Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych Gmina Andrychów 2013

Transkrypt

1 Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych Gmina Andrychów 2013 Studio Diagnozy i Profilaktyki Kraków ul. Oboźna 17/5 tel. (12)

2 Spis treści Wstęp Metodologia oraz opis badania... 4 Rozdział I Metryka gminy Andrychów... 5 Bezrobocie... 5 Rynek alkoholowy... 5 Skala problemów społecznych... 6 Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych... 9 Rozdział II Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców Grupa badawcza Cel badania Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne Narkotyki w środowisku lokalnym Przemoc Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe Rozdział III Problemy społeczne w środowisku dzieci i młodzieży Grupa badawcza Cel badania Dzieci i młodzież a substancje psychoaktywne Spożywanie alkoholu wśród dzieci i młodzieży Palenie tytoniu Zachowania związane z używaniem narkotyków i dopalaczy Dzieci i młodzież a zachowania przemocowe Hazard i inne ryzykowne zachowania

3 Używanie komputera przez dzieci i młodzież oraz zagrożenie cyberprzemocą Rozdział IV Badanie punktów sprzedaży alkoholu Grupa badawcza Cel badania Wyniki badania Podsumowanie i wnioski

4 Wstęp Metodologia oraz opis badania Celem przeprowadzonego badania było zdiagnozowanie skali lokalnych zagrożeń społecznych wśród dorosłych mieszkańców oraz uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych. W badaniu dorosłych osób uwzględnione zostały takie obszary, jak bezrobocie i wykluczenie społeczne, spożywanie alkoholu i zagrożenia z tym związane, używanie narkotyków, przemoc domowa, hazard. W badaniu młodych mieszkańców uwzględnione zostały takie obszary, jak spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, używanie narkotyków oraz dopalaczy, przemoc rówieśnicza oraz domowa, hazard oraz zachowania seksualne. Badaniem zostali objęci ponadto pracownicy punktów sprzedaży napojów alkoholowych oraz wyrobów tytoniowych. Badanie dorosłych mieszkańców oraz pracowników punktów sprzedaży zrealizowane zostało przy użyciu standaryzowanego kwestionariusza ankiety rozdawanego i odbieranego przez ankieterów w miejscach publicznych. Dzieci objęte są ustawowym obowiązkiem nauki szkolnej, dlatego też badania zostały przeprowadzone w czasie zajęć. Wybór metody ilościowej sprawił, że najbardziej dogodną metodą była ankieta w formie aplikacji internetowej. Uczniowie wypełniali samodzielnie ankiety przed komputerem. Badanie przeprowadzone zostało zgodnie z zasadami etyki, zaś uczestnicy poinformowani zostali o zachowaniu anonimowości badania. Za każdym razem uzyskiwano zgodę dyrektorów szkół na przeprowadzenie badań w ich placówkach. Próba z populacji uczniów szkół w gminie Andrychów obejmuje 427 uczniów klas szóstych szkół podstawowych, 909 uczniów szkół gimnazjalnych oraz 507 uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W badaniu uczestniczyli uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2, Szkoły Podstawowej nr 4, Zespołu Szkół Samorządowych w SułkowicachŁęgu, Zespołu Szkół Samorządowych w Roczynach, Zespołu Szkół Samorządowych w Inwałdzie, Zespołu Szkół Samorządowych w Rzykach, Zespołu Szkół Samorządowych w Targanicach, Zespołu Szkół Samorządowych w Zagórniku, Gimnazjum nr 1, Gimnazjum nr 2, Liceum Ogólnokształcącego im. M. Skłodowskiej Curie, Zespołu Szkół nr 1 im. Prof. T. Kotarbińskiego, Zespołu Szkół nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej. 4

5 Rozdział I Metryka gminy Andrychów Gmina miejskowiejska Andrychów usytuowana jest w województwie małopolskim, powiecie wadowickim. Gmina zajmuje powierzchnię 1039 ha, zamieszkuje ją mieszkańców (według danych z Urzędu Miejskiego w Andrychowie z listopada 2013 roku). Według danych GUS (dane z 2011 roku, Vademecum Samorządowca 2012) było to mieszkańców. Bezrobocie Poniższa tabela przedstawia statystyki dotyczące bezrobotnych mieszkańców gminy Andrychów zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Wadowicach, z uwzględnieniem podziału na wiek, wykształcenie oraz czas pozostawania bez pracy. Tab. 1. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców gminy Andrychów. PUP w Wadowicach. Liczba zarejestrowanych w PUP w Wadowicach bezrobotnych mieszkańców gminy Andrychów IV kwartał 2011 IV kwartał 2012 Bezrobotni ogółem Bezrobotni z prawem do zasiłku Osoby zwolnione z przyczyn dotyczących zakładu pracy Niepełnosprawni Osoby bezrobotne do 25 roku życia Osoby bezrobotne powyżej 50 roku życia Osoby długotrwale bezrobotne Rynek alkoholowy Ilość punktów sprzedaży napojów alkoholowych (ogółem 159), w tym: do spożycia poza miejscem sprzedaży (wg zawartości alkoholu): do 4,5% 104 od 4,5% do 18% 90 powyżej 18% 88 5

6 do spożycia w miejscu sprzedaży (wg zawartości alkoholu): do 4,5% 53 od 4,5% do 18% 33 powyżej 18% 37 Skala problemów społecznych Poniżej przedstawiamy statystyki związane z poszczególnymi problemami społecznymi (dane za 2012 rok): 68 wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe złożone do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (72 wnioski w 2011 roku). W związku z procedurą Niebieskie Karty sporządzono 68 wniosków, które skierowano do Ośrodka Pomocy Społecznej. W 2011 roku w związku z procedurą Niebieskie Karty sporządzono 13 wniosków, które skierowano do Ośrodka Pomocy Społecznej. Straż Miejska: ilość interwencji związanych z nadużywaniem alkoholu w 2012 roku 263 interwencje (292 interwencje w 2011 roku). Rodzaj przestępstwa/wykroczenia pod wpływem środków odurzających (dane za rok 2012) 114 osób prowadziło pojazdy na drodze publicznej w stanie nietrzeźwości (94 osoby w 2011 roku); 17 osób prowadziło pojazdy na drodze publicznej po użyciu alkoholu (30 osób w 2011 roku); 862 przypadki zakłócania porządku publicznego (756 przypadków w 2011 roku); 6

7 jeden przypadek podejmowania czynności zawodowych pod wpływem alkoholu (0 przypadków w 2011 roku); 36 wypadków spowodowanych pod wpływem alkoholu (14 wypadków w 2011 roku); 895 przestępstw kryminalnych ogółem; 22 czyny karalne popełnione przez nieletnich (22 czyny karalne w 2011 roku); 0 przestępstw popełnionych przez nieletnich pod wpływem środków odurzających (0 przestępstw w 2011 roku); 322 osoby zatrzymane do wytrzeźwienia ogółem (278 osób w 2011 roku); jedna osoba nieletnia zatrzymana do wytrzeźwienia (2 osoby nieletnie zatrzymane do wytrzeźwienia w 2011 roku). przemoc domowa W 2011 roku miały miejsce 824 interwencje, w tym 77 interwencje dotyczyły przemocy w rodzinie. Przemoc dotknęła 190 osób, w tym 92 kobiety, 19 mężczyzn, 41 małoletnich do 13 roku życia oraz 38 nieletnich w przedziale 1318 lat. Sprawcami przemocy w rodzinie było 79 osób, w tym 5 kobiet oraz 74 mężczyzn. 64 sprawców znajdowało się pod wpływem alkoholu (3 kobiety i 61 mężczyzn). Podczas interwencji obecnych było 79 dzieci. W 2012 roku miało miejsce 746 interwencji, w tym 38 interwencji dotyczyło przemocy w rodzinie. Przemoc dotknęła 73 osoby, w tym 46 kobiet, 14 mężczyzn, 11 małoletnich do 13 roku życia oraz 4 nieletnich w przedziale 1318 lat. Sprawcami przemocy w rodzinie było 40 osób, mężczyźni. 34 sprawców znajdowało się pod wpływem alkoholu. Podczas interwencji obecnych było 15 dzieci. 7

8 łamanie prawa Przestępstwa stwierdzone na terenie gminy Andrychów: kradzież z włamaniem 2011 rok rok 117 fizyczne i psychiczne znęcanie się nad rodziną 2011 rok rok 55 pobicie 2011 rok rok 7 uszkodzenie mienia 2011 rok rok 67 kradzież mienia 2011 rok rok 173 rozbój 2011 rok rok 13 Tab. 2. Przestępstwa w gminie Andrychów. Artykuł KK Kwalifikacja prawna Stwierdzonych Zakończonych Znęcanie się nad rodziną kk Groźba karalna kk Uchylanie się od płacenia alimentów kk Rozpijanie małoletniego 208 kk

9 Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych Z powyższych zestawień wynika, że zarówno problem nadużywania alkoholu, jak i przemocy w rodzinie jest obecny w gminie Andrychów. Istnieją jednak ośrodki i instytucje, oferujące specjalistyczną pomoc, z której mogą korzystać osoby z problemami alkoholowymi. Ośrodek Wspierania Rodziny Ośrodek Wspierania Rodziny organizuje różne działania profilaktyczne na terenie Gminy. Zajmuje się realizacją programów i działań w zakresie profilaktyki uzależnień, zapobiegania zjawiskom patologii oraz promocji zdrowego stylu życia skierowanych do dzieci i młodzieży a także dorosłych mieszkańców Gminy Andrychów. Ośrodek Wspierania Rodziny realizuje wszystkie zadania w ramach Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Świetlica Środowiskowo Socjoterapeutyczna stanowi dział Ośrodka Wspierania Rodziny w Andrychowie. Jej podstawowym celem jest ochrona dzieci i młodzieży przed wszelkimi zakłóceniami w rozwoju i interwencja w sytuacji pojawiających się zagrożeń oraz wspieranie rodziny w zakresie wychowania, opieki, wyrównywania szans edukacyjnych. W Świetlicy zatrudnionych jest czterech wychowawców. W zajęciach organizowanych w świetlicy korzystało w 2011 roku 57 dzieci, w tym 15 dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. W 2012 roku w zajęciach organizowanych w świetlicy korzystało 55 dzieci, w tym 13 dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. W ramach działu profilaktyki środowiskowej realizowane są działania profilaktyczne i edukacyjne prowadzone w formie warsztatów i programów i tak: W 2011 roku zrealizowano następujące oddziaływania profilaktyczne: program profilaktyczny dla rodziców Wpadka, Marsz Trzeźwości, Andrychowski Bieg Rodzinny (65 osób), I Andrychowski Bieg Uliczny (435 osób), Program Alternatywa, program Escape, realizowano założenia kampanii profilaktycznych Zachowaj Trzeźwy Umysł oraz No promil No Problem Zlecono organizację programów: Kino szkoła Interdyscyplinarny Program Edukacji Medialnej, program Film i muzyka sposób na dobre życie, Bezpieczne Ferie, Bezpieczny Rowerzysta, Bezpieczne Wakacje, Bezpieczna 9

10 Droga do Szkoły. W zajęciach uczestniczyło 8626 uczniów, 297 nauczycieli oraz 170 rodziców. W 2012 roku zrealizowano następujące oddziaływania profilaktyczne: spektakl profilaktyczny Wpadka, program profilaktyczny Odlotdokąd, program Escape, Film jako sposób na dobre życie, Kinowe drogowskazy wykorzystanie filmu w profilaktyce uzależnień, Bezpieczne Ferie, Bezpieczny Rowerzysta, Bezpieczne Wakacje, Bezpieczna Droga do Szkoły. W zajęciach uczestniczyło 6737 uczniów, 201 nauczycieli oraz 45 rodziców. Tab. 3. Pozostałe oddziaływania profilaktyczne powadzone w gminie Andrychów. Oddziaływania profilaktyczne Kolonie i obozy z programem zajęć profilaktycznych w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych Program Akademia Umiejętności Klub Młodzieżowy Uczestnicy 2011 rok 305 osób 2012 rok 245 osób 2011 rok 15 osób 2012 rok 15 osób Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Działalność Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2012: odbyło się 13 ogólnych posiedzeń (13 posiedzeń w 2011 roku); odbyło się 11 posiedzeń zespołu orzekającego GKRPA (11 posiedzeń w 2011 roku); przeprowadzono 94 rozmowy (148 rozmów w 2011 roku); przeprowadzono 133 kontrole punktów sprzedaży napojów alkoholowych (142 kontrole w 2011 roku). Działalność zespołu orzekającego GKRPA w 2012 roku. Do komisji wpłynęło 236 wniosków o leczenie odwykowe (225 wniosków w 2011 roku). Wydano 81 zleceń przeprowadzenia badania przez biegłych sądowych (123 zlecenia w 2011 roku). 10

11 Skierowano 76 wniosków do Sądu w sprawie obowiązku leczenia odwykowego (76 wniosków w 2011 roku). Ośrodek Pomocy Społecznej Z pomocy OPS korzystało w 2011 roku 599 rodzin, w tym 89 rodzin z powodu problemu uzależnień. W 2012 roku z pomocy OPS korzystały 604 rodziny, w tym 86 rodzin z powodu problemów uzależnień. OPS udzielił pomocy w 2011 roku w postaci świadczeń rzeczowych 396 osobom, świadczeń porady 387 osobom. W 2012 roku OPS udzieli pomocy w postaci świadczeń rzeczowych 399 osobom, świadczeń porady 455 osobom. Tab. 4. Powody przyznania pomocy społecznej przyznawanej w latach Źródło danych: Ośrodek Pomocy Społecznej w Andrychowie. Powody przyznania pomocy społecznej 2011 rok 2012 rok Ubóstwo Osoby dotknięte klęską żywiołową 0 0 Bezrobocie Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych Alkoholizm Inne 194 Punkt KonsultacyjnoInformacyjny Andrychowskie Stowarzyszenie Trzeźwości Klub Integracji Społecznej WATRA Punkt Pierwszego Kontaktu dla osób uzależnionych i współuzależnionych od alkoholu rozmowy motywujące z osobami uzależnionymi do podjęcia terapii, pomoc w zrozumieniu problemu, jakim jest uzależnienie. W Punkcie zatrudniony jest instruktor terapii uzależnień (w trakcie certyfikacji). Ośrodek Pomocy Społecznej w Andrychowie Punkt konsultacyjny dla osób uzależnionych, współuzależnionych, dotkniętych przemocą. W Punkcie zatrudniony 11

12 jest certyfikowany specjalista psychoterapii uzależnień, certyfikowany instruktor terapii uzależnień. W 2011 roku z pomocy Punktu korzystało 119 rodzin, w tym 90 rodzin z problemem alkoholowym. W 2012 roku z pomocy Punktu korzystało 120 rodzin, w tym 90 rodzin z problemem alkoholowym. W gminie Andrychów działają cztery grupy anonimowych alkoholików oraz grupa wsparcia dla osób współuzależnionych. 12

13 Rozdział II Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców Grupa badawcza W badaniu wzięły udziały 202 osoby (110 kobiet i 92 mężczyzn). Wykształcenie większości badanych kobiet było średnie (44,5%) oraz wyższe (38,2%), podczas gdy 13,6% badanych kobiet miało wykształcenie zawodowe, zaś 3,6% badanych kobiet podstawowe. Wśród badanych mężczyzn przeważało wykształcenie wyższe (44%) oraz średnie (40,7%). Ponadto, 6,6% badanych mężczyzn miało wykształcenie zawodowe, a 8,8% badanych mężczyzn podstawowe. Średnia wieku respondentów wynosiła 35 lat. Cel badania Kwestionariusz ankiety przeprowadzony wśród 202 badanych dorosłych osób w gminie Andrychów miał na celu zbadanie zagrożeń społecznych w środowisku lokalnym, w szczególności takich, jak: bezrobocie, wykluczenie społeczne; spożywanie alkoholu, uzależnienie od alkoholu, działania władz w tym zakresie; rozpowszechnienie oraz dostępność narkotyków w środowisku; przemoc w rodzinie, zachowania agresywne w miejscach publicznych; hazard. Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców. W pierwszym pytaniu poprosiliśmy o ocenę ważności różnych problemów społecznych w środowisku lokalnym. Przyjętą w tych badaniach miarą ważności różnych problemów społecznych jest odsetek respondentów, którzy wskazują dany problem jako bardzo poważny. Poniższa tabela przedstawia rozkład odpowiedzi uzyskanych w badaniu mieszkańców gminy Andrychów. 13

14 Tab. 5. Ocena ważności problemów społecznych w gminie Andrychów. Problemy społeczne Bardzo poważny Poważny Umiarkowany Znikomy Nie występuje Bezrobocie 46,3% 34,3% 18,9% 0,5% Zubożenie społeczeństwa 24% 33% 35,5% 7% 0,5% Alkoholizm 15,5% 32% 49,5% 2% 1% Problemy mieszkaniowe Kryzys norm moralnych Zanieczyszczenie środowiska 15,2% 23,9% 42,1% 14,7% 4,1% 11,6% 12,1% 48% 21,2% 7,1% 10,2% 28,9% 40,6% 16,8% 3,6% Kryzys rodzinny 7,7% 18,4% 57,7% 15,3% 1% Wzrost przestępczości 7,1% 16,7% 47,5% 26,8% 2% Narkomania 4,5% 12,5% 39,5% 38,5% 5% HIV/AIDS 2% 1% 9,7% 64,8% 22,4% Wśród najpoważniejszych problemów społecznych w gminie Andrychów, zdaniem respondentów, na pierwszym miejscu znajduje się bezrobocie. Prawie połowa badanych mieszkańców uważa, że brak pracy stanowi bardzo poważy, zaś ponad jedna trzecia ankietowanych określa go jako poważny problem społeczny. Na kolejnym miejscu znajduje się zubożenie społeczne, alkoholizm, problemy mieszkaniowe oraz kryzys norm moralnych. Nieco mniej poważnymi problemami społecznymi są, w ocenie respondentów: zanieczyszczenie środowiska, kryzys rodzinny, wzrost przestępczości oraz narkomania. Najmniejszy odsetek badanych wskazuje na problem HIV/AIDS. Badani wymienili ponadto palenie śmieci oraz problemy mniejszości narodowych. Wysoka pozycja zjawiska alkoholizmu jednoznacznie wskazuje priorytetowy kierunek działań, jakie powinien podejmować samorząd w ramach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. 14

15 Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne Bezrobocie jest zjawiskiem trudnym do zmierzenia. Statystyki najczęściej odnoszą się do skali bezrobocia rejestrowanego (jawnego), ujmując w ten sposób tylko część osób pozostających bez pracy. Bezrobocie przyczynia się do występowania wielu negatywnych zjawisk społecznych w życiu osób nieposiadających stale pracy. Poważnym skutkiem bezrobocia jest ubożenie rodziny, które często prowadzi do narastania konfliktów i napięć między członkami rodziny oraz przyczynia się do powstawania patologii społecznych. Brak perspektyw zatrudnienia, szczególnie w przypadku bezrobotnych długoterminowych, powoduje degradację pozycji społecznej tych osób. Budzi obawy o własny los i możliwości przetrwania całej rodziny, a także odbija się negatywnie na samopoczuciu i stanie zdrowia bezrobotnego. Długotrwałe bezrobocie często prowadzi do ubóstwa i marginalizacji społecznej. Dorosłym mieszkańcom gminy Andrychów zadano pytanie, czy kiedykolwiek byli bezrobotni. Twierdząco odpowiedziało 41,7% badanych. Wystąpiły znaczne różnice w odpowiedziach badanych mieszkańców. Bezrobocia doświadczyło 51,8% respondentek oraz 29,2% respondentów. Odsetek badanych mieszkańców gminy Andrychów, którzy pozostawali w przeszłości bez pracy lub obecnie doświadczają bezrobocia, jest zbliżony do wyników badań ogólnopolskich. Badanie CBOS z 2011 roku na temat bezrobocia pokazało, że 41% respondentów doświadczyło w przeszłości lub obecnie doświadcza bezrobocia. Powyższe pytanie dotyczyło subiektywnych odczuć respondentów i nie precyzowało ram czasowych, dlatego warto uzyskany wynik zestawić z danymi dotyczącymi bezrobocia rejestrowanego. Według danych Statystycznego Vademecum Samorządowca GUS, w 2011 roku udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w gminie Andrychów wyniósł 8,7% i był wyższy od wyniku dla całego powiatu wadowickiego (7,1%). 15

16 Niższy odsetek badanych (33,7%) deklarował, że w ich gospodarstwie domowym znajduje się osoba bezrobotna. Stosunkowo wysoki odsetek osób, które nie posiadały w przeszłości lub nie posiadają obecnie pracy oraz stosunkowo wysoki odsetek osób deklarujących, że w ich gospodarstwie domowym znajdują się osoby bezrobotne, znajduje potwierdzenie w odpowiedziach respondentów na pytanie o szansę znalezienia pracy w gminie Andrychów. Większość ankietowanych (71,8%) ocenia szansę znalezienia pracy jako niewielką, 20,3% ankietowanych ocenia szansę znalezienia pracy jako umiarkowaną, a zaledwie 16

17 4,5% badanych sądzi, że jest ona bardzo duża lub duża. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na to pytanie. Wystąpiły znaczne różnice między kobietami i mężczyznami. 81,8% badanych kobiet oraz 59,8% badanych mężczyzn określa ją jako niewielką, 13,6% badanych kobiet oraz 28,3% badanych mężczyzn określa ją jako umiarkowaną, 0,9% badanych kobiet oraz 8,7% badanych mężczyzn jest przekonanych, że jest ona bardzo duża lub duża. Trudności na rynku pracy przekładają się na zamożność rodzin. W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wybranie określenia, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w ich gospodarstwach domowych. Ponad jedna trzecia badanych mieszkańców gminy Andrychów jest na tyle zamożna, by móc zaspokoić swoje potrzeby, natomiast zarobki nie pozwalają na oszczędzanie, ponad jedna trzecia badanych żyje oszczędnie, kupując najtańsze produkty, 15,3% badanych może nadwyżki pieniędzy odkładać na przyszłość, zaś 12,4% badanych mieszkańców gmina Andrychów nie jest w stanie zaspokoić swoich bieżących potrzeb. 17

18 Tab. 6. Proszę zaznaczyć określenie, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w Pana/Pani gospodarstwie domowym. Starcza na wszystko i pozwala na oszczędzanie 15,3% Starcza na wszystko, ale nie pozwala na oszczędzanie 37,6% Żyjemy oszczędnie (kupując najtańsze produkty) i dzięki temu starcza na wszystko 34,7% Pieniędzy nie starcza na zaspokajanie bieżących potrzeb 12,4% Osoby trwale ubogie cechuje poczucie bezradności, bezsilności oraz zepchnięcia na margines. Z powodu podejmowania prac dorywczych i potrzeby oszczędzania, takie osoby nie uczestniczą czynnie w życiu społecznym ani nie korzystają z dóbr kulturowych. W takich rodzinach może istnieć przyzwolenie na łamanie norm społecznych, mogą występować liczne konflikty i napięcia między członkami rodziny, jak również przemoc. Do grup szczególnie zagrożonych ubóstwem można zaliczyć rodziny, w których członkowie utrzymują się z niezarobkowych źródeł, innych niż renta czy emerytura. Utrwalanie się biedy powoduje zmianę stylu życia rodziny oraz przyczynia się do powstania wielu niekorzystnych zjawisk, jak: zaniedbania w opiece i wychowaniu, alkoholizm, przemoc w rodzinie, przestępczość. Nieco mniej niż połowa badanych mieszkańców gminy Andrychów wskazuje na osoby starsze oraz osoby uzależnione jako najbardziej zagrożone wykluczeniem społecznym. Na kolejnym miejscu wśród osób zagrożonych wykluczeniem społecznym znalazły się 18

19 rodziny wielodzietne, osoby niepełnosprawne oraz osoby samotnie wychowujące dzieci. Badani mieszkańcy wskazywali ponadto na osoby bezrobotne, osoby z niskim wykształceniem, a także mniejszości etniczne (Romowie). Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, według badanych mieszkańców gminy Andrychów, najczęściej mogą liczyć na pomoc krewnych oraz Ośrodka Pomocy Społecznej. Prawie jedna piąta respondentów jest przekonana, że pomoc można uzyskać w Kościele/Caritasie, 18,8% badanych wskazuje na organizacje społeczne, a 6,9% badanych wskazuje na sąsiadów. Jedna piąta badanych mieszkańców gminy Andrychów posiada wiedzę na temat działań prowadzonych przez władze lokalne, których celem jest wspieranie osób bezrobotnych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym. Twierdząco na to pytanie odpowiedziało 16,4% respondentek oraz 25,3% respondentów. Wśród wymienianych przez respondentów działań podejmowanych przez władze lokalne znalazły się kursy i szkolenia zawodowe, targi pracy, staże, roboty publiczne i prace interwencyjne, działalność Powiatowego Urzędu Pracy, Ośrodka Pomocy Społecznej oraz Ośrodka Wspierania Rodziny, paczki żywnościowe, działalność kuchni św. Brata Alberta, klubu AA oraz Wojewódzkiego Szpitalu Psychiatrycznego w Andrychowie. 19

20 Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne W gminie Andrychów problem alkoholizmu pojawia się na trzecim miejscu ważnych problemów społecznych. Zjawisko to jest jednak dość powszechne w całej Polsce. Przyjęło się sądzić, że Polacy piją alkohol często, w dużych ilościach. Należałoby więc wnioskować, że istnieje społeczne przyzwolenie, norma, która nie potępia częstego spożywania alkoholu, lecz przeciwnie czyni je społecznie akceptowalnym wzorem postępowania. Jednak nie potwierdza tego rozkład deklaracji, jaki uzyskaliśmy w trakcie badania. Ponad połowa Polaków (53%) twierdzi, że pije alkohol, ale tylko od czasu do czasu i mając ku temu dobrą okazję. Można to nazwać umiarkowanym stylem picia. Niewielkie grupy badanych deklarują częste (4%) i dosyć częste (7%) wykorzystywanie różnych okazji do napicia się alkoholu. Co szósty respondent (16%) przyznaje, że unika okazji do tego, żeby pić alkohol, a prawie co piąty (19%) deklaruje abstynencję. Warto zauważyć, że pewien normatywny styl picia nie zmienił się od dziesięciu lat, gdyż w badaniu z 1997 roku respondenci odpowiadali bardzo podobnie. 1 W naszych badaniach interesowało nas kilka zagadnień: jaka jest wiedza i stosunek do alkoholu, czy w środowisku lokalnym występują zagrożenia (bójki, wandalizm) związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu, czy respondenci widzą jakieś zmiany związane z alkoholem na przestrzeni ostatnich 10 lat oraz czy posiadają wiedzę o działaniach władz związanych z tym zagadnieniem. 1 CBOS Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych, 2007r. 20

21 Zapytaliśmy o postawę względem dostępności alkoholu. Prosiliśmy badanych o określenie, czy uważają, że alkohol jest towarem szczególnym, w związku, z czym dostęp do niego powinien być ograniczony i kontrolowany, czy też alkohol jest towarem, jak każdy inny i zasady sprzedaży nie powinny być wyjątkowe. Występuje rozbieżność, co do odpowiedzi w tym pytaniu w zależności od płci. 60,9% badanych kobiet jest za ograniczeniem sprzedaży alkoholu w stosunku do 52,2% badanych mężczyzn. Ponad połowa badanych osób wskazuje na specyfikę tego towaru i postuluje za ograniczeniami. W badaniu interesowało nas również, czy respondenci zauważyli zmiany w obyczajowości spożywania alkoholu w swoim środowisku. Ponad połowa badanych stwierdziła, że zdecydowanie spożycie wzrosło, nieco mniej niż jedna trzecia badanych nie zauważa zmian na przestrzeni ostatnich 10 lat, a co dziesiąty badany uważa, że spożycie alkoholu w lokalnym środowisku zmalało w tym czasie. Występują pewne różnice w odpowiedziach w zależności od płci 61,8% badanych kobiet i 54,3% badanych mężczyzn zauważa wzrost spożycia alkoholu, 30% badanych kobiet oraz 32,6% badanych mężczyzn nie zauważa zmian; 8,2% badanych kobiet oraz 13% badanych mężczyzn zauważa spadek spożywania alkoholu. 21

22 Zbadaliśmy wiedzę respondentów na temat prowadzonych lokalnie działań, które mają na celu przeciwdziałanie i zapobieganie uzależnieniu od alkoholu i narkotyków. Nieco mniej niż jedna piąta badanych mieszkańców gminy Andrychów deklaruje, że posiada wiedzę na temat prowadzonych lokalnie działań, których celem jest przeciwdziałanie i zapobieganie uzależnieniom od alkoholu oraz narkotyków. Taką wiedzę posiada 16,4% badanych kobiet oraz 21,6% badanych mężczyzn. Wśród działań prowadzonych w gminie, respondenci wymieniają klub anonimowych alkoholików, profilaktykę prowadzoną w szkole, działalność Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, poradni uzależnień, Ośrodka Wspierania Rodziny oraz Stowarzyszenia Trzeźwości Klubu Integracji Społecznej WATRA, akcję No promil, no problem, marsze trzeźwości, plakaty oraz gminny program przeciwdziałania uzależnieniom. 22

23 Kolejne pytanie dotyczyło częstotliwości spożywania alkoholu 48,2% badanych kobiet oraz 33,7% badanych mężczyzn w gminie Andrychów pije alkohol okazjonalnie (od czasu do czasu), 14,5% badanych kobiet oraz 13% badanych mężczyzn nie pije alkoholu w ogóle. Ponadto 10,9% badanych kobiet oraz 6,5% badanych mężczyzn pije alkohol średnio raz w miesiącu, 15,5% badanych kobiet oraz 29,3% badanych mężczyzn kilka razy w miesiącu, 10% badanych kobiet i 13% badanych mężczyzn spożywa napoje alkoholowe więcej niż raz w tygodniu, zaś 0,9% badanych kobiet oraz 4,3% badanych mężczyzn prawie codziennie. Poniższy wykres przedstawia zbiorcze wyniki. 23

24 Największym zainteresowaniem wśród badanych mieszkańców cieszy się piwo. 72,9% badanych deklaruje, że spożyło piwo przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a 34,2% badanych spożywało je 10 lub więcej razy. Nieco mniejszą popularnością wśród badanych mieszkańców cieszy się wino oraz napoje wysokoprocentowe: 64,9% badanych spożyło napoje wysokoprocentowe przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 19,8% badanych spożywało je 10 lub więcej razy, natomiast 70,4% badanych deklaruje, że spożyło przynajmniej raz wino w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 19,4% badanych spożywało je 10 lub więcej razy. Poniższa tabela zawiera rozkład odpowiedzi na pytanie o częstotliwość spożywania konkretnych napojów alkoholowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Tab. 7. Rodzaje alkoholu spożywanego przez dorosłych mieszkańców gminy Andrychów w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Ogółem Kobiety Mężczyźni PIWO Nigdy 27,1% 30,8% 22,8% 12 razy 13,4% 15,5% 10,9% 35 razy 11,4% 11,8% 10,9% 69 razy 13,9% 16,4% 10,9% 1019 razy 12,9% 11,8% 14,1% 2039 razy 8,4% 8,2% 8,7% 40 i więcej razy 12,9% 5,5% 21,7% WINO Nigdy 29,6% 23,8% 36,9% 12 razy 22,3% 24,5% 19,6% 35 razy 17,3% 20,9% 13% 69 razy 11,4% 11,8% 10,9% 1019 razy 12,9% 11,8% 14,1% 2039 razy 4% 4,5% 3,3% 40 i więcej razy 2,5% 2,7% 2,2% NAPOJE WYSOKOPROCENTOWE (DRINKI, WÓDKA, WHISKY) Nigdy 35,1% 42,7% 26,2% 12 razy 22,3% 20% 25% 35 razy 11,4% 10% 13% 69 razy 11,4% 12,7% 9,8% 1019 razy 10,4% 8,2% 13% 2039 razy 5,4% 5,5% 5,4% 40 i więcej razy 4% 0,9% 7,6% 24

25 Jeśli chodzi o preferencje płci, kobiety sięgają najczęściej po wino i piwo 76,2% respondentek spożyło wino przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 69,2% respondentek deklaruje spożycie piwa przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Napoje wysokoprocentowe cieszą się mniejszym zainteresowaniem wśród badanych kobiet 57,3% respondentek spożyło napoje wysokoprocentowe przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Mężczyźni najbardziej preferują piwo oraz napoje wysokoprocentowe 77,2% badanych deklaruje picie piwa przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 73,8% badanych mężczyzn deklaruje spożycie napojów wysokoprocentowych przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wino cieszy się nieco mniejszym zainteresowaniem wśród badanych mężczyzn 63,1% mężczyzn spożyło wino przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Zjawisko nadmiernego spożywania alkoholu może być powiązane z agresywnym zachowaniem i pojawiać się w życiu publicznym w postaci bójek, awantur, pobić czy wulgaryzmów. Zapytaliśmy respondentów, czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania doświadczyli lub byli świadkami któregoś z tych nieprzyjemnych przeżyć. Prawie jedna trzecia badanych nie była świadkiem ani uczestnikiem takich wydarzeń, natomiast nieco mniej niż połowa respondentów doświadczyła lub była świadkiem głośnego i nagannego zachowania młodzieży, kolejno 38,1% osób doświadczyło awantury, 24,3% osób wandalizmu, 23,8% osób bójki i 8,4% osób bezpośredniej krzywdy w postaci kradzieży, pobicia czy wulgaryzmów. 25

26 Jak widać, najwięcej nieprzyjemnych doświadczeń respondenci mieli z awanturującymi się osobami oraz młodzieżą zachowującą się niestosownie pod wpływem alkoholu. Problemem jest nie tylko spożywanie alkoholu przez młodzież, ale również naganne zachowanie młodych ludzi. Życie publiczne w gminie Andrychów jest naznaczone przez stosunkowo dużą liczbę wydarzeń prowokowanych przez osoby, które nadużyły alkoholu. Kolejnym ważnym zagadnieniem poruszanym przez nas w badaniu był problem nadużywania alkoholu. Poprosiliśmy badanych o zdefiniowanie alkoholizmu. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez jednego badanego. Najwięcej badanych wskazuje na utratę kontroli nad własnym życiem (62,9%), chorobę, którą można powstrzymać (49,5%) oraz problemy z silną wolą (28,2%). Takie podejście wskazuje na dużą świadomość i znajomość tematu oraz jest wyrazem empatii i zrozumienia problemu. 11,9% badanych mówi o alkoholizmie jako o chorobie nieuleczalnej, a alkoholika utożsamia z osobą, która pije i będzie piła, zaś 12,9% badanych sądzi, że jest to sposób życia. Należałoby zwrócić szczególną uwagę na edukację w tym zakresie. Alkoholizm z medycznego punktu widzenia jest chorobą, z którą należy walczyć poprzez specjalistyczną pomoc oraz wsparcie najbliższych. Ta wiedza powinna być dana każdemu, gdyż w każdej rodzinie może pojawić się ten problem. 26

27 Pytając o motywy sięgania po alkohol, ujawnił się przede wszystkim jego społeczny oraz psychologiczny wymiar. Badani mieszkańcy mogli zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź. W odpowiedziach respondentów dominowały dwa powody: chęć zapicia problemów i smutków (74,3%) oraz chęć wyluzowania się (55%). Kolejnym powodem była presja ze strony znajomych (32,2%) oraz brak możliwości alternatywnego spędzania wolnego czasu (18,8%), zaś 7,9% respondentów nie miało zdania na ten temat. Narkotyki w środowisku lokalnym Problem narkotyków jest stosunkowo poważny wśród badanych mieszkańców gminy Andrychów. Liczba badanych mieszkańców, która próbowała narkotyków jest wyższa od wyników analiz ogólnopolskich. Zapytaliśmy respondentów, ile znają osób w swoim otoczeniu, które używają narkotyków. Trzy czwarte badanych kobiet (74,5%) deklaruje, że w ogóle nie zna nikogo, zaś 19,1% badanych kobiet deklaruje, że zna do 5 osób, 0,9% badanych kobiet od 5 do 10 osób, zaś 5,5% badanych kobiet ponad 10 osób. Jeśli chodzi o badanych mężczyzn 72,5% z nich przyznaje, że nie zna nikogo, 17,6% badanych mężczyzn deklaruje, że zna do 5 osób, 2,2% badanych mężczyzn od 5 do 10 osób, zaś 7,7% badanych mężczyzn więcej niż 10 osób Wspólne podliczenie odpowiedzi kobiet i mężczyzn przedstawia poniższy wykres. 27

28 Większość badanych przyznaje, że nie zna nikogo, a 18,4% znających do 5 osób, 1,5% badanych znających od 5 do 10 osób i 6,5% badanych znających więcej niż 10 osób to umiarkowanie niepokojący wynik. W badaniu tym interesowało nas również, czy respondenci wiedzą, gdzie i u kogo można kupić narkotyki. Zdecydowana większość badanych mieszkańców gminy Andrychów nie posiada takiej wiedzy (88%). Należy podkreślić, że 9,1% badanych kobiet oraz 15,6% badanych mężczyzn wie, gdzie może kupić narkotyki. Wśród mieszkańców wystąpiło zróżnicowanie na płeć pod względem używania narkotyków, o czym świadczą wyniki podsumowujące następne pytanie: Czy kiedykolwiek zażyłeś narkotyk?. Do zażycia narkotyku przyznało się 4,5% badanych kobiet oraz 14,3% badanych mężczyzn. Trzeba wyraźnie podkreślić, że przyznanie się do używania narkotyków (lub nawet jednorazowej próby) jest w istocie przyznaniem się do czynu karalnego w Polsce. Ponadto używanie narkotyków nie jest czymś powszechnie akceptowanym, dlatego można by spodziewać się raczej niewielkiego odsetka odpowiedzi twierdzących. W tym miejscu warto odwołać się do sondażu Centrum Badania Opinii Publicznej Postawy wobec narkotyków z 2011 roku. Spytano respondentów, czy kiedykolwiek próbowali narkotyków. Niższy odsetek badanych odpowiedział tak 7% (w stosunku do 9% naszych respondentów). Aż 93% populacji w 2011 roku nie próbowało narkotyków. 28

29 Warto również zwrócić uwagę, że narkotyki używali głównie mężczyźni (10%) i tylko 4% kobiet. Zapytaliśmy również o przebywanie w pracy pod wpływem alkoholu lub narkotyków. 5,5% badanych mieszkańców (0,9% respondentek i 11% respondentów) odpowiedziało twierdząco na to pytanie. Przemoc Ogółem 23% dorosłych Polaków deklaruje, że padło ofiarą przemocy. Co dziesiąty (10%) doświadczył agresji na ulicy, ale nie w pobliżu domu, natomiast co czternasty (7%) w najbliższej okolicy miejsca zamieszkania. W domu z aktami przemocy spotkało się 6% dorosłych. Co dwudziesty (5%) padł ofiarą przemocy w lokalu gastronomicznym restauracji, kawiarni, na dyskotece. Mniej liczne grupy doświadczyły agresji w pracy bądź w szkole, w środkach komunikacji lub w jakimś innym miejscu (po 3%). Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety przyznają, że zdarzyło im się paść ofiarą agresji (odpowiednio: 28% i 18%). Większość dorosłych (68%) przyznaje, że w ich domach zdarzają się różnego rodzaju konflikty, sprzeczki lub awantury. 2 Zbadanie zjawiska przemocy jest dość trudne. Często bowiem ofiary agresji nie przyznają się do tego, co może być spowodowane, między innymi, racjonalizacją, usprawiedliwianiem sprawców, obwinianiem siebie. Przemoc, zarówno ta fizyczna, jak 2 CBOS Przemoc i konflikty w domu, 2009r. 29

30 i psychiczna, jest zjawiskiem dość powszechnym w polskiej społeczności, o czym świadczą wyniki CBOS cytowane wyżej. W naszym badaniu interesowało nas przede wszystkim zbadanie zjawiska przemocy w rodzinie i stosowanie jej w stosunku do dzieci, oraz skala zjawiska w gminie Andrychów. Na początek zapytaliśmy respondentów, czy znają osoby, które doświadczają przemocy fizycznej ze strony najbliższych. Przeważają zdecydowanie osoby, które nie znają takich osób (78,1%) w porównaniu do osób, które znają osoby doświadczające przemocy (21,9%). Rodziny, w których występuje przemoc zna 22,7% badanych kobiet oraz 20,9% badanych mężczyzn. Interesowało nas również, czy respondenci znają osoby, które doświadczają przemocy psychicznej ze strony najbliższych. Przeważają badani, którzy nie znają takich osób (69,2%) w porównaniu do respondentów, którzy znają osoby doświadczające przemocy (30,8%). Wystąpiły nieduże różnice między płciami 32,7% badanych kobiet oraz 28,6% badanych mężczyzn zna takie rodziny. 30

31 Skala zjawiska przemocy zdaje się być stosunkowo poważna, jeśli weźmie się pod uwagę, że istnieją osoby, które doświadczają przemocy, natomiast nikt o tym nie wie. Przemoc w rodzinie jest poważnym problemem społecznym, jak widać obecnym również w gminie Andrychów. W związku z powyższym zbadaliśmy, czy respondenci wiedzą, gdzie należy się zgłosić, do kogo udać, jeśli mają wiadomość o osobie, która jest ofiarą przemocy. Prawie trzy czwarte badanych posiada taką wiedzę, pozostałych należałoby poddać edukacji w tej kwestii. Nie wystąpiły znaczne różnice w odpowiedziach badanych ze względu na płeć 72,5% badanych mężczyzn oraz 70,9% badanych kobiet przyznało, że posiadają taką wiedzę. 31

32 Rysuje się obraz społeczności dobrze poinformowanej. Warto ponadto dodać, iż do sprawnego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego nie wystarczy sama wiedza, lecz również działanie. Deklaracja o znajomości osób i instytucji nie jest równoznaczna z podjęciem działania na rzecz ofiary przemocy. Interesowała nas również postawa badanych względem przemocy. Zapytaliśmy, czy istnieją jakieś specjalne okoliczności, warunki, które mogłyby usprawiedliwiać stosowanie przemocy. Zdecydowana większość badanych zaprzeczyła temu stwierdzeniu (78,6%), zaś 13,9% badanych nie miało zdania. Zaledwie 7,5% badanych uznało możliwość zaistnienia takich warunków. Wystąpiły różnice między badanymi kobietami i mężczyznami. Badani mężczyźni (12,1%) częściej niż badane kobiety (3,6%) odpowiadali twierdząco na to pytanie. Większość badanych odrzuciła koncepcje usprawiedliwiania stosowania przemocy specjalnymi, nietypowymi okolicznościami, co jest pozytywną informacją. Następnie zbadaliśmy postawę mieszkańców co do stosowania kar fizycznych i przemocy względem dzieci. Stosowanie kar fizycznych względem dzieci jest tematem dość kontrowersyjnym. Dnia 1 sierpnia 2010 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która przewiduje całkowity zakaz stosowania kar 32

33 cielesnych wobec dzieci. 3 Badając postawy mieszkańców gminy Andrychów względem tego tematu, poprosiliśmy ich o zaopiniowanie stwierdzenia, jako zgodnego lub niezgodnego z ich przeświadczeniem. Stosowanie kar fizycznych w stosunku do dzieci jest dobrą metodą wychowawczą. Tak 12,1% Nie 87,9% Kobiety Mężczyźni Tak 9,2% 15,6% Nie 90,8% 84,4% W tym pytaniu wystąpiło pewne zróżnicowanie odpowiedzi badanych ze względu na płeć. Badani mężczyźni częściej niż badane kobiety odpowiadali twierdząco na to pytanie. Stosunkowo niewielu badanych mieszkańców zgadza się z opinią, że bywają sytuacje, kiedy dziecku trzeba, na przykład, dać klapsa. Zapytaliśmy również, czy respondenci znają przypadki bicia dzieci. Większość badanych odpowiedziała, że nie zna, jednak jedna trzecia pozostałych to dużo jak na takie wykroczenie, jakim jest uderzenie małoletniego. 33,6% badanych kobiet oraz 31,9% badanych mężczyzn odpowiedziało twierdząco na to pytanie. 3 Dz. U. Nr 125, poz

34 Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe Uczestnictwo w grach na pieniądze wciąga, kusi możliwością szybkiej, wysokiej wygranej, z czasem jednak może doprowadzić do uzależnienia od hazardu. Szeroka oferta różnego rodzaju form gier hazardowych oraz ich dostępność sprawiają, że problem dotyczy zarówno dorosłych, jak również dzieci i młodzieży. W badaniu skoncentrowaliśmy się na czterech formach gier hazardowych, pytając mieszkańców gminy Andrychów o ich osobiste doświadczenia. Prawie połowa badanych mieszkańców gminy Andrychów nie brała udziału w konkursach organizowanych przez gazety, telewizję, operatorów telefonicznych, polegających na wysyłaniu płatnych smsów, 23,9% badanych wzięło udział w takim konkursie raz, 23,9% badanych kilka razy, zaś 4,5% badanych 10 lub więcej razy. Ponad połowa badanych kobiet (54,5%) oraz połowa badanych mężczyzn (49,4%) brała udział w tego typu konkursach. W badaniu CBOS w 2011 roku na temat hazardu, 18% Polaków deklarowało uczestnictwo w konkursach czy grach tego typu w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. W naszym badaniu pytaliśmy o doświadczenia w ciągu całego życia, dlatego też uzyskane przez nas wyniki mogą być wyższe od wyników badań ogólnopolskich. 34

35 Większość badanych nie grała nigdy na automatach, 8,5% badanych zrobiło to raz, 10,4% badanych kilka razy, zaś 1,5% badanych 10 lub więcej razy. Tego typu doświadczenia miało więcej badanych mężczyzn (29,7%) niż badanych kobiet (12,7%). Podobnie, jak w przypadku pytania o grę na automatach, większość badanych mieszkańców gminy Andrychów nie obstawiała nigdy żadnych zakładów bukmacherskich, 4% badanych zrobiło to raz, 10% badanych kilka razy, zaś 3,5% badanych 10 lub więcej razy. Wystąpiło znaczne zróżnicowanie odpowiedzi ze względu na płeć badanych 9,1% badanych kobiet oraz 27,5% badanych mężczyzn miało tego typu doświadczenia. 35