PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY MIĘDZYRZEC PODLASKI NA LATA

2018 PROGRAM USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY MIĘDZYRZEC PODLASKI NA LATA 2018-2032 str. 0

Spis treści 1.Wstęp... 2 2. Kontekst prawny dokumentu... 2 2.1. Usuwanie wyrobów azbestowych na szczeblu krajowym - Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032... 3 2.2.Usuwaniwe wyrobów azbestowych na szczeblu wojewódzkim... 8 2.3.Elektorniczny System Informacji Przestrzennej (ESIP) i Baza Azbestowa... 13 3. Wykaz podstawowych aktów prawnych dotyczących azbestu obowiązujących w Polsce... 15 4. Charakterystyka wyrobów zawierających azbest... 21 4.1. Zastosowanie azbestu w przemyśle i budownictwie... 21 4.2. Wpływ azbestu na organizm ludzki... 25 4.3. Zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest... 31 4.4. Obowiązki gmin, właścicieli i zarządzających obiektami z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest oraz podmiotów wykonujących prace związane z azbestem... 32 5. Charakterystyka Gminy Międzyrzec Podlaski... 36 6. Cel główny i działania Programu... 39 7. Inwentaryzacja wyrobów azbestowych na terenie Gminy Miedzyrzec Podlaski... 40 8. Harmonogram realizacji Programu... 48 9. Monitoring realizacji Programu... 49 10. Szacunkowe koszty unieszkodliwienia wyrobów azbestowych z terenu Gminy Międzyrzec Podlaski... 50 11. Podsumowanie... 51 Spis tabel... 53 Spis map... 53 Spis wykresów... 53 Załącznik nr 1 -Procedury dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest 54 Załącznik nr 2 Informacja o wyrobach zawierających azbest wzór... 74 Załącznik nr 3 Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest... 77 str. 1

1.Wstęp Niniejszy Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2018 2032 (zwany dalej również Programem) jest wynikiem procesu aktualizacji obowiązującego wcześniej dokumentu. Główną przesłanką prac nad rewizją programu była konieczność przeprowadzenia oceny efektów dotychczas realizowanej w latach 2011-2017 strategii usuwania azbestu z terenu gminy. Opracowanie Programu związane jest z realizacją zapisów zawartych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 (POKzA) - cele: 1. usunięcie i unieszkodliwienie poprzez składowanie wyrobów zawierających azbest, 2. minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju, 3. likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. W Programie w oparciu o dane uzyskane z inwentaryzacji metodą wygenerowania danych z bazy azbestowej (www.bazaazbestowa.gov.pl) wytyczono cele, ustalono harmonogram usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oszacowano całościowy koszt unieszkodliwienia poprzez składowanie wyrobów zawierających azbest z terenu gminy. W Programie zawarto również informacje na temat kompetencji i obowiązków organów administracyjnych gminy względem realizacji zadań nałożonych przez Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. 2. Kontekst prawny dokumentu Obowiązek opracowania niniejszego Programu wynika z zapisów Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 przyjętym uchwałą Rady Ministrów nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 r., zmienionego uchwałą Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. Wskazuje on, że programy takie muszą zostać opracowane na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Również w planach gospodarki odpadami (uchwalanych obecnie wyłącznie na szczeblu wojewódzkim i krajowym), wskazuje się do realizacji cele z zakresu gospodarowania odpadami zawierającymi azbest, w tym konieczność opracowywania na wszystkich szczeblach administracyjnych odpowiednich Programów usuwania wyrobów zawierających azbest. Na terenie województwa lubelskiego problem usuwania azbestu zawarty jest w Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego 2017 1 oraz Wojewódzkim Planie 1 Załącznik do uchwały Nr XXIV/396/2012 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30.07.2012 r. str. 2

Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest 2, wskazującym między innymi najnowsze kierunki gospodarowania odpadami zawierającymi azbest w skali województwa lubelskiego. W związku z powyższym, opracowywany dokument pn. Program usuwania wyrobów zawierających azbest dla gminy Miedzyrzec Podlaski na lata 2018-2032 jet zgodny z zapisami: 1. Programu Oczyszczania Kraju z azbestu na lata 2009 2032. 2. Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego 2017. 3. Aktualizacją Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Terenu Województwa Lubelskiego na lata 2016-2032 2.1. Usuwanie wyrobów azbestowych na szczeblu krajowym - Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 (zwany dalej POKzA) przyjęty został uchwałą Rady Ministrów nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 r., zmieniony uchwałą Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. POKzA określa zadania niezbędne do realizacji podstawowego celu, jakim jest oczyszczenie kraju z azbestu do roku 2032 i w ten sposób usunięcie zagrożeń zdrowotnych wynikających z obecności wyrobów azbestowych na terenie kraju. Główne cele POKzA to: 1. Usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest. 2. Minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych powodowanych kontaktem z włóknami azbestu. 3. Likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Powyższe cele osiągane będą przez realizację komplementarnych zadań, na trzech szczeblach (centralnym, wojewódzkim i lokalnym: powiatowym i gminnym), finansowanych ze środków prywatnych i publicznych, w tym ze środków budżetowych pozostających w dyspozycji Ministra Gospodarki. Program grupuje zadania przewidziane do realizacji na poziomie centralnym, wojewódzkim i lokalnym, w pięciu sferach: 1) Zadania legislacyjne; 2) Działania edukacyjno-informacyjne skierowane do dzieci i młodzieży, szkolenia pracowników administracji rządowej i samorządowej, opracowywanie materiałów szkoleniowych, promocja technologii unicestwiania włókien azbestowych, organizacja krajowych i międzynarodowych szkoleń, seminariów, konferencji, kongresów i udział w nich; 2 Aktualizacja Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Terenu Województwa Lubelskiego na lata 2016-2032, Lublin 2016 r. str. 3

3) Zadania w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest obejmujące: usuwanie wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych, oczyszczanie terenów nieruchomości, oczyszczanie obiektów użyteczności publicznej, miejsc publicznych, terenów byłych zakładów produkujących wyroby zawierające azbest, budowę składowisk odpadów azbestowych oraz budowę instalacji i urządzeń do niszczenia włókien azbestu w odpadach azbestowych, zadania wspierające, w tym wsparcie finansowe opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest oraz oczyszczania terenów z azbestu na wszystkich szczeblach; 4) Monitoring realizacji Programu w postaci Elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej (ESIP) monitoringu procesu usuwania wyrobów zawierających azbest; 5) Działania w zakresie oceny narażenia i ochrony zdrowia, w tym działalność Ośrodka Referencyjnego Badań i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Związanych z Azbestem. Zadania przewidziane w POKzA będą realizowane na trzech poziomach: 1. Centralnym Rada Ministrów, Minister Gospodarki i w strukturze Ministerstwa Gospodarki Główny Koordynator. 2. Wojewódzkim samorząd województwa. 3. Lokalnym samorząd powiatowy i samorząd gminny. Organem odpowiedzialnym za monitoring i koordynację realizacji Programu jest Minister Gospodarki, który powołuje: 1. Głównego Koordynatora jako osobę odpowiedzialną za współdziałanie poszczególnych jednostek i instytucji oraz podejmowanie inicjatyw dotyczących uaktualniania Programu. 2. Radę Programową, która działając jako organ opiniodawczo-doradczy Ministra Gospodarki, skupia przedstawicieli wszystkich istotnych dla realizacji Programu organów, urzędów, instytucji i organizacji. Zadania samorządu wojewódzkiego: 1. Współpraca z Głównym Koordynatorem w zakresie potrzeb wynikających z bieżącej realizacji Programu. 2. Gromadzenie przez pracowników Urzędu Marszałkowskiego informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie ich do Głównego Koordynatora z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.gov.pl. 3. Uwzględnianie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest w wojewódzkich planach gospodarki odpadami i programach ochrony środowiska, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest. 4. Współpraca na szczeblu wojewódzkim z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, str. 4

inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). 5. Współpraca z uczelniami i instytucjami naukowymi, organizacjami pozarządowymi, ekspertami poszczególnych dziedzin. 6. Współpraca z lokalnymi mediami w zakresie spraw objętych POKzA. 7. Przygotowywanie i aktualizacja wojewódzkich programów usuwania wyrobów zawierających azbest. 8. Współpraca z samorządami powiatowymi i gminnymi, przekazywanie wytycznych oraz informacji związanych z realizacją Programu. 9. Przedkładanie Głównemu Koordynatorowi corocznej informacji o realizacji zadań na terenie województwa. 10. Opracowanie planu sytuacyjnego rozmieszczenia na terenie województwa wyrobów zawierających azbest na podstawie informacji przekazywanych przez samorządy lokalne i przedsiębiorców. Na poziomie lokalnym zadania realizują samorządy: powiatowy i gminny. Zadania samorządu powiatowego: 1. Przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami (wg aktualnego stanu prawnego, plany gospodarki odpadami sporządza się tylko na szczeblu wojewódzkim). 2. Współpraca z gminami oraz marszałkiem województwa w zakresie opracowywania programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie weryfikacji inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest, lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest. 3. Organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie. 4. Inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. 5. Współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest. 6. Współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu. 7. Współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). str. 5

Zadania samorządu gminnego: 1. Gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.gov.pl. 2. Przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami (wg aktualnego stanu prawnego, plany gospodarki odpadami sporządza się tylko na szczeblu wojewódzkim). 3. Organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm. 4. Organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie. 5. Inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. 6. Współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest. 7. Współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest. 8. Współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu. 9. Współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Na poniższym rysunku pokazano schemat ilustrujący współpracę organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, jednostek inspekcyjnych i organizacji pozarządowych w zakresie dotyczącym problematyki wyrobów zawierających azbest (wg POKzA). str. 6

Rysunek 1 Schemat ilustrujący współpracę organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, jednostek inspekcyjnych i organizacji pozarządowych Źródło: Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 Źródła finansowania Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 wskazuje jako źródła finansowania usuwania azbestu środki budżetu Państwa pozostające w dyspozycji Ministra Gospodarki, środki własne właścicieli obiektów budowlanych, środki własne inwestorów prywatnych, środki funduszy ochrony środowiska, środki pomocowe Unii Europejskiej, środki własne jednostek samorządowych oraz kredyty. W ramach środków budżetu państwa pozostających w dyspozycji Ministra Gospodarki planowane jest finansowanie zadań wspierających realizację Programu w latach 2009-2032. W poniższej tabeli zestawiono planowane wydatki z budżetu Państwa pozostające w dyspozycji Ministra Gospodarki dla realizacji Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. str. 7

Tabela 1 Wydatki z budżetu Państwa pozostające w dyspozycji Ministra Gospodarki dla realizacji Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 (Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, 2009) (mln zł) Blok Nazwa zadania Ogółem 2009-2032 Lata 2009 2010 2011 2012-2015 2016-2032 Ogółem 53,2 4,0 4,0 4,0 16,0 25,2 1. Działania legislacyjne Bez nakładów z budżetu 2. Działania edukacyjno-informacyjne 12,8 1,3 0,8 0,7 2,8 7,2 3.1 Wsparcie prac przygotowawczych dla 2,9 0,3 0,3 0,3 2,0 - oczyszczania z azbestu publicznych terenów i obiektów budowlanych(dokumentacje) 3.2 Wsparcie opracowania i aktualizacji 10,0 1,3 1,5 1,5 5,7 - gminnych, powiatowych i wojewódzkich programów usuwania wyrobów zawierających azbest 3.3 Wsparcie szkoleń lokalnych 16,3 0,0 0,6 0,7 3,3 11,7 4. Monitoring realizacji Programu 7,2 0,7 0,5 0,5 1,0 4,5 5. Działania w zakresie oceny narażenia i ochrony zdrowia 4,0 0,4 0,3 0,3 1,2 1,8 Źródło: Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 2.2.Usuwaniwe wyrobów azbestowych na szczeblu wojewódzkim Na terenie województwa lubelskiego zagadnienia azbestu ujęte są w Planie Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego 2017 Lublin 2012r. oraz Aktualizacji Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Terenu Województwa Lubelskiego na lata 2016-2032 Lublin 2016r. Mapa 1 Ilość zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest na terenie Polski Mg/km2 (stan na 12.2017) Źródło: https://esip.bazaazbestowa.gov.pl str. 8

Jak widać na powyższej mapie województwo lubelskie jest w czołówce województw z największą ilością azbestu na km 2 jest to spowodowane min. przez powszechne stosowanie enternitu jako pokrycia dachów na Lubelszczyźnie aż do wprowadzenia ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, oraz mniejszej dynamiki w usuwaniu eternitu z zabudowań. Zgodnie ze stanem z grudnia 2017 r. z Bazy Azbestowej na terenie województwa lubelskiego korzysta 207 gmin, co stanowi 97 % wszystkich (213) gmin województwa. Brak danych z terenu pozostałych 6 gmin wynika z niezrealizowania przez nie obowiązku dotyczącego wprowadzania do rejestru danych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest i corocznej aktualizacji tych danych. Wykres 1 Zestawienie liczby gmin aktywnie wprowadzających dane do Bazy Azbestowej 220 200 180 160 140 120 100 80 60 6 10 207 203 osoby fizyczne osoby prawne aktywnie wprowadzający nie wprowadzający Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Bazy Azbestowej Na terenie województwa lubelskiego łącznie zinwentaryzowano 917 085,29 Mg wyrobów zawierających azbest, z czego nadal wykorzystywanych jest 829 429,04 Mg. Do tej pory unieszkodliwianiu poddano 87 656,25 Mg odpadów azbestowych. Tabela 2 Całkowita ilość wyrobów zawierających azbest pozostałych do unieszkodliwienia województwa lubelskiego: osoby fizyczne, podmioty prawne (stan grudzień 2017 r.) na terenie L.p. Wyroby Ilość [Mg] stan 08.2016r. Ilość [Mg] stan 12.2017r. zawierające azbest 1 Osoby fizyczne: 806 778,30 803 177,07 2 Podmioty prawne 27 641,70 26 251,96 3 SUMA 834 420,00 829 429,03 Źródło: Opracowanie własne str. 9

Jak widać powyżej również w ujęciu rok do roku widoczny jest niewielki spadek użytkowanych wyrobów azbestowych na terenie województwa jednak powyższe liczby nie oddają realnego spadku gdyż nie wiadomo ile w danym ujęciu czasowym ujawniono wyrobów azbestowych wcześniej nie ewidencjonowanych poza tym jak wskazuje raport NIK: Baza Azbestowa nie pozwala na ustalenie ilości wyrobów zinwentaryzowanych oraz unieszkodliwionych według stanu na dany dzień. W opinii Izby, możliwość uzyskiwania danych na dany dzień jest niezbędna z punktu widzenia oceny monitorowania postępu realizacji zadań (zarówno inwentaryzacji, jak i usuwania azbestu), co pozwoliłoby dokonywać oceny otrzymanych efektów rzeczowych finansowanych ze środków budżetu. Dane w Bazie Azbestowej nie zmieniają się w cyklu wieloletnim, tylko w rocznym (a właściwie w trybie ciągłym), co wynika z przyjętego systemu sprawozdawczego. 3 Tabela 3 Ilość wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego w poszczególnych powiatach: osoby fizyczne, (stan sierpień 2016 r.) Źródło: Aktualizacja Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Terenu Województwa Lubelskiego na lata 2016-2032 3 Realizacja Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 (P/15/087). str. 10

Mapa 2 Ilość zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest na terenie gmin województwa lubelskiego Mg/km2 (stan na 12.2017) Źródło: https://esip.bazaazbestowa.gov.pl. str. 11

Wykres 2 Ilość zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest pozostających do unieszkodliwienia na terenie gmin powiatu bialskiego w Mg Zalesie Wisznice Tuczna Terespol Sosnówka Sławatycze Rossosz Rokitno Piszczac Międzyrzec Podlaski gm. wiejska Łomazy Leśna Podlaska Konstantynów Kodeń Janów Podlaski Drelów Biała Podlaska Terespol Międzyrzec Podlaski miasto 3 479 3 463 3 397 2 688 1 154 902 1 256 2 102 3 351 1 279 2 951 0,062 401 1 267 4 784 5 349 5 879 9 922 0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy azbestowej Zgodnie z Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego 2017 określono następujące najważniejsze problemy w zakresie azbestu: 1. Brak wystarczająco dużych środków na dofinansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest pozwalających na znaczące ograniczenie ilości azbestu w województwie. 2. Niewystarczająca pojemność istniejących składowisk odpadów zawierających azbest na terenie województwa w przypadku znaczącego przyspieszenia tempa usuwania wyrobów zawierających azbest w stosunku do aktualnego. 3. Niedostateczna świadomość mieszkańców dotycząca zagrożeń związanych z nieprawidłowym usuwaniem wyrobów zawierających azbest. 4 4 Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego 2017 Lublin 2012r str. 12

Aktualizacja Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Terenu Województwa Lubelskiego na lata 2016-2032 określa następujące cele w zakresie gospodarki odpadami zawierającymi azbest: Do głównych celów Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Terenu Województwa Lubelskiego na lata 2016-2032 należy: 1. Usunięcie (demontaż, rozbiórka, pakowanie), transport) i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, 2. Minimalizacja i likwidacja emisji włókien azbestowych do powietrza na terenie województwa lubelskiego, eliminująca szkodliwe oddziaływanie na zdrowie ludzi i na środowisko. Do celów szczegółowych należy przyjąć: 1. Instruktaż z zakresu postępowania z wyrobami zawierającymi azbest dla osób fizycznych, prawnych, jednostek organizacyjnych, w tym obowiązki inwentaryzacji i oceny stanu technicznego wyrobów zawierających azbest wynikające z tytułu własności, użytkowania lub zarządzania obiektami zabudowanymi tymi wyrobami oraz obowiązki bezpiecznego demontażu, rozbiórki wyrobów zawierających azbest, opakowania, transportu i unieszkodliwiania odpadów azbestowych, 2. Pomoc mieszkańcom województwa i podległym jednostkom samorządu terytorialnego w realizacji usuwania wyrobów zawierających azbest zgodnie z przepisami prawa, 3. Identyfikację dostępnych źródeł finansowania oraz zaprogramowania wsparcia finansowego przedsięwzięć związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest i odpadów azbestowych. 5 2.3.Elektorniczny System Informacji Przestrzennej (ESIP) i Baza Azbestowa Baza azbestowa jest prowadzona przez Ministerstwo Rozwoju na stronie internetowej pod adresem https://www.bazaazbestowa.gov.pl i stanowi jedno z narzędzi monitorowania realizacji zadań wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. Jest to narzędzie do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. Graficznym odzwierciedleniem Bazy jest portal Geoazbest czyli Elektroniczny System Informacji Przestrzennej (ESIP). Integruje on dane z Bazy Azbestowej (BA) z danymi przestrzennymi. Celem działania Systemu jest przetwarzanie danych, w których zawarte są informacje przestrzenne oraz towarzyszące im informacje opisowe o lokalizacjach użytkowania wyrobów zawierających azbest bądź składowania odpadów azbestowych. 5 Aktualizacja Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Terenu Województwa Lubelskiego na lata 2016-2032 Lublin 2016 r. str. 13

ESIP umożliwia: 1. Gromadzenie usystematyzowanego zbioru danych na wybranych poziomach szczegółowości. 2. Obiektywną i kompleksową weryfikację przeprowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest. 3. Usprawnienie procesu podejmowania decyzji w oparciu o analizy opracowane na bazie precyzyjnych map cyfrowych i aktualnych danych. 4. Zwiększenie efektywności zarządzania procesem realizacji POKzA na lata 2009-2032. Dane pochodzące od osób fizycznych gromadzone są w gminach, natomiast osoby prawne przekazują takie dane bezpośrednio do Urzędu Marszałkowskiego. Powyższe dane stanowią docelowo zawartość wojewódzkiej bazy danych. Dane inwentaryzacyjne wprowadzane są bezpośrednio przez urzędy gminne i urzędy marszałkowskie po zalogowaniu. Korzystanie z bazy azbestowej jest bezpłatne. Z danych zwartych w Bazie Azbestowej wynika, że według stanu na dzień 30 października 2015 r. zinwentaryzowane zostało 5,3 mln ton wyrobów zawierających azbest, co stanowi 36,55% wielkości szacowanej w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu (14,5 mln ton), a unieszkodliwiono jedynie 0,35 mln ton (tj. 6,6% ilości zinwentaryzowanej). 6 Wykres 3 Liczba gmin, które przeprowadziły lub nie przeprowadziły na swoim terenie inwentaryzacji, w podziale na poszczególne województwa (stan na koniec roku 2015) Źródło: Realizacja Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 Informacja o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli Nr ewid. 225/2015/P/15/087/LLO 6 Realizacja Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 Informacja o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli Nr ewid. 225/2015/P/15/087/LLO str. 14

Funkcjonowanie Bazy Azbestowej w podstawowym zakresie polega na rejestrowaniu informacji o miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz ilości i jakości tych wyrobów czyli jaki jest stopień pilności usunięcia danego wyrobu azbestowego. Pozwala także na bieżące określanie stopnia zaawansowania prac związanych z ich usuwaniem z terenu kraju w układzie gmin, powiatów i województw oraz unieszkodliwianiem powstających odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Gromadzone w Bazie Azbestowej dane są wykorzystywane w systemie monitoringu realizacji Programu przez władzę rządową, wojewódzką i gminną, a od roku 2010 przez administrację powiatową. W (BA) gromadzone są również informacje o składowiskach odpadów azbestowych, aktach prawnych dotyczących problematyki azbestowej, firmach zajmujących się usuwaniem wyrobów azbestowych, firmach przemieszczających odpady azbestowe na składowiska i firmach prowadzących szkolenia z tematyki azbestowej. W Bazie są również dostępne opracowania i filmy instruktażowe z obszaru usuwania azbestu i pozyskiwania na ten cel wsparcia finansowego. W zakładce Pliki do pobrania umieszczono ponadto dokumenty, publikacje książkowe poradniki, filmy przybliżające problematykę związaną z usuwaniem wyrobów azbestowych od strony praktycznej i finansowej. Danych w zakładce Wyroby, wykorzystywane do gromadzenia i agregacji danych o wyrobach zawierających azbest, dostępne są dla przedstawicieli urzędów gminnych, wojewódzkich i centralnych którzy dysponują loginem i hasłem nadanym przez administratora bazy. Zbiór zawiera informacje służące monitoringowi realizacji Programu..., który pozwala na ocenę zaawansowania prac w zakresie oczyszczania kraju z wyrobów zawierających azbest. 3. Wykaz podstawowych aktów prawnych dotyczących azbestu obowiązujących w Polsce I. Ustawy: 1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. 2017 poz. 1332 z późn. zm. ) Zgodnie z art. 30 ust. 7 w/w ustawy w przypadku występowania azbestu właściwy organ może nałożyć, w drodze decyzji, obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych objętych obowiązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. 1 w/w artykułu, jeśli ich realizacja m.in. może spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ludzi, pogorszenie stanu środowiska bądź pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych. 2. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U.2017 poz. 2119 z późn. zm.) str. 15

Ustawa zakazuje wprowadzania na polski obszar celny azbestu, wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Zgodnie z ustawą produkcja płyt azbestowo-cementowych została zakończona we wszystkich zakładach do 28 września 1998 r., a z dniem 28 marca 1999 r. nastąpił zakaz obrotu tymi płytami. Do wyjątków należy azbest i wyroby zawierające azbest dopuszczone do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny spośród wyrobów określonych w załączniku nr 1 do ustawy. Wykaz tych wyrobów określa corocznie Minister właściwy do spraw gospodarki w drodze rozporządzenia. Ustawa reguluje również zagadnienia związane z opieką zdrowotną pracowników, którzy mieli kontakt z azbestem. 3.Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. 2015, poz. 1203 z późn. zm.) Ustawa reguluje problematykę dotycząca substancji i preparatów chemicznych, w tym niebezpiecznych oraz określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie człowieka lub na środowisko. 4. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013r. poz. 21 z późn. zm.) Zgodnie z art. 1 ust. 1 art. 1. ustawa określa środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi zapobiegające i zmniejszające negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi oraz ograniczające ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające efektywność takiego użytkowania. Ustawa określa obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadów, w tym m.in. odpadów niebezpiecznych. Ustawa reguluje postępowanie w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania, w tym składowania odpadów, a także wymagania techniczne i organizacyjne dotyczące składowisk odpadów. Ustawa określa m.in. zakres planów gospodarki odpadami, sposób ich opiniowania i sposób monitorowania, zasadę spójności planu z planem wyższego szczebla oraz określa rodzaj odpadów, które powinny być ujęte na każdym szczeblu ich opracowania. 5. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2017r. poz. 519 z późn. zm.) Zgodnie z art. 1 ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju. Ustawa reguluje m.in. opracowanie programów ochrony środowiska, prowadzenie państwowego monitoringu środowiska, postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko, ochronę powietrza przed zanieczyszczeniem i sposób postępowania z substancjami stwarzającymi szczególne zagrożenie dla środowiska, ochronę powierzchni ziemi, przeciwdziałania zanieczyszczeniom w tym: konieczność oznaczenia instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest oraz miejsc, w których on się znajduje, konieczność dokumentowania informacji dotyczącej m.in. występowania azbestu. str. 16

6. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2014r. poz. 1101, z późn. zm.) Ustawa reguluje sposób postępowania oraz obowiązki podmiotów określanych ustawą. Art. 54 ustawy odnosi się do odpowiednich zapisów ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Ustawa udziela delegacji ministrowi właściwemu do spraw gospodarki, do określenia w drodze rozporządzenia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, ministrem właściwym do spraw transportu oraz ministrem właściwym do spraw środowiska - sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. 7. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2016r. poz. 1834 z późn. zm.) Ustawa reguluje zasady przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, wymagania w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z tym przewozem oraz organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli w tych sprawach. Przewóz materiałów niebezpiecznych w kraju określają przepisy zawarte w załącznikach A i B do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR). Przepisy umowy ADR oraz ustawy określają warunki załadunku i wyładunku oraz przewozu odpadów niebezpiecznych. Wymagane są świadectwa dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych wydane przez upoważnioną stację kontroli pojazdów oraz szkolenie kierowcy pojazdów w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych. II. Rozporządzenia: 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923 z późn. zm. ) zamieszcza rodzaje odpadów zawierających azbest na liście odpadów niebezpiecznych w wymienionych niżej grupach i podgrupach z przypisanym kodem klasyfikacyjnym: - 06 07 01* - Odpady azbestowe z elektrolizy, - 06 13 04* - Odpady z przetwarzania azbestu, - 10 11 81* - Odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła), - 10 13 09* - Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo -azbestowych, - 15 01 11* - Opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi, - 16 01 11* - Okładziny hamulcowe zawierające azbest, - 16 02 12* - Zużyte urządzenia zawierające azbest, str. 17

- 17 06 01* - Materiały izolacyjne zawierające azbest. - 17 06 05* - Materiały konstrukcyjne zawierające azbest 2. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie zmiany rozporządzenia w sprawie przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 24 z późn. zm.) zgodnie ze zmianą informacje dotyczące wyrobów zawierających azbest są bezpośrednio wprowadzane przez wójta/burmistrza/prezydenta miasta do bazy azbestowej, administrowanej przez ministra właściwego do spraw gospodarki, dostępnej pod adresem internetowym www.bazaazbestowa.gov.pl 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1169 z późn. zm.) 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. 2013 r. Nr 0, poz. 523 z późn. zm.) 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów odpadów, których przewóz w celu unieszkodliwiania jest zabroniony (Dz. U. Nr 119, poz. 769 z późn. zm.) 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2014 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1542 z późn. zm.) 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. Nr 124, poz. 1033 z późn. zm.) 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 16, poz. 87 z późn. zm.) 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 grudnia 2014 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1973 z późn. zm.) 10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2014 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów (Dz. U. z 2014. Nr 0, poz. 1546 z późn. zm.) 11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilości i str. 18

miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 24 z późn. zm.) 12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez marszałka województwa rejestru wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 25 z późn. zm.) 13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047, z późn. zm.) 14. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397, z późn. zm.) 15. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089 z późn. zm.) 16. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. z 2013 Nr 0, poz. 38 z późn. zm.) 17. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31 z późn. zm.) 18. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie okresowych badań lekarskich pracowników zatrudnionych w zakładach, które stosowały azbest w produkcji (Dz. U. Nr 183, poz. 1896 ) 19. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2004 r. w sprawie leczenia uzdrowiskowego osób zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 185, poz. 1920, z późn. zm.) 20. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie wzoru książeczki badań profilaktycznych dla osoby, która była lub jest zatrudniona w warunkach narażenia zawodowego w zakładach stosujących azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wypełnienia i aktualizacji (Dz. U. Nr 13, poz. 109) 21. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 września 2005 r. w sprawie leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście (Dz. U. Nr 189, poz. 1603) 22. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166) str. 19

23. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. 2012 Nr 0, poz. 890) 24. Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P. Nr 19, poz. 231) 25. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2014 Nr 0, poz. 817) 26. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824) 27. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie dziennika budowy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawierającego dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 108, poz. 953, z późn. zm.) 28. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR (Dz. U.2012, poz. 192) 29. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126) 30. Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie prowadzenia kursów w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 0, poz. 619) 31. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentacji przetwarzania danych osobowych oraz warunków technicznych i organizacyjnych, jakim powinny odpowiadać urządzenia i systemy informatyczne służące do przetwarzania danych osobowych (Dz. U. Nr 100, poz. 1024) III. Akty normatywne Unii Europejskiej w zakresie wyrobów zawierających azbest i azbestu Tabela 4 Akty normatywne Unii Europejskiej w zakresie wyrobów zawierających azbest i azbestu Akt normatywny Nazwa Nr Rozporządzenie UE Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr Dz. Urz. UE L 353 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, z 31.12.2008, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i str. 1, z późn. zm uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 str. 20

Akt normatywny Nazwa Nr Rozporządzenie UE Rozporządzenie UE Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Dz. Urz. UE L Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, 396, z oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie 30.12.2006, str. chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji 1, z późn. zm. Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE Rozporządzenie UE Rozporządzenie UE Rozporządzenie (WE) nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów Dz. Urz. UE L 190, z 12.07.2006, str. 1, z późn. zm. Dyrektywa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy Dyrektywa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy Dyrektywa Dyrektywa 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust.1 dyrektywy Rady 89/391/EWG) Dyrektywa Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów Dyrektywa Dz. Urz. UE L 182 z 16.07.1999, str. 1, z późn. zm. Dz. Urz. UE L 190, z 12.07.2006, str. 1, z późn. zm. Dz. Urz. UE L 330 z 16.12.2009, str. 28 Dz. Urz. UE L 312 z 22.11.2008, str. 3, z późn. zm. Dz. Urz. UE L 158 z 30.04.2004, str. 50, z późn. zm Źródło: Aktualizacja Programu Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest dla Terenu Województwa Lubelskiego na lata 2016-2032 Lublin 2016 r. 4. Charakterystyka wyrobów zawierających azbest 4.1. Zastosowanie azbestu w przemyśle i budownictwie Azbest jest nazwą handlową włóknistych minerałów których w stanie stałym, podstawową jednostką budulcową jest tetraedryczny układ, w którym atom krzemu znajduje się w środku, a cztery atomy tlenu tworzą jego naroża. Taka grupa ma silne wiązania chemiczne, co powoduje jej dużą stabilność. Krzemiany oprócz charakterystycznej budowy, wyróżniają się możliwością podstawienia w ich sieci krystalicznej glinu, w miejsca krzemu. Tak str. 21

zmodyfikowane krzemiany noszą nazwę glinokrzemianów. Nazwa azbest odnosi się do sześciu minerałów. Mają włóknistą budowę, która sprawia, że w stanie suchym łatwo ulegają rozpyleniu: 1. azbest chryzotylowy - chryzotyl (azbest biały) nr CAS 12001-29-5, 2. azbest krokidolitowy - krokidolit (azbest niebieski) nr CAS 12001-28-4, 3. azbest amozytowy - amozyt (gruenerytowy), nr CAS 12172-73-5, 4. azbest antofilitowy - antofilit nr CAS 77536-67-5, 5. azbest tremolitowy - termolit nr CAS 77536-68-6, 6. azbest aktynolitowy - aktynolit nr CAS 77536-66-4. Azbest znany był już w starożytności. Nazywano go lnem kamiennym, kamieniem bawełnianym. Ponieważ wrzucony w płomienie nie tylko się nie pali, ale staje się czystszy, z jego nitek wyrabiano m.in. obrusy i chusteczki do nosa, które czyściło się w ogniu. Później zaczęto dodawać go do tkanin na płaszcze żołnierskie, ubrania dla strażaków, kurtyny teatralne. W naszych czasach prócz pokryć dachowych i płyt elewacyjnych z azbestu produkowano m.in.: rury instalacji wodno-kanalizacyjnych, węzły ciepłownicze i przewody kominowe, zsypy, okładziny szczęk hamulcowych w autach, lepiki, papy, zaprawy gruntujące, tektury uszczelkowe w sprzęcie AGD. 7 Azbest jest minerałem posiadającym wyjątkowe właściwości zarówno chemiczne, jak i fizyczne. Jedną z najważniejszych jest odporność na działanie wysokich temperatur (temperatura rozkładu i topnienia to około 1500 C) cecha ta spowodowała, że znalazł szerokie zastosowanie jako surowiec niepalny w wielu wyrobach. Kolejnymi zaletami azbestu są: właściwości termoizolacyjne i dźwiękochłonne, wytrzymałość na rozciąganie, elastyczność, a także odporność (niektórych odmian azbestu) na działanie kwasów, alkaliów i wody morskiej. 8.Wszystkie te zalety spowodowały, że w latach 60 tych ubiegłego stulecia, prawdziwym przełomem okazało się wykorzystanie azbestu do wyrobu niepalnej papy. W pierwszych latach XX stulecia mieszaniny azbestu i cementu zaczęto wykorzystywać w przemyśle materiałów budowlanych w postaci lekkich i wytrzymałych płyt, znanych jako eternit z łacińskiego aeternum wieczność. 7 http://muratordom.pl/budowa/dachy-i-stropy/azbest-grozny-skladnik-eternitu-dlaczego-pyl-azbestowy-jestszkodliwy,17_1681.html 8 http://wolniodazbestu.pl/edukacja/azbest-i-jego-szkodliwosc/ str. 22

Zdjęcie 1 Struktura Azbestu Zdjęcie 2 Włóknista budowa Azbestu Żródło:http://www.bip.swiebodzice.pl Źródło: http://wolniodazbestu.pl Azbest był szeroko stosowany w kilku dziedzinach gospodarki, przede wszystkim w budownictwie, ale także w energetyce, transporcie i przemyśle chemicznym. Najważniejszymi zastosowaniami azbestu są: wyroby azbestowo-cementowe produkowane z azbestów chryzotylowych i amfibolowych, takie jak: pokrycia dachowe, rury ciśnieniowe, płyty okładzinowe i elewacyjne zawierające od 10 do 35% azbestu; wyroby izolacyjne stosowane do izolacji kotłów parowych, wymienników ciepła, zbiorników, przewodów rurowych oraz ubrań i tkanin ognioodpornych. Zawierają one w zależności od przeznaczenia od 75 do 100% azbestu, głównie chryzotylu; wyroby uszczelniające: tektury, płyty azbestowo-kauczukowe, szczeliwa plecione, wyroby cierne, takie jak: okładziny cierne i taśmy hamulcowe stosowane do różnego typu hamulców, wyroby tekstylne: sznury i maty, wyroby hydroizolacyjne: lepiki asfaltowe, kity uszczelniające, asfalty drogowe uszlachetnione, zaprawy gruntujące, papa dachowa, płytki podłogowe, zawierające od 20 do 40% azbestu. Tabela 5 Parametry i zastosowanie Azbestu Parametr Niepalność - odporność na działanie wysokiej temperatury: temperatura topnienia chryzotylu wynosi 1500,amfiboli 930-1150 C Wytrzymałość mechaniczna Niskie przewodnictwo cieplne i elektryczne Rozciągliwość Zastosowanie Ogniotrwałe tkaniny, farby i budowlane (np. dachy, rury) Jako wzmocnienie w eternicie oraz płytach cementowo azbestowych Materiały izolacyje Wyroby włókiennicze, np. odzież ogniotrwała, koce gaśnicze, przędzenie włókien str. 23

Parametr Łatwość łączenia się z innymi materiałami (np. cement, tworzywa sztuczne) Odporność na działanie czynników chemicznych: kwasów i zasad (gł. amfibole) Źródło: Opracowanie własne. Zastosowanie Mieszanina cementu i azbestu w produkcji płyt Eternitowych. Połączenie azbestu i gumy w elementach uszczelniające Filtry w przemyśle farmaceutycznym i piwowarskim Wyroby azbestowe można podzielić dwie grupy produktów: wyroby miękkie (łamliwe, kruche) o gęstości mniejszej niż 1000 kg/m3 charakteryzują się dużym procentowym udziałem azbestu (ponad 60%) i małym udziałem spoiwa, przez co łatwo ulegają uszkodzeniom, powodując dużą emisję pyłu azbestowego, a tym samym bardziej szkodliwe dla zdrowia (np. wyroby tkane i przędzone, płaszcze azbestowogipsowe, płyty i tektury miękkie, płytki podłogowe PCW, elementy uszczelkowe sprzętu AGD), wyroby twarde (niekruche, sztywne) o gęstości większej niż 1000 kg/m3 wyroby powszechnie stosowane w budownictwie, o niskiej procentowej zawartości minerałów azbestowych (poniżej 20%) i wysokiej zawartości substancji wiążącej (np. cementu), dzięki czemu bardzo trwałe i emitujące małe ilości pyłu azbestowego (głównie w wyniku obróbki mechanicznej), a tym samym mniej groźne dla zdrowia (np. płyty płaskie i faliste azbestowo-cementowe, rury azbestowo-cementowe, elementy konstrukcji wielokondygnacyjnych, przewody kominowe, zsypy). Szacuje się (w skali kraju), że ok. 96% ogólnej ilości wyrobów zawierających azbest stanowią płyty azbestowo-cementowe (faliste i płaskie). Produkcja płyt azbestowo-cementowych w Polsce rozpoczęła się w 1907 roku w Krakowie, następnie w Warszawie (ok. 1910r.) i w Ogrodzieńcu k/zawiercia (ok. 1920 r.). Jednak stosowanie azbestu na szeroką skalę na terenie Polski w budownictwie nastąpiło w latach 60- tych, po uruchomieniu następnych 4 dużych zakładów wyrobów azbestowo-cementowych. Głównym surowcem stosowanym do produkcji był azbest chryzotylowy, ale do połowy lat osiemdziesiątych do produkcji rur ciśnieniowych stosowany był także krokidolit oraz niewielkie ilości amozytu. Produkcja płyt azbestowo-cementowych w Polsce została zakazana ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (j.t. Dz. U. 2004 Nr 3, poz. 20). Zgodnie z ustawą w Polsce do 28 września 1998 r. została całkowicie zakończona produkcja płyt azbestowo-cementowych (a wcześniej innych wyrobów zawierających azbest). Od 28 marca 1999 r. obowiązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest. Wyjątek stanowią wyroby z zawartością azbestu, które nie posiadają jeszcze swoich zamienników ze względu na ekstremalne warunki pracy. Wykaz takich wyrobów zawarty jest w rozporządzeniach ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do produkcji lub do wprowadzania na polski obszar celny. str. 24

Dotyczy to azbestu włóknistego sprowadzanego do produkcji diafragmy wykorzystywanej do elektrolizy przeponowej przy produkcji chloru i wyrobów azbestowo-kauczukowych. Od maja 2002 roku realizowany jest Program oczyszczania kraju z azbestu, zgodnie z którym do końca 2032 roku należy ostatecznie oczyścić kraj z wyrobów azbestowych Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodne prowadzą program dotowania akcji usuwania unieszkodliwiania azbestu i wyrobów zawierających azbest. 4.2. Wpływ azbestu na organizm ludzki Szkodliwość azbestu nie wynika z jego składu chemicznego ale z jego włóknistej struktury. Włókna azbestu stanowią najcieńsze włókna występujące w przyrodzie i mają zdolność kumulowania w organizmie a szczególnie w płucach. Po kilku latach bardzo często występują poważne choroby azbestozależne np. pylicy azbestowej tzw. Azbestozy. Jednak najbardziej niebezpieczne jest potwierdzone i udowodnione medycznie silne rakotwórcze działanie włókien azbestowych. Wieloletnia kumulacji włókien azbestowych w organizmie prowadzi do powstawania zmian nowotworowych, początkowo rozwijających się bezobjawowo. Po wystąpieniu objawów choroba rozwija się bardzo szybko i praktycznie jest nieuleczalna. Okresowa konserwacja powierzchni elementów azbestowych wykorzystywanych w budownictwie pozwala utrzymać należyty stan tych wyrobów i ich bezpieczne użytkowanie przez okres ok. 30 lat. O ile właściwie zabezpieczony azbest nie stanowi niebezpieczeństwa dla zdrowia, to uszkodzony, uwalniający do powietrza znaczne ilości włókien azbestowych. 9 Według Międzynarodowej Organizacji Pracy azbest może powodować takie choroby, jak: 1. Pylica azbestowa (azbestoza), schorzenie polegające na powolnym zwłóknieniu tkanki płucnej prowadzącym do niewydolności oddechowej, przebiegające stosunkowo wolno (rzadko objawy kliniczne pojawiają się w okresie krótszym niż 10 lat od narażenia). Powszechnie uznawana jest teza, że pylica azbestowa istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuca. 2. Zmiany opłucnowe spowodowane pyłem azbestu mogą występować pod postacią ograniczonych blaszek, zgrubień i odczynów wysiękowych. Łagodne zmiany opłucnowe nie mają większego znaczenia klinicznego. Zgrubienia opłucnej zwykle towarzyszą procesom włóknienia sąsiadującej tkanki płucnej. Rozlane zwłóknienie i zgrubienia opłucnej obserwowane są w przypadkach dużej ekspozycji. Kliniczny przebieg 9 http://www.bip.swiebodzice.pl str. 25

najczęściej jest bezobjawowy jedynie w przypadkach rozlanych występuje łagodna duszność. Okres utajenia wynosi zwykle 15-30 lat. 3. Rak płuca, występujący zwykle po 10-40 latach, licząc od początku narażenia. Rozwój raka przyspiesza azbestoza i nikotynizm. Nowotwory płuca powodowane przez azbest pod względem klinicznym i patomorfologicznym nie różnią się od nowotworów występujących w populacji spontanicznie. 4. Międzybłoniak opłucnej, bardzo złośliwy, rzadko występujący nowotwór złośliwy specyficzny dla azbestu, rozwijający się po 10-40 latach, licząc od początku narażenia. Międzybłoniak opłucnej jest przedmiotem znacznego zainteresowania ze względu na udowodniony związek przyczynowy z ekspozycją na pył azbestu zarówno zawodową, jak i środowiskową. We wczesnych stadiach międzybłoniaka nie ma objawów. 10 Wyroby zawierające w swym składzie włókna azbestu są praktycznie nieszkodliwe jeśli pozostają w dobrym stanie technicznym. Natomiast niebezpieczne dla zdrowia jest wdychanie zawieszonych w powietrzu włókien azbestu, które wnikają głęboko w układ oddechowy a organizm ludzki nie potrafi ich usunąć w wyniku działania naturalnych mechanizmów oczyszczających. Agresywność włókien uzależniona jest od ich wymiarów, przy czym szczególne znaczenie ma ich średnica. Ponadto, na stopień oddziaływania wpływa stężenie oraz czas ekspozycji. Włókna, których średnica przekracza 5 μm zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych, natomiast włókna o średnicach poniżej 3 μm przenikają do odcinków głębszych. Włókna azbestów amfibolowych, o pokroju igłowatym bez trudu przenikają do końcowych odcinków układu oddechowego, podczas gdy skręcone włókna chryzotylu zatrzymują się w wyższych partiach. Część zatrzymanych włókien może być usunięta za pomocą naturalnych mechanizmów biologicznych, bądź poprzez makrofagi. Dla organizmu ludzkiego najbardziej szkodliwe są włókna respirabilne,tj. o długości poniżej 3 μm, dostające się do pęcherzyków płucnych, skąd mogą penetrować tkankę płucną. Krótkie włókna respirabilne, o długości mniejszej niż 5 μm są w pewnym stopniu pochłaniane przez makrofagi, częściowo natomiast wydalane. Włókna dłuższe pozostają w układzie, przy czym najbardziej szkodliwe są te o długości ok. 20 μm. Cechy, które uzależniają czas retencji włókien w układzie odpowiadają również za kancerogenność poszczególnych rodzajów azbestu. Istotnymi z uwagi na wywołanie nowotworów są więc włókna średnicy poniżej 3 μm i długości powyżej 5 μm. Zatem biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest związana ze stopniem penetracji i ilością włókien w dolnej części układu oddechowego. Wśród najważniejszych cech determinujących zdolność włókien do wywołania nowotworów należą ich fizyczne m.in. niewielkie wymiary. Azbest jest uznanym czynnikiem rakotwórczym, jednym z najgroźniejszych zanieczyszczeń środowiska człowieka. Szacuje się, że na świecie rocznie na choroby azbestozależne umiera 100 tys. osób. Pył azbestu ze względu na właściwości pylicotwórcze i rakotwórcze uważany jest za jeden z pyłów stwarzających największe 10 https://pulmonologia.mp.pl str. 26

zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Pomimo niestosowania już od dłuższego czasu w Polsce azbestu do produkcji różnych wyrobów, liczba zawodowych chorób azbestozależnych systematycznie wzrasta, co jest związane ze specyfiką biologicznego działania azbestu. Jak już wcześniej wspomniano chorobotwórcze działanie azbestu powstaje w wyniku wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z azbestem nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Głównym źródłem skażenia środowiska pyłem azbestowym są uszkodzone powierzchnie płyt na dachach i elewacjach budynków oraz dzikie wysypiska odpadów azbestowych. Zachorować mogą nie tylko osoby, które miały kontakt z azbestem, ze względu na charakter wykonywanej pracy, ale i te, które narażone są na długotrwałe wdychanie włókien azbestowych o małym stężeniu lub na krótkotrwałe przebywanie w miejscu o ich bardzo wysokim stężeniu. Oznacza to, że wykonując wielokrotnie drobne naprawy w materiale zawierającym azbest, czy też mieszkając w okolicy, gdzie w pobliżu znajduje się nielegalne składowisko wyrobów zawierających azbest, jest się narażonym w dużym stopniu na zachorowanie. Naturalne źródła emisji włókien azbestowych w praktyce mają mniejsze znaczenie niż źródła związane z działalnością człowieka. Obecnie po zaprzestaniu produkcji wyrobów zawierających azbest tymi źródłami są: niewłaściwie składowane odpady azbestowe, w tym tzw. dzikie wysypiska, szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach użytkowanie wyrobów azbestowych, co w konsekwencji prowadzi do zanieczyszczenia powietrza pyłem azbestowym w wyniku: korozji i mechanicznych uszkodzeń płyt azbestowo cementowych, ścierania tarcz sprzęgłowych niewłaściwe usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest urządzenia grzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne i izolacje zawierające azbest. Są to źródła występujące wewnątrz pomieszczeń. 11 Zdjęcie 3 Niewłaściwie składowane odpady azbestowe Źródło: http://wolniodazbestu.pl 11 http://www.rzeczenica.pl str. 27

Zdjęcie 4 Nielegalne wysypisko azbestu Źródło: http://www.imp.lodz.pl Według badań epidemiologicznych na powstawanie raka płuc mają wpływ wszystkie typy azbestu, jednak najgroźniejszym jest azbest niebieski (krokidolit) zawierający około 16% włókien respirabilnych. Jako pozostałe skutki uboczne wywołane długotrwałą ekspozycją na azbest wymienić można zgrubienie końcówek palców, odbarwienie skóry i błon śluzowych a także powstawanie zmian nowotworowych w obrębie narządów występujących poza układem oddechowym. Należy mieć na uwadze, że choroby wywołane wdychaniem włókien azbestowych rozwijają się po około 20-30 latach ekspozycji na azbest, są więc szczególnie groźne dla dzieci i młodzieży dorastającej w środowisku zanieczyszczonym azbestem. Dopuszczalne stężenia pyłów zawierających azbest zamieszczone zostały w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2014 poz. 817) Dobrym przykładem konsekwencji zdrowotnych długotrwałej ekspozycji na pył azbestowy są pacjenci objęci programem profilaktycznym "Amiantus" realizowanym od roku 2003 w WOMP w Kielcach. Zostali nim objęci pracownicy z zakładów wymienionych w załączniku do Ustawy z dnia 19 czerwca 1997r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. W województwie świętokrzyskim dotyczy to byłych pracowników Huty Szkła w Sandomierzu (obecnie PILKINGTON POLSKA). Na podstawie przeprowadzonych badań własnych populacji byłych pracowników zgłaszających się do WOMP w Kielcach, w latach 2003-2011 wysunąć można następujące wnioski. Skutki zdrowotne pracowników narażonych na pył azbestu są rozległe. Wśród przebadanych 80 pacjentów rozpoznano 35 chorób zawodowych. U 21 osób rozpoznano pylicę azbestową, u 1 osoby raka płuca i u 1 osoby międzybłoniaka opłucnej. Zmiany pod postacią zgrubień opłucnej stwierdzono u 12 osób. 97% tych chorób stwierdzona została u badanych posiadających ponad dziesięcioletni staż pracy, str. 28

najwięcej u osób ze stażem 21-30 lat, co jest dowodem, że największa zachorowalność na choroby azbestozależne występuje u osób o wieloletnim stażu pracy w narażeniu. Wszystkie choroby wywoływane przez pyły azbestu charakteryzują się długimi okresami czasu pomiędzy pierwszym narażeniem a ujawnieniem się zmian patologicznych. Oznacza to, że obserwowane obecnie skutki są rezultatem warunków narażenia jakie panowały przed kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu latami. Uzasadnia to rangę problemu i konieczności wzmożonej opieki profilaktycznej nad osobami narażonymi na pył o działaniu zwłókniającym i rakotwórczym jakim jest azbest. 12 Azbestoza, czyli śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej, są to zmiany opłucnowe mogące występować pod postacią odgraniczonych zgrubień opłucnej blaszek i zgrubień rozlanych. Znaczne zwiększenie liczby przypadków azbestozy odnotowane w latach 1981-1983 związane było z przeprowadzanymi w tym okresie przez instytuty medycyny pracy badaniami klinicznymi robotników zatrudnionych w wybranych zakładach przetwórstwa azbestu. W latach 1970-2009 ogółem odnotowano 2740 przypadków azbestozy. Liczba przypadków pylicy azbestowej wykazuje tendencje wzrostowe, przeciętnie o ok. 3 przypadki rocznie. Wzrost liczby pylic azbestowych widoczny od 2001 roku również należy wiązać z wdrożonym przez Ministerstwo Zdrowia programem badań profilaktycznych byłych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu (Program Amiantus). Wiadomo, że pylica azbestowa istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuca. Przeważa pogląd, że azbest w przypadku raka płuca jest promotorem procesu nowotworowego, zaś w przypadku międzybłoniaka, inicjatorem zmian nowotworowych. W prowadzonej od 1970 r. statystyce chorób zawodowych do 2009 r. odnotowano 508 przypadków raka płuca jako choroby zawodowej spowodowanej azbestem. Liczba stwierdzanych rocznie przypadków wykazywała trend rosnący. Znacznie zwiększyła się od wprowadzenia w 2000 roku badań profilaktycznych osób zatrudnionych w przemyśle azbestowym (Program Amiantus ) Złośliwy międzybłoniak opłucnej występuje rzadko, ze względu na niepełne dane Krajowego Rejestru Nowotworów w Polsce trudno jest określić rzeczywistą zachorowalność. Można przyjąć, że rzeczywista liczba zachorowań wynosi około 200 rocznie. Wzrost zagrożenia w Polsce potwierdza fakt rejestrowania około 120 zgonów z powodu międzybłoniaka opłucnej w połowie lat 80. i około 170 zgonów w połowie lat 90. ubiegłego wieku. U około 70 80% chorych na złośliwego międzybłoniaka opłucnej wywiad wskazuje na wieloletnią ekspozycję na działanie azbestu, a szczególnie włókien z grupy amfiboli (w tej grupie najsilniejsze działanie karcynogenne wykazuje krocydolit, czyli azbest niebieski wydobywany w Republice Południowej Afryki i Australii). Nowotwór rozwija się przez wiele lat (ponad 95% przypadków 12 J. Hamarneh, SKUTKI ZDROWOTNE EKSPOZYCJI NA PYŁ AZBESTU NA PODSTAWIE DANYCH Z PROGRAMU PROFILAKTYCZNEGO "AMIANTUS" REALIZOWANEGO W WOJEWÓDZKIM OŚRODKU MEDYCYNY PRACY W KIELCACH str. 29

rozwija się po przynajmniej 20-letnim okresie latencji). Z drugiej strony, narażenie na działanie azbestu nie jest jedynym czynnikiem etiopatogenetycznym. Eliminacja narażenia na działanie azbestu w wymiarze ogólnopopulacyjnym jest bez wątpienia najlepszą metodą ograniczenia zagrożenia. Uregulowania, które wprowadzono w latach 70. ubiegłego wieku w niektó- rych krajach (np. w Norwegii) i polegające na bezwzględnym zakazie importu oraz stosowania azbestu zaczynają obecnie przynosić korzyści w postaci obniżenia liczby zachorowań na złośliwego międzybłoniaka opłucnej. Z uwagi na fakt znacznie późniejszego wprowadzenia w życie ustawowego obowiązku eliminacji azbestu w Polsce, należy się spodziewać dalszego wzrostu liczby zachorowań na złośliwego międzybłoniaka opłucnej w naszym kraju. Największa liczba zachorowań prawdopodobnie wystąpi w latach 2020 2030. Wynika to z długiego okresu między początkiem ekspozycji i wystą- pieniem zachorowania w przypadku narażenia na działanie azbestu (20 40 lat) u osób urodzonych w latach 50. i 60. ubiegłego wieku. W opracowaniach brytyjskich szacuje się, że liczba zgonów z powodu złośliwego międzybłoniaka opłucnej wzrośnie do około 3000 rocznie w 2020 w porównaniu z około 1500 w 2000 roku. Taka sytuacja dotyczy kraju, w którym wysokie narażenie na azbest trwało do połowy lat 80. Zakładając, że w Polsce narażenie to trwało dłużej, największa liczba zachorowań wystąpi w późniejszym okresie. 13 W Polsce skutki zdrowotne środowiskowego zanieczyszczenia azbestem przeanalizowane i udokumentowane zostały na podstawie wieloletniej obserwacji epidemiologicznej zapadalności na międzybłoniaka opłucnej wśród mieszkańców gminy Szczucin zanieczyszczonej azbestem w stopniu mającym cechy klęski ekologicznej. Mieszkańcy gminy Szczucin od 49 lat, tj. od momentu uruchomienia zakładu wyrobów azbestowocementowych, podlegali zawodowej i parazawodowej jak również środowiskowej ekspozycji na pył azbestu chryzotylowego i krokidolitu. Liczba osób eksponowanych zawodowo od momentu uruchomienia zakładu do połowy lat dziewięćdziesiątych wynosiła w przybliżeniu 2600 osób. Stanowi to 16% ludności zamieszkałej na terenie gminy. Przez ekspozycję parazawodową (domową) rozumie się kontakt z azbestem wynikający ze wspólnego zamieszkiwania z osobą zatrudnioną przy produkcji wyrobów azbestowych. Pył azbestu przenoszony jest do domu na włosach, ciele i odzieży roboczej. Przyjmując, że wspólnoty mieszkaniowe osób zatrudnionych liczą średnio 4 osoby, to w ciągu 39 lat funkcjonowania zakładu, tzw. parazawodowy kontakt z pyłem azbestu mogło mieć około 10 tys. osób. Osoby te stanowią grupę wysokiego ryzyka następstw zdrowotnych również ze względu na fakt, że pracownicy zakładu byli grupą uprzywilejowaną w dostępie do odpadów produkcyjnych. W latach 1987-2009 wśród mieszkańców gminy odnotowano 92 przypadki międzybłoniaka opłucnej. W tej liczbie było 41 zachorowań osób, które nigdy nie pracowały w wytwórni materiałów azbestowocementowych oraz 51 u jej byłych pracowników. Ekspozycja osób niepracujących w zakładzie przetwórstwa azbestu wynikała wyłącznie z zamieszkania na terenie zanieczyszczonym, głównie na skutek niewłaściwego postępowania z odpadami poprodukcyjnymi, bądź też 13 Maciej Krzakowski, Postępy w leczeniu złośliwego międzybłoniaka opłucnej, 2005 Via Medica str. 30

zamieszkiwania z osobą pracującą w ZWAC. Na międzybłoniaka opłucnej zachorowało 16 mężczyzn i 25 kobiet. Były to osoby urodzone w latach 1919-1967. Znaczna część z nich podlegała środowiskowemu narażeniu na pył azbestu od dzieciństwa. Dla 15 z 41 osób (tj. 36,6%) okres ekspozycji rozpoczął się w wieku przedszkolnym, w tym 6 narażonych było od urodzenia. 14 Powyżej wymieniono główne powody szkodliwości azbestu dlatego w celu skutecznego i trwałego wykluczenia niebezpieczeństwa związanego z azbestem niezbędne jest jego stopniowe usuwanie z naszego otoczenia. Co bardzo ważne usuwanie to winno następować z zachowaniem zasad bezpieczeństwa pracy oraz ochrony środowiska. 4.3. Zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Fabrykaty zawierające azbest znajdujące się w budynkach nie są samoczynnym zagrożeniem dla jego mieszkańców, nie muszą być bezwzględnie usuwane z obiektu. Ważne jest, aby były one prawidłowo eksploatowane tzn. zgodnie ze swoim przeznaczeniem i zgodnie z zaleceniami dotyczącymi użytkowania wyrobów azbestowych lub ich opisem technicznym, ewentualnie gwarancją. Natomiast niepokój budzi fakt, że obecnie nieodpowiednie usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez osoby prywatne lub nieprofesjonalne firmy, zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców. Podstawową zasadą podczas używania wyrobów zawierających azbest jest minimalizacja emisji włókien azbestowych do atmosfery. W przypadku używania lub prac z materiałami zawierającymi azbest należy pamiętać o zasadzie pracy na mokro oraz odizolowaniu miejsca pracy i ograniczeniu ścierania i łamania elementów. Podczas używania materiałów zawierających azbest należy pamiętać o ich konserwacji, np. poprzez pomalowanie powierzchni substancją zabezpieczającą. Dotyczy to tylko wyrobów, które są w dobrym stanie technicznym i których powierzchnia jest czysta. Są to jednak rozwiązania tymczasowe, gdyż jedynie przesuwają w czasie istniejący problem, nie rozwiązując go. Miejsca, w których złożono materiały zawierające azbest należy oznaczyć specjalną etykietą. 14 www.mg.gov.pl/files/upload/8380/zanieczyszczenie str. 31

Rysunek 2 Wzór oznaczenia wyrobów zawierające azbest oraz odpady lub miejsca ich występowania Źródło:https://www.bazaazbestowa.gov.pl W celu ochrony zdrowia pracowników pracujących przy usuwaniu azbestu i wyrobów zawierających azbest należy zgodnie z 6 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2.04.2004 r. zgłosić zamiar przeprowadzenia prac do właściwego państwowego inspektora sanitarnego w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac. 4.4. Obowiązki gmin, właścicieli i zarządzających obiektami z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest oraz podmiotów wykonujących prace związane z azbestem Zgodnie z zapisami Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 zadania samorządów gminnych są następujące: 1) gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.pl; str. 32

2) przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami; 3) organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm; 4) organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie; 5) inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest; 6) współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest; 7) współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest; 8) współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu; 9) współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). 15 W celu zapobiegania negatywnym oddziaływaniom na środowisko mogącym powstać podczas użytkowania wyrobów zawierających azbest, a także demontażu i transportu odpadów, należy postępować zgodnie z wymienionymi poniżej procedurami, wynikającymi z obowiązującego prawa: GRUPA I. Procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami lub urządzeniami zawierającymi azbest lub wyroby zawierające azbest. Procedura 1. Obowiązki i postępowanie właścicieli oraz zarządców, przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest. Procedura 2. Obowiązki i postępowanie właścicieli i zarządców, przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów. GRUPA II. Procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest - wytwórców odpadów niebezpiecznych. Procedura 3. Postępowanie przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest. Procedura 4. Prace polegające na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczeniem obiektu, terenu, instalacji. GRUPA III. Procedura obowiązująca prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Procedura 5. Przygotowanie i transport odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. 15 Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032, Warszawa 2010. str. 33

GRUPA IV. Procedura obowiązująca zarządzających składowiskami odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Procedura 6. Składowanie odpadów na składowiskach lub wydzielonych kwaterach przeznaczonych do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest. Szczegółowy opis powyższych procedur zawiera załącznik nr 1. Usuwanie azbestu może być powierzane tylko firmom posiadającym stosowne zezwolenie. Obowiązki właścicieli i zarządzających obiektami i instalacjami lub urządzeniami zawierającymi azbest lub wyrobami zawierającymi azbest są określone w rozporządzeniach : 1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz.U.2005.216.1824). 2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U.2004.71.649 z późn zm) Na podstawie rozporządzeń opracowano szczegółowe procedury postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest na poszczególnych etapach w celu zwiększenia bezpieczeństwa ludzi i środowiska naturalnego. Właściciel (zarządca) zobowiązany jest do przeprowadzenia inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876) - informację o wyrobach zawierających azbest, właściciel (zarządca) sporządza w dwóch egzemplarzach. Informacje te powinny być składane corocznie do 31 stycznia odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta przez w/w, zaś osoby będące przedsiębiorcami informacje składają wojewodzie. Drugi egzemplarz przechowuje przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej informacji. Jak wynika z analizy informacji dostarczanych do Urzędu Gminy w Międzyrzecu Podlaskim obowiązek ten jest wypełniany w minimalnym stopniu przez mieszkańców gminy świadczy to o małej świadomości zagrożeń powodowanych przez wyroby azbestowe. Ponieważ odpady zawierające azbest klasyfikowane są jako odpady niebezpieczne, powszechnie stosowaną i najbardziej dostępną metodą unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest jest ich składowanie na odpowiednich składowiskach odpadów niebezpiecznych bądź na wydzielonych częściach na terenie składowisk odpadów innych niż str. 34

niebezpieczne i obojętne o ile są szczelnie zabezpieczone i nie występuje ryzyko niekorzystnego oddziaływania na środowisko. W żadnym wypadku nie wolno mieszać odpadów zawierających azbest z odpadami komunalnymi. W celu przedłużenia użytkowania wyrobów azbestowych możliwa jest impregnacja lub pomalowanie, dotyczy to jedynie wyrobów w dobrym stanie technicznym. Eternit który nie posiada widocznych oznak starości, nie jest popękany, nie ma naruszonej ciągłości struktury powinno się odpowiednio zabezpieczyć. Do tego celu służą specjalne impregnaty do eternitu i farby. Zadaniem impregnatu, którego zastosowanie jest niezbędne, jest zwiększenie przyczepności farby. Dzięki unikalnej kompozycji składników, a zwłaszcza obecności czynnika silikonowego zapobiega nasiąkaniu eternitu wodą, a tym samym zapobiega jego rozsadzaniu w niskich temperaturach. Wydłuża to żywotność samego podłoża i gwarantuje trwałość renowacji. Zastosowanie się do wszystkich wskazówek dotyczących malowania i przygotowania powierzchni daje gwarancję uzyskania powłoki podnoszącej walory estetyczne dachu czy elewacji, jak i stanowi skuteczną ochronę przed pyleniem azbestowych włókien szkodliwych dla zdrowia. Trzeba pamiętać, że czyścić i malować eternit mogą tylko wyspecjalizowane firmy. ( wykaz firm na Lubelszczyźnie załącznik nr 2) Wg stanu na 12.2017 r., zgodnie z danymi zawartymi w Bazie Azbestowej na terenie województwa lubelskiego unieszkodliwiono poprzez składowanie 712 046 Mg odpadów zawierających azbest. Na terenie województwa lubelskiego znajduje się 3 lokalizacje z 4 składowiskami, które umożliwiają składowanie tego rodzaju odpadów. Niżej przedstawiono wykaz składowisk, najbliżej gminy międzyrzec Podlaski zlokalizowane jest składowisko we Włodawie oddalone o ok. 95 kilometrów. Tabela 6 Wykaz składowisk, na których składowane są odpady zawierające azbest wg (BA) Lokalizacja Nazwa Gmina Miejscowość Adres Przybliżona odległoś do słakowiska (km) 1. Składowisko odpadów Piaski Zarzecze II (kwatera odpadów azbestowych) Składowisko odpadów Piaski Zarzecze II (kwatera odpadów niebezpiecznych) Kraśnik Piaski Piaski 23-200 Kraśnik Kraśnik Piaski Piaski 23-200 Kraśnik 150 150 2. Składowisko Odpadów Azbestowych w Srebrzyszczu 3. Międzygminny Związek Celowy z siedzibą we Włodawie Źródło:https://www.bazaazbestowa.gov.pl Chełm Srebrzyszcze ul. Dorohuska 70 22-100 Chełm Włodawa Włodawa al. J. Piłsudskiego 41 22-200 Włodawa 140 95 str. 35

5. Charakterystyka Gminy Międzyrzec Podlaski Gmina Międzyrzec Podlaski usytułowana jest w północnej części województwa lubelskiego, w zachodniej części powiatu bialskiego. Jest gminą wiejską prawie w pełni otaczającą miasto Międzyrzec Podlaski, w którym to znajduje się siedziba gminy. Gmina graniczy z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego: od południa z miastem Międzyrzec Podlaski i gminą Drelów (powiat bialski), od wschodu z gminą Biała Podlaska (powiat bialski), od zachodu z gminą Kąkolewnica (powiat radzyński) oraz gminą Trzebieszów (powiat łukowski), od północy z gminami Olszana, Zbuczyn i Huszlew (województwo mazowieckie). Rysunek 3 Położenie gminy Miedzyrzec Podlaski na tle województwa lubelskiego i powiatu bialskiego Źródło: https://pl.wikipedia.org; http://samorzad2014.pkw.gov.pl/ Gmina zajmuje powierzchnię 261 km2, co stanowi niemal 9,5% powierzchni powiatu bialskiego (łącznie 2 754 km2) oraz 1,04% powierzchni województwa lubelskiego (25 155 km2). Na koniec 2015 roku obszar gminy Miedzyrzec Podlaski zamieszkiwało łącznie 10 526 osób, w tym 49,78% stanowiły kobiety, a 50,22% mężczyźni. Cechuje się ona dobrym dostępem do dróg tranzytowych o znaczeniu regionalnym i krajowym. Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe (nr 2 i nr 19) oraz dwie drogi wojewódzkie (nr 806 Łuków Międzyrzec Podlaski i nr 813 Międzyrzec Podlaski-Parczew-Ostrów Lubelski-Łęczna). Poza tym biegnie tędy kolejowa magistrala Berlin Moskwa. Gmina leży na drugim pod względem rangi str. 36

węźle komunikacyjnym, na terenie województwa lubelskiego. Atutem jest więc dostępność komunikacyjna do dróg o znaczeniu międzynarodowym. Gmina Międzyrzec Podlaski składa się z 33 sołectw, w poniższej tabeli zaprezentowano podstawowe dane dotyczące tychże jednostek. Tabela 7 Charakterystyka poszczególnych - sołectw Numer i nazwa obszaru sołectwa Miejscowości wchodzące w skład sołectwa Powierzchnia sołectwa (ha) Udział powierzchni sołectwa w ogólnej powierzchni gminy Liczba mieszkańców sołectwa (osoby) Udział mieszkańców sołectwa w ogólnej liczbie ludności gminy 1. Bereza Bereza 826,08 3,17% 613 5,82% 2. Dołhołęka Dołhołęka 368,58 1,41% 32 0,30% 3. Halasy Halasy 597,54 2,29% 561 5,33% 4. Jelnica Jelnica 632,94 2,43% 542 5,15% 5. Koszeliki Koszeliki 274,22 1,05% 100 0,95% 6. Kożuszki Kożuszki 488,71 1,87% 267 2,54% 7. Krzewica Krzewica 514,47 1,97% 355 3,37% 8. Krzymoszyce Krzymoszyce 1 336,15 5,12% 117 1,11% 9. Łuby Łuby 450,34 1,73% 115 1,09% 10. Łukowisko Łukowisko 318,62 1,22% 281 2,67% 11. Łuniew Łuniew 1 324,97 5,08% 194 1,84% 12. Misie Misie 508,11 1,95% 814 7,73% 13. Pościsze Pościsze 1 786,09 6,85% 360,00 3,42% Kolonia Wolańska Kolonia Wolańska 14. Przychody Przychody 923,05 3,54% 513 5% 15. Manie Manie 1 077,47 4,13% 261,00 2,48% Przyłuki 16. Puchacze Puchacze 456,17 1,75% 243 2,31% 17. Rogoźnica Rogoźnica 801,93 3,07% 511 4,85% 18. Rogoźnica Kolonia Rogoźnica Kolonia 712,13 2,73% 125 1,19% 19. Rogoźniczka Rogoźniczka 648,81 2,49% 209 1,99% 20. Rudniki Rudniki 129,20 0,50% 91 0,86% 21. Rzeczyca Rzeczyca 1 119,56 4,29% 899 8,54% 22. Sawki Sawki 337,02 1,29% 122 1,16% 23. Sitno Sitno 466,17 1,79% 301 2,86% 24. Strzakły Strzakły 659,89 2,53% 401 3,81% 25. Tłuściec Tłuściec 955,46 3,66% 467 4,44% 26. Tuliłów Tuliłów 794,38 3,04% 407 3,87% 27. Utrówka Utrówka 2 565,30 9,83% 89 0,85% 28. Wólka Krzymowska Wólka Krzymowska 370,78 1,42% 136 1,29% 29. Wysokie Wysokie 478,21 1,83% 461 4,38% 30. Zasiadki Zasiadki 701,49 2,69% 196 1,86% 31. Zaścianki Zaścianki 2 370,02 9,08% 206 1,96% 32. Zawadki Zawadki 381,10 1,46% 77 0,73% 33. Żabce Żabce 718,25 2,75% 460 4,37% SUMA: 26 093,21 100% 10 527 100% Źródło: Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski str. 37

Mapa 3 Sołectwa i miejscowości gminy Międzyrzec Podlaski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Gminy Międzyrzec Podlaski str. 38

6. Cel główny i działania Programu Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2018 2032 jest aktualizacją wcześniejszego Programu z roku 2011. Przewidziane wówczas cele i kierunki działań pozostają nadal aktualne jednak w celu sprawniejszego realizowania Programu zostały uzupełnione i rozszerzone. Główny celem Programu jest: Cel główny określa stan docelowy, który zostanie osiągnięty poprzez realizację poszczególnych działań przez gminę w perspektywie do roku 2032. Tak zdefiniowany cel wytycza dalsze kierunki działania, które skupiają się na usunięciu wyrobów azbestowych z terenu gminy. Realizacja działań i finalny stopień realizacji Programu będzie uzależniony od aktywnego współdziałania władz i administracji gminnej z partnerami na poziomie lokalnym i ponadlokalnym. Zmiany, które zajdą w wyniku realizacji szeregu zaproponowanych w ramach niniejszego opracowania działań, będą służyły rozwojowi gminy w długofalowej perspektywie - działania: 1. Inwentaryzacja i aktualizacja bazy danych o ilości i lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest. 2. Współpraca z organami i instytucjami w zakresie wymiany informacji o wyrobach zawierających azbest na terenie Gminy Międzyrzec Podlaski. 3. Organizowanie kampanii informacyjno-edukacyjnych skierowanych do mieszkańców gminy, dotyczących szkodliwości azbestu, bezpiecznego postępowania z azbestem oraz dofinansowania różnych możliwości usuwania azbestu; 4. Pozyskiwanie funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację Programu a w szczególności na edukację, szkolenia oraz usuwanie, wywóz i utylizację wyrobów azbestowych. 5. Usuwanie wyrobów zawierających azbest z obiektów będących własnością gminy. 6. Zapobieganie powstawaniu dzikich wysypisk z odpadami zawierającymi azbest. 7. Monitoring realizacji Programu i okresowe raportowanie jego realizacji władzom wojewódzkim oraz mieszkańcom. Dzięki realizacji powyższych celów i działań Gmina Międzyrzec Podlaski w roku 2032 będzie: Całkowicie oczyszczona z azbestu i wyrobów azbestowych, Zlikwidowany zostanie negatywny wpływ azbestu na środowisko naturalne oraz zdrowie ludzkie str. 39

Wszystkie wymienione wyżej cele i działania są zgodne z: 1. Programem Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 2. Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2022 3. Planem Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubelskiego 2017 4. Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Bialskiego na Lata 2014-2017 z Perspektywą na Lata 2018 2021 7. Inwentaryzacja wyrobów azbestowych na terenie Gminy Miedzyrzec Podlaski Do roku 2011 Gmina Międzyrzec Podlaski nie podejmowała znaczących działań związanych z inwentaryzacją oraz dofinansowaniem przedsięwzięć polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest. W 2011 roku, w ramach realizacji zadań przyjętych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 przyjętego przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej uchwałą nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 roku (zmienionej uchwałą nr 39/2010 z 15 marca 2010 r.) podjęto się opracowania Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Międzyrzec Podlaski. W omawianym dokumencie źródłem danych o rozmieszczeniu i ilości wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Międzyrzec Podlaski była inwentaryzacja wyrobów azbestowych. Inwentaryzacją objęto wyłącznie użytkowane na zewnątrz budynków wyroby zawierające azbest, stanowiące pokrycia dachowe i elewacje budynków. Zastosowanymi metodami pozyskania danych był wywiad terenowy i zapytania ankietowe. Wywiad terenowy zastosowano w odniesieniu do osób fizycznych, właścicieli posesji oraz przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą, a metodą ankietową objęto Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Międzyrzeczu Podlaskim. W wyniku przeprowadzonych wówczas prac inwentaryzacyjnych stwierdzono, że: 1. W 5 599 budynkach mieszkalnych wraz z zabudową gospodarczą oraz innych obiektach zamontowane zostały płyty azbestowo-cementowe o łącznej powierzchni ponad 1.152.275 m2 co daje 12 675 Mg, 2. 12 obiektów użyteczności publicznej pokryte było płytami azbestowocementowymi o łącznej powierzchni 718 m2 co daje 7, 9 Mg, 3. brak jest rur wodociągowych wykonanych z wyrobów zawierających azbest. 16 16 Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Międzyrzec Podlaski, październik 2011 str. 40

Podstawą do opracowania poprzedniego Programu było przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobów azbestowych i utworzenie bazy o wyrobach zawierających azbest. Zadanie zostało wykonane w 2011 r. Dane zostały wprowadzone na stronie www.bazaazbestowa.gov.pl. Założono również cykliczną aktualizację tej bazy. Na podstawie Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876) - informację o wyrobach zawierających azbest, właściciel, zarządca lub użytkownik sporządza w dwóch egzemplarzach. Informacje te powinny być składane corocznie do 31 stycznia odpowiednio wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta przez właścicieli będących osobami fizycznymi, zaś osoby będące przedsiębiorcami informacje składają wojewodzie. Drugi egzemplarz przechowuje przez okres jednego roku, do czasu sporządzenia następnej informacji. Zgodnie z powyższymi informacjami dla obecnego Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Międzyrzec Podlaski na lata 2018 2032 przeprowadzono inwentaryzację metodą wygenerowania danych z bazy azbestowej oraz informacji pozyskanych z Urzędu Gminy w zakresie budynków będących własnością gminy. Na terenie Międzyrzec Podlaski zinwentaryzowano 2059 gospodarstw posiadających wyroby zawierające azbest (płyty azbestowo-cementowe W01 i W02) na 4446 budynkach. W porównaniu z rokiem 2011 jest to spadek o 1153 budynki, daje to liczbę ok. 200 budynków rocznie na których jest wymieniane pokrycie z azbestowego na nowe ekologiczne, najczęściej blachę. Łączna masa wyrobów pozostałych do unieszkodliwienia u osób fizycznych wyniosła 9 921,71 Mg. Szczegółowe wyniki inwentaryzacji przedstawiono poniżej. Tabela 8 Zestawienie zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest (W01,W02)) w gminie Miedzyrzec Podlaski u osób fizycznych, w podziale na sołectwa. Stan na grudzień 2017 r. Numer i nazwa obszaru sołectwa Powierzchnia (m2) Masa(Mg) 1. Bereza 75 434 829,78 2. Dołhołęka 4 199 46,19 3. Halasy 26 214 174,56 4. Jelnica 33 042 363,46 5. Koszeliki 11 771 129,48 6. Kożuszki 22 874 205,21 7. Krzewica 28 606 314,67 8. Krzymoszyce 27 654 304,19 9. Łuby 22 032 242,35 str. 41

Numer i nazwa obszaru sołectwa Powierzchnia (m2) Masa(Mg) 10. Łukowisko 59 840 475,74 11. Łuniew 35 028 385,30 12. Misie 73 155 804,70 13. Pościsze Kolonia Wolańska 44 106 505,10 14. Przychody 63 767 665,14 15. Manie/Przyłuki 42 284 379,62 16. Puchacze 18 720 96,12 17. Rogoźnica 56 108 610,08 18. Rogoźnica Kolonia 14 765 162,42 19. Rogoźniczka 10 345 89,80 20. Rudniki 8 564 94,20 21. Rzeczyca 77 124 820,56 22. Sawki 19 329 212,62 23. Sitno 13 211 145,32 24. Strzakły 39 811 437,92 25. Tłuściec 49 436 543,80 26. Tuliłów 45 457 474,63 27. Utrówka 6 433 70,76 28. Wólka Krzymowska 16 883 185,71 29. Wysokie 28 840 317,24 30. Zasiadki 16 773 184,50 31. Zaścianki 17 184 189,02 32. Zawadki 7 265 66,01 33. Żabce 24 642 230,06 SUMA: 1 042 709 10 756,30 Źródło: Opracowanie Własne na podstawie Bazy Azbestowej W powyższej tabeli i na wykresie poniżej widać że w Gminie Międzyrzec Podlaski miejscowościami o największej ilości wyrobów azbestowych są: Bereza (7,7% tj. 829,78 Mg), Rzeczyca (7,6 % tj. 820,56 Mg) i Misie ( 7,5% tj.804,70 Mg). Duże ilości azbestu znajdują się również w miejscowościach: Tłuściec, Przychody i Rogoźnica w tych miejscowościach zaleca się zintensyfikowanie akcji informacyjnej o możliwościach wymiany pokryć dachowych. Tymczasem w miejscowościach: Zawadki, Utrówka, Rudniki, Rogoźniczka, Puchacze i Dołhołęka odnotowano najmniej wyrobów azbestowych w każdej z wymienionych lokalizacji ilość azbestu nie przekroczyła 100 Mg czyli 1% ogólnej masy azbestu w gminie. str. 42

Wykres 4 Udział zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych wg sołectw Żabce Zawadki Zaścianki Zasiadki Wysokie Wólka Krzymowska Utrówka Tuliłów Tłuściec Strzakły Sitno Sawki Rzeczyca Rudniki Rogoźniczka Rogoźnica Kolonia Rogoźnica Puchacze Manie/Przyłuki Przychody Pościsze Kolonia Wolańska Misie Łuniew Łukowisko Łuby Krzymoszyce Krzewica Kożuszki Koszeliki Jelnica Halasy Dołhołęka Bereza 2,1% 0,6% 1,8% 1,7% 2,9% 1,7% 0,7% 4,4% 5,1% 4,1% 1,4% 2,0% 0,9% 0,8% 1,5% 5,7% 0,9% 3,5% 6,2% 4,7% 3,6% 4,4% 2,3% 2,8% 2,9% 1,9% 1,2% 3,4% 1,6% 0,4% 7,6% 7,5% 7,7% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% 7,0% 8,0% 9,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Bazy Azbestowej Poniższa mapa przedstawia geograficzne rozmieszczenie budynków z wyrobami azbestowymi na terenie gminy, natomiast średnia dla całej Gminy Międzyrzec Podlaski azbestu na kilometr kwadratowy (przy średniej dla kraju 17,30 Mg/km2),wynosi: Masa wyr. azbestowych 9 921,71 Mg / Powierzchnia 261 km2 = Ilość 38,01 Mg/ km2 str. 43

Mapa 4 Lokalizacja wyrobów azbestowych w Gminie Międzyrzec Podlaski Źródło: Opracowanie własne wg Bazy Azbestowej Na poniższym wykresie przedstawiono proces utylizacji wyrobów azbestowych na terenie gminy na przestrzeni lat jak wynika z zestawienia w ciągu 6 lat usunięto 2 761,20 Mg azbestu, jednak ilość ta może być nieco większa ponieważ nie wiadomo ile wyrobów pominięto w spisie z 2011 roku i później usunięto, wynikało to z niechęci niektórych mieszkańców do ujawniania takich informacji w obawie przed sankcjami lub koniecznością usunięcia szkodliwych wyrobów na własny koszt. str. 44

Mg Wykres 5 Ilość zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych [Mg] 12 682,90 10 756,30 9 921,70 2011 2014 2017 Rok Źródło: Opracowanie własne Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U.2004.71.649 ze zm.) na właścicieli lub zarządców obiektów, urządzeń budowlanych, instalacji przemysłowych lub innych miejsc zawierających azbest nałożony został obowiązek okresowej kontroli stanu tych wyrobów oraz sporządzenia oceny stanu i możliwości użytkowania wyrobów zawierających azbest. W trakcie inwentaryzacji zostały zgromadzone dane o stanie wyrobów zawierających azbest u osób fizycznych i prawnych. Obecnie w Gminie Międzyrzec Podlaski ocena pokryć azbestowych w podziale na stopnie pilności ich usunięcia przedstawia się następująco. Tabela 9 Zestawienie ilości pokryć azbestowych wg stopnia pilności ich usunięcia. Stan na 12.2017 r. Stopień pilności Znaczenie Masa [Mg] I wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie 0 II ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku 29,35 III ponowna ocena w terminie do 5 lat 9 892,36 Źródło: Opracowanie własne wg Bazy Azbestowej 99,7% wszystkich wyrobów azbestowych została oceniona na 3 stopień pilności czyli ponowna ocena powinna odbyć się w terminie do 5 lat. Tylko 0,3% wyrobów otrzymało 2 stopień pilności, ponadto nie ma na całym obszarze gminy wyrobów które powinny być usunięte bezzwłocznie. str. 45

Wykres 6 Udział zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych pod względem stopnia pilności ich usuwania 0,00% 0,30% 99,70% 1. stopień pilności 2. stopień pilności 3. stopień pilności Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Bazy Azbestowej Poniższa tabela przedstawia podział azbestu ( płyt azbestowo cementowych) na płyty płaskie tzw. karo W01 i płyty faliste W02 Tabela 10 Rodzaje płyt azbestowo-cementowych stosowanych w Polsce Kod Wyrobu W01 W02 Rodzaj wyrobu zawierającego azbest Płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie Płyty azbestowo-cementowe faliste dla budownictwa Źródło: www.bazaazbestowa.gov.pl Kod odpadu powstającego z wyrobu Jednostka miary [m2] 17 06 05 1 11 17 06 05 1 11 Przelicznik [m2] na kg Na terenie Gminy Międzyrzec Podlaski zinwentaryzowano u osób fizycznych i prawnych 9 921,71 Mg płyt azbestowo-cementowych w tym płaskich o łącznej masie 928,06 Mg, a płyt azbestowych falistych 8 993,65 Mg. Zatem jednoznacznie widać że płyty azbestowe faliste wykorzystywane były w budownictwie na dużo szerszą skalę około 90,5 % wszystkich wyrobów. Wynikać to może z większej dostępności tego rodzaju płyt oraz łatwości kładzenia jako materiał dekarski lub okładzinowy. str. 46