człowiek najlepsza inwestycja Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych

Transkrypt

1 człowiek najlepsza inwestycja Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych

2 OCENA EX-ANTE INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH W ZAKRESIE WSPARCIA PODMIOTÓW EKONOMII SPOŁECZNEJ I OSÓB MŁODYCH

3 2 CEL BADANIA CEL BADANIA W okresie listopad 2013 luty 2014 przeprowadzone zostało badanie Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych, którego celem była ocena zapotrzebowania na instrumenty zwrotne w odniesieniu do przedsiębiorstw społecznych i osób młodych planujących rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej oraz sformułowanie propozycji instrumentów zwrotnych możliwych do wdrażania w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój Przedmiotem badania była także ocena wartości dodanej instrumentów finansowych, współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ocena ich spójności z innymi formami publicznego wsparcia w obszarze ekonomii społecznej, oraz wsparcia rozpoczynania działalności gospodarczej przez osoby młode. Natomiast w zakresie oceny zapotrzebowania na tzw. instrumenty inżynierii finansowej, znalazło się oszacowanie wielkości luki finansowej, wyrażonej poprzez wartość niezaspokojonych potrzeb rozwojowych czy inwestycyjnych wskazanych powyżej podmiotów. METODOLOGIA Dla zapewnienia trafności i rzetelności badania analiza oparta została na różnorodnych źródłach danych, w tym: analizie publicznych danych statystycznych (GUS:SOF-1, BAEL), wywiadach bezpośrednich, m.in. z przedstawicielami instytucji finansowych, ośrodków wsparcia ekonomii społecznej, wywiadach grupowych, m.in. z przedstawicielami przedsiębiorstw społecznych oraz instytucji oferujących wsparcie osobom młodym, badaniu ankietowym potencjalnych beneficjentów wsparcia, przeglądzie literatury polskiej i zagranicznej. Do szacunków luki finansowej wykorzystane zostały dane otrzymane w wyniku badań ankietowych, wraz z wykorzystaniem danych BAEL, a także analizy dokumentów, raportów ze statystyki publicznej oraz wnioski z analiz jakościowych.

4 DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZNYCH Przedsiębiorstwa społeczne zostały zdefiniowane jako organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą lub odpłatną statutową o przychodach co najmniej 10 tys. zł, spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy i niewidomych oraz spółki non-profit. Blisko 58% przedsiębiorstw społecznych poniosło w 2013 r. wydatki rozwojowe. Zaledwie 10% sfinansowało je za pomocą kredytu lub pożyczki. Jedną z poważniejszych barier dla rozwoju tych przedsiębiorstw jest dostęp do kapitału. Brak środków finansowych w minionym roku uniemożliwił realizację zaplanowanych działań rozwojowych 46% przedsiębiorstw społecznych. Średnia wartość niezrealizowanych wydatków wynosi 108 tys. zł. DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZNYCH Przyczyny niezrealizowania wydatków rozwojowych Przyczyna Organizacja pozarządowa Spółdzielnia socjalna Brak własnych pieniędzy na inwestycje 36% 31% Brak dostępu do dotacji 26% 23% Brak dostępu do kredytu lub pożyczki 11% 14% Brak dostępu do poręczenia 10% 10% Brak wiedzy o tym, jak zaplanować zwrot z inwestycji 6% 8% Niestabilna sytuacja podmiotu 11% 13% Źródło: Obliczenia własne. 3 Możliwość pozyskania dotacji oraz obawa przed ryzykiem związanym z kredytem zmniejszają zainteresowanie finansowaniem zwrotnym. Dla tych, którzy chcą skorzystać z kredytów, problemem jest spełnienie wymagań stawianych przez instytucje finansowe. Istniejąca oferta instytucji finansowych jest niedostosowana do potrzeb podmiotów ekonomii społecznej. Wynika to z niewielkiej liczby przedsiębiorstw społecznych oraz ich małej wiarygodności dla tych instytucji.

5 DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA OSÓB MŁODYCH W POLSCE Wykres 1. Powody, dla których PS nie starały się o pożyczkę lub kredyt Wolimy korzystać z dotacji 71% Obawiamy się ryzyka 65% Nie mamy wymaganych zabezpieczeń 49% Mamy wystarczające przychody własne 43% Nie spełnilibyśmy kryteriów 36% Nie planowaliśmy inwestycji 34% Formalności są zbyt uciążliwe 32% Nie znamy oferty 22% Inne? 20% Wymagałoby to od nas zbyt dużo pracy 17% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Źródło: Obliczenia własne na podstawie badań CATI (n = 751). 4 Luka niezrealizowanych wydatków rozwojowych organizacji pozarządowych wyniosła w 2013 roku 655 mln zł. Doświadczyło jej w 2013 roku 2,5 tys. NGO. Natomiast luka finansowa rozumiana jako brak uzyskania kredytu lub pożyczki zarówno przez organizacje pozarządowe, jak i przez spółdzielnie socjalne, wynosiła w 2013 roku 51,3 mln zł. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA OSÓB MŁODYCH W POLSCE Relatywnie duży, na tle krajów UE, jest odsetek osób w wieku lat prowadzących działalność gospodarczą (PL 5,5%, UE 4,4%). Udział osób samozatrudnionych wzrasta wraz z wiekiem (niemal 10% osób w wieku lat). Główną barierą powstrzymującą młodych przed rozpoczęciem działalności gospodarczej jest brak wystarczającego kapitału. O powodzeniu w utrzymaniu firmy, decyduje nie tylko posiadanie kapitału, ale odpowiednie przygotowanie do prowadzenia działalności, którego niestety młodym ludziom często brakuje.

6 Wykres 2. Problemy, na jakie trafiają młodzi ludzie zakładający działalność gospodarczą brak identyfikacji nisz ZUS i podatki brak wykwalifikowanych pracowników wysokie koszty lokalizacja wysoka biurokracja przepisy niskie dochody wysoka konkurencja brak pieniędzy brak dotacji brak informacji o instytucji brak wiedzy pozyskanie kredytu/pożyczki problem z rejestracją mały rynek zbytu pozyskanie klientów DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA OSÓB MŁODYCH W POLSCE obecni byli planujący Środki na rozpoczęcie działalności to głównie własne oszczędności, uzupełniane wsparciem finansowym rodziny. Finansowanie zwrotne (głównie rynkowe) odpowiada za blisko ¼ środków. 5 Wykres 3. Źródła finansowania rozpoczęcia działalności gospodarczej dotacje 16% oszczędności 50% rodzina 14% zwrotne 24% leasing 5% k/p konsumpcyjne 4% k/p bankowe 10% k/p inne 4% Finansowanie zewnętrzne, to w większości kredyty i pożyczki bankowe. Korzystanie z finansowania zwrotnego przekłada się na przeciętnie ponad dwukrotnie większe nakłady na rozpoczęcie działalności. Niemal 40% starających się o finansowanie zewnętrzne go nie otrzymuje. Przeciętna wysokość nieuzyskanego kredytu/pożyczki wynosi ok. 35 tys. zł.

7 PODSUMOWANIE Istnieje zapotrzebowanie na zwiększenie dostępu do finansowania zewnętrznego w formie zwrotnej, dla osób, które nie mogą go uzyskać na komercyjnych zasadach. Poza wsparciem finansowym istnieje zapotrzebowanie na doradztwo, wychodzące poza początkowy etap prowadzenia działalności gospodarczej. Oszacowana luka finansowa osób młodych (18 29 lat) rozpoczynających działalność gospodarczą: 134 mln zł w warunkach 2013 r.; dotyczyła ok. 3,8 tys. osób; ze względu na zmiany demograficzne, wartość ta będzie maleć w kolejnych latach. 6 Luka finansowa osób młodych rozpoczynających działalność obliczona na podstawie danych o nieuzyskanych kredytach lub pożyczkach w warunkach 2013 r. Jednostka Wartość Liczba osób w wieku lat mln 6,527 Stopa kreacji działalności proc. osób 0,64 Liczba nowych działalności osoby Procent osób w luce proc. osób 9,22 Liczba osób w luce osoby Przeciętna luka zł na działalność Luka ogółem mln zł 133,94 Źródło: Obliczenia własne. PODSUMOWANIE Istnieje potrzeba szerszego niż dotychczas wspierania zarówno osób młodych, jak i podmiotów ekonomii społecznej z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych. Przedsiębiorstwa społeczne w przyszłości należy tworzyć odpowiedni miks instrumentów: dla rozpoczynających działalność głównym instrumentem powinny być dotacje na rozpoczęcie działalności, uzupełnione o instrumenty zwrotne dla przedsiębiorstw społecznych szybko się rozwijających i napotykających barierę dostępu do kapitału; dla funkcjonujących powyżej 12 miesięcy, podstawowym instrumentem rozwoju powinny być instrumenty zwrotne, z możliwością przyzna-

8 nia dotacji projektom o szczególnie wysokich korzyściach społecznych lub zastosowania mechanizmu mieszanego w przypadku przedsięwzięć przyczyniających się do tworzenia nowych miejsc pracy; katalog instrumentów zwrotnych powinien być stopniowo rozbudowywany o system poręczeń oraz instrumenty kapitałowe. PODSUMOWANIE Osoby młode obok wsparcia finansowego, zwrócenie większej uwagi na problemy inne niż tylko dostęp do środków finansowych, tworzenie kompleksowej oferty wsparcia, w której instrumenty finansowe będą tylko jednym z elementów dostępnej oferty. wsparcie w PO WER powinno opierać się na pożyczkach, udzielanych na preferencyjnych zasadach, jednak bez umarzalności części kapitału czy łączenia z dotacjami; pomoc nie powinna się ograniczać jedynie do wsparcia finansowego powinno stanowić ono element szerszej usługi doradczej dla osób rozpoczynających działalność. Istotne jest także zapewnienie spójności całego systemu wsparcia, tj. oferty PO WER, działań publicznych służb zatrudnienia oraz wdrażanej w województwach interwencji w ramach poszczególnych RPO. Instrumenty powinny być skonstruowane tak, żeby nie wypierały innych form finansowania, tylko stanowiły ich uzupełnienie (minimalizacja zakłóceń rynku) co zostało uwzględnione w szczegółowych propozycjach konstrukcji instrumentów. 7

9 Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Departament Europejskiego Funduszu Społecznego ul. Wspólna 2/ Warszawa tel. (+48 22) fax (+48 22) pokl@cpe.gov.pl Infolinia EFS: EFS płatne jak za połączenia lokalne Publikacja bezpłatna Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego