Badanie ewaluacyjne: "Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL"
Cel badania Ocena wsparcia udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL na rzecz rozwoju sektora ekonomii społecznej, a także ocena potrzeb związanych z dalszym jego rozwojem w Polsce. Ocena skuteczności, użyteczności oraz trwałości wsparcia dla PES, OWES i uczestników projektów Ocena trafności działań podjętych na rzecz rozwoju sektora ekonomii społecznej w Polsce w ramach PO KL; Ocena rodzaju i zakresu potrzeb, związanych z rozwojem oraz poprawą jakości funkcjonowania sektora ekonomii społecznej w Polsce; Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 2
Metodologia badania Analiza danych zastanych Faza wstępna Pogłębione wywiady indywidualne (IDI) -wstępne Warsztat partycypacyjny Faza zasadnicza Pogłębione wywiady indywidualne (IDI) Badanie ilościowe OWES (CAWI) Badanie ilościowe uczestników projektów (CAWI) Badanie ilościowe PES (CATI) Kwestionariusz e- mail z pracownikami ROPS, IP/IP2 PO KL Faza podsumowująca Warsztat partycypacyjny Analiza SWOT Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 3
Logika interwencji i sposób wdrożenia Słuszne założenia interwencji (podstawowym instrumentem rozwoju ES jest dedykowany system wsparcia). Niska jakość oferowanego wsparcia w pierwszych latach wdrażania. Skierowanie wsparcia do organizacji pozarządowych nie przyczyniło się do wzrostu skali prowadzonej działalności gospodarczej. Skierowano dotacje tylko na tworzenie spółdzielni socjalnych. Zbyt niska intensywność wsparcia dla istniejących PES. Niedostateczna koordynacja pomiędzy poziomem krajowym i regionalnym. Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 12.12.2013 4
Rozbudowana infrastruktura wsparcia 2 6 7 2 10 4 6 7 liczba powstałych lub wspartych OWES od 2008 r. pow. 17 12-16 do 11 liczba aktualnie działających OWES 2 2 9 7 2 10 7 10 A presentation to <insert in footer> 5
Charakterystyka odbiorców wsparcia 80% klientów instytucjonalnych OWES to organizacje pozarządowe. Spółdzielnie socjalne - 9% instytucjonalnych odbiorców wsparcia OWES. 11% klientów - pozostałe typy PES Osoby bezrobotne i nieaktywne zawodowo stanowiły ponad 50% indywidualnych odbiorców wsparcia. 100% 50% 0% Struktura sektorowa PES instytucjonalnych odbiorców wsparcia. 58% 14% 21% 2% 8% 2% 38% 85% usługowa produkcyjna handlowa nie prowadzimy działalności podmioty integracyjne (n=122) pozostałe PES (n=983) gospodarczej Źródło: badanie CATI PES. Można było wskazać więcej, niż 1 odpowiedź. Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 12.12.2013 6
Trafność wsparcia Szkolenia otrzymało je ok. 75% badanych PES. Dominowały ogólne szkolenia dotyczące ekonomii społecznej. Według PES i indywidualnych uczestników projektów otrzymane wsparcie było dobrze dopasowane do ich potrzeb. Oferta OWES - wynika z SzOP, wymogu kompleksowości i doświadczeń OWES. Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 7
Trafność wsparcia Stopień w jakim wsparcie odpowiadało na potrzeby instytucjonalnych odbiorców wsparcia. Średnia ocen na skali od 1 do 5. pow. 4,40 pon. 4,40 4,45 4,16 4,41 4,25 4,50 4,17 4,30 4,53 4,60 4,42 4,23 4,47 4,39 4,25 Źródło: Badanie CATI PES. 4,38 4,48 Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 8
Czynniki ograniczające trafność i użyteczność wsparcia Koncentracja na spółdzielniach socjalnych - spółdzielnie socjalne nie są formą adekwatną dla wszystkich grup, do których skierowano wsparcie. Brak instrumentów wspierających ekonomizację ekonomii społecznej Konieczność odmawiania z powodów formalnych (pomoc publiczna, niewłaściwa lokalizacja) A presentation to <insert in footer> 9
Skuteczność wsparcia Środki EFS przyczyniły się do powstania ponad 30% zarejestrowanych spółdzielni socjalnych. Główne korzyści osiągnięte przez PES dzięki wsparciu z PO KL (% obserwacji) Korzyści PES nieintegracyjne PES integracyjne (CIS, KIS, ZAZ, WTZ) Podnieśliśmy dotychczas posiadane kompetencje 47% 52% Nabyliśmy określone kompetencje 45% 52% Pomogliśmy osobom w trudnej sytuacji (wykluczonym społecznie) 39% 61% Zostaliśmy wypromowani 36% 53% Nasz podmiot stał się bardziej samodzielny 26% 24% Zbudowaliśmy lokalne partnerstwo 24% 32% Zwiększyliśmy liczbę uczestników naszych zajęć 23% 34% Rozszerzyliśmy zakres naszych usług lub produktów 19% 37% Nawiązaliśmy kontakty biznesowe 18% 32% Nasza działalność jest bardziej opłacalna 16% 30% Stworzyliśmy miejsca pracy 13% 46% Przekształciliśmy organizację w podmiot ekonomii społecznej 9% 9% Rozwinęliśmy naszą działalność gospodarczą 7% 22% Założyliśmy podmiot ekonomii społecznej/przedsiębiorstwo 4% 14% społeczne Źródło: Badanie CATI PES. Można było wskazać więcej, niż 1 odpowiedź. Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 10
Trwałość wsparcia Największym problemem nie jest założenie i funkcjonowanie PES przez rok, lecz jego stabilizacja i rozwój. Słaba kondycja finansowa stanowi zagrożeniem dla trwałości istniejących PES. 12% spółdzielni socjalnych obawia się upadłości. Ci, którzy skorzystali ze wsparcia OWES, zamierzają korzystać z niego także w przyszłości. Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 11
Trwałość wsparcia 2% Pozostałe PES 10% (n=608) 1,7% 1% Integracyjne PES 12% (n=102) Kondycja PES 35% 31% 46% 49% 6% 7% 0% 25% 50% 75% 100% 1. Zakończyliśmy działalność 2. Bardzo słaba. Grozi nam upadłość 3. Słaba. Na razie sobie radzimy, ale najbliższy rok może być trudny. 4. Średnia. Utrzymujemy działalność, ale nie mamy perspektyw na rozwój. 5. Dobra. Utrzymujemy działalność. Możliwy jest pewien wzrost zysków i zatrudnienia 6. Bardzo dobra. Cały czas się rozwijamy. Zwiększamy zyski i zatrudniamy nowych pracowników- Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 12
Problemy sektora ES Brak kompleksowej oferty wsparcia dla PES reprezentujących różne formy prawne Trudności w identyfikowaniu pomysłu na działalność przedsiębiorstwa społecznego Relacje z samorządem lokalnym Słabe powiązanie ekonomii społecznej z innymi obszarami polityki publicznej na poziomie lokalnym Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 13
Problemy sektora ES Niechęć do ekonomizacji w organizacjach pozarządowych Stygmatyzujący wizerunek podmiotów ekonomii społecznej Długi okres inkubacji przedsiębiorstw społecznych i związane z tym ograniczenie równości szans Bariera dostępu do kapitału Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 14
Wnioski i rekomendacje Nacisk na tworzenie nowych miejsc pracy, a nie nowych PES Nowe podejście do ekonomii społecznej Większe wsparcie dla istniejących PES Uznanie pluralizmu form PES i dostosowanie do nich instrumentów wsparcia Integracja instrumentów wsparcia (np. działania w klastrach) Mechanizmy zapewniania jakości usług OWES Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 15
Wnioski i rekomendacje Kryteria wyboru OWES Trwałość działalności OWES Te same instytucje pełnią rolę OWES. Częściowe uniezależnienie od finansowania z EFS. Doświadczenie OWES Wybór organizacji już świadczących wsparcie dla PES. Elastyczność OWES Dopasowanie wsparcia do potrzeb wymaga zmian w zasadach realizacji projektów. Powiązanie z biznesem Wybór organizacji mających potencjał do realizacji wsparcia biznesowego. Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 16
Wnioski i rekomendacje 1. Brak dojrzałej koncepcji budowania i funkcjonowania systemu wsparcia ES oraz włączenia go do polityki krajowej. Przyjęcie rozstrzygnięć dotyczących kształtu systemu wsparcia ES. Określenie zasad finansowania usług świadczonych przez OWES. 2. Utrudniony dostęp do kapitału dla funkcjonujących PES Uruchomienie na większą skalę instrumentów zwrotnych, adresowanych do funkcjonujących PES. 3. System akredytacji instytucji wsparcia ES nie zapewnia w wystarczającym stopniu wysokiej jakości świadczonych usług. Prowadzenie dalszych prac nad systemem akredytacji. Podstawowym celem akredytacji powinno być zapewnienie wysokiej jakości usług oraz stymulowanie procesów doskonalenia w systemie Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 17
Wnioski i rekomendacje 4. W PO KL niewystarczająco precyzyjnie określono zasady tworzenia i funkcjonowania systemu wsparcia ES. W RPO 2014-2020 należy doprecyzować, w jaki sposób i na jakich zasadach będą wybierane OWES-y. 5. Budowanie mechanizmów koordynacji i wsparcia procesów uczenia się instytucji regionalnych w zakresie systemu ES. MIR we współpracy z MPiPS powinny koncentrować się na zapewnieniu jakości i trafności tworzonych rozwiązań (dyskusja nad projektami RPO). Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 18
Wnioski i rekomendacje 6. Część OWES-ów nie posiada wystarczającego własnego doświadczenia biznesowego. Jako dostarczyciele usług powinny być wybierane podmioty, które mają potencjał do świadczenia wsparcia biznesowego.* 7. Nadmierna sztywność projektów utrudniająca dopasowanie wsparcia do potrzeb odbiorców. Zakres funkcjonowania OWES powinien być określony stosunkowo elastycznie. Konieczne jest zapewnienie możliwości elastycznego dopasowywania wsparcia do potrzeb jego odbiorców w trakcie trwania projektu Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 19
Wnioski i rekomendacje 8. Ograniczono możliwość udzielania dotacji tylko do spółdzielni socjalnych. Należy umożliwić udzielanie dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej w formie PES również innym typom podmiotów 9. Nadmierna koncentracja OWES na inkubację nowych spół. socj., a w niewielkim stopniu na wsparcie już istniejących PES. Trwałe OWES-y powinny dysponować ofertą dla działających PES mających problemy, chcących się rozwinąć lub potrzebujących specjalistycznych usług niedostępnych na rynku. Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 20
Wnioski i rekomendacje 10. Utrudniony dla PES dostęp do rynku. Wzmocnienie jakości doradztwa biznesowego dla potencjalnych i działających PES (współpraca przy tworzeniu biznesplanów). Promocja rozwiązań i modeli biznesowych, które się sprawdziły wsparcie dla ich replikacji. Zachęcanie samorządu do zwiększenia zamówień kierowanych do sektora ES. Zachęcanie przedsiębiorców do współpracy z PES w ramach CSR. 11. Wsparcie oferowane w integracyjnych PES nie jest elementem szerszej ścieżki wsparcia. W RPO wskazane jest umożliwienie wsparcia dla klastrów ES (powiązanych funkcjonalnie instytucji, współpracujących ze sobą na rzecz wspólnych klientów). Ocena wsparcia w obszarze ekonomii społecznej udzielonego ze środków EFS w ramach PO KL 21
Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych
Cel główny badania Cel główny badania Ocena zapotrzebowania na instrumenty inżynierii finansowej (w tym oszacowanie wielkości zjawiska luki finansowej) w odniesieniu do potrzeb podmiotów ekonomii społecznej oraz potrzeb osób młodych, planujących rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.
Metodologia techniki badawcze Analiza danych zastanych PS analiza danych statystycznych (SOF-1), przegląd literatury polskiej i międzynarodowej dotyczącej ekonomii społecznej CATI IDI Przedstawiciele przedsiębiorstw społecznych, N=750 przedstawiciele instytucji finansowych, funduszy pożyczkowo poręczeniowych, podmiotów ekonomii społecznej, ośrodków wsparcia ekonomii społecznej (OWES), N=20 przedstawiciele PS i eksperci w zakresie instrumentów finansowych, n=2 FGI Szacowanie luki Źródła: dane z CATI z PS, wspomagane analizą dokumentów, raportów ze statystyki publicznej oraz pierwotnymi danymi jakościowymi
Definicja Przedsiębiorstwa społecznego Organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą oraz pozarządowe prowadzące działalność odpłatną statutową (min. przychód 10 tys. zł), Spółdzielnie pracy, Spółdzielnie socjalne, Spółdzielnie inwalidów i niewidomych, Organizacje kościelne prowadzące działalność pożytku publicznego, Spółki non-profit. A presentation to <insert in footer> Date 25
Deficyt kapitału Deficyt środków na rozwój to rzeczywistość 2/3 przedsiębiorstw społecznych Na jakie cele najczęściej brakowało środków Typ organizacji Organizacja pozarządowa, w tym prowadzące działalność: Czy brakowało środków na rozwój działalności? tak nie 65% 34% Odpłatną statutową 68% 31% Gospodarczą 61% 39% Odpłatną statutową i 65% 33% gospodarczą Spółdzielnia pracy 47% 53% Spółdzielnia socjalna 66% 34% Spółdzielnia inwalidów i niewidomych Organizacja kościelna prowadząca działalność pożytku publicznego 67% 33% 38% 54% Spółka non-profit 60% 40%
Niezrealizowane wydatki rozwojowe 46% przedsiębiorstw społecznych deklaruje, że w minionym roku nie udało im się zrealizować pewnych przedsięwzięć ze względu na brak środków. Dotyczy to 61% spółdzielni socjalnych, 48% organizacji pozarządowych. Średnia wartość niezrealizowanych wydatków po wykluczeniu obserwacji odstających - to 108 tys. zł. Mediana to 50 tys. zł Przyczyny niezrealizowania wydatków rozwojowych Przyczyna Organizacja pozarządowa Spółdzielnia socjalna Brak własnych pieniędzy na inwestycje 36% 31% Brak dostępu do dotacji 26% 23% Brak dostępu do kredytu lub pożyczki 11% 14% Brak dostępu do poręczenia 10% 10% Brak wiedzy o tym jak zaplanować zwrot z inwestycji 6% 8% Niestabilna sytuacja podmiotu 11% 13%
Wydatki rozwojowe 58% przedsiębiorstw społecznych deklaruje, że poniosło wydatki rozwojowe Mediana wydatków: 30 tys. zł Zaledwie 10% sfinansowało jakikolwiek wydatek z kredytu lub pożyczki. Finansowanie z pożyczki lub kredytu częstsze w przypadku: Przedsiębiorstw zatrudniających więcej osób (powyżej 50) Działających dłużej na rynku (3-5 lat) Osiągających większe przychody (powyżej 500 tys.) Źródła finansowania najważniejszego wydatku rozwojowego PS w 2013 roku
Dlaczego PS nie korzystają z IF Powody, dla których PS nie starały się o pożyczkę lub kredyt. Powody utrudnionego dostępu do kapitału Brak oferty instytucje finansowe nie mają / nie używają oferty dla PS, ponieważ: jest ich za mało przedsięwzięcia nie przynoszą zysku PS nie przechodzą testów wiarygodności PS nie mają kompetencji potrzebnych do starania się o kredyt/pożyczkę IF nie mają kompetencji do pomagania PS
Wartość niezrealizowanych wydatków rozwojowych % PS, które nie zrealizowało wydatków z powodu braku pożyczki/poręczenia Średnia luka niezrealizowanych wydatków na przedsiębiorstwo Udział niezrealizowanych wydatków w przychodach NGO + działalność gospodarcza 17% 166 409 12% NGO + działalność odpłatna statutowa 14% 291 350 116% NGO + działalność odpłatna statutowa i gospodarcza 20% 322 645 67% Spółdzielnia socjalna 34% 112 878 45% Tego typu luki w roku 2013 doświadczyło 2,5 tys. NGO Łączna wartość luki dla NGO w 2013 to 655 mln zł
Luka finansowa nie uzyskany kredyt, pożyczka NGO + działalność gospodarcza NGO + działalność odpłatna statutowa NGO + działalność odpłatna statutowa i gospodarcza Liczba PS, które w 2013 starały się lecz nie uzyskały finansowania zwrotnego % PS, które w 2013 starały się lecz nie uzyskały finansowania zwrotnego Średnia wartość nieotrzymanego finansowania na przedsiębiorstwo Udział nieotrzymanego finansowania w przychodach 6 4,7% 127 500 12% 4 2,0% 71 000 22% 8 4,2% 77 938 10% Spółdzielnia socjalna 14 12,7% 67 964 20% W tak definiowanej luce znalazło się 516 NGO i spółdzielni socjalnych Łączna wartość luki dla NGO i spółdzielni socjalnych w 2013 to 51,3 mln zł
Relacja pomiędzy dotacjami a instrumentami zwrotnymi Grupa docelowa Podmioty ekonomii społecznej rozpoczynające działalność Podmioty ekonomii społecznej funkcjonujące powyżej 12 miesięcy Mix instrumentów finansowych Główny instrument: dotacje na rozpoczęcie działalności Instrumenty zwrotne traktowane jako instrument uzupełniający, adresowany do przedsiębiorstw społecznych szybko się rozwijających i napotykających barierę dostępu do kapitału. Instrumenty zwrotne jako podstawowy instrument rozwoju przedsiębiorstw społecznych, Dotacje dla podmiotów ekonomii społecznej na przedsięwzięcia charakteryzujące się szczególnie wysokimi efektami społecznymi. Instrument mieszany na tworzenie miejsc pracy (łączący instrument pożyczkowy z elementami dotacji, np. w formie umorzenia części pożyczki).
Doświadczenia Funduszu ES Mocne strony Dostępność Korzystne warunki (oprocentowanie) Jakość pracy TISE (nastawienie na klienta) Dostępność doradztwa Słabe strony Zbyt restrykcyjnie określone parametry produktu (wysokość, prowadzenie działalności przez 12 m-cy) Zbyt niskie kompetencje OWES w zakresie pomocy PS Zakres kontroli zbliżony do dotacji Zasady dostępu do doradztwa
Dodatkowe założenia Luka to potrzeb na rok 2013 Popyt na instrumenty zwrotne może wzrastać: wraz z podażą tych instrumentów, zdobywaniem kompetencji przez PES (kluczowa rola doradztwa) budowaniem historii kredytowej, upowszechnieniem się wykorzystania tego sposobu finansowania (mechanizm kuli śnieżnej) Podaż instrumentów finansowych może wzrastać wraz z rozwijaniem się tego rynku (ale tu potrzebna jest interwencja publiczna) A presentation to <insert in footer> Date 34
Dodatkowe założenia Jeden operator instrumentów zwrotnych menadżer funduszy Pośrednicy wybierani na poziomie regionalnym Kluczowe znaczenie: kryteria wyboru Konieczne jest zapewnienie wysokiej jakości doradztwa A presentation to <insert in footer> Date 35
Proponowane instrumenty Pożyczki na start Pożyczki na rozwój Umarzalne pożyczki na miejsca pracy Fundusz kapitałowy System poręczeń
Pożyczka na start Dla kogo Przedsiębiorstwa społeczne prowadzące działalność gospodarczą nie dłużej niż 12 miesięcy Maksymalna Do 50 tys. zł. wysokość Oprocentowanie Równo stopie redyskonta weksli NBP (2,75%) Możliwość obniżenia w przypadku osiągania znaczących korzyści społecznych (np. zatrudniania osób w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy). Okres spłaty Do 5 lat Karencja 6 miesięcy Zabezpieczenie Weksel in blanco Łączenie z dotacją Nie
Pożyczka na rozwój Dla kogo Przedsiębiorstwo społeczne prowadzące działalność gospodarczą lub odpłatną statutową powyżej 12 miesięcy. Maksymalna wysokość Maksymalna wysokość pożyczki powinna oscylować w granicach 1,5 mln zł. Wysokość pożyczki powinna wynikać z potrzeb danego przedsiębiorstwa społecznego. Oprocentowanie Pożyczki do 100 tys. zł Stopa redyskonta weksla NBP W przypadku osiągania znaczących korzyści społecznych: połowa stopy redyskonta weksla NBP Pożyczki powyżej 100 tys. Zł Co najmniej WIBOR + 200 pkt. proc Okres spłaty Do 7 lat Zabezpieczanie Pożyczki do 100 tys. zł Weksel in blanco lub inne (np. poręczenie) Pożyczki powyżej 100 tys. Zł Inne (np. cesja umowy, poręczenie) Łączenie z dotacją Możliwy montaż finansowy
Umarzalna pożyczka na tworzenie miejsc pracy Dla kogo Przedsiębiorstwa społeczne i podmioty ekonomii społecznej Maksymalna wysokość Do 30 tys. zł Oprocentowanie Stopa redyskonta weksla NBP Okres spłaty Do 4 lat Karencja Do 6 miesięcy Zabezpieczenie Weksel in blanco Łączenie z dotacją Tak: umorzenie odsetek lub/i umorzenie części kapitału
System poręczeń Dla kogo Przedsiębiorstwa społeczne Maksymalna wysokość Do 1 mln zł (do 80% wartości kredytu lub pożyczki) Koszt 1% (pomoc de minimis)
Instrument kapitałowy PRODUKT FINALNY: Social Venture Capital dla Podmiotów Ekonomii Społecznej Produkt pośredni 1: Wsparcie kapitałowe PES Produkt pośredni 2: Wsparcie kadrowe PES Wsparcie kapitałowe z odroczoną spłatą (SVC-OS) wraz z opieką doradczą na każdym etapie Wsparcie kapitałowe z powołaniem spółki (SVC-S)
Dziękuję za uwagę