Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych

Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych Gmina Ustka 2012 Wykonawca: Studio Diagnozy i Profilaktyki 31-423 Kraków ul. Szklana 4 tel. (12) 446-42-60

Spis treści Wstęp Metodologia oraz opis badania...4 Rozdział I - Metryka Gminy Ustka...5 Rynek alkoholowy...5 Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych...5 Działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży...6 Rozdział II - Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców...8 Grupa badawcza...8 Cel badania...8 Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców Gminy Ustka...8 Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne... 10 Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne... 15 Narkotyki w środowisku lokalnym... 22 Przemoc... 24 Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe... 28 Rozdział III - Problemy społeczne w środowisku dzieci i młodzieży... 32 Grupa badawcza... 32 Cel badania... 32 Dzieci i młodzież a substancje psychoaktywne... 32 Spożywanie alkoholu wśród dzieci i młodzieży... 34 Palenie papierosów... 40 Zachowania związane z używaniem narkotyków i dopalaczy... 43 Dzieci i młodzież a zachowania przemocowe... 51 Hazard i inne ryzykowne zachowania... 57 Używanie komputera przez dzieci i młodzież oraz zagrożenie cyberprzemocą... 60 2

Rozdział IV - Badanie punktów sprzedaży alkoholu... 64 Grupa badawcza... 64 Cel badania... 64 Wyniki badania... 64 Wnioski... 72 3

Wstęp Metodologia oraz opis badania Celem przeprowadzonego badania jest zdiagnozowanie skali lokalnych zagrożeń społecznych wśród dorosłych mieszkańców oraz uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. W badaniu dorosłych osób uwzględnione zostały takie obszary, jak bezrobocie i wykluczenie społeczne, spożywanie alkoholu i zagrożenia z tym związane, używanie narkotyków, przemoc domowa, hazard. W badaniu młodych mieszkańców uwzględnione zostały takie obszary, jak spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, używanie narkotyków oraz dopalaczy, przemoc rówieśnicza oraz domowa, hazard oraz zachowania seksualne. Badaniem objęci są ponadto pracownicy punktów sprzedaży napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych. Badanie dorosłych mieszkańców oraz pracowników punktów sprzedaży realizowane jest przy użyciu standaryzowanego kwestionariusza ankiety rozdawanego i odbieranego przez ankieterów w miejscach publicznych. Dzieci objęte są ustawowym obowiązkiem nauki szkolnej, dlatego też dobierając jednostki do badania, losowane są szkoły, a w szkołach klasy, których uczniowie proszeni są o wypełnienie kwestionariusza ankiety. W zależności od wielkości gminy oraz ilości placówek edukacyjnych na jej terenie, badanie może obejmować wszystkie szkoły oraz wszystkie klasy w szkole. Wybór metody ilościowej oraz dobór próby sprawił, że najbardziej dogodną metodą jest ankieta audytoryjna. Uczniowie, zebrani w większej grupie, wypełniają samodzielnie ankiety. Badanie przeprowadzane jest zgodnie z zasadami etyki, zaś uczestnicy informowani są o anonimowości badania. Za każdym razem uzyskiwana jest zgoda dyrektorów szkół na przeprowadzenie badań w ich placówkach, zaś nad poprawnością przeprowadzanego badania czuwają wyszkoleni ankieterzy. Próba z populacji uczniów z terenu gminy obejmuje dwa rodzaje szkół tj. uczniów klas IV, V i VI szkół podstawowych oraz 5 klas szkół gimnazjalnych. 4

Rozdział I - Metryka Gminy Ustka Rynek alkoholowy Na terenie Gminy Ustka 103 podmioty gospodarcze (dane za rok 2011, zestawienie obejmuje również punkty działające w sezonie letnim) prowadzi sprzedaż napojów alkoholowych: do spożycia poza miejscem sprzedaży, w tym: - 56 posiadających zezwolenia na sprzedaż alkoholu do 4,5% - 43 posiadające zezwolenie na sprzedaż alkoholu od 4,5% do 18% - 39 posiadających zezwolenie na sprzedaż alkoholu powyżej 18% do spożycia w miejscu sprzedaży, w tym: - 47 posiadających zezwolenia na sprzedaż alkoholu do 4,5% - 35 posiadających zezwolenia na sprzedaż alkoholu od 4,5% do 18% - 17 posiadających zezwolenie na sprzedaż alkoholu powyżej 18% Limit punktów sprzedaży napojów alkoholowych uchwalony przez radę gminy na dzień 31.12.2011-85 W roku 2011 zostało złożonych do KRPA 27 nowych wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe (26 wniosków w 2010 roku). Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Działalność Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2011: odbyły się 42 posiedzenia ogółem (47 posiedzeń w 2010 roku), w tym 29 ogólnych posiedzeń Komisji (36 ogólnych posiedzeń w 2010 roku), 13 posiedzeń podkomisji interwencyjno-motywującej (12 posiedzeń w 2010 roku), przeprowadzono 41 rozmów (57 rozmów w 2010 roku) przeprowadzono 36 kontroli punktów sprzedaży napojów alkoholowych (41 kontroli w 2010 roku) 5

w 2011 roku wydano 75 postanowień opiniujących lokalizację punktów sprzedaży napojów alkoholowych, w tym 12 postanowień dotyczyło jednorazowych zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, zaś 63 postanowienia dotyczyły zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży. Nie wydano żadnych postanowień negatywnych. W 2010 roku wydano 56 postanowień opiniujących lokalizację punktów sprzedaży napojów alkoholowych, w tym 9 postanowień dotyczących jednorazowego zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, a 47 postanowień dotyczyło zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży. Nie wydano żadnych postanowień negatywnych. Działalność Podkomisji interwencyjno-motywującej w 2011 roku: wpłynęło do Komisji 29 wniosków o leczenie odwykowe 34 obecnie rozpoczęte sprawy 1 zgon 21 zleceń przeprowadzenia badania przez biegłych sądowych, 19 wniosków do Sądu w sprawie obowiązku leczenia odwykowego. W 2011 roku odbyły się 4 szkolenia, w roku 2010 3 szkolenia, w których uczestniczyli pracownicy KRPA, OPS oraz świetlic. W Gminie Ustka działają trzy grupy Anonimowych Alkoholików oraz dwie grupy Al.-Anon dla osób współuzależnionych. Działania profilaktyczne dla dzieci i młodzieży W Gminie Ustka działa 10 świetlic, zatrudniających 27 wychowawców. Z zajęć organizowanych w świetlicach korzysta 366 dzieci. W Gminie Ustka odbywają się kolonie i obozy z programem zajęć profilaktycznych w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2010 roku na obóz wyjechało 35 dzieci, w 2011 roku - 35 dzieci. Ponadto organizowane są kolonie i obozy z programem zajęć 6

socjoterapeutycznych dla dzieci i rodzin z problemem alkoholowym. W 2010 roku na obóz wyjechało 35 dzieci, w roku 2011 35 dzieci. W Gminie Ustka realizowane są również programy i przedsięwzięcia profilaktyczne przygotowywane i realizowane młodzież, skierowane do grup rówieśniczych np. kluby dyskusyjne, dyskoteki bezalkoholowe, audycje radiowe. W kampanii Zachowaj Trzeźwy Umysł wzięło w 2010 roku udział 240 osób, w 2011 roku 240 osób. Organizowane są ponadto pozalekcyjne zajęcia sportowe, które realizowane są w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania programów alkoholowych (2 grupy w 2010 roku, 2 grupy w 2011 roku). Odbywają się również inne przedsięwzięcia, w których w 2010 roku uczestniczyło 51 osób, a w 2011 roku 54 osoby. * * * W Gminie Ustka występują problemy społeczne związane z nadużywaniem alkoholu, jednak władze lokalne radzą sobie z ich rozwiązywaniem. Dzięki instytucjom pomocowym oraz ich sprawnemu funkcjonowaniu osoby zagrożone uzależnieniem oraz ich rodziny mają możliwość uzyskania wsparcia i pomocy. 7

Rozdział II - Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców Grupa badawcza W badaniu wzięły udział 102 osoby, w tym 63 kobiety i 38 mężczyzn. Wśród respondentów zdecydowana większość badanych mieszkańców gminy miała wykształcenie średnie lub wyższe (77,6% ogółu badanych). Wykształcenie większości kobiet było wyższe (66,1% badanych kobiet) oraz średnie (14,3% badanych kobiet), podczas gdy 12,5% badanych kobiet miało wykształcenie zawodowe, a 7% wykształcenie podstawowe. Wśród mężczyzn również przeważało wykształcenie średnie (51,4% badanych mężczyzn). Ponadto 27% mężczyzn zadeklarowało wykształcenie zawodowe, a 21,6% badanych mężczyzn wyższe. Średnia wieku respondentów wynosiła 36,4 lat. Cel badania Kwestionariusz ankiety przeprowadzony wśród 102 dorosłych osób w Gminie Ustka miał na celu zbadanie zagrożeń społecznych w środowisku lokalnym. Odwoływaliśmy się do takich obszarów jak: bezrobocie, wykluczenie społeczne spożywanie alkoholu, uzależnienie od alkoholu, działania władz w tym zakresie; rozpowszechnienie oraz dostępność narkotyków w środowisku, przemoc w rodzinie, zachowania agresywne w miejscach publicznych; hazard Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców Gminy Ustka W pierwszym pytaniu poprosiliśmy o ocenę ważności różnych problemów społecznych w środowisku lokalnym. Przyjętą w tych badaniach miarą ważności różnych problemów społecznych jest odsetek respondentów, którzy wskazują dany problem jako 8

bardzo ważny. Dzięki zastosowania takiego kryterium możliwe staje się odniesienie uzyskanych wyników do percepcji tych problemów w skali całego kraju (Problemy alkoholowe na tle innych problemów społecznych wybrane elementy z ogólnopolskich badań ankietowych Substancje psychoaktywne, zrealizowanych w 2002 roku, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych). W skali całego kraju na pierwsze miejsce wysuwa się problem bezrobocia, kolejno spadek stopy życiowej, przemoc i agresja na ulicach, picie alkoholu przez młodzież oraz alkoholizm, który przecież tak blisko powiązany jest z pierwszymi problemami. Zubożenie społeczeństwa często występuje z nadużywaniem alkoholu. Poniższa tabela przedstawia rozkład odpowiedzi uzyskanych w badaniu mieszkańców Gminy Ustka. Tab. 1. Ocena ważności problemów społecznych w Gminie Ustka. Problemy społeczne Bardzo poważny Poważny Umiarkowany Znikomy Nie występuje Bezrobocie 28,1% 43,8% 26% 2,1% - Alkoholizm 16,7% 45,6% 32,2% 5,6% - Zubożenie społeczeństwa 16% 38,3% 36,2% 8,5% 1,1% Kryzys rodzinny 10,2% 22,7% 47,7% 18,2% 1,1% Kryzys norm moralnych Problemy mieszkaniowe Zanieczyszczenie środowiska 5,7% 23,9% 34,1% 31,8% 4,5% 5,7% 13,6% 45,5% 29,5% 5,7% 2,4% 12,9% 42,4% 35,3% 7,1% Narkomania 2,3% 9,2% 42,5% 35,6% 10,3% Wzrost przestępczości 1,1% 11,4% 52,3% 26,1% 9,1% HIV/AIDS - 3,6% 11,9% 48,8% 35,7 % Wśród najpoważniejszych problemów społecznych w Gminie Ustka na pierwszym miejscu znajduje się bezrobocie. Blisko jedna trzecia badanych mieszkańców uważa, że brak 9

pracy stanowi bardzo poważy, zaś 43,8% ankietowanych określa go jako poważny problem społeczny. Na kolejnym miejscu znajduje się alkoholizm oraz zubożenie społeczeństwa. Nieco mniej poważnymi problemami społecznym są, w ocenie respondentów, kryzys rodzinny, kryzys norm moralnych, problemy mieszkaniowe oraz zanieczyszczenie środowiska. Nieco mniej badanych ocenia jako poważne problemy: narkomania, wzrost przestępczości, a także HIV/AIDS. Wysoka pozycja zjawiska alkoholizmu jednoznacznie wskazuje priorytetowy kierunek działań, jakie powinien podejmować samorząd w ramach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne Bezrobocie jest zjawiskiem trudnym do zmierzenia. Statystyki najczęściej odnoszą się do skali bezrobocia rejestrowanego (jawnego), ujmując w ten sposób tylko część osób pozostających bez pracy. Bezrobocie przyczynia się do występowania wielu negatywnych zjawisk społecznych w życiu osób nieposiadających stale pracy. Poważnym skutkiem bezrobocia jest ubożenie rodziny, które często prowadzi do narastania konfliktów i napięć między członkami rodziny oraz przyczynia się do powstawania patologii społecznych. Brak perspektyw zatrudnienia, szczególnie w przypadku bezrobotnych długoterminowych, powoduje degradację pozycji społecznej tych osób. Budzi obawy o własny los i możliwości przetrwania całej rodziny, a także odbija się negatywnie na samopoczuciu i stanie zdrowia bezrobotnego. Długotrwałe bezrobocie często prowadzi do ubóstwa i marginalizacji społecznej. Dorosłym mieszkańcom Gminy Ustka zadano pytanie, czy kiedykolwiek byli bezrobotni. Twierdząco odpowiedziało 54,5% badanych. Bezrobocia doświadczyło 53% respondentek oraz 55% respondentów. Odsetek badanych mieszkańców Gminy Ustka, którzy pozostawali w przeszłości bez pracy lub obecnie doświadczają bezrobocia, jest znacznie wyższy od wyników badań ogólnopolskich. Badanie CBOS z 2011 roku na temat bezrobocia pokazało, że 41% respondentów doświadczyło w przeszłości lub obecnie doświadcza bezrobocia. 10

Niższy odsetek badanych (32,7%) deklaruje, że w ich gospodarstwie domowym znajduje się osoba bezrobotna. Wysoki odsetek osób, które nie posiadały w przeszłości lub nie posiadają obecnie pracy oraz stosunkowo duży odsetek osób deklarujących, że w ich gospodarstwie domowym znajdują się osoby bezrobotne, znajduje potwierdzenie w odpowiedziach respondentów na pytanie o szansę znalezienia pracy w miejscowości. Ponad połowa ankietowanych (56%) ocenia szansę znalezienia pracy jako niewielką, jedna trzecia ankietowanych ocenia szansę 11

znalezienia pracy jako umiarkowaną, a zaledwie 5,9% badanych sądzi, że jest ona duża lub bardzo duża. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na to pytanie. Nie wystąpiły istotne różnice w odpowiedziach badanych kobiet i mężczyzn. 55,6% kobiet oraz 55,3% mężczyzn określa ją jako niewielką, 30,2% kobiet oraz 34,2% mężczyzn określa ją jako umiarkowaną, 6,4% kobiet oraz 5,3% mężczyzn jest przekonanych, że jest ona duża lub bardzo duża. Trudności na rynku pracy przekładają się na zamożność rodzin. W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wybranie określenia, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w ich gospodarstwach domowych. Prawie połowa badanych mieszkańców Gminy Ustka jest na tyle zamożna, by móc zaspokoić swoje potrzeby, natomiast zarobki nie pozwalają na oszczędzanie. 41,6% badanych żyje oszczędnie, kupując najtańsze produkty. Prawie co dziesiąty badany może nadwyżki pieniędzy odkładać na przyszłość, zaś 5,9% badanych mieszkańców Gminy Ustka nie jest w stanie zaspokoić swoich bieżących potrzeb. 12

Tab.2. Proszę zaznaczyć określenie, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w Pana/Pani gospodarstwie domowym. Starcza na wszystko i pozwala na oszczędzanie 7,9% Starcza na wszystko, ale nie pozwala na oszczędzanie 44,6% Żyjemy oszczędnie (kupując najtańsze produkty) i dzięki temu starcza na wszystko 41,6% Pieniędzy nie starcza na zaspokajanie bieżących potrzeb 5,9% Osoby trwale ubogie cechuje poczucie bezradności, bezsilności oraz zepchnięcia na margines. Z powodu podejmowania prac dorywczych i potrzeby oszczędzania, takie osoby nie uczestniczą czynnie w życiu społecznym ani nie korzystają z dóbr kulturowych. W takich rodzinach może istnieć przyzwolenie na łamanie norm społecznych, mogą występować liczne konflikty i napięcia między członkami rodziny, jak również przemoc. Do grup szczególnie zagrożonych ubóstwem można zaliczyć rodziny, w których członkowie utrzymują się z niezarobkowych źródeł, innych niż renta czy emerytura. Utrwalanie się biedy powoduje zmianę stylu życia rodziny oraz przyczynia się do powstania wielu niekorzystnych zjawisk, jak: zaniedbania w opiece i wychowaniu, alkoholizm, przemoc w rodzinie, przestępczość. Blisko połowa badanych mieszkańców Gminy Ustka wskazuje na osoby uzależnione, jako najbardziej zagrożone wykluczeniem społecznym. Na kolejnym miejscu 13

wśród osób zagrożonych wykluczeniem społecznym znalazły się osoby starsze, rodziny wielodzietne, oraz osoby samotnie wychowujące dzieci. Ponad jedna piąta badanych wskazywała na osoby niepełnosprawne. Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, według badanych mieszkańców Gminy Ustka, najczęściej mogą liczyć na pomoc ośrodka pomocy społecznej oraz swoich krewnych. Prawie jedna czwarta respondentów jest przekonana, że pomoc można uzyskać w Kościele/Caritasie. 19,6% badanych wskazuje na organizacje społeczne, a zaledwie 10,8% badanych wskazuje na sąsiadów. 14% badanych mieszkańców Gminy Ustka posiada wiedzę na temat działań prowadzonych przez władze lokalne, których celem jest wspieranie osób bezrobotnych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym. Występują różnice między kobietami i mężczyznami. Twierdząco na to pytanie odpowiedziało 20,3% respondentek oraz 2,6% respondentów. Wśród najczęściej wymienianych przez respondentów działań podejmowanych przez władze lokalne znalazły się kursy kwalifikacyjne, programy unijne, działalność Caritas, programy profilaktyczne, spotkanie grup AA oraz pomoc finansowa dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą. 14

Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne W Gminie Ustka problem alkoholizmu pojawia się na drugim miejscu ważnych problemów społecznych. Zjawisko to jest jednak dość powszechne w całej Polsce. Przyjęło się sądzić, że Polacy piją alkohol często, w dużych ilościach. Należałoby więc wnioskować, że istnieje społeczne przyzwolenie, norma, która nie potępia częstego spożywania alkoholu, lecz przeciwnie czyni je społecznie akceptowalnym wzorem postępowania. Jednak nie potwierdza tego rozkład deklaracji, jaki uzyskaliśmy w trakcie badania. Ponad połowa Polaków (53%) twierdzi, że pije alkohol, ale tylko od czasu do czasu i mając ku temu dobrą okazję. Można to nazwać umiarkowanym stylem picia. Niewielkie grupy badanych deklarują częste (4%) i dosyć częste (7%) wykorzystywanie różnych okazji do napicia się alkoholu. Co szósty respondent (16%) przyznaje, że unika okazji do tego, żeby pić alkohol, a prawie co piąty (19%) deklaruje abstynencję. Warto zauważyć, że pewien normatywny styl picia nie zmienił się od dziesięciu lat, gdyż w badaniu z 1997 roku respondenci odpowiadali bardzo podobnie. 1 W naszych badaniach interesowało nas kilka zagadnień: jaka jest wiedza i stosunek do alkoholu, czy w środowisku lokalnym występują zagrożenia (bójki, wandalizm) związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu, czy respondenci widzą jakieś zmiany związane z alkoholem na przestrzeni ostatnich 10 lat oraz czy posiadają wiedzę o działaniach władz związanych z tym zagadnieniem. 1 CBOS Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych, 2007r. 15

Zapytaliśmy o postawę względem dostępności alkoholu. Prosiliśmy badanych o określenie, czy uważają, że alkohol jest towarem szczególnym, w związku, z czym dostęp do niego powinien być ograniczony i kontrolowany, czy też alkohol jest towarem, jak każdy inny i zasady sprzedaży nie powinny być wyjątkowe. Występuje rozbieżność, co do odpowiedzi w tym pytaniu w zależności od płci. 76,3% kobiet jest za ograniczeniem sprzedaży alkoholu w stosunku do 54% mężczyzn. Ponad dwie trzecie badanych osób wskazuje na specyfikę tego towaru i postuluje za ograniczeniami. W badaniu interesowało nas również, czy respondenci zauważyli zmiany w obyczajowości spożywania alkoholu w swoim środowisku, a jeśli tak, czym one mogłyby być spowodowane. 51% badanych stwierdziło, że zdecydowanie spożycie wzrosło, 41% badanych nie zauważa zmian na przestrzeni ostatnich 10 lat, a 8% badanych uważa, że zmalało. Występują różnice w odpowiedziach w zależności od płci. Kobiety są bardziej niż mężczyźni skłonne zauważać wzrost spożywania alkoholu (tak twierdzi 57,4% spośród nich, u mężczyzn 39,5%). Mężczyźni (55,3%) częściej niż kobiety (32,8%) nie zauważają zmian. 9,8% kobiet oraz 5,3% mężczyzn zauważa spadek spożywania alkoholu. 16

Zbadaliśmy wiedzę respondentów na temat prowadzonych lokalnie działań, które mają na celu przeciwdziałanie i zapobieganie uzależnieniu od alkoholu i narkotyków. Większość badanych (87,2%) nie posiada wiedzy na ten temat. Wystąpiły różnice między badanymi kobietami i mężczyznami w zakresie posiadania wiedzy na temat działań służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Taką wiedzę posiada 12,7% kobiet oraz 10,5% mężczyzn. Kolejne pytanie dotyczyło częstotliwości spożywania alkoholu. Blisko połowa badanych mieszkańców gminy (43,4%) pije alkohol okazjonalnie (od czasu do czasu), 22,2% badanych nie pije alkoholu w ogóle. Ponadto 9,1% badanych pije alkohol średnio raz w miesiącu, 19,2% badanych kilka razy w miesiącu a 6,1% badanych spożywa napoje alkoholowe więcej niż raz w tygodniu. Poniższa tabela zawiera rozkład odpowiedzi na pytanie o częstotliwość spożywania konkretnych napojów alkoholowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. 17

Tab. 3. Rodzaje alkoholu spożywanego przez dorosłych mieszkańców Gminy Ustka w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Ogółem Kobiety Mężczyźni PIWO Nigdy 49,1% 59,3% 34,1% 1-2 razy 11,8% 12,5% 10,5% 3-5 razy 7,8% 7,8% 7,9% 6-9 razy 9,8% 12,5% 5,3% 10-19 razy 9,8% 6,3% 15,8% 20-39 razy 2,9% 1,6% 5,3% 40 i więcej razy 8,8% - 21,1% WINO Nigdy 44% 54,6% 29% 1-2 razy 16,7% 15,6% 15,8% 3-5 razy 11,8% 7,8% 18,4% 6-9 razy 13,7% 14,1% 13,2% 10-19 razy 10,8% 6,3% 18,4% 20-39 razy 2% 1,6% 2,6% 40 i więcej razy 1% - 2,6% NAPOJE WYSOKOPROCENTOWE (DRINKI, WÓDKA, WHISKY) Nigdy 38,3% 45,2% 28,8% 1-2 razy 18,6% 21,9% 13,2% 3-5 razy 17,6% 14,1% 21,1% 6-9 razy 11,8% 10,9% 13,2% 10-19 razy 8,8% 6,3% 13,2% 20-39 razy 3,9% 1,6% 7,9% 40 i więcej razy 1% - 2,6% Największą popularnością wśród mieszkańców Gminy Ustka cieszą się napoje wysokoprocentowe (drinki, wódka, whisky). 61,7% badanych deklaruje, że spożyło przynajmniej raz napoje wysokoprocentowe w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 13,7% badanych spożywało je 10 lub więcej razy. Na kolejnym miejscu znajduje się wino, które 56% badanych spożyło przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 13,8% badanych spożywało wino 10 lub więcej razy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszy się piwo. 50,9% badanych deklaruje, że spożyła piwo przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a 21,5% badanych spożywało je 10 lub więcej razy. Jeśli chodzi o preferencje płci, kobiety najczęściej sięgają po napoje wysokoprocentowe 54,8% respondentek spożyło je przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 18

miesięcy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszy się wino oraz piwo. 45,4% respondentek spożyła wino przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 40,7% respondentek deklaruje spożycie piwa przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Mężczyźni również najbardziej preferują napoje wysokoprocentowe 71,2% badanych deklaruje picie ich przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy oraz wino, 71% mężczyzn spożyło je przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Piwo cieszy się nieco mniejszym zainteresowaniem wśród mężczyzn. 65,9% respondentów deklaruje spożycie piwa przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Jak widać, mieszkańcy Gminy Ustka piją umiarkowanie często. Preferencje nie są uwarunkowane płciowo, lecz od płci zależy częstotliwość, mężczyźni piją zdecydowanie częściej. Wydaje się, że problem nadmiernego spożywania alkoholu jest umiarkowany. Niepokoi jednakże informacja, że najbardziej preferowanym alkoholem wśród mieszkańców gminy są napoje wysokoprocentowe. Zjawisko nadmiernego spożywania alkoholu może być powiązane z agresywnym zachowaniem i pojawiać się w życiu publicznym w postaci bójek, awantur, pobić czy wulgaryzmów. Zapytaliśmy respondentów, czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania doświadczyli któregoś z tych nieprzyjemnych przeżyć. Ponad jedna czwarta badanych (27,5%) nie była świadkami ani uczestnikami takich wydarzeń. Natomiast 38,2% respondentów doświadczyło głośnego i nagannego zachowania młodzieży, kolejno 33,3% osób awantury, 20,6% osób bójki, 13,7% osób wandalizmu i 2% osób bezpośredniej krzywdy w postaci kradzieży, pobicia czy wulgaryzmów. 19

Jak widać, najwięcej nieprzyjemnych doświadczeń respondenci mieli z młodzieżą zachowującą się niestosownie pod wpływem alkoholu. Problemem jest nie tylko spożywanie alkoholu przez młodzież, ale również ich naganne zachowanie. Życie publiczne w Gminie Ustka jest naznaczone przez sporą liczbę wydarzeń prowokowanych przez osoby, które nadużyły alkoholu. Nie są to jednak najczęściej wydarzenia o bardzo dużej szkodliwości. Kolejnym ważnym zagadnieniem poruszanym przez nas w badaniu był problem nadużywania alkoholu. Poprosiliśmy badanych o zdefiniowanie alkoholizmu. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez jednego badanego. Najwięcej badanych wskazuje na utratę kontroli nad własnym życiem (56,9% badanych), chorobę, którą można powstrzymać (54,9% osób) oraz problemy z silną wolą (24,5% osób). Takie podejście wskazuje na dużą świadomość i znajomość tematu oraz jest wyrazem empatii i zrozumienia problemu. 13,7% badanych mówi o alkoholizmie jako o chorobie nieuleczalnej, a alkoholika utożsamia z osobą, która pije i będzie piła, zaś 14,7% badanych sądzi, że jest to sposób życia. Należałoby zwrócić szczególną uwagę na edukację w tym zakresie. Alkoholizm z medycznego punktu widzenia jest chorobą, z którą należy walczyć poprzez specjalistyczną pomoc oraz wsparcie najbliższych. Ta wiedza powinna być dana każdemu, gdyż w każdej rodzinie może pojawić się ten problem. 20

Pytając o motywy sięgania po alkohol, ujawnił się przede wszystkim jego społeczny oraz psychologiczny wymiar. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez każdego badanego. W odpowiedziach respondentów dominowały dwa powody: chęć zapicia problemów i smutków (65,7% badanych) oraz chęć wyluzowania się (41,2% badanych). Kolejnymi powodami były: namowy, presja ze strony znajomych (28,4% badanych) oraz brak możliwości alternatywnego spędzania czasu wolnego (18,6% badanych). 21,6% badanych nie miało zdania. 21

Narkotyki w środowisku lokalnym Problem narkotyków jest dość poważny w Gminie Ustka. Liczba badanych mieszkańców, która próbowała narkotyków, jest trzykrotnie wyższa od wyników analiz ogólnopolskich. Zdecydowana jednak większość ankietowanych nie zażywa narkotyków. Zapytaliśmy naszych respondentów, ile znają osób w swoim otoczeniu, które zażywają narkotyki. 75,4% kobiet w ogóle nie zna nikogo, kolejno 21,3% kobiet zna do 5 osób a 3,3% zna ponad 10 osób. Jeśli chodzi o mężczyzn 78,9% z nich nie zna nikogo, 18,4% mężczyzn zna do 5 osób, a 2,6% mężczyzn od 5 do 10. Wspólne podliczenie odpowiedzi kobiet i mężczyzn przedstawia poniższy wykres. Ponad trzy czwarte badanych (77%) nie zna nikogo, ale 20% znających do 5 osób, 1% znający od 5 do 10 osób i 2% znających więcej niż 10 osób to dość niepokojący wynik. W badaniu tym interesowało nas również, czy respondenci wiedzą, gdzie i u kogo można kupić narkotyki. Zdecydowana większość mieszkańców Gminy Ustka nie posiada takiej wiedzy (90,9% wszystkich badanych). 8,3% badanych kobiet oraz 12,5% badanych mężczyzn wie, gdzie może kupić narkotyki. W ogólnym przekroju, zdecydowana większość badanych mieszkańców Gminy Ustka nie wie, gdzie można zaopatrzyć się w narkotyki. Wśród mieszkańców wystąpiło zróżnicowanie na płeć pod względem używania narkotyków, o czym świadczą wyniki 22

podsumowujące następne pytanie: Czy kiedykolwiek zażyłeś narkotyk?. Do zażycia narkotyku przyznało się 6 kobiet (10% respondentek) oraz 6 mężczyzn (15,8% respondentów). Trzeba wyraźnie podkreślić, że przyznanie się do używania narkotyków (lub nawet jednorazowej próby) jest w istocie przyznaniem się do czynu karalnego w Polsce. Ponadto używanie narkotyków nie jest czymś powszechnie akceptowanym, dlatego można by spodziewać się raczej niewielkiego odsetka odpowiedzi twierdzących. Ogólna tendencja jest dość niepokojąca. W tym miejscu warto odwołać się do sondażu Centrum Badania Opinii Publicznej Postawy Polaków wobec wybranych substancji psychoaktywnych z 2007 roku. Spytano respondentów, czy kiedykolwiek próbowali narkotyków. Podobnie, jak w przypadku Gminy Ustka, zdecydowanie mniej było odpowiedzi tak jedynie 4% (w stosunku do 12,1% naszych respondentów, co stanowi trzykrotnie większy odsetek od wyniku badań ogólnopolskich). Aż 96% populacji w 2007 roku nie próbowało narkotyków. Warto również zwrócić uwagę, że narkotyki używali głównie mężczyźni (6%) i tylko 1% respondentek. Zapytaliśmy również o przebywanie w pracy pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Niewielki odsetek badanych (4,1%) odpowiedział, że taka sytuacja miała miejsce. Kobiety rzadziej (1,7%) niż mężczyźni (5,3%) odpowiadali twierdząco na to pytanie. 23

Przemoc Ogółem 23% dorosłych Polaków deklaruje, że padło ofiarą przemocy. Co dziesiąty (10%) doświadczył agresji na ulicy, ale nie w pobliżu domu, natomiast co czternasty (7%) w najbliższej okolicy miejsca zamieszkania. W domu z aktami przemocy spotkało się 6% dorosłych. Co dwudziesty (5%) padł ofiarą przemocy w lokalu gastronomicznym restauracji, kawiarni, na dyskotece. Mniej liczne grupy doświadczyły agresji w pracy bądź w szkole, w środkach komunikacji lub w jakimś innym miejscu (po 3%). Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety przyznają, że zdarzyło im się paść ofiarą agresji (odpowiednio: 28% i 18%). Większość dorosłych (68%) przyznaje, że w ich domach zdarzają się różnego rodzaju konflikty, sprzeczki lub awantury. 2 Zbadanie zjawiska przemocy jest dość trudne. Często bowiem ofiary agresji nie przyznają się do tego, co może być spowodowane, między innymi, racjonalizacją, usprawiedliwianiem sprawców, obwinianiem siebie. Przemoc, zarówno ta fizyczna, jak i psychiczna, jest zjawiskiem dość powszechnym w polskiej społeczności, o czym świadczą wyniki CBOS cytowane wyżej. W naszym badaniu interesowało nas przede wszystkim zbadanie zjawiska przemocy w rodzinie i stosowanie jej w stosunku do dzieci, oraz skala zjawiska w gminie. Na początek zapytaliśmy respondentów, czy znają osoby, które doświadczają przemocy fizycznej ze strony najbliższych. 2 CBOS Przemoc i konflikty w domu, 2009r. 24

Przeważają zdecydowanie osoby, które nie znają takich osób (70,8%) w porównaniu do osób, które znają osoby doświadczające przemocy (29,2%). Wystąpiły różnice między płciami 33,3% kobiet oraz 21,1% mężczyzn zna takie rodziny. Interesowało nas również, czy respondenci znają osoby, które doświadczają przemocy psychicznej ze strony najbliższych. Przeważają badani, którzy nie znają takich osób (65,6%) w porównaniu do respondentów, którzy znają osoby doświadczające przemocy (34,4%). Wystąpiły znaczne różnice między płciami 38,6% kobiet oraz 26,3% mężczyzn zna takie rodziny. Skala zjawiska przemocy zdaje się być dość poważna, jeśli weźmie się pod uwagę, że istnieją osoby, które doświadczają przemocy, natomiast nikt o tym nie wie. Przemoc w rodzinie jest poważnym problemem społecznym, jak widać obecnym również w Gminie Ustka. W związku z powyższym zbadaliśmy, czy respondenci wiedzą, gdzie należy się zgłosić, do kogo udać, jeśli mają wiadomość o osobie, która jest ofiarą przemocy. Większość badanych 67,4%, posiada taką wiedzę, pozostałe 32,6% należałoby poddać edukacji w tej kwestii. Istnieją wahania co do płci; mężczyźni nieco rzadziej (64,9%) niż kobiety (68,4%) deklarują, że posiadają taką wiedzę. 25

Rysuje się obraz społeczności dobrze poinformowanej. Warto ponadto dodać, iż do sprawnego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego nie wystarczy sama wiedza, lecz również działanie. Deklaracja o znajomości osób i instytucji nie jest równoznaczna z podjęciem działania na rzecz ofiary przemocy. Interesowała nas również postawa badanych względem przemocy. Zapytaliśmy, czy istnieją jakieś specjalne okoliczności, warunki, które mogłyby usprawiedliwiać stosowanie przemocy. 26

Zdecydowana większość badanych zaprzeczyła temu stwierdzeniu (88,5%), 11,5% badanych nie miało zdania, natomiast żaden z ankietowanych nie odpowiedział twierdząco na to pytanie. Wystąpiły niewielkie różnice między badanymi kobietami i mężczyznami. Kobiety (93,1%) nieco częściej niż mężczyźni (81,1%) nie zgadzały się z tym stwierdzeniem. Następnie zbadaliśmy postawę mieszkańców co do stosowania kar fizycznych i przemocy względem dzieci. Stosowanie kar fizycznych względem dzieci jest tematem dość kontrowersyjnym. Dnia 1 sierpnia 2010 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która przewiduje całkowity zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci. 3 Badając postawy mieszkańców Gminy Ustka względem tego tematu, poprosiliśmy ich o zaopiniowanie stwierdzenia, jako zgodnego lub niezgodnego z ich przeświadczeniem. Stosowanie kar fizycznych w stosunku do dzieci jest dobrą metodą wychowawczą. Tak 18,4% Nie 81,6% Kobiety Mężczyźni Tak 8,5% 34,2% Nie 91,5% 65,8% W tym pytaniu widać znaczną różnicę między odpowiedziami kobiet i mężczyzn. Kobiety częściej niż mężczyźni są przeciwne traktowaniu kar fizycznych jako dobrej metody wychowawczej. Stosunkowo niewielu badanych mieszkańców Gminy Ustka zgadza się z opinią, że bywają sytuacje, gdzie dziecku trzeba dać klapsa. Zapytaliśmy również, czy respondenci znają przypadki bicia dzieci. 67,4% badanych odpowiedziało, że nie zna. Jednak 32,6% pozostałych to stosunkowo dużo jak na takie wykroczenie, jakim jest uderzenie małoletniego. 3 Dz. U. Nr 125, poz. 842 27

Większość badanych mieszkańców Gminy Ustka nie uznaje stosowania kar fizycznych za dobrą metodę wychowawczą oraz jest przeciwna jej używaniu. Ponadto niewielu respondentów uważa, że istnieją okoliczności, które usprawiedliwiałyby stosowanie przemocy. Dobrą informacją jest to, że większość badanych zna osoby i instytucje, do których należy się udać, aby zgłosić stosowanie przemocy. Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe Uczestnictwo w grach na pieniądze wciąga, kusi możliwością szybkiej, wysokiej wygranej, z czasem jednak może doprowadzić do uzależnienia od hazardu. Szeroka oferta różnego rodzaju form gier hazardowych oraz ich dostępność sprawiają, że problem dotyczy zarówno dorosłych, jak również dzieci i młodzież. W badaniu skoncentrowaliśmy się na czterech formach gier hazardowych, pytając respondentów o ich osobiste doświadczenia. 28

Połowa badanych mieszkańców Gminie Ustka nie brała udziału w konkursach organizowanych przez gazety, telewizję, operatorów telefonicznych, polegających na wysyłaniu płatnych smsów. Blisko jedna trzecia badanych wzięła udział w takim konkursie kilka razy, zaś 17,6% badanych - raz. Kobiety (46,9%) nieco rzadziej niż mężczyźni (52,6%) brały udział w tego typu konkursach. W badaniu CBOS w 2011 roku na temat hazardu, 18% Polaków deklarowało uczestnictwo w konkursach czy grach tego typu w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. W naszym badaniu pytaliśmy o doświadczenia w ciągu całego życia, dlatego też uzyskane przez nas wyniki mogą być wyższe od wyników badań ogólnopolskich. 29

Zdecydowana większość badanych (81,4%) nie grała nigdy na automatach, 4,9% badanych zrobiło to raz, 12,7% - kilka razy, zaś 1% badanych 10 lub więcej razy. Więcej mężczyzn (28,9%) niż kobiet (12,5%) miało tego typu doświadczenia. Podobnie, jak w przypadku pytania o grę na automatach, zdecydowana większość badanych mieszkańców Gminy Ustka (88,2%) nie obstawiała nigdy żadnych zakładów bukmacherskich, 1% badanych zrobiło to raz, 9,8% badanych kilka razy, zaś kolejnych 1% badanych 10 lub więcej razy. 1,6% kobiet oraz 28,9% mężczyzn miało tego typu doświadczenia. 30

Niewielki odsetek badanych mieszkańców Gminy Ustka deklaruje, że brał udział w grze na pieniądze w Internecie. Zaledwie 1% badanych (jeden mężczyzna) zrobił to kilka razy. Badanie CBOS z 2011 roku pokazuje, że zaledwie 1% Polaków grało w jakąkolwiek grę na pieniądze w Internecie w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. 31

Rozdział III - Problemy społeczne w środowisku dzieci i młodzieży Grupa badawcza W przeprowadzonym badaniu wzięło udział 177 uczniów (87 dziewcząt i 90 chłopców). W szkołach podstawowych przebadano 96 uczniów, a w szkołach gimnazjalnych 81 uczniów. Średnia wieku w szkołach podstawowych wynosiła 12,36 lat, a w gimnazjach - 14,49 lat. Badanie miało postać ankiety składającej się z 60 pytań zamkniętych. Uczniowie szkół podstawowych wypełniali krótsze ankiety (55 pytań zamkniętych). Cel badania Podstawowym celem przeprowadzonej ankiety była analiza następujących problemów społecznych: używania przez młodych ludzi substancji psychoaktywnych, w tym picia alkoholu, palenia papierosów oraz zażywania narkotyków i dopalaczy; problemów przemocy i agresji w środowisku szkolnym oraz domowym, hazardu i innych ryzykownych zachowań używania komputera i zagrożenia cyberprzemocą Dzieci i młodzież a substancje psychoaktywne Badanie miało na celu, między innymi, analizę stopnia używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Analiza dotyczyła rozpowszechnienia palenia papierosów, picia alkoholu oraz zażywania narkotyków, a także okoliczności towarzyszących tym zachowaniom i postaw wobec substancji psychoaktywnych. Ankieta została skonstruowana w taki sposób, by możliwe było porównanie wyników tego badania z wynikami badania ogólnopolskiego, zrealizowanego w ramach międzynarodowego projektu European School Survey Project on Alcohol and Drugs (ESPAD). W raporcie diagnozy 32

uzyskane wyniki odnoszone są do wyników badania ESPAD zrealizowanego na reprezentatywnej próbie uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych (wiek: 15-16 lat) oraz uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (wiek: 17-18) w 2011 roku. W naszym badaniu, oprócz uczniów szkół gimnazjalnych, uwzględniliśmy również uczniów klas szóstych szkół podstawowych. Poniższa tabela ilustruje nasilenie zażywania alkoholu, palenia papierosów, używania narkotyków i dopalaczy w poszczególnych grupach wiekowych na terenie Gminy Ustka: Tab. 5. Nasilenie określonych problemów społecznych w poszczególnych grupach wiekowych. Problem społeczny Szkoły Podstawowe Gimnazjum N % N % Picie alkoholu 30 29,7 50 61 Palenie papierosów 19 20,7 32 41 Używanie narkotyków 2 2 7 8,6 Używanie dopalaczy 2 2 4 5 N ilość osób, które przyznają się do używania środków psychoaktywnych oraz papierosów Z otrzymanych rezultatów wynika, że wraz z wiekiem rośnie odsetek osób sięgających po wybrane rodzaje substancji psychoaktywnych. Do wypicia alkoholu przynajmniej raz w życiu przyznaje się 29,7% uczniów szkół podstawowych oraz 61% gimnazjalistów. Wyniki są zgodne z najnowszymi sondażami publikowanymi przez CBOS, wskazującymi alkohol jako środek psychoaktywny najbardziej rozpowszechniony wśród młodych ludzi w porównaniu z papierosami i narkotykami. Uzyskane wyniki są dużo niższe w przypadku gimnazjalistów od wyników badań ESPAD z 2011 roku, w których chociaż raz w ciągu całego życia piło 87,3% uczniów szkół gimnazjalnych. Znacznie rozpowszechnione w Gminie Ustka jest palenie papierosów w grupie uczniów szkół podstawowych wyniosło 20,7%, a szkół gimnazjalnych 41%. W sondażu przeprowadzonym w 2008 roku przez Krajowe Biuro Do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, jedynie 38% młodych ludzi zadeklarowało palenie papierosów. Wynik uzyskany w badaniu młodych mieszkańców Gminy Ustka jest niższy wyników badań ESPAD z 2011 roku, w których chociaż raz w życiu paliło 57,2% gimnazjalistów. 33

Wyniki badań wskazują na niższy od ogólnopolskiego wyniku odsetek młodych osób sięgających po substancje odurzające. Wyższy odsetek młodych osób, które zażywają narkotyki wystąpił w grupie uczniów szkół gimnazjalnych i wyniósł on 8,6%. Badania prowadzone w Polsce co kilka lat wskazują na obniżanie się problemu narkotykowego wśród młodych ludzi, sondaż KBPN z 2008 roku określił ilość młodych ludzi mających kontakty z narkotykami na poziomie 15%. Otrzymane wyniki wskazują na mniejszy niż liczba uczniów objętych badaniami ogólnopolskimi odsetek uczniów szkół gimnazjalnych w Gminie Ustka sięgających po narkotyki. Używanie dopalaczy przez młodych mieszkańców Gminy Ustka jest również na nieco niższym poziomie niż wynik ogólnopolskich badań ESPAD z 2011 roku. W naszym badaniu 5% gimnazjalistów kiedykolwiek używało dopalaczy, zaś w badaniu ESPAD odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek używali dopalaczy wyniósł 10,5% w grupie gimnazjalistów. W następnej kolejności zostaną dokładnie przeanalizowane formy używania przez młodych ludzi substancji psychoaktywnych oraz okoliczności, w jakich mają one miejsce. Spożywanie alkoholu wśród dzieci i młodzieży Jak to już zostało zaznaczone, alkohol jest najbardziej rozpowszechnioną używką w środowisku młodych ludzi, co potwierdzają prowadzone sondaże. Przyczyny sięgania po alkohol mogą być różne, od społecznych i towarzyskich, po próbę radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Otrzymane rezultaty przedstawiono na wykresie. Każdy badany mógł zaznaczyć kilka odpowiedzi. 34

Jako najczęstszą przyczynę spożywania alkoholu uczniowie szkół podstawowych podawali chęć zaimponowania, presję rówieśniczą oraz obawę przed odrzuceniem. Uczniowie ze starszej grupy wiekowej wskazywali najczęściej na okazje towarzyskie, takie jak urodziny, wizyty w pubie bądź dyskotece, jako powód sięgania po alkohol. Jest to zgodne z polską obyczajowością, według której spotkania rodzinne i towarzyskie powinny odbywać się przy napojach alkoholowych. Średni wiek pierwszego kontaktu z alkoholem wynosił dla poszczególnych grup wiekowych: 9,97 lat uczniowie szkół podstawowych, 12,26 lat gimnazjaliści. Na podstawie otrzymanych wyników można zaobserwować niepokojące zjawisko, według którego wiek kontaktu z alkoholem obniża się w poszczególnych grupach. Powinna być to alarmująca informacja dla rodziców i opiekunów. Z drugiej strony może ona wskazywać na rosnące przyzwolenie rodziców na kontakt własnych dzieci z alkoholem. Jeżeli chodzi o zróżnicowanie między płciami w kwestii spożywania alkoholu, w szkołach podstawowych wśród uczniów przyznających się do wypicia alkoholu zdarzało się to nieco częściej chłopcom (30,6%) niż dziewczynkom (27,7%). W gimnazjum kiedykolwiek piło alkohol więcej chłopców (68,3%) niż dziewczyn (52,5%). W badaniu ESPAD wystąpiły stosunkowo 35

niewielkie różnice między uczniami i uczennicami: kiedykolwiek w życiu piło alkohol 89% gimnazjalistów oraz 85,6% gimnazjalistek. W pytaniu o dostępność alkoholu w środowisku dzieci i młodzieży w Gminie Ustka, zaobserwowano znaczące zróżnicowanie odpowiedzi wraz z wiekiem ankietowanych. Uzyskane rezultaty obrazuje poniższa tabela. Tab. 6. Dostępność alkoholu w środowisku dzieci i młodzieży w Gminie Ustka. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić alkohol jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Bardzo trudno 28,9% 8,5% Raczej trudno 6,2% 13,4% Trudno, ale jak się zna odpowiednie osoby to można 23,7% 34,1% Raczej łatwo 8,2% 9,8% Bardzo łatwo 4,1% 19,5% Nie wiem 28,9% 14,6% Wyraźnie widać tendencję wzrostową w dostępności alkoholu w otoczeniu młodych ludzi. Wśród uczniów szkół podstawowych 12,3% ankietowanych uznało zakup alkoholu za czynność bardzo łatwą bądź raczej łatwą, natomiast podobnej odpowiedzi udzieliło już zdecydowanie więcej gimnazjalistów 29,3%. Łatwy dostęp do alkoholu dla osób niepełnoletnich jest sprzeczny z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z 1982 r., wyraźnie zabraniającej sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18 roku życia. Otrzymane rezultaty są niższe od wyników badań ESPAD, w których 49,3% gimnazjalistów deklaruje, że zakup piwa jest dla nich bardzo łatwy, 39,5% gimnazjalistów uznaje zakup wina za czynność bardzo łatwą, zaś 33,4% gimnazjalistów wypowiada się w ten sposób o kupowaniu wódki. 36

Jeśli chodzi o okoliczności pierwszego kontaktu z alkoholem w obu grupach wiekowych występowały niewielkie różnice. Szczegółowe zestawienie wyników znajduje się w tabeli. Tab. 7. Okoliczności pierwszego spożycia alkoholu. W jakiej sytuacji po raz pierwszy miałeś kontakt z alkoholem? Szkoła podstawowa Gimnazjum W szkole - - Na dyskotece/w pubie 20,8% 22,7% Na wakacjach 41,7% 38,6% W czasie wolnym/po szkole 20,8% 18,2% W domu 16,7% 20,5% W innej sytuacji - - Picie alkoholu po raz pierwszy w czasie wakacji zadeklarowało 41,7% uczniów szkół podstawowych oraz 38,6% gimnazjalistów. Uczniowie często wskazywali na czas wolny po lekcjach, jako okoliczności pierwszego kontaktu z alkoholem (20,8% uczniów szkół podstawowych, 18,2% gimnazjalistów). Młodzi mieszkańcy Gminy Ustka wskazywali również na dyskotekę, pub, a także dom, jako miejsca pierwszego kontaktu z alkoholem. W obu grupach wiekowych spożywanie alkoholu było najczęściej wynikiem własnej inicjatywy. W ten sposób odpowiedziało 64% uczniów szkół podstawowych mających kontakt z alkoholem oraz 88,9% gimnazjalistów mających kontakt z alkoholem. Ponadto młode osoby były namawiane do spożycia alkoholu przez znajomych (36% uczniów szkół podstawowych oraz 11,1% gimnazjalistów). 24% uczniów szkół podstawowych, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem zażywało alkohol okazjonalnie (kilka razy w roku), 16% uczniów szkół podstawowych zażywało alkohol kilka razy w miesiącu, 4% średnio raz w miesiącu, a 56% uczniów szkół podstawowych zażyło alkohol tylko raz. 42,2% gimnazjalistów, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem zażywało alkohol okazjonalnie (kilka razy w roku), 15,6% gimnazjalistów kilka razy w miesiącu, 13,3% gimnazjalistów średnio raz w miesiącu, 37

4,4% gimnazjalistów więcej niż raz w tygodniu, 2,2% gimnazjalistów prawie codziennie, a kolejnych 22,2% uczniów z tej grupy wiekowej spróbowało alkoholu tylko raz w życiu. Tab. 8. Rodzaje alkoholu spożywanego przez dzieci i młodzież oraz częstotliwość ich spożywania. Procenty dotyczą odpowiedzi uczniów, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem. Dla każdej szkoły pierwsza kolumna przedstawia liczbę uczniów, a kolejna kolumna procent uczniów. Szkoła Podstawowa PIWO Gimnazjum Nigdy 2 6,7% 8 16% 1-2 razy 13 43,3% 11 22% 3-5 razy 2 6,7% 5 10% 6-9 razy 3 10% 3 6% 10-19 razy 1 3,3% 4 8% 20-39 razy - - 5 10% 40 i więcej razy - - 4 8% WINO Nigdy 9 30% 14 28% 1-2 razy 4 13,3% 13 26% 3-5 razy 4 13,3% 9 18% 6-9 razy 1 3,3% 3 6% 10-19 razy - - 1 2% 20-39 razy - - 2 4% 40 i więcej razy - - - - NAPOJE WYSOKOPROCENTOWE (DRINKI, WÓDKA, WHISKY) Nigdy 7 23,3% 13 26% 1-2 razy 5 16,7% 14 28% 3-5 razy 6 20% 5 10% 6-9 razy - - 4 8% 10-19 razy - - 2 4% 20-39 razy - - 2 4% 40 i więcej razy - - 2 4% Wyniki te można porównać do rezultatów badań Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii z 2008 roku. Według tamtego sondażu do picia piwa w ciągu ostatniego miesiąca przyznawało się 75% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, do picia wódki 54%, do spożywania wina 29% młodych ludzi. Spożycie piwa w Gminie Ustka wynosi 19,8% w grupie uczniów szkół podstawowych, 39,5% w grupie gimnazjalistów, spożywanie wina szkoły podstawowe 9,4%, gimnazja 34,6%. Natomiast poziom picia wódki wynosi 9,4% w szkołach podstawowych, 35,8% w gimnazjach. Porównując wyniki tego badania z 38

wynikami badań KBPN z 2008 roku należy zachować ostrożność, gdyż w naszym badaniu, odmiennie do badania ogólnopolskiego, pytaliśmy o częstotliwość spożywania alkoholu, bez podania ram czasowych i badaliśmy młodszych uczniów. Kolejne pytanie dotyczyło upojenia alkoholowego. Picie w znacznych ilościach, które prowadzi do przekraczania progu nietrzeźwości, prowadzić może do uszczerbku zdrowia oraz nagannych zachowań, zaburzających porządek publiczny. Zapytaliśmy uczniów, czy zdarzyło się im kiedykolwiek upić (stracić kontrolę nad swoim zachowaniem). Wśród uczniów szkół podstawowych, którzy deklarowali wcześniej spożycie alkoholu, 70,8% uczniów nigdy się nie upiło, 12,5% uczniów zrobiło to raz, a 16,7% uczniów upiło się kilka razy (2-9 razy). Wśród gimnazjalistów, którzy deklarowali wcześniej spożycie alkoholu, ponad dwie trzecie uczniów (68,9%) nie miało tego typu doświadczeń, 15,6% uczniów upiło się tylko raz, 11,1% upiło się kilka razy (2-9 razy), a 4,4% uczniów 10 lub więcej razy. Podsumowując, 7,3% uczniów szkół podstawowych oraz 17,3% gimnazjalistów przynajmniej raz w życiu upiło się, tracąc kontrolę nad własnym zachowaniem. W badaniu ESPAD uwzględniono dwa poziomy nadmiernego spożycia napojów alkoholowych: przekroczenie progu nietrzeźwości oraz silne upicie się (wypicie tyle, żeby zataczać się, bełkotać, nie pamiętać, co się działo). Do przekroczenia progu nietrzeźwości chociaż raz w życiu przyznało się 48,6% gimnazjalistów, zaś do silnego upicia się chociaż w życiu przyznało się 44,5% gimnazjalistów. Wyniki uzyskane w naszym badaniu wskazują na znacznie niższy od wyniku ogólnopolskiego, odsetek młodych mieszkańców Gminy Ustka, którzy posiadali tego typu doświadczenia. Rodzina odgrywa istotną rolę w wychowywaniu młodego pokolenia. Rodzice mogą mieć decydujący wpływ na podejmowanie doświadczeń z substancjami psychoaktywnymi przez ich dzieci, dlatego też ta kwestia została poruszona w badaniach. Uczniowie udzielali odpowiedzi na pytanie o reakcję rodziców w sytuacji, gdy wrócili do domu pod wpływem alkoholu. 39

Tab. 9. Reakcja rodziców na stan upojenia alkoholowego dzieci. Jeśli wróciłeś do domu pod wpływem alkoholu, jaka była reakcja Twoich rodziców? Szkoła podstawowa Gimnazjum Zdenerwowali się i nakrzyczeli na mnie 14,3% 6,8% Ukarali mnie - 2,3% Nie zorientowali się 28,6% 15,9% Zauważyli, ale nie zareagowali 4,8% 2,3% Taka sytuacja nie miała miejsca 52,4% 72,7% W przypadku nieco ponad połowy uczniów szkół podstawowych nie zaistniała w ogóle sytuacja, w której badany wrócił do domu pod wpływem alkoholu i zastał rodziców. W przypadku uczniów szkół gimnazjalnych odsetek ten rośnie do blisko trzech czwartych. W sytuacji, kiedy rodzice rozpoznają stan upojenia alkoholowego u dzieci, czasami reagują gniewem i stosują kary, takie jak kary cielesne oraz liczne zakazy. Niepokojący wydaje się jednak znaczący odsetek sytuacji, w których rodzice nie zorientowali się, że ich dzieci znajdują się pod wpływem alkoholu. W przypadku szkół gimnazjalnych wyniósł on 15,9%, zaś w szkołach podstawowych 28,6%. Palenie papierosów Analizę związaną z paleniem papierosów w Gminie Ustka warto zacząć od wskazania wieku dzieci i młodzieży, w którym sięgnęli po pierwszego papierosa. Wiek ten wynosi kolejno: dla szkół podstawowych 9,68 lat, dla gimnazjów 11,19 lat. Występuje tutaj podobne zjawisko, jak miało miejsce w przypadku spożywania alkoholu. Wiek pierwszego kontaktu dzieci i młodzieży z papierosami obniża się z czasem, dzisiaj młodzi ludzie sięgają po papierosy w młodszym wieku niż parę lat temu. Dość wysoki odsetek osób, które kiedykolwiek paliły papierosa, w badanej grupie (41% uczniów szkół gimnazjalnych) jest niższy od wyników badania ESPAD, według których w czasie całego życia, jakiekolwiek doświadczenia z paleniem miało 57,2% gimnazjalistów. 40

Jeżeli chodzi o zróżnicowanie między płciami w kwestii palenia papierosów, w szkołach podstawowych wśród uczniów przyznających się do palenia zdarzało się to nieco rzadziej dziewczynkom (19,6%) niż chłopcom (23,8%). W gimnazjum papierosy paliło nieco więcej chłopców (46,2%) niż dziewczyn (34,2%). Odsetki uczniów szkół podstawowych oraz gimnazjalnych, którzy podejmowali próby z paleniem są wyższe wśród chłopców niż wśród dziewczynek. Powyższe pytanie odnosiło się do zjawiska eksperymentowania z tą substancją, czyli podejmowania prób palenia tytoniu. W kolejnym pytaniu interesowało nas poznanie rozmiarów grupy aktualnie palących młodych mieszkańców Gminy Ustka. Badani uczniowie zostali poproszeni o odpowiedź na pytanie o palenie papierosów w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem. Wśród uczniów szkół podstawowych, dwóch uczniów (2,1%) paliło w tym czasie mniej niż jednego papierosa na tydzień, jeden uczeń (1%) mniej niż jednego papierosa dziennie, zaś czterech uczniów (4,2%) 1-5 papierosów dziennie. Wśród gimnazjalistów, jeden uczeń (1,2%) palił w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem mniej niż jednego papierosa tygodniowo, trzech uczniów (3,7%) 1-5 papierosów dziennie, jeden uczeń (1,2%) 11-20 papierosów dziennie, a kolejny uczeń (1,2%) więcej niż 20 papierosów dziennie. Tab.10. Porównanie wyników badań z badaniami ESPAD. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni. Diagnoza ESPAD Gimnazjum Nie Mniej niż jeden papieros na tydzień Mniej niż 1 papieros dziennie 1-5 papierosów dziennie 6-10 papierosów dziennie 11-20 papierosów dziennie Więcej niż 20 papierosów dziennie 92,6% 1,2% - 3,7% - 1,2% 1,2% 70,2% 8,2% 4,1% 8,2% 5,3% 2,4% 1,7% W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 7,3% uczniów szkół podstawowych oraz 7,4% gimnazjalistów. Uzyskane wyniki są zdecydowanie niższe od wyników badań ogólnopolskich. Według ESPAD, w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 29,8% gimnazjalistów. 41