelne rozwiązują problem dużego zapotrzebowania energetycznego u samic w ciąży lub podczas karmienia piersią? 135 Omów związki typu diety z wielkością mózgu i inteligencją. 136 Czy naczelne jadają rośliny w celach leczniczych? Temat 9 Lokomocja 137 Jakie problemy związane są z poruszaniem się po drzewach? 138 Jakie są sposoby poruszania się naczelnych po drzewach? 139 Jakie są sposoby poruszania się naczelnych po ziemi? 140 Omów budowę i ruchliwość kończyn u naczelnych. 141 Omów związek typu lokomocji z proporcją długości kończyn przednich do tylnych. 142 Omów budowę i funkcjonalność palców u naczelnych. 143 W jakich grupach naczelnych obecny jest przeciwstawny kciuk i paluch? Jakie to ma znaczenie? 144 Porównaj pazury z paznokciami pod względem budowy, funkcji i występowania u różnych grup naczelnych. 145 Omów funkcje ogona i zróżnicowanie jego wielkości wśród naczelnych. 146 Omów zróżnicowanie naczelnych w umiejętności pływania i nurkowania. Temat 10 Relacje międzyosobnicze 147 Podaj po trzy przykłady zachowań protekcjonistycznych i antagonistycznych wewnątrz populacji. 148 Przedstaw istotę altruizmu krewniaczego oraz kooperacji sekwencyjnej i symultanicznej. 149 Jakiego typu relacje bywają między różnymi gatunkami naczelnych? 150 Jakie są oddziaływania ekologiczne pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi? 151 Z jakich powodów naczelne bywają trzymane w niewoli przez człowieka? 152 Jaki wpływ ma działalność człowieka na zagrożenie naczelnych wymarciem? 153 Wymień korzyści i problemy związane ze stadnymi trybem życia. 154 Omów zróżnicowanie naczelnych pod względem stadności. 155 Objaśnij pojęcie matrylokalności i patrylokalności. 156 W jaki sposób typ diety wpływa na wielkość i strukturę grupy? 157 Czy małpiatki żyją w stadach? 158 W jaki sposób zagrożenie drapieżnictwem wpływa na wielkość grupy? 159 W jaki sposób obfitość zasobów wpływa na wielkość grupy? 160 W jaki sposób zmiany dostępności pokarmu i zagrożenia drapieżnictwem wpływają na wielkość i strukturę grupy? 161 Objaśnij pojęcie grupy typu fission-fusion. 162 Omów zjawisko terytorializmu. 4
163 Objaśnij pojęcie hierarchii społecznej. 164 Jakie czynniki wpływają na natężenie hierarchii? 165 Od czego zależy pozycja społeczna osobnika w grupie? 166 Na jakie sposoby przejawia się dominacja jednego osobnika nad innych? 167 Podaj przykłady silnie i słabo zhierarchizowanych naczelnych. 168 U których naczelnych samice dominują nad samcami? Jakie mogą być tego przyczyny? 169 Jakie systemy kojarzenia są spotykane u naczelnych? 170 Jakie są związki systemu kojarzenia z wielkością i strukturą grupy? 171 Omów wielopoziomową strukturę grupy u pawiana płaszczowego. 172 Jakie są przyczyny zdradzania partnera przez samice gatunków monogamicznych? 173 Omów dynamikę związków partnerskich w grupach poligynicznych. 174 Czy u naczelnych zdarzają się przypadki reprodukcji pomiędzy różnymi gatunkami? 175 Jakie są przyczyny istnienia dymorfizmu płciowego? 176 Jaki jest związek między systemem kojarzenia a wielkością dymorfizmu płciowego? 177 Jaki jest związek między systemem kojarzenia a względną wielkością jąder? Temat 11 Przekazywanie informacji 178 Na czym polega różnica między sygnałem a wskazówką (wskaźnikiem)? 179 Co to jest wyciek informacji? 180 Co to jest interpretacja informacji i kiedy jest ona konieczna? 181 Jakiego rodzaju cechy osobnika przekazują informację? 182 W których grupach naczelnych jest najlepiej rozwinięta komunikacja za pomocą poszczególnych zmysłów? 183 Jakie treści są przekazywane za pomocą wyglądu, głosu, zapachu i dotyku? Wskaż różnice. 184 Omów proto-język naczelnych. 185 Omów znaczenie mimiki w komunikacji naczelnych ze szczególnym uwzględnieniem szympansa. 186 Omów możliwości uczenia się języka przez naczelne. 187 Jakie są metody wspomagania emisji własnego zapachu? 188 Omów zjawisko iskania. 189 Omów możliwości ukrywania informacji i przekazywania fałszywej informacji. Temat 12 Mechanizmy ewolucji 190 Objaśnij pojęcia liczebności i częstości genotypu i allela. 191 Czy znając częstości genotypów w populacji można jednoznacznie ustalić częstości alleli? 192 Czy znając częstości alleli w populacji można jednoznacznie ustalić częstości genotypów? 193 Co to jest populacja wyidealizowana i w jakim celu wprowadzono takie pojęcie? 194 W jaki sposób częstości genotypów zależą od częstości alleli w populacji wyidealizowanej? 195 Co to znaczy, że populacja znajduje się w stanie równowagi genetycznej? 196 Jaki wpływ na strukturę genetyczną populacji może mieć emigracja? 197 Jaki wpływ na strukturę genetyczną populacji ma imigracja? 198 Od czego zależy szybkość zmian w strukturze genetycznej populacji pod wpływem imigracji? 199 Jak rozumiesz pojęcie częstości mutowania? 200 Jakie zmiany w strukturze genetycznej populacji wywołuje mutacja (przy nieobecności innych mechanizmów)? 201 Od czego zależy szybkość zmian w strukturze genetycznej populacji pod wpływem mutacji? 202 Objaśnij pojęcie doboru naturalnego. 203 Objaśnij pojęcie wartości przystosowawczej i współczynnika selekcji. 204 Jakie można rozróżnić typy doboru naturalnego? 205 Na czym polega selekcja przeciw allelowi recesywnemu i jakie są jej ewolucyjne skutki? 206 Na czym polega selekcja przeciw allelowi (ko)dominującemu i jakie są jej ewolucyjne skutki? 207 Dlaczego selekcja przeciw allelowi (ko)dominującemu znaczenie szybciej usuwa szkodliwy allel z populacji niż selekcja przeciw allelowi recesywnemu? 5
208 Podaj przykład choroby genetycznej determinowanej przez allel recesywny i przez allel dominujący. 209 Na czym polega selekcja przeciw homozygotom i jakie są jej ewolucyjne skutki? 210 Jakie znasz przykłady selekcji przeciw homozygotom? 211 Na czym polega selekcja przeciw heterozygotom i jakie są jej ewolucyjne skutki? 212 Co to jest dryf genetyczny? 213 Jaki wpływ na strukturę genetyczną populacji ma dryf genetyczny? 214 Od czego i w jaki sposób zależą skutki działania dryfu genetycznego? 215 Omów pojęcie liczebności efektywnej. 216 Który czynnik ewolucyjny jest silniejszy: selekcja czy mutacja? 217 Który czynnik ewolucyjny jest silniejszy: selekcja czy dryf genetyczny? 218 Który czynnik ewolucyjny jest silniejszy: selekcja czy migracja? 219 Objaśnij pojęcie postępu ewolucyjnego. 220 Jaki jest efekt współdziałania wszystkich czynników ewolucyjnych w typowej populacji? 6