Problemy dostępu absolwentów uczelni do zawodów regulowanych Bartłomiej Banaszak, Rzecznik Praw Absolwenta XXXVIII Posiedzenie Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego Warszawa, 14 listopada 2013 r.
Zawody regulowane Zawód regulowany - zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1) ustawy z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej to zespół czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymagań kwalifikacyjnych i warunków określonych w odrębnych polskich przepisach [ ] Szacuje się, że obecnie w każdym państwie członkowskim UE występuje średnio 157 zawodów regulowanych [Komunikat Komisji Europejskiej z dn. 2 października 2013 r. dotyczący oceny krajowych regulacji w zakresie dostępu do zawodów] W Polsce 372 zawody (z momencie rozpoczęcia prac nad deregulacją Polska rekordzistą; aktualnie prawdopodobnie więcej zawodów regulowanych jest w Czechach)
Przesłanki regulowania zawodów Powiązanie danego zawodu z funkcją publiczną, jaką realizuje on w zastępstwie organów administracji publicznej; Przynależność do grupy zawodów zaufania publicznego; Rola danego zawodu w zapewnianiu bezpieczeństwa lub porządku publicznego, osobistego i bezpieczeństwa obrotu prawnego; Konieczność zapewnienia minimum kompetencji dla rozpoczęcia świadczenia usług określonego rodzaju. [Źródło: Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów I transza deregulacyjna]
Negatywne skutki reglamentacji dostępu do zawodów (I) Niższy poziom zatrudnienia w zawodach objętych regulacją Regulacje mogą szkodzić tworzeniu nowych miejsc pracy, gdyż wprowadzają segmentację na rynkach pracy i utrudniają dopasowanie podaży pracy do zmian w preferencjach konsumentów. W konsekwencji występujące w niektórych zawodach niedobory pracowników nie są w wystarczającym stopniu uzupełniane, ponieważ mobilność wewnątrz danej grupy zawodowej i pomiędzy grupami zawodowymi jest utrudniona przez regulacje. Zmniejszanie lub usuwanie barier wejścia mogłoby ułatwić młodym ludziom dostęp do krajowego rynku pracy, a jednocześnie sprzyjać mobilności przedstawicieli wolnych zawodów z innych państw członkowskich. [ ] Badania w USA, gdzie regulacje różnią się między stanami, można porównać wpływ regulacji na gospodarkę w stanach regulujących dostęp i nieregulujących dostępu do zawodów. W USA stwierdzono, na przykład, że wzrost zatrudnienia w przypadku niektórych zawodów był o 20% wyższy w stanach, które nie regulują dostępu do nich Z kolei z badań prowadzonych w Niemczech wynika, że regulowanie zawodów może negatywnie wpływać na mobilność przedstawicieli wolnych zawodów między zawodami, gdyż nie pozwala im szybko reagować na możliwości pojawiające się na rynku pracy [Komunikat Komisji Europejskiej z 2 października br.]
Negatywne skutki reglamentacji dostępu do zawodów (II) Zmniejszenie elastyczności rynku pracy; Negatywne skutki odczuwane przez przedstawicieli innych profesji powiązanych z zawodami regulowanymi; Spadek innowacyjności w obrębie regulowanej profesji; Niekorzystny wpływ także na rozwój gospodarczy państwa - obniżenie konkurencyjności; Wzrost cen i spadek dostępności usług dla najuboższych członków społeczeństwa; Zwiększanie kosztów funkcjonowania państwa [na podstawie uzasadnienia do projektu I ustawy deregulacyjnej]; Brak jest badań, które potwierdzają, iż regulacje podwyższają jakość usług [zwraca na to uwagę Komunikat Komisji Europejskiej z 2 października br.]
Prace nad deregulacją dostępu do zawodów Deregulacja vs. Dereglamentacja; I transza 51 zawodów (ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów); II transza 91 zawodów (projekt ustawy przedmiotem obrad Komisji Nadzwyczajnej do spraw związanych z ograniczaniem biurokracji Sejmu RP); III transza 104 zawody (projekt ustawy w trakcie uzgodnień międzyresortowych); IV transza rozpoczęte konsultacje sondażowe on-line; Ewaluacja ex-post; Rola Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz RPA ułatwienie dostępu absolwentów uczelni do rynku pracy.
Bariery w dostępie absolwentów do wykonywania zawodów regulowanych (I) Sztywne regulacje w zakresie wykształcenia: odniesienie do nazw kierunków studiów (niespójność z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym); zablokowany dostęp do zawodu dla absolwentów kierunków pokrewnych; studia podyplomowe. Wymagania w zakresie stażu/praktyki zawodowej/aplikacji: restrykcyjne wymogi w zakresie okresu praktyki zawodowej - znaczne przesunięcie terminu wejścia na rynek pracy; niewliczania do okresu praktyki zawodowej pracy spełniającej merytoryczne kryteria praktyki odbywanej przed ukończeniem studiów; nieuwzględnianie praktyki objętej programem studiów. Ograniczenie dostępu do praktyki zawodowej itp. będącej warunkiem uzyskania uprawnień: związane z koniecznością zatrudnienia; Koszty.
Bariery w dostępie absolwentów do wykonywania zawodów regulowanych (II) Egzaminy: podwójne egzaminowanie (z wiedzy i umiejętności będących częścią programu kształcenia na studiach wyższych); koszty; egzamin przeprowadzany przez korporację/członkowie komisji delegowani w większości przez korporację, czyli przyszłych konkurentów. Absurdalne regulacje; Problem wyzysku; Niestabilność przepisów kluczowe regulacje dotyczące dostępu na poziomie rozporządzeń (budzi to wątpliwości konstytucyjne); Bariery nieformalne; Zachowania nieetyczne.
TOP 10 zawodów regulowanych związanych z najbardziej restrykcyjnymi lub absurdalnymi z perspektywy absolwenta uczelni zasadami dostępu (nie-ranking zestawienie bardzo subiektywne)
10. Rehabilitacja lecznicza (przypadek absolwentów pedagogiki specjalnej)
Świadczenia z zakresu rehabilitacji leczniczej (I) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej; Rehabilitacja osób z dysfunkcją słuchu i mowy: na podstawie dopiero co uchylonych przepisów, świadczeń tych może udzielać m.in. pedagog posiadający ukończone studia podyplomowe z zakresu surdopedagogiki lub pedagog z pięcioletnim stażem pracy z dziećmi z uszkodzonym słuchem, a także logopeda posiadający tytuł specjalisty w dziedzinie surdologopedii lub studia podyplomowe w zakresie surdologopedii; Absolwent studiów z zakresu surdopedagogiki (prowadzonych obecnie jako specjalność w ramach pedagogiki specjalnej przez kilka uczelni pedagogicznych), chcąc wykonywać przedmiotowe świadczenia, musiałby dodatkowo odbyć odpłatne studia podyplomowe, także w zakresie surdopedagogiki lub legitymować się pięcioletnim stażem pracy; Problem rozwiązany w nowym rozporządzeniu.
Świadczenia z zakresu rehabilitacji leczniczej (II) Rehabilitacja osób z dysfunkcją narządu wzroku: problem absolwentów pedagogiki specjalnej na specjalności tyflopedagogika; problem analogiczny do przypadku absolwentów surdopedagogiki, ale nierozwiązany (był zgłaszany przez MNiSW w ramach uzgodnień międzyresortowych); absolwenci studiów w zakresie tyflopedagogiki nie będą mogli wykonywać zawodu dopóki nie ukończą odpłatnych studiów podyplomowych, także w zakresie tyflopedagogiki, lub nie będą się legitymować trzyletnim stażem pracy. Rehabilitacja neurologiczna: problem absolwentów studiów w zakresie pedagogiki terapeutyczno-leczniczej lub neuropedagogiki prowadzonych aktualnie jako specjalność w ramach studiów w zakresie pedagogiki specjalnej - nie mogą być zatrudnieni, m.in. w poradniach neurologicznych; problem nierozwiązany (był zgłaszany przez MNiSW w ramach uzgodnień międzyresortowych). Rehabilitacja kardiologiczna: problem absolwentów studiów w zakresie pedagogiki terapeutyczno-leczniczej prowadzonych aktualnie jako specjalność w ramach studiów w zakresie pedagogiki specjalnej - nie mogą być zatrudnieni, m.in. w poradniach kardiologicznych; problem nierozwiązany (był zgłaszany przez MNiSW w ramach uzgodnień międzyresortowych). Wadliwie skonstruowane wymagania kwalifikacyjne w odniesieniu do absolwentów studiów z zakresu: terapii zajęciowej, fizjoterapii, logopedii
9. Doradca podatkowy
Doradca podatkowy wymogi kwalifikacyjne Posiadanie wykształcenia wyższego; Pełna zdolność do czynności prawnych, pełnia praw publicznych, niekaralność, nieskazitelny charakter i rękojmia prawidłowego wykonywania zawodu doradcy podatkowego; Zdanie egzaminu na doradcę podatkowego, składającego się z części pisemnej i ustnej: zdawalność egzaminów na doradcę podatkowego nieznacznie przekracza 1/3 (zgodnie z danymi za okres I 2005 V 2012); Odbycie, po zdaniu egzaminu, 2-letniej, szczegółowo regulowanej, praktyki zawodowej: 2-miesięcznej w urzędzie skarbowym; 2-miesięcznej w izbie skarbowej; 2-miesięcznej w urzędzie kontroli skarbowej; 18-miesięcznej u doradcy podatkowego lub w spółce doradztwa podatkowego.
Szeroki zakres czynności, przy których wymagana jest licencja doradcy podatkowego Udzielanie podatnikom, płatnikom i inkasentom, na ich zlecenie lub na ich rzecz, porad, opinii i wyjaśnień z zakresu ich obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami; Prowadzenie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, ksiąg podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielanie im pomocy w tym zakresie; Sporządzanie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, zeznań i deklaracji podatkowych lub udzielanie im pomocy w tym zakresie; Reprezentowanie podatników, płatników i inkasentów w postępowaniu przed organami administracji publicznej i w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych.
8. Rzeczoznawca samochodowy
Dostęp do zawodu rzeczoznawcy samochodowego Wyższe wykształcenie (technikum samochodowe nie; studia humanistyczne tak) 5-letnia praktyka zawodowa w dziedzinie związanej z motoryzacją (niezależnie od wykształcenia; dotyczy także tzw. specjalności samochodowych na uczelniach technicznych) Prawo jazdy kategorii A, B oraz C1 lub C Niekaralność (wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne) Certyfikat w zakresie rzeczoznawstwa samochodowego wydany przez jednostkę akredytowaną w polskim systemie akredytacji aktualnie trzy jednostki akredytowane w praktyce: konieczność rocznej lub dwuletniej praktyki w charakterze rzeczoznawcy majątkowego (na rzecz rzeczoznawcy z uprawnieniami); wykonanie 30 ekspertyz Jeden z nielicznych zawodów, w których liczba uprawnionych nie rośnie Istotne ułatwienia dla absolwentów studiów kierunkowych w projekcie II ustawy deregulacyjnej
7. Geolog (przypadek absolwentów Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH)
Bariery w dostępie do samodzielnego wykonywania zawodu geologa (I) 12 kategorii kwalifikacji Wymogi w zakresie praktyki zawodowej: długi okres obowiązkowej praktyki 3 lata; niewliczanie do okresu praktyki zawodowej pracy spełniającej merytoryczne kryteria praktyki odbywanej przed ukończeniem studiów (praktyka komisji kwalifikacyjnej, brak podstaw w przepisach!) i praktyki przewidzianej programem studiów. Niestabilność przepisów: kluczowe wymogi kwalifikacyjne określone są w rozporządzeniu (wątpliwości natury konstytucyjnej); osoby, które przed kilku laty wybrały określony kierunek studiów kierując się m.in. możliwością uzyskania po nich uprawnień, obecnie są jej pozbawione; ostatnia zmiana, znacznie zaostrzająca wymogi kwalifikacyjne, w grudniu 2011 r. (po expose Premiera zapowiadającym deregulację).
Bariery w dostępie do samodzielnego wykonywania zawodu geologa (II) Sztywne określenie nazw kierunków studiów: niespójność z przepisami ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym i zasadą autonomii programowej uczelni, eliminująca możliwość nabycia uprawnień przez absolwentów kierunków pokrewnych; problem poważny zwłaszcza dla absolwentów Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH (3904 studentów w semestrze zimowym roku akademickiego 2012/2013; 1073 na kierunku górnictwo i geologia; problem dotyczy pozostałych studentów); wprowadzenie wymogu odbycia studiów podyplomowych dla absolwentów kierunków obejmujących nauki geologiczne; absolwent inżynierii środowiska AGH, specjalność ochrona wód i geotechnika lub hydrogeologia stosowana i geotechnika, chcąc zdobyć uprawnienia w zakresie V (m.in. określanie warunków hydrogeologicznych związanych z zamierzonym wykonywaniem odwodnień budowlanych otworami wiertniczym) jest zmuszany do odbycia kosztownych studiów podyplomowych (kosztowność studiów polega także na konieczności dojazdów na zjazdy w innym mieście), które programowo mają mniejszy związek z kategorią V uprawnień, niż studia wyższe, które ukończył; literalna interpretacja przepisów może zupełnie zablokować dostęp do zawodu - studia podyplomowe z zakresu zdecydowanej większości kategorii nie są w ogóle organizowane. Egzamin
6. Zawody okołomedyczne
Zawody okołomedyczne podstawowe bariery (I) Opinia RPA w sprawie ułatwienia dostępu do wykonywania tzw. zawodów okołomedycznych dotyczy m.in. dietetyka, logopedy, terapeuty zajęciowego, specjalisty psychoterapii uzależnień i instruktora terapii uzależnień, specjalisty terapii uzależnień, technika elektroradiologa, technika ortopedy, inżyniera medycznego, fizyka medycznego Wnioski oparte na opiniach uzyskanych z kilkudziesięciu wydziałów, instytutów i innych jednostek uczelnianych prowadzących studia m.in. z zakresu pedagogiki specjalnej, fizyki medycznej, żywienia człowieka, inżynierii biomedycznej Niespójność wymogów kwalifikacyjnych z przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym polegająca na odwoływaniu się do konkretnych nazw kierunków studiów i nazw specjalności oraz sztywnym określaniu liczby godzin zajęć dydaktycznych z określonych treści faworyzowanie absolwentów kierunków studiów o właściwych nazwach i dyskryminacja absolwentów kierunków pokrewnych niezależnie od zakresu ukończonych studiów; sztywność przepisów uniemożliwiająca sprawne reakcje na postęp w technologii, medycynie i edukacji oraz prowadząca do licznych absurdów; dążenie do bardzo wąskiej specjalizacji już na poziomie studiów, co może utrudnić absolwentom kierunków medycznych elastyczne poruszanie się na rynku pracy.
Zawody okołomedyczne podstawowe bariery (II) Niestabilność przepisów: określenie, w przypadku większości zawodów, zasadniczych wymogów kwalifikacyjnych w rozporządzeniu, zazwyczaj w załącznikach do rozporządzeń; możliwość wykonywania świadczeń w zakresie wybranych zawodów jest uwzględniona zazwyczaj w więcej niż jednym rozporządzeniu; sytuacja, w której to minister ustanawia zasadnicze wymogi kwalifikacyjne na poziomie rozporządzenia, budzi wątpliwości natury konstytucyjnej. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 2007 r. (sygn. akt K 36/06) określenie warunków wykonywania zawodu lub czynności zawodowych należy do spraw o fundamentalnym znaczeniu z punktu widzenia wolności wykonywania zawodu. Sprawy te muszą być unormowane w ustawie i nie mogą być przekazywane do unormowania w drodze rozporządzenia. Ustawa, uzależniając wykonywanie określonych czynności zawodowych od wymogu posiadania odpowiednich kwalifikacji, musi sprecyzować bliżej wymagania dotyczące tych kwalifikacji, tak aby jej adresaci mogli ustalić na podstawie jej przepisów, czy mogą dokonywać takich czynności. Wątpliwości dotyczące restrykcyjności wymagań kwalifikacyjnych w przypadku niektórych zawodów.
Przykłady absurdów (I) Absolwenci technologii żywności i żywienia człowieka w specjalności żywienie człowieka i dietetyka, chcąc uzyskać uprawnienia dietetyka, musieliby rozpocząć od nowa studia na kierunku o nazwie dietetyka. Osoby, które ukończyły studia z zakresu inżynierii biomedycznej, aby być zatrudnione na stanowisku inżyniera medycznego są zmuszone odbyć specjalizację z zakresu inżynierii medycznej (której program, w opinii przedstawicieli niektórych uczelni, pokrywa się w istotnej części lub nawet w całości z programem studiów). Tymczasem na liście podmiotów prowadzących specjalizację z zakresu inżynierii medycznej widnieje tylko jedna jednostka, która dysponuje 12 miejscami na specjalizacji (2012-4356 studentów studiujących na 15 uczelniach).
Przykłady absurdów (II) Fizykiem medycznym jest osoba posiadająca tytuł specjalisty w dziedzinie fizyki medycznej. Jednakże aby być dopuszczonym do specjalizacji trzeba ukończyć jeden kierunków wymienionych we właściwym rozporządzeniu, których sztywna lista uwzględnia fizykę, fizykę techniczną i inżynierię biomedyczną. Nie uwzględnia natomiast fizyki medycznej, co w opinii przedstawicieli niektórych jednostek prowadzących studia z tego zakresu prowadzi do absurdalnej interpretacji, w której absolwenci fizyki medycznej są pozbawieni możliwości zdobycia uprawnień fizyka medycznego; Kandydat na protetyka słuchu musi ukończyć studia wyższe na kierunku lub w specjalności protetyka słuchu obejmujące co najmniej 700 godzin kształcenia w zakresie niezbędnym do przygotowania do wykonywania zawodu protetyka słuchu i uzyskanie tytułu licencjata, inżyniera, magistra lub magistra inżyniera. Studia wyższe na kierunku o nazwie protetyka słuchu nie są aktualnie prowadzone na żadnej uczelni. Jedyna znana specjalność o nazwie protetyka słuchu jest prowadzona w UAM w ramach kierunku akustyka prowadzonego na Wydziale Fizyki i tylko jej absolwenci mogą zostać w świetle aktualnych przepisów protetykami.
5. Architekt i inżynier budownictwa
Uprawnienia budowlane Skomplikowana siatka uprawnień w projekcie ustawy deregulacyjnej to grupa 35 zawodów 9 specjalności (architektoniczna, konstrukcyjno-budowlana, drogowa, mostowa, kolejowa, wyburzeniowa, telekomunikacyjna, instalacyjna w zakresie sieci, instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych; instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych; Zakresy uprawnień: do projektowania bez ograniczeń i sprawdzania projektów architektonicznobudowlanych; do projektowania w ograniczonym zakresie; do kierowania robotami budowlanymi bez ograniczeń; do kierowania robotami budowlanymi w ograniczonym zakresie.
Wymogi kwalifikacyjne Odpowiednie wykształcenie lub wykształcenie pokrewne; Praktyka zawodowa. Zgodnie z art. 14 ust 4 ustawy Prawo budowlane praca polegająca na bezpośrednim uczestnictwie w pracach projektowych albo na pełnieniu funkcji technicznej na budowie pod kierownictwem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia budowlane, a w przypadku odbywania praktyki za granicą pod kierunkiem osoby posiadającej uprawnienia odpowiednie w danym (można ją rozpocząć po 3-roku studiów) w zależności od zakresu uprawnień 2-3 lata; Egzamin na uprawnienia przeprowadzony przez odpowiednią izbę; Podstawowy problem uzależnienie uzyskania uprawnień od odbycia wieloletniej praktyki zawodowej, które idzie w parze z rozwiązaniami sprzyjającymi ograniczeniu możliwości odbycia tej praktyki.
Problemy w dostępie do praktyki zawodowej (I) Przedsiębiorstwa budowlane oraz, zwłaszcza, biura projektowe niechętnie przyjmują studentów i absolwentów na praktyki, nie są skore do wyznaczania mentorów - osób odpowiedzialnych za prowadzenie praktykantów; Długi okres obowiązkowej praktyki zawodowej. Np. w przypadku praktyki odbywanej przez adeptów architektury, okres ten należy do zdecydowanie najdłuższych w Europie (tylko w 5 państwach UE okres taki sam lub dłuższy); Możliwość odbycia praktyki nie jest zależna od żadnych obiektywnych przesłanek. Wśród studentów panuje przekonanie, najprawdopodobniej wcale nie bezzasadne, iż praktykę płatną oraz zapewniającą odpowiednią jakość przyuczania do zawodu, można uzyskać zazwyczaj po znajomości ; Młodzi adepci architektury i budownictwa, jeżeli w ogóle uzyskują praktykę, to zazwyczaj na warunkach wyjątkowo trudnych, przede wszystkim bez wynagrodzenia i bez oficjalnego zatrudnienia.
Problemy w dostępie do praktyki zawodowej (II) Praktykanci spotykają się z karygodną sytuacją, w której nie mogą uzyskać podpisu w dzienniku praktyki zawodowej, mimo faktycznego odbycia praktyki; Osoby kończące edukację na pierwszym stopniu studiów chcąc zdobyć uprawnienia w ograniczonym zakresie nie mogą odbywać praktyk u osób posiadających uprawnienia w ograniczonym zakresie, tylko u osób z pełnymi uprawnieniami, co dodatkowo zmniejsza dostęp do praktyk. Praktyka odbywana w ramach studiów nie jest zaliczana do okresu praktyki zawodowej. To systemowy błąd, wydłużający faktyczny okres praktyki, zachęcający studentów kierunków technicznych do traktowania z lekceważeniem praktyki realizowanej podczas studiów, a uczelnie z kolei zniechęcający do współpracy z rynkiem pracy i samorządem zawodowym przy realizacji programu kształcenia.
Inne bariery Sztywne regulacje dotyczące odpowiedniego wykształcenia, niekorzystne dla absolwentów niektórych kierunków: absolwenci studiów inżynierskich na studiach z zakresu geotechniki nie mogą zdobyć uprawnień budowlanych w specjalizacji geotechnicznej; absolwenci studiów w zakresie ochrony środowiska ok. 10 lat temu pozbawieni zostali możliwości zdobycia uprawnień budowlanych instalacyjno-sanitarnych w ograniczonym zakresie. Egzamin: koszty odniesione do minimalnego wynagrodzenia za pracę (50% - postępowanie kwalifikacyjne; 50% - egzamin); egzamin przeprowadzany przez izby; egzamin zawodowy przeprowadzany jest poza Polską w 14 pośród 27 państw członkowskich. Spośród krajów, w których funkcjonuje obowiązek egzaminu, w ośmiu przestrzegana jest zasada niezależności instytucji egzaminującej od izby zawodowej.
4. Notariusz (do sierpnia 2013 r.)
Podstawowe warunki uzyskania uprawnień (do sierpnia br.) Ukończenie wyższych studiów prawniczych i uzyskanie tytułu magistra prawa lub zagranicznych studiów prawniczych uznanych w Rzeczypospolitej Polskiej. Obywatelstwo polskie. Ukończenie 2,5 rocznej aplikacji notarialnej prowadzonej przez samorząd notarialny (Warunkiem odbywania aplikacji jest zatrudnienie przez notariusza lub radę izby notarialnej albo posiadanie patrona). Złożenie egzaminu notarialnego składającego się z trzech części pisemnych, w tym testowej oraz dwóch części obejmujących zadania. Odbycie asesury co najmniej 2 lata.
Bariery w dostępie do zawodu notariusza a deregulacja Kluczowe bariery w dostępie: egzamin notarialny oraz formuła asesury Niska zdawalność egzaminu notarialnego W 2012 r. egzamin zdało około 40% kandydatów; Drastyczny wzrost objętości zadań: Termin egzaminu 15-17 lipca 2009 r. 21-23 października 2009 r. 9-11 czerwca 2010 r. 7-9 września 2011 r. 4-6 września 2012 r. Rozmiar kazusu na opinię prawną Rozmiar kazusu na pierwszy projekt aktu notarialnego Rozmiar kazusu na drugi projekt aktu notarialnego Liczba instytucji prawnych do opisu w drugim akcie notarialnym Źródło: List aplikantów notarialnych do Ministra Sprawiedliwości w sprawie zasad przeprowadzania egzaminu notarialnego Procent ocen negatywnych z egzaminu 0,3 strony A4 0,6 strony A4 1 strona A4 13 0% 1 strona A4 0,5 strony A4 1 strona A4 13 28% 0,3 strony A4 1 strona A4 1,3 strony A4 16 32% 0,6 strony A4 2,5 strony A4 3,5 strony A4 25 42% 3 strony A4 2, 5 strony A4 5 stron A4 37 59%
Bariery w dostępie do zawodu notariusza a deregulacja Problemem dostęp do asesury: Wpisanie na listę asesorów nie było zależne od posiadania wysokich kompetencji, ale od przedstawienia promesy zatrudnienia; Problem stał się realny rok temu znaczny wzrost liczby aplikantów. Wśród zgłaszanych problemów przypadki niewyznaczania patrona aplikanta; Efekt deregulacji: Zniesienie asesury; Wydłużenie aplikacji do 3,5 roku; Wprowadzenie przepisów zabezpieczających prawo osoby, która zdała egzamin wstępny na aplikację do szkolenia; Zniesienie części testowej egzaminu; Korzystne rozwiązania dla osób będących w okresie przejściowym.
3. Rzeczoznawca majątkowy
Wymogi kwalifikacyjne Wykształcenia wyższe magisterskie; Ukończenie studiów podyplomowych w zakresie wyceny nieruchomości (możliwość zwolnienia ze studiów podyplomowych w przypadku ukończenia studiów, które spełniają wymogi programowe dla studiów podyplomowych); Odbycie tzw. praktyki zawodowej w zakresie wyceny nieruchomości; Wynik pozytywny postępowania kwalifikacyjnego, w tym egzaminu: cześć pisemna i część ustna; zdawalność na egzaminie na rzeczoznawców jest bardzo niska (średnio w 2012 r. 34% na części pisemnej i 53% na części ustnej, do której dopuszczone były tylko osoby, które zaliczyły pozytywnie część pisemną); Sygnały o uznaniowości oceny części ustnej.
Problemy związane z tzw. praktyką zawodową Praktyka polega głównie na konsultacjach, których częstotliwość waha się w zależności od prowadzącego praktykę, oraz samodzielnym zdobywaniu materiału do operatów szacunkowych (bariery związane z niemożnością uzyskania materiału do operatu); Koszt praktyki waha się w zależności od tego czy ma ona charakter grupowy (jest prowadzona przez przedsiębiorcę lub organizację zawodową), czy też indywidualny (prowadzona przez osobę uprawnioną). W posiadaniu Rzecznika są udokumentowane przypadki pobierania od praktykantów opłat przekraczających 5 tys. złotych w przypadku pierwszego rodzaju praktyki, a w przypadku praktyki indywidualnej opłat sięgających nawet 17 tys. złotych; Przyjęte jest, że praktykant oprócz opłaty dla prowadzącego praktykę i opłaty za dziennik praktyki, musi uiścić opłatę kilkuset złotych na rzecz lokalnego stowarzyszenia rzeczoznawców majątkowych; W ciągu ostatnich pięciu lat wzrosła prawie dwukrotnie liczba wydanych dzienników praktyki zawodowej, co nie przełożyło się na wzrost liczby nadanych uprawnień w tym okresie.
Dostęp młodych do zawodu rzeczoznawcy majątkowego To nie jest zawód dla młodych: według stanu na dzień 3 kwietnia 2013 r. wśród 5508 osób posiadających prawo wykonywania zawodu rzeczoznawcy majątkowego aż 64,7% to osoby w wieku powyżej 50 lat ( 35,4% to osoby w wieku powyżej 60 lat); jedynie 138 osób posiadających prawo wykonywania zawodu rzeczoznawcy to osoby poniżej 30 roku życia (2,5%), a odsetek rzeczoznawców w wieku 40 lat i poniżej wynosi ok. 19%. Zawód zdominowany przez osoby, które uzyskały uprawnienia w latach 1992-1997 na podstawie ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne: uprawnienia w zakresie szacowania nieruchomości zdobyło 3212 osób, czyli zdecydowanie więcej niż połowa osób aktualnie uprawnionych do wykonywania zawodu i znacznie więcej niż w czasie piętnastu lat obowiązywania ustawy o gospodarce nieruchomościami; w okresie 1992-1997 każdego roku uprawnienia zdobywały średnio 582 osoby, natomiast w latach 2009-2012 uprawnienia zdobyło 748 osób, co daje średnią 187 osób na rok; Osoby te uzyskują korzyści finansowe związane z organizacją praktyki zawodowej (aby prowadzić praktyki należy posiadać uprawnienia co najmniej od pięciu lat); Osoby te zasiadają w podkomisji kwalifikacyjnej do spraw szacowania nieruchomości (spośród 70 członków, 68 to osoby, które uzyskały uprawnienia w latach 1992-1997). Ułatwienia wprowadzone na mocy I ustawy deregulacyjnej.
2. Diagnosta laboratoryjny (przypadek absolwentów mikrobiologii)
Warunki dostępu do wykonywania zawodów diagnosty laboratoryjnego Art. 7 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej: diagnostą laboratoryjnym jest osoba, która: 1) ukończyła studia wyższe na kierunku analityka medyczna i uzyskała tytuł zawodowy magistra lub 2) ukończyła studia wyższe na kierunkach: a) biologia lub farmacja i uzyskała tytuł zawodowy magistra, b) chemia lub biotechnologia i uzyskała tytuł zawodowy magistra lub magistra inżyniera, c) weterynaria i uzyskała tytuł zawodowy lekarza weterynarii oraz odbyła kształcenie podyplomowe, o którym mowa w art. 7a, potwierdzone egzaminem, albo uzyskała specjalizację I lub II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie analityki klinicznej, diagnostyki laboratoryjnej, mikrobiologii lub toksykologii, lub 3) ukończyła studia wyższe na kierunku lekarskim i uzyskała tytuł zawodowy lekarza oraz odbyła kształcenie podyplomowe [ ]
Zablokowanie absolwentom mikrobiologii dostępu do zawodu (I) Mikrobiolodzy byli uwzględnieni w brzmieniu art. 7 ustawy, które obowiązywało w latach 2001-2004 (obok analityki medycznej, biologii, biotechnologii, chemii, farmacji oraz tytuł lekarza; obowiązywał wówczas egzamin) Całkowite wyeliminowanie z możliwości nabywania uprawnień zawodowych absolwentów studiów z zakresu mikrobiologii, którzy w świetle nowych przepisów przyjętych w 2004 r. nie mogą podejmować czynności diagnostycznych, m.in. w laboratoriach mikrobiologicznych Skala problemu będzie rosła: liczba studentów mikrobiologii na Uniwersytecie Łódzkim i Uniwersytecie Szczecińskim wzrosła z 26 osób w 2008 r. do 250 osób w 2012 r. studia mikrobiologiczne prowadzi także Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny oraz, od roku akademickiego 2013-2014, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Zablokowanie absolwentom mikrobiologii dostępu do zawodu (II) Możliwość dojścia do pełnych uprawnień mają absolwenci takich kierunków, jak: chemia, biologia, farmacja i weterynaria. Muszą oni po ukończeniu studiów odbyć studia podyplomowe z zakresu analityki medycznej. Mikrobiolodzy mają natomiast zablokowane wszystkie furtki. Absolwent mikrobiologii nie ma uprawnień do samodzielnego wykonywania mikrobiologicznego badania laboratoryjnego płynów ustrojowych, wydzielin, wydalin i tkanek pobranych dla celów profilaktycznych, diagnostycznych i leczniczych lub sanitarnoepidemiologicznych. Absolwent studiów na kierunku mikrobiologia (np. w specjalności mikrobiologia medyczna i diagnostyka medyczna) nie może odbyć specjalizacji w zakresie mikrobiologii medycznej, ponieważ po prostu nie może być diagnostą (W wykazie 13 dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których diagnosta laboratoryjny może odbywać specjalizację, znajduje się mikrobiologia medyczna.). O tytuł specjalisty mikrobiologii (w wykazie dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być uzyskiwany tytuł specjalisty, znajduje się mikrobiologia) może starać się absolwent studiów na kierunku biologia lub biotechnologia [ale nie mikrobiologia], który wykonywał co najmniej przez okres jednego roku w ciągu ostatnich 3 lat czynności zawodowe zgodne z programem specjalizacji w odpowiedniej dziedzinie, ale w ramach diagnostyki laboratoryjnej, do której dostęp dla mikrobiologów jest zablokowany.
Zablokowanie absolwentom mikrobiologii dostępu do zawodu (III) Opinia pracodawców: na potrzebę nadania uprawnień absolwentom mikrobiologii bardzo mocno zwracają uwagę kierownicy laboratoriów. Według kierowników laboratoriów, mikrobiolodzy mają kluczowe znaczenie w laboratoriach, zwłaszcza w pracowniach mikrobiologicznych, a także w pracowniach serologicznych i immunologicznych. Aktualne przepisy ustawy o diagnostyce laboratoryjnej są niespójne z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, ponieważ odnoszą się do konkretnych nazw kierunków studiów.
1. Rzecznik patentowy
Rzecznik patentowy zawodem zamkniętym Liczba uprawnionych nie rośnie: w zdecydowanej większości zawodów regulowanych, niezależnie od skali barier w dostępie do zawodu, liczba osób uprawnionych do wykonywania zawodu rośnie. Dotyczy to m.in. zawodów prawniczych: adwokatów, radców prawnych, notariuszy i komorników. Rzecznik patentowy jest w tym kontekście zawodem wyjątkowym. W 2005 r. liczba osób uprawnionych do wykonywania zawodu wynosiła 1000 osób, natomiast w 2012 r. 989; Niewielka liczba osób przystępujących do aplikacji; Niepokojąco zmniejszył się odsetek osób, które zakończyły egzamin wstępny na aplikację (tzw. egzamin konkursowy) z wynikiem pozytywnym; Przepisy prawne pozwalają rzecznikom patentowym na nieporównywalny do innych zawodów regulowanych poziom kontroli nad skalą dopływu potencjalnej konkurencji.
Bariery w dostępie do zawodu rzecznika patentowego (I) Rzadki i nieregularny nabór na aplikację Aktualnie prowadzona aplikacja rozpoczęła się w 2012 r., poprzednia w 2008 r. Przepisy nie precyzują z jaką częstotliwością powinien się odbywać nabór na aplikację, a decyzję w tym zakresie pozostawiają Krajowej Radzie Rzeczników Patentowych, co generuje poczucie niepewności u potencjalnych kandydatów. W obecnym stanie prawnym rzecznicy mogliby nawet, pozostając w zgodzie z prawem, nie organizować naboru na aplikację w ogóle. Koszty aplikacji Wysokość opłaty za każdy rok aplikacji jest równa trzykrotności przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (aktualnie 10 565 złotych, kwota ta jednak każdego roku wzrasta), a więc maksymalnej kwocie, jaką dopuszcza ustawa. Łącznie ponad 30 000 złotych.
Bariery w dostępie do zawodu rzecznika patentowego (II) Długość trwania aplikacji (3 lata) Tryb przeprowadzenia egzaminu konkursowego -> sprzyja uznaniowości oceny i nieweryfikowalności wyników. Część ustna obejmuje m.in. tłumaczeniu tekstu z zakresu terminologii prawnej lub technicznej, według wyboru kandydata, z języka angielskiego, francuskiego lub niemieckiego na język polski, przygotowanego przez Komisję Egzaminacyjną (fakt oceny kompetencji językowych przez osoby, które mogą nie mieć kompetencji w tym zakresie). Niejasne przesłanki zwalniania z aplikacji: Przepisy w tym zakresie są wykorzystywane w stopniu marginalnym; Nieuwzględnione umiejętności uzyskane podczas studiów wyższych (prawo, kierunki techniczne, programy autorskie). Inne bariery: Tryb przeprowadzenia egzaminu kwalifikacyjnego; Koszty egzaminów.
Ułatwienie dostępu do zawodów z listy TOP 10 I transza deregulacyjna: notariusz, rzeczoznawca majątkowy (częściowo) II transza deregulacyjna: inżynier budownictwa i architekt, doradca podatkowy, rzeczoznawca samochodowy; propozycja dodania nowego art. 168b ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym możliwość prowadzenia we współpracy m.in. z samorządem zawodowym lub innym organem nadającym uprawnienia studiów o profilu praktycznym, których ukończenie stanowić będzie podstawę do zwolnienia z części lub całości postępowania kwalifikacyjnego do wykonywania danego zawodu. III transza deregulacyjna: geolog, rzecznik patentowy IV transza deregulacyjna: oparta na diagnozie problemów zgłoszonych przez obywateli; szansa dla środowiska akademickiego, w tym studentów określonych wydziałów, do podniesienia problemów; przykładem mogą być zawody okołomedyczne (w tym diagnosta laboratoryjny i wykonywanie świadczeń z zakresu rehabilitacji leczniczej); wspólny list Ministra Sprawiedliwości oraz Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego do rektorów.
Wnioski Bariery w dostępie do zawodów są realnym problemem dla absolwentów licznych kierunków studiów wchodzących na rynek pracy wymienione zawody to jedynie przykłady, aczkolwiek odnoszące się do najbardziej jaskrawych przypadków blokowania młodym dostępu do rynku pracy Prace nad ułatwianiem dostępu do zawodów regulowanych są w interesie środowiska akademickiego Potrzeba zaangażowania środowiska akademickiego w prace nad tzw. IV transzą deregulacyjną Potrzeba stałego monitoringu, także po zakończeniu prac nad deregulacją - bariery w dostępie do zawodów są tworzone na bieżąco, m.in. w rozporządzeniach (istota art. 46d ust. 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym)
Dziękuję za uwagę! rzecznik.absolwentow@mnisw.gov.pl Twitter: @banaszakbartek