6. PODSTAWOWE TENDENCJE Potencjał demograficzny Powiat dąbrowski jest jednym z mniejszych powiatów województwa, zajmuje powierzchnię 530 km 2 i w końcu 2012 r. na tym obszarze mieszkało 59,5 tys. ludności. Powiat dąbrowski obejmuje swym zasięgiem 7 gmin: Dąbrowa, Bolesław, Gręboszów, Mędrzechów, Olesno, Radgoszcz, Szczucin. Na terenie powiatu są dwa miasta: Dąbrowa i Szczucin oraz 79 miejscowości wiejskich. W omawianym okresie udział ludności wiejskiej powiatu stopniowo zmniejszał się osiągając w 2012 r. poziom 73,0%. Główną przyczyną znacznego spadek udziału mieszkańców wsi było nadanie z dniem 1 stycznia 2009 r. praw miejskich dotychczasowej miejscowości wiejskiej Szczucin. Gęstość zaludnienia powiatu wynosiła 112 osób na km 2 i była dwukrotnie mniejsza niż średnia dla województwa. olkuski miechowski proszowicki krakowski chrzanowski m. Kraków oświęcimski wielicki brzeski wadowicki myślenicki bocheński dąbrowski m. Tarnów tarnowski Gręboszów Mędrzechów Bolesław Olesno Szczucin Radgoszcz Dąbrowa suski limanowski m. Nowy Sącz gorlicki nowotarski nowosądecki tatrzański W latach 2005 i 2012 liczba ludności utrzymywała się na zbliżonym poziomie. Dla porównania w woj. małopolskim w omawianym okresie liczba ludności zwiększyła się o około 2%. Utrzymujący się na tym samym poziomie stan ludności w powiecie to efekt ujemnego salda migracji równoważonego dodatnim przyrostem naturalnym, czyli przewagą urodzeń nad zgonami. W omawianym okresie podobnie jak w pozostałych powiatach woj. małopolskiego obserwuje się malejący w ogólnej populacji odsetek dzieci i młodzieży do lat 18 oraz starzenie się ludności w wieku produkcyjnym, a także coraz większy udział ludności w wieku emerytalnym. Prognozowany spadek liczby ludności w 2035 r. do 54,7 tys. osób to konsekwencja ujemnego salda migracji i zmiany tendencji ruchu naturalnego. Od 2015 r. i w latach następnych prognozy GUS przewidują ujemny przyrost naturalny. Liczba zgonów przewyższy liczbę urodzeń. - 22 -
Niska liczba zawieranych małżeństw oraz zmiany w trendzie urodzeń mają wpływ na dzietność. Niski poziom dzietności przy korzystnym zjawisku wydłużania się trwania życia będą powodować zmniejszanie się liczby osób wchodzących na rynek pracy oraz wzrost liczby ludzi w starszym wieku, a w konsekwencji postępujący proces starzenia się społeczeństwa. Wskaźniki dotyczące stanu zdrowia w powiecie były korzystniejsze niż odpowiednie wskaźniki dla województwa. Na podstawie danych z Narodowego Spisu Powszechnego 2002 i 2011 (NSP 2002 i NSP 2011) można zaobserwować korzystne zmiany dotyczące struktury wykształcenia polegające na dużym wzroście udziału osób z wykształceniem wyższym i na dużym spadku udziału osób z wykształceniem podstawowym łącznie z gimnazjalnym, a także na spadku udziału osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Dodatkowo obserwuje się zmniejszające się zainteresowanie szkołami, których ukończenie daje konkretny zawód. Udział ludności z wykształceniem co najmniej średnim wynosił w powiecie 32,1% wobec 48,3% w województwie. Tak ukształtowana struktura wykształcenia jest charakterystyczna dla mieszkańców wsi głównie związanych z rolnictwem. Jeszcze mocniej jest to widoczne uwzględniając poziom wykształcenia według grup wieku. Wraz ze wzrostem wieku osób maleje udział osób z wykształceniem co najmniej średnim. Rynek pracy Według szacunków GUS liczba mieszkańców powiatu aktywnych zawodowo w 2012 r. wynosiła około 24,7 tys. osób i w populacji ogółem w wieku produkcyjnym stanowili oni 65%. W zbiorowości aktywnych zawodowo, około 19,8 tys., czyli 80,1% to osoby pracujące, a 4,9 tys., czyli 19,9% osoby bezrobotne. Powiat dąbrowski należy do powiatów rolniczych, stąd liczba pracujących w rolnictwie jest relatywnie bardzo wysoka. Według Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. (PSR 2010) do pracujących w rolnictwie ujęto 11,4 tys. osób, chociaż pracę w swoich rodzinnych, gospodarstwach rolnych wykazało ponad 20 tys. mieszkańców. W tej zbiorowości ponad 30% wykazało pracę w rocznym wymiarze mniejszym niż połowa normy rocznego czasu pracy pracownika pełnozatrudnionego. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców powiatu w 2012 r. była najwyższa w całym analizowanym okresie 2005-2012. Wskaźnik bezrobocia wyrażający udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym był najwyższy w gminie Szczucin 15%; a najniższy w gminie Gręboszów 8%. Z ogółu 4,9 tys. bezrobotnych w końcu 2012 r. prawo do zasiłku posiadało jedynie 15,4%. Osoby w wieku 18-34 lata stanowiły ponad 60% bezrobotnych, a osoby w wieku 55 lat i więcej ponad 6%. W zbiorowości bezrobotnych ponad 30% nie posiadało kwalifikacji zawodowych. Źródła utrzymania Według Narodowego Spisu Powszechnego w 2011 r. wśród mieszkańców powiatu dąbrowskiego 76,5%, czyli 33 tys. ludności w wieku 15 lat i więcej posiadało własne źródła dochodu. W skali województwa udział osób z własnym dochodem był wyższy i wynosił 80,3%. Podstawowym źródłem utrzymania są dochody z pracy najemnej poza rolnictwem. W 2011 r. z tej pracy utrzymywało się blisko 28% omawianej ludności. Emerytura stanowiła główne źródło dochodu niemal 22% mieszkańców powiatu, blisko 12% utrzymywało się z pracy w swoich gospodarstwach rolnych, - 23 -
a ponad 7% mieszkańców utrzymywało się z renty. Mediana rocznych przychodów z tytułu wynagrodzeń mieszkańców powiatu w 2011 r. stanowiła 77,6% średniej wojewódzkiej. Podmioty gospodarki narodowej W powiecie dąbrowskim od 2005 r. do 2012 r. obserwuje się systematyczny, szybszy niż w woj. małopolskim wzrost liczby podmiotów średniorocznie o około 2,8%. Na koniec grudnia 2012 r. działalność gospodarczą prowadziło w powiecie 3,0 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Silna koncentracja działalności gospodarczej widoczna jest na terenie gminy Dąbrowa i Szczucin, w których zarejestrowana jest blisko połowa ogółu podmiotów powiatu. Zdecydowana większość podmiotów powiatu dąbrowskiego zarejestrowanych w rejestrze REGON to podmioty sektora prywatnego (93,9%). Uwzględniając formę prawną największy udział stanowiły osoby fizyczne (77,6%), w dalszej kolejności spółki cywilne (5,2%) oraz stowarzyszenia, organizacje, fundacje (4,6%). Podstawowe sektory gospodarki to rolnictwo, przemysł z budownictwem oraz usługi. Na terenie powiatu dąbrowskiego znaczenie rolnictwa oraz sektora przemysłowego i budownictwa jest większe niż w woj. małopolskim. Znajduje to odzwierciedlenie w strukturze podmiotów według działalności. Podobnie jednak jak w każdym innym powiecie województwa także w dąbrowskim dominującym rodzajem prowadzonej działalności gospodarczej były usługi, chociaż ich udział w ogólnej liczbie podmiotów kształtował się na poziomie niższym niż w woj. małopolskim odpowiednio 71,2% wobec 74,4%. Udział podmiotów sektora przemysłowego i budownictwa w ogólnej liczbie podmiotów powiatu był korzystniejszy niż w województwie i stanowił 25,1%. Na podstawie danych o liczbie podmiotów podawanych bez osób prowadzących gospodarstwa indywidualne udział podmiotów sektora rolnictwa wynosił 3,7% i był wyższy blisko dwukrotnie niż w województwie. Na przestrzeni lat 2009-2012 w powiecie dąbrowskim znaczenie sektora rolnictwa maleje znacznie wolniej niż w województwie odpowiednio o 0,1 p. proc i o 0,3 p. proc. W powiecie odnotowano większe tempo wzrostu w sektorze usług w porównaniu do w woj. małopolskiego (odpowiednio o 0,3 p. proc. i o 0,1%) Podmioty wg klas wielkości ustala się w oparciu o liczbę pracujących. Podmioty małe stanowiły 94,3% ogółu podmiotów, podmioty średnie - 5,2%, a podmioty duże - 0,6%. W powiecie dąbrowskim w porównaniu do struktury podmiotów według klas wielkości w województwie odnotowano większy udział podmiotów o średniej wielkości, mniejszy udział podmiotów małych oraz dużych. Podmioty duże w zdecydowanej większości prowadzą działalność na obszarze gminy Dąbrowa (11 podmiotów), ich działalność zlokalizowana jest także w gminie Szczucin i Radgoszcz (po 3 podmioty w każdej z nich). W powiecie dąbrowskim obserwuje się bardziej dynamiczne niż w województwie zmiany liczby podmiotów nowo zarejestrowanych i kończących działalność. W powiecie liczba podmiotów nowo zarejestrowanych stanowiła 10,1% ogółu podmiotów, a kończących działalność 9,3%. Największą zmienność wykazują podmioty osób fizycznych, czego przejawem jest powstawanie nowych podmiotów, likwidacja działalności, a także zmiana rodzaju działalności, czasowe zawieszenie działalności. Spośród nowych podmiotów zarejestrowanych w 2005 r. nadal do końca 2012 r. prowadziła działalność ponad połowa z nich. Cechy sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości powiatu to położenie geograficzne, niskie ceny pracy i gruntów. - 24 -
Rolnictwo Powiat dąbrowski z uwagi na warunki naturalne, przede wszystkim jakość gleb i agroklimat, ma szczególnie dogodne warunki dla prowadzenia rolnictwa, zwłaszcza, że brak tu bardziej rozwiniętego przemysłu a mieszkańcy powiatu pracują przede wszystkim we własnych gospodarstwach rolnych. Gleby klasy IV, średniej jakości, stanowią ponad 44% ogólnej powierzchni użytków rolnych powiatu, ale bardzo znaczący, bo wynoszący ponad 9%, jest udział gleb najbardziej produkcyjnych klas bonitacyjnych: I i II. Według danych PSR 2010 stwierdzono na terenie powiatu dąbrowskiego 8,7 tys. gospodarstw rolnych. W porównaniu z wynikami PSR 2002 było to o 17,1% mniej. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosiła w 2010 r. 4,26 ha. W porównaniu z wynikami PSR 2002 wzrosła o 34 ary tj. o 8,7%. Blisko 90% gospodarstw rolnych powiatu, prowadziło w 2010 r. produkcję rolniczą bądź utrzymywało swoje użytki rolne w całości lub części w dobrej kulturze rolnej. Wyraźne zmiany nastąpiły w latach 2002 2010 w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych. Najmniejsze gospodarstwa rolne, o powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha, stanowiły w 2010 r. 24,0% wszystkich gospodarstw powiatu, w porównaniu z 2002 r. ich liczebność spadła o 7,7%, równocześnie w latach 2002 2010 o 2,2 p. proc. wzrósł ich udział w ogólnej liczbie gospodarstw. Wzrosła o 4,6% liczba gospodarstw dużych, w grupach obszarowych o powierzchni powyżej 10 ha UR, zwiększył się także w latach 2002 2010 o 1,1 p. proc. ich udział w ogólnej liczbie gospodarstw. W strukturze użytkowania gruntów (według danych Powszechnego Spisu Rolnego 2010 zaprezentowanych według siedziby gospodarstwa) przeważały w powiecie użytki rolne, które stanowiły 85,3% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Powierzchnia zasiana i obsadzona, wraz z powierzchnią ogrodów przydomowych, stanowiła w powiecie dąbrowskim 49,1% całkowitej powierzchni gospodarstw (średnia w województwie wynosiła tylko 35,6%). Pozostałe użytki rolne, pozostające poza dobrą kulturą rolną, zajmowały w powiecie dąbrowskim 1,9 tys. ha. Oznacza to, że całkowicie poza zainteresowaniem rolników powiatu dąbrowskiego znajdowało się w 2010 r. niewiele ponad 6% wszystkich użytków rolnych (średnio w województwie 9,7%). Podstawową uprawą powiatu były zboża. Rośliny zbożowe zajmowały w 2010 r. powierzchnię 14,2 tys. ha i stanowiły 78,6% ogólnej powierzchni zasiewów (w woj. małopolskim udział ten wynosił 69,3%). Zwierzęta gospodarskie podstawowych gatunków utrzymywało łącznie 5,9 tys. gospodarstw rolnych tj. 67,6% wszystkich gospodarstw powiatu i 3/4 gospodarstw prowadzących działalność rolniczą. Chowem bydła zajmowało się w 2010 r. 2,1 tys. gospodarstw rolnych w powiecie, ponad dwukrotnie mniej, niż w 2002 r. Gospodarstwa te utrzymywały łącznie 7,9 tys. sztuk bydła, o 26,5% mniej niż w 2002 r. W porównaniu z rokiem 2002 obsada bydła na 100 ha użytków rolnych zmniejszyła się niewiele, bo zaledwie o 1,7 sztuk. Chów trzody chlewnej prowadziło w 2010 r. 2,2 tys. gospodarstw rolnych tj. 25,7% ogółu gospodarstw w powiecie. Liczba gospodarstw utrzymujących świnie zmniejszyła się od 2002 r. o ponad o 37% (w województwie spadek ten był znacznie bardziej gwałtowny i wyniósł 50,6%). Pogłowie zwierząt nieznacznie wzrosło od 2002 r. o blisko 200. sztuk tj. 0,5%. Wydatnie zwiększyła się koncentracja trzody w gospodarstwach utrzymujących ten gatunek. Według danych PSR 2010 na jedno gospodarstwo prowadzące chów trzody chlewnej przypadało 18,5 sztuki, było to o 6,9 sztuk - 25 -
więcej w porównaniu z rokiem 2002. Obsada trzody liczona na 100 ha użytków rolnych wyniosła w powiecie dąbrowskim 131,2 sztuk, przy średniej dla województwa 66,3 sztuk. Ciągniki posiadało w 2010 r. 4,2 tys. gospodarstw rolnych w powiecie tj. 48,6% ogólnej ich liczby. W ich posiadaniu znajdowało się 5,0 tys. ciągników. W przeliczeniu na 100 ha UR w dobrej kulturze przypadało niemal 17 szt. ciągników. Przy utrzymującej się przewadze zbóż w strukturze powierzchni zasiewów w 289 gospodarstwach powiatu spisano 301 kombajnów do zbioru zbóż. Udział gospodarstw posiadających kombajny zbożowe w ogólnej liczbie gospodarstw prowadzących działalność rolniczą wynosił 3,7%. Przeciętnie na 100 ha powierzchni zasiewów zbóż przypadało w powiecie 2,1 maszyn tego typu. Mimo niewielkiego udziału upraw ziemniaków w zasiewach powiatu o 58,5% wzrosła od 2002 roku liczba kombajnów ziemniaczanych. Według danych PSR 2010 w powiecie dąbrowskim było 65 maszyn tego typu. Na 1 kombajn ziemniaczany przypadało w powiecie 16,2 ha upraw ziemniaków. Poziom zużycia nawozów mineralnych w roku gospodarczym 2009/2010 w przeliczeniu na czysty składnik NPK na 1 ha użytków rolnych w dobrej kulturze wynosił w powiecie dąbrowskim, według ustaleń PSR 2010-99,2 kg. Zużycie nawozów wapniowych w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych w dobrej kulturze wyniosło w powiecie średnio zaledwie 12,3 kg CaO. Dostępność usług społecznych Edukacja Według stanu we wrześniu 2012 r. do przedszkoli i oddziałów przedszkolnych uczęszczało 1,6 tys. najmłodszych mieszkańców powiatu. W porównaniu z 2005 r. ich liczba wzrosła o 18%, w tym liczba dzieci z grupy wiekowej 3-5 lat wzrosła w tym czasie o blisko 56%. Zapotrzebowanie na fachową opiekę nad dziećmi w wieku przedszkolnym będzie wzrastać, gdyż jeszcze około 40% dzieci w powiecie nie jest nią objętych. Opiekę przedszkolną w 2012 r. sprawowało 104 nauczycieli w przeliczeniu na pełny etat. We wrześniu 2012 r. w szkołach podstawowych powiatu dąbrowskiego było 3,3 tys. uczniów i w porównaniu z 2005 r. ich liczba zmniejszyła się o 1,2 tys. dzieci, czyli o 27%. W tych szkołach pracowało 285 nauczycieli i w przeliczeniu na 1 etat nauczycielski przypadało mniej niż 12 uczniów. W gimnazjach powiatu dąbrowskiego liczba uczniów we wrześniu 2012 r. wynosiła blisko 2 tys. i w porównaniu z 2005 r. zmniejszyła się o 0,7 tys. czyli o 28,5%. W gimnazjach pracowało 165 nauczycieli, zatem w przeliczeniu na 1 etat przypadało ponad 12 uczniów. Do szkół ponadgimnazjalnych zgrupowanych w powiecie dąbrowskim w czterech zespołach, uczęszczało we wrześniu 2012 r. ponad 1,7 tys. młodzieży i w porównaniu z 2005 r. ich liczba zmniejszyła się o 28%. W strukturze kształcenia według typów szkół relatywnie najwięcej młodzieży jest w liceach ogólnokształcących blisko 42%; ponad 30% kształciło się w technikach, a ponad 28% w zasadniczych szkołach zawodowych. W porównaniu z 2005 r. najbardziej, o 35% spadła liczba uczniów w technikach. W powiecie nie ma liceów profilowanych. Ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura, sport, turystyka Ambulatoryjna opiekę zdrowotną mieszkańcom powiatu dąbrowskiego zapewniało w 2012 r. 18 placówek medycznych rozłożonych w powiecie dość równomiernie. Ludność powiatu dąbrowskiego bardzo rzadko korzysta z pomocy lekarskiej, na 1 mieszkańca w 2012 r. przypadało 4,4 porad. Opiekę medyczną zapewniało 194 lekarzy medycyny, 24 lekarzy dentystów i 313 pielęgniarek. - 26 -
W 2012 r. niemal 2,1 tys. gospodarstw domowych w powiecie dąbrowskim było objętych pomocą społeczną. Częstość korzystania z pomocy społecznej wśród mieszkańców powiatu wynosiła 12,3%, przy średniej wojewódzkiej 6,7%. W 2012 r. kino w Dąbrowie Tarnowskiej zorganizowało 12-krotnie więcej seansów filmowych niż w 2005 r., a liczba widzów wzrosła 4-krotnie. Prawie 2-krotnie więcej osób niż w 2005 r. zwiedziło muzeum w Zalipiu. W zakresie organizacji imprez artystycznych najbardziej prężnie działał GOK w Oleśnie, a w zakresie rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego Dom Kultury w Dąbrowie Tarnowskiej. W 2012 r. liczba boisk do gier zespołowych i innych obiektów sportowych była prawie dwukrotnie wyższa niż siedem lat wcześniej. W 2012 r. z obiektów noclegowych bazy turystycznej skorzystało ponad 4-krotnie więcej osób niż w 2005 r., a ponadto podmioty te udzieliły ponad 6-krotnie więcej noclegów niż w 2005 r. Transport Na przestrzeni lat 2005-2012 w powiecie wzrosła ogólna długość dróg gminnych i powiatowych o twardej nawierzchni. Znacznej poprawie uległ równocześnie wskaźnik gęstości dróg (z poziomu 127,1 km na 100 km² w 2005 r. do 177,5 km na 100 km² w 2012 r.) i był wyższy od przeciętnego wskaźnika ustalonego dla województwa ogółem. W ostatnich latach systematycznie rosła liczba zarejestrowanych pojazdów samochodowych i ciągników, jednak tempo tego wzrostu w powiecie dąbrowskim było wolniejsze niż przeciętnie w woj. małopolskim. W 2012 r. wskaźnik motoryzacji mierzony liczbą samochodów osobowych na 1 tys. mieszkańców osiągnął w powiecie poziom zbliżony do wskaźnika wojewódzkiego (powiat średnio 464 samochody na 1 tys. mieszkańców, woj. małopolskie 466 samochodów). Bezpieczeństwo publiczne Wzrosła przestępczość na terenie powiatu, co negatywnie wpłynęło na poziom bezpieczeństwa publicznego. Znaczący wpływ na to miało zaliczanie do przestępstw czynów polegających na kierowaniu pojazdami niemechanicznymi głównie rowerami, po spożyciu alkoholu, a także sposób prowadzenia statystyki w zakresie czynów związanych ze zwalczaniem narkomanii. Obniżyło się również bezpieczeństwo na drogach, gdyż systematycznie rośnie liczba wypadków, jak i osób w nich poszkodowanych. Wysoki poziom wskaźnika zagrożenia przestępczością, czyli liczby stwierdzonych przestępstw w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców, w 2012 r. ulokował powiat dąbrowski na drugim miejscu w województwie. Obniżyło się również bezpieczeństwo na drogach, gdyż systematycznie rośnie liczba wypadków, jak i osób w nich poszkodowanych. Wzrost przestępczości nie obniżył wskaźnika ich wykrywalności na co miała wpływ właśnie struktura przestępstw (pijani rowerzyści, drobne przestępstwa narkotykowe). Na przestrzeni lat 2005-2012 wskaźnik ten utrzymywał się na wysokim poziomie, lokując powiat na czołowych miejscach w województwie (w 2012 r.- drugie miejsce). W 2012 r. częściej niż w latach poprzednich wybuchały pożary, najprawdopodobniej na skutek umyślnego podpalenia szczególnie nieużytkowanych terenów rolniczych. Nie zmniejszyło się również zagrożenie powodziowe. Nadal znaczna część powiatu należy do terenów najbardziej zagrożonych powodzią w województwie, a zagrożenie stwarzają głównie rzeki Wisła i Dunajec oraz Breń z dopływami na odcinkach nieobwałowanych i obwałowanych, ale będących w złym stanie technicznym. - 27 -
Spójność Społeczna Społeczeństwo powiatu dąbrowskiego niezbyt chętnie angażowało się w pracę organizacji pozarządowych. Świadczy o tym liczba fundacji, stowarzyszeń i innych organizacji społecznych zarejestrowana w rejestrze REGON, która zarówno w 2012 r. jak i w 2005 r. ulokowała gminy powiatu na przedostatnim miejscu w województwie. Mieszkańcy gmin większe zainteresowanie wykazywali wyborem własnych władz samorządowych, w których frekwencja wyborcza znacznie przewyższała przeciętny poziom w województwie, niż wyborami parlamentarnymi z frekwencją poniżej przeciętnej. Infrastruktura komunalna W ostatnich latach na terenie powiatu dąbrowskiego systematycznie przybywało podstawowych instalacji technicznych. Zwiększyła się długość sieci wodociągowej, a jej zagęszczenie na terenie powiatu było większe niż przeciętnie w województwie. Wzrosła również długość sieci kanalizacyjnej, jednak jej gęstość nie osiągnęła średniej wojewódzkiej. O ile sieć wodociągowa zainstalowana była na terenie wszystkich gmin w powiecie, o tyle bez kanalizacji pozostawały nadal dwie gminy (Gręboszów i Mędrzechów). Poprawie uległa sytuacja w zakresie gazyfikacji terenu wzrosła zarówno długość sieci jak i liczba przyłączy, równocześnie wskaźnik zagęszczenia sieci gazowej przewyższał średnią w województwie. Mieszkania Zasoby mieszkaniowe W latach 2005-2012 w powiecie dąbrowskim odnotowano nieznaczną poprawę warunków mieszkaniowych. Zmniejszyła się przeciętna liczba osób przypadających na 1 mieszkanie i na 1 izbę, a statystyczny mieszkaniec dysponował większą powierzchnią użytkową mieszkania. Wyższy był również standard mieszkań. Jednak porównując wymienione mierniki określające warunki mieszkaniowe należy stwierdzić, że sytuacja mieszkaniowa mieszkańców powiatu dąbrowskiego była nieco gorsza od sytuacji statystycznego mieszkańca woj. małopolskiego. Budownictwo mieszkaniowe Na przestrzeni omawianych lat liczba mieszkań oddawanych do użytkowania utrzymywała się na zbliżonym poziomie, natomiast w ostatnim roku odnotowano znaczny wzrost. W 2012 r. w porównaniu do 2005 r. na terenie powiatu dąbrowskiego przekazano do użytku dwukrotnie więcej mieszkań. Przekazane mieszkania były stosunkowo duże - przeciętna powierzchnia użytkowa jednego oddanego do eksploatacji mieszkania w powiecie dąbrowskim wyniosła 133,9 m² i była wyższa od średniej wojewódzkiej o 29,4 m² tj, o 28,1%. Ochrona środowiska i zasobów przyrody Wszystkie ścieki odprowadzone w 2012 r. z oczyszczalni komunalnych z terenu powiatu dąbrowskiego (685 dam 3 ścieków wymagających oczyszczenia) podlegały oczyszczaniu biologicznemu, w tym 65,1% oczyszczaniu z podwyższonym usuwaniem biogenów. Była to wyjątkowo dobra sytuacja z punktu widzenia ochrony środowiska. Z oczyszczalni komunalnych w powiecie dąbrowskim korzystało w 2012 r. 25,6 tys. osób tj. 43,1% ludności ogółem (w woj. małopolskim 58,1%). Gminy Mędrzechów i Gręboszów pozbawione były własnych oczyszczalni ścieków. - 28 -
W wyniku przeprowadzonej w 2012 r. klasyfikacji jednolitych części wód dla powiatu dąbrowskiego stwierdzono, że spośród 8 badanych punktów zlokalizowanych na 7 rzekach tylko jedna jednolita część wód tj. Dunajec od zbiornika Czchów do ujścia charakteryzowała się dobrym stanem wód, przy dobrym i powyżej dobrego potencjale ekologicznym. W wyniku rocznej oceny jakości powietrza powiat dąbrowski zakwalifikowany został w 2012 r. do klasy C, ze względu na ponadnormatywne stężenia benzo/a/pirenu, pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz przekroczenia poziomu dopuszczalnego dwutlenku siarki. Badania składu fizyczno-chemicznego opadów wykazały, że w 2012 r. wraz z opadami zostały wniesione mniejsze jak w 2011 r, ładunki zanieczyszczeń. Stwierdzono, że w powiecie dąbrowskim wystąpiło najmniejsze w województwie obciążenie powierzchniowe zanieczyszczeniami - 40,2 kg/ha. Badania stopnia zakwaszenia wód opadowych wykazały, że w przypadku 65% dobowych próbek opadów stwierdzono w powiecie dąbrowskim kwaśne deszcze tj. opady o wartości ph poniżej 5,6, Na jednego mieszkańca powiatu dąbrowskiego przypadało w 2012 r. 53,1 kg zebranych z gospodarstw domowych odpadów zmieszanych. Segregacji poddano w 2012 r. tylko 287 ton odpadów zmieszanych tj. 6,0% zebranych ogółem i wysegregowano z nich 49 ton tj. zaledwie 1,0% zebranych odpadów. Pozostałe 99,0% zebranych w powiecie odpadów zmieszanych poddano unieszkodliwieniu przez składowanie. Odsetek powierzchni chronionej w powiecie dąbrowskim (11,0%) jest znacząco niższy od średniej dla woj. małopolskiego (52,1%). Także lesistość w powiecie dąbrowskim wynosząca zaledwie 11,2 % jest w stosunku do wskaźnika lesistości w woj. małopolskim (28,6%) zdecydowanie niższa. Powiat dąbrowski należy zaliczyć do obszarów o słabym zalesieniu. Finanse publiczne W gospodarce finansowej jednostek samorządowych powiatu dąbrowskiego, zwłaszcza w ostatnich latach, widoczne było spowolnienie tempa rozwoju, a rok 2012 upłynął pod znakiem wprowadzania znaczących oszczędności. Dochody ogółem w ujęciu nominalnym nieznacznie przekroczyły poziom roku 2011, ale w ujęciu realnym okazały się znacznie niższe. Jako pozytywne zjawisko należy uznać rosnącą rolę środków unijnych w dochodach ogółem, gdyż przekazywane w większości na inwestycje, stały się impulsem do intensywniejszego rozwoju regionu. Korzystne okazały się zmiany w strukturze ogólnych dochodów. Zwiększył się udział dochodów własnych, oznaczający większą samodzielność samorządów w zarządzaniu środkami. Jednak znacząca przewaga środków pochodzących z zewnątrz w postaci dotacji i subwencji wskazuje, że to właśnie one stanowią podstawowe źródło dochodów zarówno gmin, jak i powiatu. Wydatki ogółem zrealizowane w 2012 r. okazały się znacznie niższe, niż w roku poprzednim, a ograniczenia dotknęły szczególnie wydatki majątkowe. Wyraźnie ograniczono skalę prowadzonych inwestycji, które kontynuowane były głównie w obszarze infrastruktury drogowej. W wydatkach gmin i powiatu nadal dominowały wydatki zrealizowane w działach: transport i łączność, oświata i wychowanie oraz pomoc społeczna. - 29 -
7. POTENCJAŁ DEMOGRAFICZNY 7.1. Stan i struktura ludności według płci i wieku W latach 2005 i 2012 w powiecie dąbrowskim liczba ludności utrzymywała się na tym samym poziomie osiągając w końcu grudnia 59,5 tys. mieszkańców 1. Powiat dąbrowski ze względu na liczbę ludności jest trzecim najmniejszym powiatem województwa po powiatach proszowickim i miechowskim, a liczba mieszkańców dąbrowskiego stanowiła 1,8% ogółu ludności województwa. W omawianym okresie udział ludności wiejskiej powiatu stopniowo zmniejszał się osiągając w 2012 r. poziom 73,0%. Główną przyczyną znacznego spadek udziału mieszkańców wsi było nadanie z dniem 1 stycznia 2009 r. praw miejskich dotychczasowej miejscowości wiejskiej Szczucin. Opisywany wskaźnik ruralizacji w 2012 r. był nadal wyższy niż przeciętnie w województwie (51,1%) i uporządkowany malejąco lokował powiat dąbrowski na 11 miejscu wśród powiatów woj. małopolskiego. Najwięcej osób mieszkało w mieście Dąbrowa (11,9 tys.), co stanowiło blisko 20% ludności powiatu, najmniej w gminie Bolesław (2,8 tys.), co stanowiło 4,7% mieszkańców powiatu. W latach 2005-2012 z wyłączeniem roku 2008 w powiecie dąbrowskim obserwowano spadek liczby ludności, w konsekwencji liczba ludności w 2012 r. w porównaniu z 2005 r. zmniejszyła się o 43 osoby. Dla porównania w woj. małopolskim w omawianym okresie liczba ludności zwiększyła się o około 2%. Wykres 1. Ludność w powiecie dąbrowskim Stan w dniu 31 XII Wykres 2. Ludność w gminach powiatu dąbrowskiego Stan w dniu 31 XII gm. m-w. Dąbrowa 21,1 59,7 gm. m-w. Szczucin 13,3 59,6 Olesno 7,9 w tys. osób 59,6 59,5 Radgoszcz Mędrzechów 7,4 3,5 59,5 Gręboszów 3,5 wzrost 2012 r. do 2005 r. spadek 2012 r. do 2005 r. 59,4 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bolesław 2,8 2012 r. 0 5 10 15 20 25 tys. osób W 2012 r. najwięcej osób na 1 km 2 przypadało w mieście Dąbrowa (182 osoby/km 2 ) i Szczucin (112 osoby/km 2 ). Najmniejsze zaludnienie (71 osób/km 2 ) odnotowano w gminie Gręboszów. 1 Do bilansów ludności od 2005 r. za podstawę przyjęto wyniki ostatniego spisu powszechnego ludności NSP 2011. W poprzedniej edycji opracowania podstawę bilansu ludności stanowiły wyniki NSP 2002, dlatego niektóre wskaźniki dla lat 2005-2010 mogą różnić się w porównaniu do prezentowanych poprzednio. - 30 -
Wartość współczynnika feminizacji w powiecie dąbrowskim jest charakterystyczna dla terenów wiejskich znacznie oddalonych od dużych aglomeracji, na 100 mężczyzn przypadało 101 kobiet. Dla porównania wskaźnik dla województwa kształtował się na poziomie 106 kobiet. W powiecie dąbrowskim liczba kobiet przewyższała liczbę mężczyzn o 276. Kobiety stanowiły 50,2% ogółu ludności powiatu. Wykres 3. Gęstość zaludnienia w gminach powiatu dąbrowskiego w 2012 r. Mapa 1. Gęstość zaludnienia w powiatach woj. małopolskiego w 2012 r. gm. m-w. Dąbrowa gm. m-w. Szczucin Olesno Radgoszcz 84 112 101 182 miechowski olkuski dąbrowski krakowski proszowicki chrzanowski m. Kraków m. Tarnów oświęcimski wielicki brzeski wadowicki tarnowski bocheński myślenicki Mędrzechów) 81 suski limanowski m. Nowy Sącz gorlicki Bolesław Gręboszów 78 71 0 50 100 150 200 osoby/1 km 2 osoby/1 km 2 301 i więcej (5) 201 300 (3) 101 200 (13) 100 i mniej (1) nowotarski tatrzański nowosądecki W gminie Bolesław na 100 mężczyzn przypadało 100 kobiet, natomiast w pozostałych gminach wskaźnik ten wahał się od 101 kobiet w gminie Olesno do 106 kobiet w mieście Szczucin. Na obszarach wiejskich gminy Dąbrowa, Szczucin oraz w gminie Radgoszcz liczba kobiet była wyższa niż liczba mężczyzn. W gminie Dąbrowa na 100 kobiet przypadało 97 mężczyzn, a w pozostałych dwóch gminach po 98 mężczyzn. Podobnie jak w woj. małopolskim, ludność powiatu dąbrowskiego starzeje się z każdym rokiem. Średni wiek statystycznego mieszkańca powiatu dąbrowskiego (mediana wieku wyznaczająca granicę, którą połowa populacji już przekroczyła, a druga połowa jeszcze nie osiągnęła) w 2012 r. wyniósł 37,0 lata wobec 34,1 lata w 2005 r. Statystyczny mieszkaniec powiatu dąbrowskiego w 2012 r. był o blisko 3 lata starszy niż w 2005 r. Przeciętny wiek mieszkańców powiatu dąbrowskiego był niższy o ponad pół roku od wieku statystycznego Małopolanina. Tempo starzenia mieszkańców powiatu dąbrowskiego było ponad 2-krotnie szybsze niż w województwie. W 2012 r. najwyższy średni wiek mieszkańców powiatu dąbrowskiego - 42,1 lata odnotowano w gminie Gręboszów, natomiast najniższy w gminie Radgoszcz - 35,1 lata. Proces starzenia się ludności w latach 2005-2010 jest efektem stopniowego zmniejszania się liczby dzieci i młodzieży do lat 18, a także wydłużania życia. W porównaniu do 2005 r. liczba osób w wieku przedprodukcyjnym zmniejszyła się o blisko 2,8 tys., natomiast w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym obserwowano wzrost ludności odpowiednio o 2,1 tys. i 0,6 tys. osób. - 31 -
W wyniku trendów demograficznych w omawianym okresie w powiecie dąbrowskim odnotowano blisko dwukrotnie szybszy niż w województwie średnioroczny spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, który wynosił -3,0%. Podstawowy wpływ na zmniejszenie liczebności osób w wieku przedprodukcyjnym miała niska dzietność, a także osiągnięcie pełnoletniości tym samym przejście do grupy wieku produkcyjnego. W powiecie podobnie jak w województwie obserwowano wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, chociaż tempo tych zmian było odmienne. Tempo wzrostu osób w wieku produkcyjnym było dwukrotnie szybsze niż w województwie, średnioroczny wzrost w powiecie wynosił 1,0%. Tempo wzrostu osób w wieku poprodukcyjnym w powiecie (średnioroczny wzrost wynosił 0,8%) było ponad dwukrotnie wolniejsze niż w województwie. Wykres. 4. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w ludności ogółem w gminach powiatu dąbrowskiego w 2012 r. wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Radgoszcz 22,6 Gręboszów 65,8 Gręboszów 20,5 Olesno 20,0 m-w. Dąbrowa 64,8 Bolesław 19,4 m-w. Dąbrowa 19,9 Olesno 64,7 Mędrzechów 19,1 Mędrzechów 19,3 Bolesław 64,4 m-w. Szczucin 16,4 m-w. Szczucin 18,4 m-w. Szczucin 64,3 Radgoszcz 15,7 Bolesław 16,2 Mędrzechów 62,4 Olesno 15,4 Gręboszów 13,7 0 10 20 30 40 50 60 70 % Radgoszcz 61,7 m-w. Dąbrowa 15,3 0 10 20 30 40 50 60 70 % 0 10 20 30 40 50 60 70 % powiat dąbrowski woj. małopolskie Obserwowane zmiany liczebności ekonomicznych grup wieku spowodowały podobne ukształtowanie struktur w powiecie i województwie. W 2012 r. w powiecie dąbrowskim liczba osób w wieku przedprodukcyjnym wynosiła 11,6 tys., co stanowiło 19,5% ogółu ludności (woj. małopolskie 19,4%). Udział osób w wieku produkcyjnym stanowił 64,2% a udział osób w wieku poprodukcyjnym 16,3% ogółu ludności powiatu, przy wskaźnikach wojewódzkich kształtujących się odpowiednio na poziomie 63,4% i 17,3%. We wszystkich gminach powiatu dąbrowskiego odnotowano średnioroczny spadek ludności w wieku przedprodukcyjnym, największy w gminach: Gręboszów -7,0%, Bolesław -4,2% i Mędrzechów -4,0%. Równocześnie we wszystkich gminach wystąpił średnioroczny wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym, najszybszy w gminie Olesno (1,4%). Natomiast liczba ludności w wieku poprodukcyjnym wykazywała w gminach różne tendencje od największego średniorocznego spadku w gminach Gręboszów (-1,3%) do najwyższego wzrostu w gminie Dąbrowa (2,7%). Wśród gmin powiatu dąbrowskiego najwyższy udział ludności w wieku przedprodukcyjnym do ludności ogółem odnotowano w gminie Radgoszcz 22,6%, natomiast najmniejszy w gminie Gręboszów 13,7%. W gminie Gręboszów równocześnie odnotowano największy udział osób w wieku produkcyjnym 65,8%, i w wieku poprodukcyjnym 20,5%. - 32 -
Wykres 5. Obciążenie demograficzne w gminach powiatu dąbrowskiego w 2012 r. Mapa 2. Obciążenie demograficzne w powiatach woj. małopolskiego w 2012 r. Radgoszcz 62 olkuski miechowski dąbrowski Mędrzechów 60 krakowski proszowicki Bolesław gm. m-w. Szczucin 55 55 chrzanowski oświęcimski wadowicki m. Kraków wielicki brzeski bocheński myślenicki m. Tarnów tarnowski Olesno gm. m-w. Dąbrowa Gręboszów 52 powiat dąbrowski 55 54 50 52 54 56 58 60 62 osoby woj. małopolskie suski osoby powyżej 61 (4) 59 60 (6) 57 58 (7) 56 mniej (5) nowotarski tatrzański limanowski m. Nowy Sącz nowosądecki gorlicki Wykres 6. Ludność powiatu dąbrowskiego według grup wieku w 2012 r. i prognozowana w 2035 r. 2012 r. 2035 r. wiek 85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 Nadwyżka 2035 r. nad 2012 r. 60-64 55-59 50-54 Nadwyżka 2012 r. nad 2035 r. 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 tys. osób 6 4 2 0 0 2 4 6 tys. osób Strukturę populacji według ekonomicznych grup wieku, najlepiej odzwierciedla wskaźnik obciążenia demograficznego określający liczbę ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym. - 33 -
Na skutek zmian w ekonomicznych grupach wieku (istotny wzrost liczebności osób w wieku produkcyjnym oraz spadek w grupie przedprodukcyjnej) w porównaniu do 2005 r. w powiecie obniżył się współczynnik obciążenia i w 2012 r. wynosił 56 osób. Wskaźnik był korzystniejszy niż przeciętnie w woj. małopolskim, gdzie na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 58 osób w wieku nieprodukcyjnym. Rosnąca wartość wskaźnika lokowała powiat na drugim miejscu po powiecie chrzanowskim. Najniższą wartość wskaźnika obciążenia demograficznego odnotowano w gminie Gręboszów (52 osoby). W pozostałych gminach z wyłączeniem gminy Mędrzechów i Radgoszcz wskaźnik także osiągał wartości poniżej przeciętnej wskaźnika w powiecie dąbrowskim. Zgodnie z prognozą ludności, w 2035 r. liczba ludności powiatu zmniejszy się z 59,5 tys. osób do 54,7 tys. Nastąpi spadek liczby dzieci i młodzieży do lat 18 o 3,7 tys., przy równoczesnym spadku liczby osób w wieku produkcyjnym o 6,0 tys. i wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym o 5,0 tys. Analiza wskaźników cząstkowych oznacza zmniejszającą się liczbę osób, które będą wchodziły na rynek pracy w stosunku do liczby ludności, która ten rynek już opuściła osiągając wiek emerytalny. W konsekwencji zmniejszy się liczba osób na rynku pracy i istotnie zwiększy liczba osób na emeryturze. Zmiany w strukturze wieku ludności przedstawia piramida wieku (wykres 6). 7.2. Ruch naturalny Urodzenia i zgony są tymi czynnikami ruchu naturalnego, które mają wpływ na stan i strukturę ludności. W latach 2005-2012 w powiecie dąbrowskim obserwowano dodatni przyrost naturalny. W każdym roku liczba urodzeń przewyższała liczbę zgonów. Wykres 7. Urodzenia i zgony w powiecie dąbrowskim w 2012 r. 630 600 596 605 583 588 w osobach 570 540 510 548 519 531 516 513 513 545 574 536 534 546 480 450 475 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 urodzenia zgony W 2012 r. przyrost naturalny był dodatni i wynosił 42 osoby. W najbliższych latach przyrost naturalny będzie jednak ujemny i taka sytuacja będzie się utrzymywać i pogłębiać. Współczynnik natężenia ruchu naturalnego informujący o liczbie osób przypadających na 1 tys. mieszkańców wynosił 0,7. Malejące wartości wskaźnika lokowały dąbrowski na 14 pozycji wśród pozostałych powiatów woj. małopolskiego. - 34 -
W 2012 r. przyrost naturalny na 1 tys. ludności osiągnął wartości ujemne w trzech gminach: Gręboszów (-5,3 osoby), Mędrzechów (-1,1 osoby), Szczucin (-1,3 osoby) w pozostałych gminach wartości wskaźnika były dodatnie. Najwyższą wartość odnotowano w gminie Olesno 3,7 osób na 1 tys. ludności. W 2012 r. zarejestrowano 588 urodzeń żywych. Liczba urodzeń przypadająca na 1 tys. ludności w powiecie wynosiła 10,0 i była niższa od wskaźnika natężenia urodzeń w województwie, który wyniósł 10,5. Największą liczbę urodzeń odnotowano w gminie Dąbrowa i Szczucin. Stanowiły one odpowiednio 34,0% i 22,3% ogólnej liczby urodzeń w powiecie. Najmniejszy odsetek liczby urodzeń odnotowano w gminach Gręboszów i Mędrzechów odpowiednio po 3,7% i 4,9% w ogólnej liczbie urodzeń w powiecie dąbrowskim. Wykres 8. Przyrost naturalny na 1 tys. ludności w gminach powiatu dąbrowskiego w 2012 r. Mapa 3. Przyrost naturalny na 1 tys. ludności w powiatach woj. małopolskiego w 2012 r. 3,7 Olesno 3,2 Bolesław olkuski miechowski dąbrowski Mędrzechów -1,1 2,0 gm. m-w. Dąbrowa 0,1 Radgoszcz krakowski proszowicki chrzanowski m. Kraków oświęcimski wielicki brzeski wadowicki bocheński myślenicki m. Tarnów tarnowski gm. m-w. Szczucin -1,3 Gręboszów -5,3-6,0-4,0-2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 osoby powiat dąbrowski woj. małopolskie suski osoby 4,0 i więcej (2) 2,0 4,0 (8) 0,0 2,0 (5) 0,0 i mniej (7) nowotarski tatrzański limanowski m. Nowy Sącz nowosądecki gorlicki Wykres 9. Urodzenia i zgony w gminach powiatu dąbrowskiego w 2012 r. osoby 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 44 35 Bolesław 200 157 22 41 29 urodzenia 33 91 62 zgony 71 70 131 148 gm. m-w. Gręboszów Mędrzechów Olesno Radgoszcz gm. m-w. Dąbrowa Szczucin - 35 -
Poziom płodności kobiet, który wyraża liczbę urodzeń przypadającą na 1 tys. kobiet w wieku 15-49 lat, w powiecie dąbrowskim wynosił 35,0 urodzenia, dla porównania w województwie - 42,1. Najwyższą płodność wykazały kobiety w przedziale wiekowym od 25-29 lat (78,9) oraz w wieku od 30-34 lat (60,4). Założenie mówiące o liczbie dzieci, które urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu tj. od 15-49 lat określa współczynnik dzietności. W 2012 r. w powiecie dąbrowskim wynosił 1,13, w województwie - 1,33. Wykres 10. Prognoza ruchu naturalnego w powiecie dąbrowskim 650 600 550 w osobach 500 450 400 350 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2035 urodzenia zgony W latach 2005-2012 w powiecie dąbrowskim średnioroczne tempo wzrostu zgonów wynosiło 2,0%, a w 2012 r. zmarło 546 osób. Liczba zgonów przypadająca na 1 tys. ludności w powiecie wynosiła 9,3, porównywalnie do wskaźnika natężenia zgonów w województwie. Liczba zgonów w gminach powiatu kształtowała się w przedziale od 33 osób w gminie Mędrzechów do 157 osób w gminie miejsko-wiejskiej Dąbrowa. Udział zgonów w tych gminach w ogólnej liczbie zgonów w powiecie wynosił odpowiednio 6,0% i 28,8%. Prognozowany spadek liczby ludności w 2035 r. do 54,7 tys. osób to efekt między innymi zmiany tendencji ruchu naturalnego. Od 2015 r. i w latach następnych prognozy GUS przewidują ujemny przyrost naturalny. Liczba zgonów przewyższy liczbę urodzeń, przy równoczesnym niewielkim wzroście liczby zgonów i znacznym spadku liczby urodzeń. Spadek liczby urodzeń to efekt mniejszej niż w województwie dzietności rodzin. W ciągu 2012 r. związek małżeński w powiecie dąbrowskim zawarło 323 par, w tym w miastach odnotowano 78 małżeństw. Od 2008 r. liczba małżeństw spada. Natężenie zjawiska w powiecie kształtowało się na takim samym poziomie jak przeciętnie w woj. małopolskim i wynosiło 5,4 małżeństw na 1 tys. ludności. Największą liczbę małżeństw zawarto w gminie Dąbrowa (109), najmniej w gminie Mędrzechów (13). W 2012 r. w powiecie dąbrowskim odnotowano 50 rozwodów. Liczba rozwodów od 2005 r. utrzymuje się na podobnym poziomie za wyjątkiem 2007 r., w którym wystąpił ich spadek (24 rozwody). Wskaźnik na 1 tys. ludności wyniósł 0,8, dla porównania w województwie 1,4. Udział rozwodów w powiecie do liczby rozwodów w województwie wyniósł 1,0%. W 2012 r. orzeczono w powiecie dąbrowskim 2 separacje, w województwie 262. - 36 -
Wykres 11. Małżeństwa i rozwody w powiecie dąbrowskim w osobach 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 408 355 355 364 309 320 321 323 44 48 44 24 38 44 45 50 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 7.3. Migracje małzeństwa rozwody Zmiany stanu ludności są efektem zmian przyrostu naturalnego oraz salda migracji, na które składają się zarówno migracje wewnętrzne jak również zagraniczne. W latach 2005-2012, z wyjątkiem 2008 r., wymeldowania osób z powiatu przewyższały zameldowania, odnotowano więc ujemne saldo migracji. W 2008 r. różnica między liczbą zameldowań a wymeldowań była dodatnia i wynosiła 48. W 2012 r. w powiecie dąbrowskim na pobyt stały zameldowało się 440 osoby, w tym 156 osób przybyło z miast. Wymeldowało się 517 osób, w tym do miast 232 osób. Odnotowano ujemne saldo migracji wynoszące (-77) osób. W latach 2005-2012 liczba imigrantów z zagranicy (317 osób) przekraczała liczbę emigrantów (278 osób). Saldo migracji zagranicznej było dodatnie (39 osób). Natężenie zjawiska w przeliczeniu na 1 tys. ludności wynosiło minus 1,3, przy wskaźniku wojewódzkim kształtującym się na poziomie 1,1 osób, co lokowało powiat w grupie powiatów z najniższym wskaźnikiem. Wykres 12. Migracje stałe w powiecie dąbrowskim 650 600 583 605 w osobach 550 500 450 440 502 493 474 484 528 502 486 490 517 400 394 426 427 440 350 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 zameldowania wymeldowania W 2012 r. najwięcej osób zostało zameldowanych w mieście Dąbrowa (103 osoby), co stanowiło 23,4% ogółu zameldowań w powiecie. Najwięcej osób wymeldowało się również z miasta Dąbrowa (131 osób). - 37 -
Saldo na 1 tys. ludności wśród gmin powiatu było najniższe w gminach Mędrzechów i Gręboszów i wynosiło odpowiednio -3,7 i -3,2 osób. Jedynie w gminie Radgoszcz odnotowano dodatnie saldo migracji, które wynosiło 0,3 osoby na 1 tys. ludności. W latach 2005-2012 niekorzystne dla liczby mieszkańców powiatu, ujemne saldo migracji równoważone było dodatnim przyrostem naturalnym, czyli przewagą urodzeń nad zgonami. Wykres 13. Saldo migracji na 1 tys. ludności w gminach powiatu dąbrowskiego w 2012 r. Mapa 4. Saldo migracji na 1 tys. ludności w powiatach woj. małopolskiego w 2012 r. Olesno gm. m-w. Szczucin Bolesław gm. m-w. Dąbrowa Gręboszów Mędrzechów - 3,7-3,2 powiat dąbrowski - 1,4-1,5-0,6-1,1 0,3-4 - 3-2 - 1 0 1 2 Radgoszcz woj. małopolskie olkuski chrzanowski oświęcimski wadowicki suski 4,1 i więcej (2) 0,1 4,0 (10) do 0,0 (10) krakowski miechowski myślenicki wielicki nowotarski tatrzański proszowicki bocheński limanowski brzeski dąbrowski m. Kraków m. Tarnów m. Nowy Sącz nowosądecki tarnowski gorlicki Typologia demograficzna jednostek przestrzennych według J. W. Webba najlepiej wyjaśnia dynamikę zachodzących procesów demograficznych. Według tego grupowania wyróżniamy 8 typów demograficznych oznaczonych literami od A do H. Pierwsze cztery typy od A do D, charakteryzują jednostki aktywne demograficznie, czyli rozwojowe, natomiast typy od E do H oznaczają jednostki nieaktywne, w których ubywa ludności. Powiat dąbrowski w 2012 r. został zakwalifikowany jako typ H, w którym ujemne saldo migracji nie jest rekompensowane przez dodatni przyrost naturalny. W gminach: Bolesław, Dąbrowa, Olesno dodatni przyrost naturalny przewyższa ujemne saldo migracji, co kwalifikuje te gminy do typu A. W gminie Radgoszcz dodatni przyrost naturalny jest niższy od dodatniego salda migracji, co powoduje ulokowanie tej gminy w typie C. Gmina Mędrzechów została zakwalifikowana do typu F (ujemny przyrost naturalny z ujemnym, ale nie mniejszym w wartości bezwzględnej- saldem migracji). Gminy: Gręboszów i Szczucin to typ G, w których odnotowuje się ujemny przyrost naturalny z ujemnym, ale nie większym (w wartości bezwzględnej) saldem migracji. Prognoza ruchu wędrówkowego przewiduje ujemne saldo migracji w kolejnych latach do 2035, oscylujące wokół -70 osób każdego roku. Odpływ ludności będzie przewyższał napływ. - 38 -
7.4. Stan zdrowia. Niepełnosprawność. W populacji osób pomiędzy 15 a 59 rokiem życia w okresie 2005 2011 zaznaczył się spadek liczby zgonów przypadających na 10 tys. osób. W 2011 r. na 10 tys. ludności przypadało 14 zgonów podczas gdy w 2005 r. 16 zgonów. Opisane wskaźniki były korzystniejsze niż średnio w województwie, które wynosiły odpowiednio 17 i 16 zgonów na 10 tys. ludności. W 2011 r., najwyższy udział stanowiły zgony z powodu chorób układu krążenia 48,5% przy wskaźniku wojewódzkim wynoszący 47,0%. Znaczącym zagrożeniem życia okazały się nowotwory udział zgonów z tej przyczyny ukształtował się na podobnym poziomie jak w województwie około 26% zgonów. Obserwuje się także pozytywną tendencję wzrostową liczby osób w wieku powyżej 70 lat świadczącą niewątpliwie o poprawie stanu zdrowia ludności. Dane dotyczące niepełnosprawności uzyskuje się w spisach powszechnych, stąd źródłem danych są wyniki NSP 2002 i NSP 2011. Według NSP 2011 z ogółu 59,5 tys. mieszkańców Powiśla Dąbrowskiego 5,8 tys. określiło się jako osoby niepełnosprawne, zatem ich udział wynosił 9,8%. Na tle średniej wojewódzkiej i krajowej, gdzie wskaźnik wyniósł odpowiednio 12,0% i 12,2% powiat dąbrowski wypada bardziej korzystnie. W porównaniu do wyników NSP 2002 obserwuje się spadek udziału osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie mieszkańców w powiecie dąbrowskim podobnie jak w województwie oraz średnio w kraju odpowiednio o 6,7 p. proc., 6,2 p. proc., 2,1 p. proc. Tempo spadku wskaźnika w powiecie dąbrowskim jest najszybsze. Zdecydowana większość niepełnosprawnych powiatu (80,4%) to mieszkańcy wsi. Wskaźnik kształtuje się odmiennie w porównaniu do udziału mieszkańców wsi w powiecie, który wynosi około 73%. Zarówno w powiecie jak również w województwie częściej niepełnosprawne są kobiety, a ich udział w ogólnej liczbie niepełnosprawnych wynosi odpowiednio 52,2% i 55,1%. 7.5. Wykształcenie ludności Najpełniejszym źródłem informacji o poziomie wykształcenia są spisy powszechne. Wykształcenie to czynnik mający wpływ na rozwój społeczny. Dynamiczne zmiany w ciągu dziewięciu lat dzielących spisy zmieniły strukturę ludności według poziomu wykształcenia. Poziom wykształcenia ustala się dla ludności w wieku 13 lat i więcej, w powiecie dąbrowskim zbiorowość ta liczyła 51,5 tys. osób. Według NSP 2011 odsetek osób z wykształceniem wyższym wyniósł 8,5% i w porównaniu z wynikami NSP 2002 zwiększył się o 4,0 p. proc. Dominującą pozycję w strukturze ludności według poziomu wykształcenia zajmują osoby z wykształceniem podstawowym łącznie z gimnazjalnym 27,4 %. W omawianym okresie odnotowuje się znaczący spadek udziału grupy osób z tym wykształceniem o 11,4 p. proc. Wykształcenie zasadnicze zawodowe nadal zajmuje znaczące miejsce w strukturze według poziomu wykształcenia. W 2011 r. udział osób o tym poziomie wykształcenia wyniósł 25,5% i obniżył się o 4,1%. Przedstawione struktury w 2011 r. mogą odbiegać od faktycznych ze względu na relatywnie wysoki odsetek wykształcenia nieustalonego (13,6%). - 39 -
Wykres 14. Struktura poziomu wykształcenia w powiecie dąbrowskim 2012 r. 8,5 23,6 25,5 27,4 15,0 wyższe średnie i policealne 2002 r. 4,5 23,5 29,6 38,8 3,6 zasadnicze zawodowe podstawowe z gimnazjalnym podstawowe nieukończone i nieustalone 0 20 40 60 80 100 % W latach 2002-2011 największe zmiany można zaobserwować w odniesieniu do wyższego wykształcenia, podstawowego z gimnazjalnym oraz zasadniczego zawodowego. Udział ludności z wykształceniem co najmniej średnim wynosił w powiecie 32,1% wobec 48,3% w województwie. Tak ukształtowana struktura wykształcenia jest charakterystyczna dla mieszkańców wsi głównie związanych z rolnictwem. Jeszcze mocniej jest to widoczne uwzględniając poziom wykształcenia według grup wieku. Wraz ze wzrostem wieku osób maleje udział osób z wykształceniem co najmniej średnim. W grupie wieku 20-49 udział osób z wykształceniem co najmniej średnim wynosi 41,2%, w grupie wieku 50-59 lat - 26,3%, a w grupie 60 lat i więcej 18,3%. Przyczyny różnic w strukturze według poziomu wykształcenia w 2011 w porównaniu do 2002: niekorzystne zmiany demograficzne polegające na zmniejszeniu się liczby dzieci i młodzieży, wzrost aktywności edukacyjnej ludności (wyższy poziom wykształcenia szansą na zdobycie lepszej pozycji na rynku pracy) zdecydowanie lepszy dostęp do szkół, w tym wyższych uczelni zarówno publicznych jak również niepublicznych Tabl. 1. Struktura ludności według poziomu wykształcenia w wybranych grupach wieku Wyszczególnienie a NSP 2002 b NSP 2011 Ogółem Wyższe Średnie i policealne Zasadnicze zawodowe w procentach Podstawowe z gimnazjalnym Podstawowe nieukończone i nieustalone Woj. małopolskie... a 100,0 10,1 31,2 25,1 28,9 4,7 b 100,0 17,2 31,1 22,8 22,1 6,8 Powiat razem... a 100,0 4,5 23,5 29,6 38,8 3,6 b 100,0 8,5 23,6 25,5 27,4 15,0 W tym w wieku: 20-49 lat... a 100,0 6,7 34,5 43,7 14,3 0,8 b 100,0 13,2 30,9 30,1 7,1 18,7 50-59 lat... a 100,0 4,8 21,5 30,5 41,7 1,5 b 100,0 5,7 22,9 40,5 18,6 12,3 60 lat i więcej... a 100,0 2,1 10,4 8,8 71,9 6,8 b 100,0 3,2 15,1 16,3 55,9 9,5-40 -
8. RYNEK PRACY 8.1. Aktywność ekonomiczna ludności Wskaźniki aktywności ekonomicznej ustala się dla ludności w wieku 15 lat i więcej. W tej populacji wyróżnia się dwie kategorie względem rynku pracy: - osoby aktywne zawodowo i osoby nieaktywne, czyli bierne zawodowo. Zbiorowość aktywnych zawodowo obejmuje pracujących i bezrobotnych. Dla potrzeb analiz rynku pracy i wskaźników bezrobocia rejestrowanego, Główny Urząd Statystyczny szacuje liczbę aktywnych zawodowo tylko do poziomu powiatów. Podstawą tych wyliczeń są dane o osobach bezrobotnych zarejestrowanych w urzędzie pracy i pochodzące ze sprawozdawczości dane o pracujących wraz z aktualizowanymi szacunkami liczby pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych. W celach porównawczych w ten sam sposób wyliczono dane dla województwa, dla przedstawienia współczynnika aktywności zawodowej na wykresie 15. Dane z tego zakresu dla powiatu dąbrowskiego w latach 2005-2012 przedstawiono w tabelce. Tabl. 2. Ludność w wieku 15 lat i więcej na rynku pracy Lata Ogółem W tym w wieku produkcyjnym Aktywni zawodowo razem pracujący bezrobotni w tys. osób Współczynnik aktywności zawodowej w % Stopa bezrobocia rejestrowanego 2005... 47,7 35,6 24,0 19,1 4,9 50,3 20,5 2006... 48,1 36,0 23,8 19,3 4,6 49,6 19,1 2007... 48,5 36,4 23,6 19,5 4,1 48,6 17,4 2008... 49,0 36,9 23,9 20,0 3,9 48,7 16,4 2009... 49,2 37,1 24,8 20,1 4,7 50,3 18,8 2010... 49,9 37,9 24,5 19,8 4,7 49,0 19,1 2011... 50,1 38,1 24,8 19,9 4,9 49,4 19,6 2012... 50,3 38,2 24,7 19,8 4,9 49,2 19,9 Według szacunków GUS liczba mieszkańców powiatu aktywnych zawodowo w 2012 r. wynosiła 24,7 tys. osób i na zbliżonym poziomie utrzymuje się od 2009 r. W porównaniu z 2005 r. zanotowano niewielki wzrost o 2,9%. W okresie od 2005 do 2008 r. postępował wzrost liczby pracujących i w ewidencji urzędu pracy zmniejszała się liczba bezrobotnych. W 2009 r. w porównaniu z poprzednim rokiem zanotowano jeszcze minimalny wzrost liczby pracujących, przy ponad 20-procentowym wzroście liczby bezrobotnych, którzy zwiększyli liczbę aktywnych zawodowo, a stopa bezrobocia w 2009 r. wzrosła o 2.4 p. proc. do poziomu 18,8%. Ten nagły, stosunkowo wysoki wzrost liczby bezrobotnych w powiecie dąbrowskim w 2009 r. można wiązać z pierwszą falą światowego kryzysu finansowego. Wiele osób znajdujących wcześniej pracę dorywczą lub sezonową w tzw. szarej strefie nie widziało potrzeby rejestracji w urzędzie pracy. Obawy związane z kryzysem spowodowały w sektorze prywatnym zniknięcie wielu miejsc pracy - 41 -