Synteza teologii w ujęciu graficznym

Synteza teologii w ujęciu graficznym

TOWARZYSTWO NAUKOWE KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II Prace Wydziału Teologii 162

Ks. Franciszek Drączkowski Synteza Teologii w ujęciu graficznym Wydanie drugie, poszerzone Lublin 2014 TOWARZYSTWO NAUKOWE KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II

Recenzenci Ks. prof. dr hab. Czesław Stanisław Bartnik Prof. dr hab. Helena Słotwińska Skład komputerowy Jan Zbigniew Słowiński Projekt okładki Ks. Krzysztof Krukowski Copyright by Towarzystwo Naukowe KUL 2014 ISBN 978-83-7306-655-7 TOWARZYSTWO NAUKOWE KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO JANA PAWŁA II ul. Gliniana 21, 20-616 Lublin skr. poczt. 123, tel. 81 525 01 93, tel./fax 81 524 31 77 e-mail: tnkul@kul.lublin.pl http://tn.kul.lublin.pl Dział Marketingu i Kolportażu tel. 81 524 51 71 Druk i oprawa: elpil, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce e-mail: info@elpil.com.pl

Przedmowa B enedykt XVI, powołując się na encyklikę Pawła VI Populorum progressio (n. 16 i 82), pisze, że głoszenie Chrystusa jest pierwszym i zasadniczym czynnikiem rozwoju i zachęca, abyśmy kroczyli drogą rozwoju całym naszym sercem i całym naszym umysłem, to znaczy z żarem miłości i mądrością prawdy (Caritas in veritate, 8). Ks. prof. Franciszek Drączkowski wziął sobie te słowa mocno do serca i dlatego szuka możliwie najlepszego sposobu dostosowania się w głoszeniu Ewangelii do poziomu myśli i kultury ludzi sobie współczesnych, a naśladując umiłowanych przez siebie Ojców i Doktorów Kościoła, wynajduje nowe metody nauczania o Bogu, przyczyniając się w ten sposób do rozwoju teologii. Ojcowie Kościoła, mając bowiem na uwadze rozwój teologii, od początku wyraźnie rozróżnili niezmienną treść depozytu prawd wiary a formę przekazu, która zdaniem Klemensa Aleksandryjskiego, w sposób szczególny cenionego przez Księdza Profesora, winna być dostosowana do mentalności jego odbiorców. Warto też w tym miejscu powołać się na św. Wincentego z Lerynu, zwolennika postępu i rozwoju badań teologicznych, który mając na uwadze powyższe rozróżnienie, apeluje: Niechże więc wzrasta i nawet czyni olbrzymie postępy zrozumienie, wiedza, mądrość tak w każdym z osobna, jak u ogółu, tak w jednostce, jak w całym Kościele, według poziomu lat i wieku, ale koniecznie w swojej jakości, to jest w obrębie tego samego dogmatu, w tym samym duchu, w tym samym znaczeniu. Celem zobrazowania powyższej zasady, odwołuje się do analogii, jaka zachodzi w rozwoju człowieka: Zmienia się wprawdzie stan i powierzchowność człowieka, ale trwa niemniej jedna i ta 5

sama natura, jedna i ta sama osoba. Małe są członki niemowląt, wielkie zaś dorosłych, a jednak są te same (Pismo napominające, 23). Teologia rozwija się poprzez nieustanne poznawanie depozytu wiary, zachowując swą niezmienność. Ojcowie Soboru Watykańskiego II zachęcają teologów, by wciąż szukali coraz bardziej odpowiedniego sposobu (aptiorem modum) podawania doktryny ludziom sobie współczesnym, zwracają uwagę na to istotne rozróżnienie niezmiennego depozytu prawd wiary a jego formą podawczą: bo czym innym jest sam depozyt wiary, czyli jej prawdy (aliud est ipsum depositum fidei seu veritates), a czym innym sposób ich wyrażania (aliud modus secundum quem enuntiantur) (Gaudium et spes, 62). Prezentowana Synteza teologii w ujęciu graficznym, spełniając wyżej wymienione zasady, stanowi istotny postęp w sposobie przekazywania prawd teologicznych. W wykładzie prawd wiary jej Autor wiernie trzyma się nauczania Kościoła podanego w Objawieniu. To, co dotyczy depozytu prawd wiary, starannie dokumentuje, odwołując się do prawd katechizmowych i wypowiedzi zaczerpniętych z Pisma Świętego oraz Tradycji. Nowum jego metody dotyczy wyłącznie formy przekazu prawd wiary, a nie ich treści. Tak się złożyło, że w Towarzystwie Naukowym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II wydano pracę ks. prof. Franciszka Drączkowskiego pt. Miłość syntezą chrześcijaństwa (Lublin 1990), w której podano pierwszy szkic metody wykresograficznej, złożony z trzech wykresów geometrycznych. Obecna praca, stanowiąca wersję finalną wymienionej metody, złożona z 30 wykresów, zostaje również wydana przez Towarzystwo Naukowe KUL. Motywem przewodnim i osią spajającą kolejne wykresy w jedną wewnętrznie spójną strukturę jest historia zbawienia ukazana jako misterium bosko-ludzkich wydarzeń, w których wiara człowieka jest odpowiedzią na Bożą miłość. Autor, wychodząc od figury koła (okręgu), najdoskonalszej formy geometrycznej (tak sądzili: Platon, Arystoteles, św. Augustyn), będącej symbolicznym obrazem Boga (Klemens Aleksandryjski, Pseudo- 6

Dionizy Areopagita), dochodzi do struktury złożonej z dwóch kół i dwóch trójkątów, złączonych ze sobą wewnętrznie w pozycji wertykalnej, która jest według Autora symbolicznym obrazem Kościoła całego Chrystusa (wykresy 1-7). Ta struktura geometryczna, w formie zmodyfikowanej, powraca we wszystkich pozostałych wykresach, stanowiąc ich podstawowy rdzeń oraz osnowę. Z tej racji w całej omawianej Syntezie rys chrystocentryczny jest czytelny i łatwo postrzegalny w kolejnych ujęciach graficznych ilustrujących wątki historiozbawcze, eklezjalne, agapetyczne. Ujęcie Christus totus, pojawiające się jako osnowa większości omawianych wykresów, ukazuje graficznie, że niemożliwe jest oddzielenie Boga w Trójcy Świętej Jedynego od Chrystusa i od Kościoła. Całe zbawienie pochodzi od Chrystusa Głowy przez Kościół, który jest Jego Ciałem (Katechizm Kościoła Katolickiego 846). Chrystus jawi się jako jedyny Odkupiciel człowieka. Wszystkie inne poglądy są błędne. Lekturę przedstawionej pracy znakomitego patrologa i filologa klasycznego ks. profesora Franciszka Drączkowskiego Synteza teologii w ujęciu graficznym można zalecić nie tylko teologom i studentom teologii (w szczególności alumnom wyższych seminariów duchownych), ale również wszystkim duszpasterzom, katechetom pracującym w poszczególnych parafiach polskich diecezji. Może ona przyczynić się nie tylko do pogłębienia wiary przez głębsze jej zrozumienie, ale również skłonić do radykalnego wyboru jedynej drogi uświęcenia i zbawienia w Kościele katolickim. Wybór opcji przyjaźni z Chrystusem, prowadzący do pełnego z Nim zjednoczenia, jest wyborem drogi prowadzącej do zakosztowania szczęścia dostępnego człowiekowi w życiu doczesnym i wiecznym. Ks. prof. dr hab. Augustyn Eckmann Prezes Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II 7

Wstęp W świecie współczesnym, opanowanym przez Internet, telewizję i reklamę, daje się zauważyć ciągle narastającą dominację obrazu. Nie pozostaje to bez wpływu na mentalność dzisiejszego człowieka, który zatracając stopniowo zdolność myślenia abstrakcyjnego, opartego na pojęciach ogólnych domaga się i oczekuje, na każdym odcinku życia, w tym również w dziedzinie nauki i kultury, przedstawień wizualnych. Postulat ten kierowany jest również pod adresem teologii współczesnej, ciążącej jednostronnie ku tradycyjnym formom przekazu werbalnego, który nie satysfakcjonuje dzisiejszego odbiorcy. Teologia doby obecnej, zdominowana częściowo przez neosofistyczny werbalizm, podzielona na dziesiątki dyscyplin całkowicie odizolowanych od siebie (segmentowość teologii), zatraciła swój pierwotny, uniwersalny charakter, stając się ściśle elitarna, niedostępna dla przeciętnych ludzi wierzących. W tej sytuacji trudno nie zgodzić się z opiniami sceptyków, którzy twierdzą, że teologia dzisiejsza, wyobcowana z funkcji kerygmatycznej Kościoła, nie jest w stanie w pełni ukazać globalnego i uniwersalnego wymiaru kerygmatu Dobrej Nowiny. Poszukując nowych i skutecznych form przekazu, wyrastających z wielowiekowych doświadczeń Kościoła, przede wszystkim kierujemy uwagę na fenomen kerygmatu wczesnochrześcijańskiego, który był kerygmatem sukcesu ewangelizacyjnego. Nie wolno bowiem zapominać, że jego efektem była chrystianizacja ówczesnego świata cywilizowanego cesarstwa rzymskiego, w ciągu zaledwie trzech stuleci. Prezentowana w niniejszej pracy nowa metoda w teologii, zwana metodą wykresograficzną (lub geometryczną), dostoso- 9

wana do oczekiwań człowieka cywilizacji obrazu, gloryfikującego wartość nauk ścisłych, w tym także geometrii, wyrasta co warto podkreślić z nauki Ojców Kościoła kerygmatu wczesnochrześcijańskiego. Jej punktem wyjścia jest figura koła (kyklos), najdoskonalsza z figur geometrycznych (Platon, Arystoteles, św. Augustyn), będąca symbolicznym obrazem Boga (Klemens Aleksandryjski, Pseudo-Dionizy Areopagita). Figura koła, w które został wpisany trójkąt równoboczny, staje się symbolicznym obrazem Boga w Trójcy Świętej Jedynego (przedstawienie spotykane często w sztuce barokowej). Kompendium wiedzy na temat nowej metody, której autorem jest ks. Franciszek Drączkowski, zostało podane w monografii ks. Krzysztofa Krukowskiego: Nowe narzędzie ewangelizacji metoda wykresograficzna (Lublin Pelplin 2011, 190 stron). Autor informuje, że F. Drączkowski poświęcił omówieniu i propagowaniu metody wykresograficznej 15 pozycji książkowych (w tym 4 w językach obcych) oraz 5 artykułów naukowych (w tym jeden w języku włoskim). Omawiana metoda doczekała się 21 recenzji (w tym 6 w językach obcych). Autor podaje też (we Wstępie) tytuły i dane bibliograficzne dotyczące wymienionych pozycji. Geneza omawianej metody związana jest z dwiema pozycjami książkowymi F. Drączkowskiego, poświęconymi agapetologii i eklezjologii patrystycznej: Kościół Agape według Klemensa Aleksandryjskiego (Lublin 1983, 1996 2 ), Miłość syntezą chrześcijaństwa (Lublin 1990, 1991 2 ). Dwie najnowsze pozycje tegoż autora ukazały się po wydaniu pracy K. Krukowskiego. Są to: Dogmatyka w obrazach graficznych. Zagadnienia wybrane (Lublin Pelplin 2011) oraz Geometryczna struktura teologii (Pelplin 2012). Metoda wykresograficzna doczekała się aprobaty Stolicy Apostolskiej w postaci listu skierowanego do autora metody, napisanego przez arcybiskupa Angelo Becciu (Watykan, 10 czerwca 2011 roku) w imieniu Ojca Świętego Benedykta XVI (kopię całego listu zamieszczam w zakończeniu Wstępu). Niniejsza praca, złożona z 16 przedstawień graficznych, pragnie ukazać w telegraficznym skrócie metodę wykresograficzną, uwzględniając jej funkcję poznawczą oraz dydaktyczno-kory- 10

gującą. W tym miejscu pragnę złożyć serdeczne podziękowanie księdzu profesorowi doktorowi habilitowanemu Krzysztofowi Guzowskiemu, dyrektorowi Instytutu Teologii Dogmatycznej KUL, za odkrywcze spostrzeżenia i uwagi dotyczące nowych funkcji metody wykresograficznej, zamieszczone w przedmowach do dwóch moich najnowszych pozycji książkowych. 11

Wstęp do drugiego wydania D o zarysu przedstawionego w wydaniu pierwszym, złożonego z 16 przedstawień graficznych, w niniejszym wydaniu dołączono 14 nowych wykresów, poszerzających wizję syntezy teologii, głównie o aspekty historiozbawcze i sakramentalne. Nowe wykresy, wplecione w strukturę poprzedniego schematu, noszą następujące tytuły: (8) Misteria ziemskiego życia Chrystusa, (9) Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa, (10) Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa, (11) Zesłanie Ducha Świętego, (17) Miłość a dobroczynność, (19) Kościół szkołą Chrystusa, (20) Bierzmowanie, (21) Cały Kościół jest misyjny, (22) Sakramenty uzdrowienia, (23) Eucharystia, (24) Kapłaństwo, (25) Małżeństwo, (29) Świętych obcowanie w jednej miłości. Należy wyjaśnić, że wymienione wykresy, w formie zmodyfikowanej, były zamieszczone w moich pracach wydanych wcześniej: Nowa wizja teologii. Ujęcie graficzne (Pelplin Lublin 2000); Skrót katechizmu. Ujęcie graficzne (Lublin Sandomierz 2002). Ważnym wydarzeniem, weryfikującym metodę wykresograficzną w kręgu akademickim, była praca doktorska ks. Krzysztofa Krukowskiego: Wartość gnozeologiczna i dydaktyczna metody wykresograficznej w teologii, której publiczna obrona odbyła się dnia 31 stycznia 2013 roku w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Promotorem wymienionej dysertacji był ks. prof. dr hab. Krzysztof Guzowski, dyrektor Instytutu Teologii Dogmatycznej KUL. Recenzentami byli: ks. prof. Czesław Stanisław Bartnik, zaliczany do czołowych dogmatyków oraz ks. prof. dr hab. Dariusz Zagórski, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. 13

Wynik swych badań ks. dr Krzysztof Krukowski opublikował w pozycji książkowej pt. Geometryczna wizja Boskiej rzeczywistości (Pelplin 2013, 259 stron) oraz w artykule Die Förderung der grafisch-geometrischen Methode in der Theologie und Didaktik der Kirche ( Theologisches Katholische Monatsschrift, Jahrgang 44, Nr. 01/02, Januar/Februar 2014, s. 53l-62). 14

15 8

Wykres 1 Bóg Jedyny 1. Okręgu (koła), symbolicznego obrazu Boga, który jest duchem niewidzialnym, nieograniczonym żadną formą materialną, nie należy traktować statycznie, lecz dynamicznie; obraz koła można powiększać i pomniejszać w nieskończoność, a jego obręb rysować linią przerywaną. 2. Symboliczne biblijne obrazy Boga: światło, ogień, słońce, kumulują się w obrazie słońca, którego tarcza jest kolista i promienie rozchodzą się w kręgach kolistych. 3. Okrąg, symboliczny obraz Boga, ułatwia zrozumienie niektórych Jego przymiotów: duchowość forma koła bardziej przybliża tę prawdę niż przedstawienia antropomorficzne, rozpowszechnione w sztuce sakralnej; doskonałość kształt koła (kuli) uważany jest za najdoskonalszą formę geometryczną (Platon, Arystoteles, św. Augustyn); wieczność bieg po okręgu może trwać wiecznie; wszechobecność okrąg powiększany w nieskończoność przenika wszystkie byty stworzone. 4. Okrąg znajduje zastosowanie w architekturze i sztuce sakralnej: kościoły budowane na planie koła, kopuły, forma promienisto-słoneczna monstrancji. 5. W nauce o Bogu często pojawiają się dwa zasadnicze błędy: hyloteizm (hyle materia; theos Bóg) obraz Boga w kategoriach materialistycznych; Bóg jest duchem (J 4, 24); apersonalizm deiczny negowanie osobowości Boga. 16

Wykres 1 Bóg Jedyny 17

Wykres 2 Trójca Święta 1. Jeden okrąg oznacza jedność natury (substancji, istoty) Boskiej, Trójcy Świętej. Osoby Boskie nie dzielą między siebie jednej Boskości, ale każda z Osób Boskich jest całym Bogiem (K, 253). 2. Trójkąt równoboczny, wpisany w okrąg, oznacza troistość i równość Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego. 3. Bóg jest miłością (1 J 4, 16). Strzałki na okręgu oznaczają moc miłości, którą Ojciec miłuje Syna, Syn miłuje Ojca, a Duch Święty jest uosobioną Miłością ich Obu. 4. Przedstawienia antropomorficzne Trójcy Świętej, spotykane w sztuce sakralnej, mogą prowadzić do następujących błędów: antropomorfizmy pomniejszanie istoty Boskiej do kategorii ludzkich; tryteizm wiara w trzech Bogów; teandria przekonanie, że Bóg jest mężczyzną; subordynacjonizm pogląd, że Syn i Duch Święty są podporządkowani Ojcu nie są równi Ojcu; negatio coaeternitatis negacja współwieczności Syna Bożego i Ducha Świętego. 5. Przedstawienie symboliczno-geometryczne Trójcy Świętej (trójkąt wpisany w okrąg) koryguje wyżej wymienione błędy w nauce o Trójcy Świętej. 18

Wykres 2 Trójca Święta 19

Wykres 3 Przyjaźń człowieka z Bogiem 1. Człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boże, co ilustruje mały trójkąt równoboczny; jego złączenie z górną strukturą (trójkąt równoboczny wpisany w koło) oznacza stan przyjaźni człowieka z Bogiem. 2. Struktura dolna, o nieregularnych kształtach, oznacza królestwo szatana, w którym panuje chaos i zamieszanie; literą sigma ς, będącą inicjałem greckiej nazwy szatana (satanas), zostały oznaczone złe duchy. 3. Łuki opatrzone strzałkami, wychodzące z dolnej struktury, oznaczają wrogą działalność kusiciela, skierowaną przeciw pierwszemu człowiekowi. 4. Szatan, istota duchowa (por. K, 395), jest największym wrogiem człowieka od początku stworzenia i pozostanie nim do końca świata. 5. W demonologii (nauce o szatanie) bardzo często pojawiają się dwa zasadnicze błędy: negatio satanae negacja istnienia szatana; antropomorfizacja szatana przedstawianie szatana w postaci monstrum o ludzkich kształtach i cechach. 20

Wykres 3 Przyjaźń człowieka z Bogiem Człowiek Zły duch 21

Wykres 4 Zerwanie przyjaźni z Bogiem 1. Oderwanie małego trójkąta (oznaczającego człowieka) od struktury górnej (trójkąt równoboczny wpisany w koło), oznaczającej Boga w Trójcy Jedynego, ilustruje skutki grzechu pierworodnego: zerwanie jedności z Bogiem i oddalenie się od Niego; oderwanie się od pełni życia, która jedynie jest w Bogu; wejście w grozę śmierci fizycznej i śmierć duchową, której sprawcą jest szatan. 2. Złączenie małego trójkąta (człowieka) ze strukturą dolną, oznaczającą królestwo szatana, obrazuje stan pierwszego człowieka, który zrywając przyjaźń z Bogiem, popadł w niewolę Złego w śmierć; należy podkreślić, że nie ma stanu trwania między Bogiem i szatanem. 3. Określenie grzechu pierworodnego tylko w ujęciu legalistycznym, jako grzesznego nieposłuszeństwa, nie określa w pełni jego istoty i skutków. 4. Wykres 4 pełniej ilustruje istotę i skutki grzechu pierworodnego, korygując jego rozumienie w kategoriach czysto legalistycznych. 22

Wykres 4 Zerwanie przyjaźni z Bogiem Człowiek Zły duch 23

Wykres 5 Maryja wolna od grzechu pierworodnego 1. Włączenie małego trójkąta, oznaczającego Maryję, w górną strukturę, symbolicznie obrazującą Boga w Trójcy Świętej Jedynego (włączenie Maryi oznaczone liniami przerywanymi), ilustruje prawdę o wolności Maryi od grzechu pierworodnego, na mocy przewidzianych zasług Jezusa Chrystusa, jej Syna; Maryja została uprzednio odkupiona (prae-redempta) oraz włączona, przez Ducha Świętego, do wewnętrznej Komunii z Osobami Trójcy Świętej. 2. Maryi nie dotknęły konsekwencje grzechu pierworodnego; pełnią łaski zjednoczona z Bogiem, zachowała: łaskę pierwotnej świętości, harmonię pierwotnej sprawiedliwości, absolutną wolność od wszelkich wpływów szatana, absolutną wolność od wszelkiego, nawet najmniejszego grzechu. 3. Określenie niepokalana, etymologicznie oznaczające nie splamiona brudem grzechu, nie oddaje w pełni niezwykłego wyróżnienia i wyniesienia Maryi. 4. Wykres 5 pełniej ukazuje prawdę o niepokalanym poczęciu Maryi, we wszystkich jego aspektach i wymiarach; w Maryi Bóg przygotował godne mieszkanie dla swego Syna. 24

Wykres 5 Maryja wolna od grzechu pierworodnego Maryja Zły duch 25

Wykres 6 Wcielenie Syna Bożego 1. Prawdę o Synu Bożym, który w łonie Maryi począł się z Ducha Świętego, oznaczają strzałki na górnym okręgu, przenikające trójkąt oznaczający Maryję. 2. By zobrazować zstąpienie Syna Bożego, wcielenie Słowa, wyprowadzono z górnej struktury duży trójkąt równoramienny, oznaczający Chrystusa. 3. Syn Boży zstąpił z nieba cały w swym bóstwie, nierozdzielny z Ojcem i Duchem Świętym, co obrazuje dolny okrąg (półokrąg) wyprowadzony z górnej struktury. 4. Wymiar widzialny wcielenia obrazuje ikona Chrystusa (Jezus dziecię); wymiar niewidzialny trójkąt równoramienny (Mistyczne Ciało Chrystusa Kościół); jeden obraz ukazuje jedność Osoby Chrystusa, Boga Wcielonego; Maryja jest matką całego Chrystusa Matką Kościoła. 5. W nauce o Chrystusie często jednostronnie eksponuje się prawdę o Jego człowieczeństwie; zstąpienie na ziemię bywa rozumiane jak odejście Syna od Ojca i Ducha Świętego; te dwa błędy można określić jako: kryptoarianizm ukryta negacja bóstwa Chrystusa; anachoreza Syna (anachoreo wycofać się) rozerwanie jedności Trójcy Świętej przez zstąpienie z nieba na ziemię Syna Bożego. 26

Wykres 6 Wcielenie Syna Bożego Maryja Człowiek Zły duch 27

Wykres 7 Wcielenie Syna Bożego narodzeniem Kościoła 1. Według teorii inkarnacyjnej, zwanej też ontologiczną lub mistyczną (Orygenes, Klemens Aleksandryjski, św. Ireneusz z Lyonu, św. Atanazy Wielki, św. Grzegorz z Nyssy, św. Cyryl Aleksandryjski, bł. Jan Duns Szkot, J.A. Möhler, P. Teilhard de Chardin i inni), cały Kościół Chrystusowy narodził się już w momencie wcielenia Słowa Bożego, które stanowiło jutrznię królestwa Bożego [ ]. We wcieleniu nastąpił najdoskonalszy rodzaj odkupienia, polegający na ontycznym zjednoczeniu się Boga i człowieka na sposób osobowy (hipostatyczny). Wszystko inne jest już tylko historycznym rozwinięciem tej tajemnicy. A zatem Kościół narodził się w Betlejem lub już w Nazarecie (C. Bartnik). 2. Trwałego źródła komunii kościelnej należy szukać w chrystologii: Wcielony jest sam w sobie komunią Boga z ludźmi, a najgłębszy rdzeń chrześcijańskości sprowadza się do uczestnictwa w misterium Wcielenia (J. Ratzinger). 3. Wcielenie Syna Bożego jest jakby mostem przerzuconym nad przepaścią, którą wytworzył grzech pierworodny. 28

Wykres 7 Wcielenie Syna Bożego narodzeniem Kościoła 29

Wykres 8 Misteria ziemskiego życia Chrystusa 1. Całe życie Chrystusa jest misterium Odkupienia. Odkupienie przychodzi do nas przede wszystkim przez krew Krzyża, ale to misterium jest obecne w całym życiu Chrystusa; jest już w Jego Wcieleniu [ ], w Jego życiu ukrytym [ ], w Jego słowie [ ], w Jego uzdrowieniach i egzorcyzmach [ ], w Jego Zmartwychwstaniu, przez które nas usprawiedliwia (K, 517). 2. Całe życie Chrystusa jest misterium «rekapitulacji». Wszystko, co Jezus uczynił, powiedział i wycierpiał, miało na celu przywrócenie człowieka upadłego do jego pierwotnego powołania (K, 518). 3. Misteria publicznego życia Jezusa: chrzest Jezusa (K, 535-537); kuszenie Jezusa (K, 538-540); Bliskie jest królestwo Boże (K, 541-542); zapowiedź królestwa Bożego (K, 543-546); znaki królestwa Bożego (K, 547-550); klucze królestwa (K, 551-553); antycypacja królestwa: Przemienienie (K, 554-556); droga Jezusa do Jerozolimy (K, 557-558); mesjański wjazd Jezusa do Jerozolimy (K, 559-560). 30

Wykres 8 Misteria ziemskiego życia Chrystusa 31

Wykres 9 Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa 1. Śmierć Chrystusa jest równocześnie ofiarą paschalną, która wypełnia ostateczne odkupienie ludzi przez Baranka, «który gładzi grzech świata», i ofiarą Nowego Przymierza, przywracającą człowiekowi komunię z Bogiem oraz dokonującą pojednania z Nim przez «Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów» (K, 613). 2. Ofiara Chrystusa jest jedna; dopełnia i przekracza wszystkie ofiary. Przede wszystkim jest ona darem samego Boga Ojca: Ojciec wydaje swego Syna, aby pojednać nas ze sobą. Jest ona równocześnie ofiarą Syna Bożego, który stał się człowiekiem; dobrowolnie i z miłości ofiaruje On swoje życie Ojcu przez Ducha Świętego, aby naprawić nasze nieposłuszeństwo (K, 614). 3. Ta miłość aż do końca nadaje ofierze Chrystusa wartość odkupieńczą i wynagradzającą, ekspiacyjną i zadośćczyniącą. On nas wszystkich poznał i ukochał w ofiarowaniu swego życia. [ ] Istnienie w Chrystusie Boskiej Osoby Syna, która przekracza i równocześnie obejmuje wszystkie osoby ludzkie oraz ustanawia Go Głową całej ludzkości, umożliwia Jego ofiarę odkupieńczą za wszystkich (K, 616). 4. Krzyż jest jedyną ofiarą Chrystusa «jednego pośrednika między Bogiem a ludźmi». Ponieważ jednak On w swojej wcielonej Boskiej Osobie «zjednoczył się w pewien sposób z każdym człowiekiem», «wszystkim daje możliwość uczestniczenia w tym misterium paschalnym w tylko Bogu znany sposób» (K, 618). 32

Wykres 9 Odkupieńcza męka i śmierć Chrystusa 33

Wykres 10 Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa 1. Zmartwychwstanie Chrystusa nie było powrotem do życia ziemskiego. Zmartwychwstałe ciało, w którym się ukazuje, jest tym samym ciałem, które zostało ukrzyżowane i nosi ślady Jego męki, ale równocześnie uczestniczy w Boskim życiu i w stanie chwały. Z tego powodu Jezus Zmartwychwstały jest całkowicie wolny w wyborze form ukazywania się swoim uczniom; może się ukazywać, jak chce, i pod różnymi postaciami (Komp. 129). 2. Po czterdziestu dniach, odkąd Jezus objawił się swoim Apostołom, gdy Jego chwała pozostawała jeszcze zakryta pod postacią zwyczajnego człowieczeństwa, Chrystus wstąpił do nieba i siedzi po prawicy Ojca. Jest Panem, który teraz w swoim człowieczeństwie w wiecznej chwale Syna Bożego rządzi i wstawia się nieustannie za nami u Ojca. Posyła nam swego Ducha i daje nam nadzieję, że pewnego dnia będziemy z Nim na wieki (Komp. 132). 3. Pan wszechświata i historii, Głowa swego Kościoła, Chrystus uwielbiony pozostaje w sposób tajemniczy na ziemi, gdzie Jego królestwo jest już obecne jako zalążek i zaczątek Kościoła (Komp. 133). 34

Wykres 10 Zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa 35

Wykres 11 Zesłanie Ducha Świętego 1. W dzień Pięćdziesiątnicy (po upływie siedmiu tygodni paschalnych) Pascha Chrystusa wypełnia się przez wylanie Ducha Świętego, który zostaje objawiony, dany i udzielony jako Osoba Boska: Chrystus Pan ze swej Pełni wylewa obficie Ducha (K, 731). 2. Wtedy «Kościół został publicznie objawiony wobec wielu, rozpoczęło się szerzenie Ewangelii» (K, 767). 3. [Maryja] jest obecna z Dwunastoma trwającymi «jednomyślnie na modlitwie» (Dz 1, 19) na początku «czasów ostatecznych», które zapoczątkowuje Duch Święty w poranek Pięćdziesiątnicy wraz z ukazaniem się Kościoła» (K, 726). 4. W tym dniu zostaje w pełni objawiona Trójca Święta. Od tego dnia zapowiedziane przez Chrystusa Królestwo zostaje otwarte dla tych, którzy w Niego wierzą; w pokorze ciała i w wierze uczestniczą oni już w komunii Trójcy Świętej. Przez swoje przyjście, które ciągle trwa, Duch Święty wprowadza świat w «czasy ostateczne», w czas Kościoła, Królestwo już odziedziczone, ale jeszcze nie spełnione (K, 732). 5. Wykres 11 ilustruje prawdę o zesłaniu Ducha Świętego w postaci ognistych języków, na Apostołów i Maryję zgromadzonych na modlitwie (Dz 2, 1-4). 36

Wykres 11 Zesłanie Ducha Świętego 37

Wykres 12 Kościół Chrystusowy Cały Chrystus (K, 795) Chrystus «jest Głową Ciała Kościoła» (Kol 1, 18). Kościół żyje dzięki Niemu, w Nim i dla Niego. Chrystus i Kościół tworzą «całego Chrystusa» (św. Augustyn); «Głowa i członki są jakby jedną i tą samą osobą mistyczną» (św. Tomasz z Akwinu) (Komp. 157). Omawiany wykres może pomóc w korygowaniu następujących błędów, spotykanych dość często w nauce o Kościele: 1. Antyeklezjalizm (negacja istnienia Kościoła); kto uznaje wcielenie Syna Bożego, które jest narodzeniem Kościoła, ten nie może nie uznać istnienia Kościoła; oczywistość geometryczna tej prawdy nie może być podważona. 2. Polieklezjalizm (pogląd o istnieniu wielu Kościołów) jest nie do przyjęcia w świetle wykresu 12, który obrazuje prawdę o istnieniu jednego Boga, jednego Chrystusa, jednego Kościoła Ciała Mistycznego Chrystusa. 3. Oddzielenie Chrystusa od Kościoła jest nie do przyjęcia, w świetle omawianego wykresu Kościół i Chrystus stanowią jedno całego Chrystusa. 4. Oddzielenie Chrystusa od ludu Bożego jest nie do przyjęcia; członkowie ludu Bożego identyfikują się z Ciałem Chrystusa z Chrystusem. 5. Oddzielenie hierarchii kościelnej od ludu Bożego jest błędem często spotykanym; przedstawiciele hierarchii kościelnej, przez chrzest, również stają się członkami ludu Bożego, jak wszyscy inni wierni. 38

Wykres 12 Kościół Chrystusowy Cały Chrystus (K, 795) Głowa Christus totus Ciało Chrystusa 39

Wykres 13 Kościół świątynia Ducha Świętego 1. Linie przerywane, wychodzące z górnej struktury (trójkąt równoboczny wpisany w koło), oznaczają działanie Ducha Świętego, Jego moc zstępującą na Kościół, Ciało Chrystusa, oraz moc wstępującą, kierującą i wynoszącą wiernych ku doskonałości Głowy (co oznaczają strzałki na półokręgach, różnie ukierunkowane). 2. Duch Święty jest Duchem Chrystusa i Duchem Ojca; przez Niego Kościół Chrystusowy napełniony jest trynitarną obecnością Boga zbawiającego. 3. Określenie Duch Chrystusa jest formułą teologiczną wyrażającą wzajemne przenikanie się nadprzyrodzonego działania Chrystusa uwielbionego, a także Ducha Świętego w Kościele. 4. «Duch Chrystusa jest tą niewidzialną przyczyną, której należy przypisać utrzymywanie łączności wszystkich części Ciała między sobą i z ich wzniosłą Głową, ponieważ jest On cały w Ciele, cały w Głowie, cały w poszczególnych członkach» (Pius XII, encyklika Mystici Corporis). Duch Święty czyni Kościół «świątynią Boga żywego» (2 Kor 6, 16) (K, 797). 40

Wykres 13 Kościół świątynia Ducha Świętego Głowa Ciało Chrystusa 41

Wykres 14 Kościół wspólnota miłości Określenie Kościół wspólnota miłości występuje w tytule drugiej części encykliki Benedykta XVI Deus caritas est. Sobór Watykański II nazwał Kościół zgromadzeniem miłości (Lumen gentium, 13), odnosząc się do Listu do Rzymian, Ignacego Antiocheńskiego, gdzie Kościół został określony jako miłość agape; kolejne człony definicji miłości można odnieść do Kościoła (totus Christus), ukazanego na wykresie: 1. Miłość chrześcijańska jest Bosko-ludzką wspólnotą życia tę wspólnotę obrazuje cały wykres 14, złożony z dwóch kół i dwóch trójkątów, złączonych ze sobą wewnętrznie, w pozycji wertykalnej. 2. Ożywianą świętą mocą (dynamis) tę moc obrazują strzałki na okręgach i półokręgach. 3. Zespoloną przez Ducha Świętego z ludzkim pragnieniem dobra i piękna to zespolenie ilustruje półokrąg (oznaczony linią przerywaną) przenikający osoby oznaczone małymi kółkami i literami A (Adam), Z (Zofia), K (Krystyna), R (Roman). 4. Prowadzącą przez upodobnienie do Chrystusa proces upodobnienia obrazują linie przerywane wychodzące z małych kółek ku górze, ku Chrystusowi Głowie; Natomiast żyjąc prawdziwie w miłości sprawmy, by wszystko rosło ku Temu, który jest Głową ku Chrystusowi (Ef 4, 15). 5. Ku pełnemu zjednoczeniu z Bogiem w Trójcy Jedynym stan zjednoczenia oznaczają linie przerywane, kończące się strzałką, przenikającą górny okrąg, będący symbolicznym obrazem Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Wykres 14 jest graficznym przedstawieniem Chrystusa Mistycznego Kościoła, który jest winnym krzewem : Ja jestem 42

Wykres 14 Kościół wspólnota miłości 43

winnym krzewem, wy latoroślami (J 15, 5). Miłość posiada dwa podstawowe wymiary: ontyczny rzeczywistość winnego krzewu; dynamiczny moc Boża jednocząca i kierująca, którą oznaczają soki życia winnego krzewu. Te dwa wymiary są nierozłączne: soków winnej latorośli nie można odłączyć od winnego krzewu. W nauce o miłości chrześcijańskiej pojawiają się dość często dwie tendencje: bądź pomija się niektóre jej istotne przymioty (selektywizm), bądź eksponuje się jakiś jeden wybrany aspekt jako wyłączny (parcjalizm). Te tendencje prowadzą do następujących błędów: 1. Deiprivatio caritatis negowanie Boskiego wymiaru miłości; Miłość jest «Boska», ponieważ pochodzi od Boga i łączy nas z Bogiem (Benedykt XVI, Deus caritas est, 18; dalej cytuję: Encyklika). 2. Separatio amoris a caritate oddzielenie erosu od agape. W rzeczywistości eros i agape miłość wstępująca i miłość zstępująca nie dają się nigdy całkowicie oddzielić jedna od drugiej. Im bardziej obydwie, niewątpliwie w różnych wymiarach, znajdują właściwą jedność w jednej rzeczywistości miłości, tym bardziej spełnia się prawdziwa natura miłości w ogóle (Encyklika, 7); eros [ ] wymaga ascezy, wyrzeczeń, oczyszczeń i uzdrowień (Encyklika, 5). 3. Dualitas praecepti caritatis podwójność przykazania miłości. Chrystus związał dwa przykazania miłości (Boga i bliźniego) w jedno: Nie ma innego przykazania większego od tych (Mk 12, 31). Miłość Boga i miłość bliźniego są nierozłączne: są jednym przykazaniem (Encyklika, 18). 4. De-entisatio caritatis negowanie ontycznego wymiaru miłości; Jest ona (charitas) substancjalna, bo Bóg jest substancją: «Bóg jest miłością», jak mówi Pismo święte (1 J 4, 16). Tak jak jest substancją wraz z Ojcem i Synem, tak samo miłość wraz z Nimi (Augustyn, De Trinitate, VI 5, 7). 5. De-ecclesialisatio caritatis negowanie wymiaru eklezjalnego miłości; Kościół jest wspólnotą miłości. 44

6. Panemocjonalizm agapetyczny zredukowanie miłości wyłącznie do sfery emocjonalnej (uczuciowej); miłość nie jest tylko uczuciem. [ ] Uczucie może być cudowną iskrą rozniecającą, lecz nie jest pełnią miłości (Encyklika, 17). 7. Pantelematyzm agapetyczny zredukowanie miłości wyłącznie do sfery wolitywnej. 8. Panintelektualizm agapetyczny zredukowanie miłości wyłącznie do sfery intelektualnej (poznawczej); Rozpoznanie Boga żyjącego jest drogą wiodącą do miłości, a «tak» naszej woli na Jego wolę łączy rozum, wolę i uczucie w ogarniający wszystko akt miłości (Encyklika, 17). 9. Panergizacja agapetyczna zredukowanie miłości do działalności dobroczynnej. 10. Panaretyzm agapetyczny ujmowanie miłości wyłącznie w kategoriach cnoty. 45

Wykres 15 Chrzest wszczepienie w Ciało Chrystusa Kościół 1. Przez chrzest człowiek zostaje wszczepiony (włączony) w Ciało Chrystusa Kościół (co na wykresie ilustrują małe kółka oznaczone literami A). 2. Owoce chrztu: Chrzest odpuszcza grzech pierworodny, wszystkie grzechy osobiste, a także wszelkie kary za grzech; przez łaskę uświęcającą, łaskę usprawiedliwienia daje uczestnictwo w Boskim życiu Trójcy Świętej, jednocząc z Chrystusem i włączając w Jego Kościół; daje uczestnictwo w kapłaństwie Chrystusa i stanowi podstawę wspólnoty między wszystkimi chrześcijanami; obdarowuje cnotami teologalnymi i darami Ducha Świętego; ochrzczony przynależy na zawsze do Chrystusa: zostaje opieczętowany niezatartym duchowym znamieniem (charakterem) (Komp., 263). 3. Chrzest jest narodzeniem do nowego życia w Chrystusie. Zgodnie z wolą Pana jest on konieczny do zbawienia, tak jak Kościół, do którego chrzest wprowadza (K, 1277). 46

Wykres 15 Chrzest wszczepienie w Ciało Chrystusa Kościół 47

Wykres 16 Upodobnienie do Chrystusa wzrost w miłości 1. Neofita, wszczepiony przez chrzest w Chrystusa (na wykresie małe kółko oznaczone literą N), zaczyna upodabniać się do Chrystusa, podejmując drogę doskonalenia w miłości, drogę uświęcenia, która prowadzi do statusu przyjaciela Chrystusa (na wykresie małe kółko oznaczone literą P). 2. Etapy drogi doskonalenia zostały oznaczone na wykresie cyframi rzymskimi: I nawrócenie; II oczyszczenie; III oświecenie; IV zjednoczenie. 3. Proces nawrócenia często unicestwia (blokuje) błędne, czysto legalistyczne rozumienie grzechu jako rzeczy dobrej i przyjemnej, lecz zakazanej; prowadzi to do umiłowania grzechu filohamartia (fileo kocham; hamartia grzech); przy tej postawie nie następuje znienawidzenie i odrzucenie grzechu, który prowadzi do choroby, niewoli i śmierci duchowej. 4. Proces uświęcania, upodabniania do Chrystusa, dokonuje się głównie mocą miłości Chrystusowej, mocą Jego łaski; ta fundamentalna rola uświęcającej mocy Bożej bywa często niedowartościowana lub nawet negowana, co prowadzi do neopelagianizmu. 5. Proces uświęcania może być blokowany przez dwie dalsze błędne postawy, którymi są: pathoduleia (pathos namiętności; duleia niewola) niewola namiętności cielesnych; eidoloduleia (eidolon bożek; duleia niewola) miłość bogów fałszywych (bogactwa, pieniędzy, sławy, przyjemności) stawiana ponad miłość Boga prawdziwego. 48

Wykres 16 Upodobnienie do Chrystusa wzrost w miłości IV III II I 49

Wykres 17 Miłość bliźniego w miłości Chrystusa 1. Chrzest czyni nas członkami Ciała Chrystusa: «Jesteście dla siebie nawzajem członkami» (1 Kor 12, 13) (K, 1267) 2. Miłość Boga odnosi się do całego Chrystusa, Boga Wcielonego, tak do Głowy, jak i Ciała, którego komórkami (członkami) są nasi bliźni (co ilustrują małe kółka oznaczone inicjałami: R Roman, J Jan, A Anna, Z Zygmunt, L Lucyna, M Maria). 3. Miłość okazaną jednej komórce (bliźniemu) odczuwa cały Organizm i Głowa Chrystus: wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili (Mt 25, 40). 4. Krzywdę wyrządzoną jednej komórce odczuwa też Głowa Chrystus: kto twierdzi, że kocha Chrystusa, a krzywdzi bliźniego, postępuje tak, jakby Chrystusa całował w twarz a kopał w nogi (św. Augustyn). 5. Miłość jest tylko jedna, ta sama, niepodzielna i cała w stosunku do Boga i bliźniego (św. Augustyn); jej wypełnieniem jest miłość całego Chrystusa. 6. Czerwone linie przerywane obrazują moc miłości Ducha Świętego, która uzdalnia nas do miłowania nieprzyjaciół, na wzór Chrystusa. 7. Bóg miłujący, dopuszczając naszą krzywdę, potrafi zawsze z niej wyprowadzić nasze większe dobro. 50

Wykres 17 Miłość bliźniego w miłości Chrystusa 51

Wykres 18 Miłość a dobroczynność 1. Dobroczynność (agathopoia) nie zawsze może być utożsamia z miłością (agape). Motywem dobroczynności chrześcijańskiej winna być zawsze miłość. 2. Dobroczynność może być praktykowana dla zyskania sławy, nagrody ziemskiej, poklasku i uznania ludzkiego. Z tej racji nie ma wartości zasługującej u Boga: Kiedy więc dajesz jałmużnę, nie trąb przed sobą, jak obłudnicy czynią w synagogach i na ulicach, aby ich ludzie chwalili. Zaprawdę powiadam wam: ci otrzymali już swoją nagrodę (Mt 6, 2). 3. Kto pozostaje poza Bogiem, który jest miłością, poza Bogiem Wcielonym całym Chrystusem, tego dobroczynne działanie nie ma wartości zasługującej: I gdybym rozdał na jałmużnę całą majętność moją, a ciało wystawił na spalenie, lecz miłości [agape] bym nie miał, nic bym nie zyskał (1 Kor 13, 3). 4. Te dwie opcje dobroczynności zostały obrazowo przedstawione na wykresie 18. 52

Wykres 18 Miłość a dobroczynność 53

Wykres 19 Kościół szkołą Chrystusa 1. Nie potrzebują lekarza zdrowi, ale ci, którzy się źle mają. Nie przyszedłem wezwać do nawrócenia sprawiedliwych, lecz grzeszników (Łk 5, 31-32; por. Mt 9, 10-13; Mk 2, 15-17). Chrystus odnosi określenie chorzy do celników i grzeszników, sam zaś siebie pośrednio nazywa lekarzem. 2. Już was nie nazywam sługami, bo sługa nie wie, co czyni pan jego, ale nazwałem was przyjaciółmi, albowiem oznajmiłem wam wszystko, co usłyszałem od Ojca mego (J 15, 15). 3. Powyższe teksty są podstawą do wyróżnienia w Kościele trzech grup wierzących: grzeszników (chorych), wiernych sług i przyjaciół. 4. Kościół jest szkołą Chrystusa Głowy, który prowadzi swe Ciało lud Boży do pełni świętości (Klemens Aleksandryjski). 5. Wobec poszczególnych grup alumnów swej szkoły Chrystus występuje w potrójnej roli: lekarza, wychowawcy i nauczyciela. 6. Kontynuatorzy zbawczej misji w Kościele rekrutują się z grupy przyjaciół Chrystusa, którzy przez doskonałą miłość w pełni upodobnili się do Boskiego Mistrza. Dotyczy to zarówno przedstawicieli hierarchii kościelnej, jak i laikatu. 54

Wykres 19 Kościół szkołą Chrystusa nauczyciel wychowawca lekarz 55

Wykres 20 Bierzmowanie 1. Przez sakrament bierzmowania [ochrzczeni] jeszcze doskonalej wiążą się z Kościołem i obdarzeni są szczególną mocą Ducha Świętego, i w ten sposób jeszcze bardziej są zobowiązani, jako prawdziwi świadkowie Chrystusa, do szerzenia wiary słowem i uczynkiem oraz do jej obrony (K, 1285). 2. Skutkiem sakramentu bierzmowania jest specjalne wylanie Ducha Świętego, jak to, które zostało udzielone w dniu Pięćdziesiątnicy. Wyciska ono w duszy niezatarte znamię charakter, przynosi wzrost łaski chrzcielnej: zakorzenia głębiej w synostwie Bożym, ściślej jednoczy nas z Chrystusem i Jego Kościołem; pomnaża w nas dary Ducha Świętego; udziela specjalnej mocy do wyznawania wiary chrześcijańskiej (Komp. 268). 3. Przypomnij sobie, że otrzymałeś duchowy znak, «ducha mądrości i rozumu, ducha rady i męstwa, ducha poznania i pobożności, ducha świętej bojaźni», i zachowuj to, co otrzymałeś. Naznaczył cię Bóg Ojciec, umocnił cię Chrystus Pan, i umieścił w twoim sercu zadatek Ducha (K, 1303). 4. Wykres 20 obrazuje prawdę, że chrzest jest warunkiem otrzymania bierzmowania. Czerwone linie przerywane obrazują dary Ducha Świętego, które otrzymuje bierzmowany (oznaczony małym trójkątem równobocznym). Chrystus Pan ze swej Pełni wylewa obficie Ducha (K, 731). 56

Wykres 20 Bierzmowanie 57

Wykres 21 Cały Kościół jest misyjny 1. Kerygmat to orędzie zbawienia dokonanego i objawionego przez Boga w Jezusie Chrystusie, głoszone w Jego imieniu, weryfikowane, potwierdzone i strzeżone w Kościele dzięki asystencji Ducha Świętego w celu nawrócenia i zbawienia ludzi. 2. Istotą kerygmatu jest ewangelizacja dokonująca się przez propagowanie słowa Bożego (w formie ustnej bądź pisemnej) oraz przykład życia zgodnego z Ewangelią (Bazyli Wielki). 3. Męczeństwo jest czynnym propagowaniem zasad nauki Ewangelii, a życie mnisze (zakonne) ukrytą formą ewangelizacji; stąd Grzegorz z Nazjanzu mnichów nazywa milczącymi keryksami (Or. 6,1). 4. Wszyscy ochrzczeni przez życie zgodne z Ewangelią głoszą kerygmat (kerygmat życia). 5. Kerygmat słowa (mówionego i pisanego) jest przede wszystkim zadaniem przedstawicieli hierarchii; do jego realizacji wezwane są także osoby świeckie: Chrystus [ ] pełni swoją misję prorocką [ ] nie tylko przez hierarchię [ ] ale także przez świeckich (K, 904). 6. Wykres 21 obrazuje prawdę, że cały lud Boży głosi Ewangelię w różnej formie i w różny sposób. 58

Wykres 21 Cały Kościół jest misyjny męczeństwo życie zakonne kerygmat słowa kerygmat życia 59

Wykres 22 Sakramenty uzdrowienia 1. Sakramenty dzielą się na: sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego (chrzest, bierzmowanie i Eucharystia); sakramenty uzdrowienia (pokuty i namaszczenia chorych) (Komp., 250). 2. Przez grzech śmiertelny człowiek traci łaskę uświęcającą i odrywa się od Bosko-ludzkiej wspólnoty życia Kościoła. Grzech śmiertelny jest podobnie jak miłość radykalną możliwością wolności ludzkiej. Pociąga on za sobą utratę miłości i pozbawienie łaski uświęcającej, to znaczy stanu łaski. Jeśli nie zostanie naprawiony przez żal i przebaczenie, powoduje wykluczenie z Królestwa Bożego i wieczną śmierć w piekle (K, 1861). 3. Nie dostępuje jednak zbawienia, choćby był wcielony do Kościoła, ten, kto nie trwając w miłości, pozostaje wprawdzie w łonie Kościoła «ciałem», ale nie «sercem» (Lumen gentium, 14). 4. Przebaczenie grzechów popełnionych po chrzcie jest udzielane przez osobny sakrament nazywany sakramentem nawrócenia, spowiedzi, pokuty lub pojednania (K, 1486). Sakrament pokuty jedna nas z Kościołem (K, 1469). 5. Skutkiem sakramentu namaszczenia chorych jest przebaczenie grzechów, jeśli chory nie mógł go otrzymać przez sakrament pokuty (K, 1532; por. 1526). 6. Mały trójkąt na dole, z lewej strony, obrazuje stan człowieka, który przez grzech śmiertelny oderwał się od Chrystusa Kościoła i popadł w niewolę szatana; mały trójkąt z prawej strony ilustruje powrót człowieka do wspólnoty z Bogiem i Kościołem przez sakrament pokuty lub namaszczenia chorych. 60

Wykres 22 Sakramenty uzdrowienia grzech pojednanie Zły duch 61

Wykres 23 Eucharystia 1. Eucharystia jest: ofiarą Ciała i Krwi Pana Jezusa, którą On ustanowił (Komp., 271); pamiątką i uobecnieniem jedynej ofiary Chrystusa; ofiarą dziękczynienia i uwielbienia; ucztą paschalną, podczas której przyjmujemy Chrystusa (Komp., 271). 2. Owoce: zamieszkanie Chrystusa w nas; odpuszczenie grzechów powszednich; dar Ducha Świętego; nieśmiertelność w Chrystusie; zjednoczenie z liturgią niebieską (K, 1326). 3. Tylko część prawd związanych z Eucharystią można próbować przedstawić graficznie: małe białe koło (w dolnej części wykresu) oznacza Chleb życia, który zstępuje z nieba na słowa konsekracji; jest on też jedyną ofiarą Chrystusa, składaną Ojcu w imieniu całego Ciała; środkowe dwie linie czerwone oraz strzałki różnie ukierunkowane określają ten charakter zstępujący i wstępujący ; linie czerwone złączone z maleńkimi kółeczkami, wypełniające i spajające cały Organizm Ciała, oznaczają Komunię św., która jednoczy wszystkich wiernych z sobą i z Chrystusem; chrzest jest warunkiem uczestnictwa w Eucharystii (dolny płaski prostokąt). 62

Wykres 23 Eucharystia 63

Wykres 24 Kapłaństwo 1. Jedyne kapłaństwo Chrystusa uobecnia się przez kapłaństwo służebne. «Sam Chrystus jest prawdziwym Kapłanem, a inni są tylko Jego sługami» (św. Tomasz z Akwinu) (Komp., 324). 2. Namaszczenie Duchem Świętym naznacza prezbierów szczególnym i niezatartym znamieniem i wskutek tego upodabnia ich do Chrystusa Kapłana, tak iż mogą działać w osobie Chrystusa Głowy. Jako współpracownicy biskupa są wyświęcani, aby głosić Ewangelię, sprawować kult Boży, zwłaszcza Eucharystię, skąd czerpie moc cała ich posługa, i być pasterzami wiernych (Komp., 328). 3. Formacja kapłańska, dokonująca się w ciągu sześciu lat seminaryjnych, ma na celu upodobnienie kandydata do Chrystusa; obrazuje to podwójna linia w środku wykresu; kandydat z etapu sługi (kółko z literą S) winien osiągnąć status przyjaciela Chrystusa (kółko z literą P); ten proces uświęcenia jest owocem współpracy łaski z wolną wolą (co obrazują strzałki skierowane ku górze). 4. Kapłan, przyjaciel Chrystusa (kółko z literą P) realizuje Jego misję lekarza, wychowawcy i nauczyciela; czerwone linie przerywane różnej długości oznaczają to działanie wobec poszczególnych grup wiernych. 5. Kapłan osiąga pełnię szczęścia w Chrystusie i prowadzi ludzi do Niego. 64

Wykres 24 Kapłaństwo 65

Wykres 25 Małżeństwo 1. Bóg, który jest Miłością i stworzył człowieka z miłości, powołał go także do miłości. Stwarzając mężczyznę i kobietę, powołał ich w małżeństwie do głębokiej wspólnoty życia i miłości, tak że «już nie są dwoje, lecz jedno ciało» (Mt 19, 6). Błogosławiąc im, Bóg powiedział: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się» (Rdz 1, 28) (Komp., 337). 2. Małżeństwo między ochrzczonymi jest prawdziwym Sakramentem Nowego Przymierza, ponieważ oznacza jego łaskę i jej udziela (K, 1617). 3. Małżonkowie Anna i Bogdan, wszczepieni przez chrzest w Ciało Chrystusa, dążą do jednomyślności i zjednoczenia w miłości z Bogiem i między sobą. Jeśli każde z nich osiąga jednomyślność z Bogiem, to tym samym osiągają oni jednomyślność między sobą (jeśli A = J i B = J, to A = B). 4. Anna i Bogdan, dążący do świętości poprzez upodobnienie do Chrystusa Głowy, im bliżej są Boga, tym bliżej są siebie (co obrazują sukcesywnie skracające się ku górze odcinki na wykresie); ostatecznie w Chrystusie osiągają pełnię zjednoczenia (co ilustrują dwa kółka w górze wykresu oznaczone linią przerywaną, nakładające się częściowo na siebie). 5. Proces uświęcenia dokonuje się mocą łaski sakramentalnej, którą obrazują czerwone linie przerywane zstępujące na małżonków. Pytanie: w jakim stopniu małżonkowie będą otwarci na przyjęcie tej łaski? 6. Tylko w Chrystusie i Jego Kościele zawarte małżeństwo otrzymuje łaskę sakramentalną, jednoczącą i uświęcającą małżonków. 7. Małżeństwa zawarte poza Chrystusem i Jego Kościołem osiągają zazwyczaj szczęście krótkotrwałe, czego jesteśmy dzisiaj świadkami. 66

Wykres 25 Małżeństwo 67

Wykres 26 Czyściec proces dalszego doskonalenia 1. Katolik z metryki, który do końca życia pozostaje na etapie nawrócenia (na wykresie kółko oznaczone cyfrą 1), który nie podjął drogi uświęcenia, nie może po śmierci połączyć się z Bogiem pełnią doskonałej świętości (łączy się podobne z podobnym: ogień z ogniem, woda z wodą). 2. Bóg miłosierny daje temu człowiekowi po śmierci możliwość kontynuacji procesu doskonalenia się, którym jest czyściec (na wykresie kółko nr 2). 3. Ten proces dalszego doskonalenia (oczyszczenia czyśćcowego) obrazuje linia przerywana, opatrzona strzałkami skierowanymi ku górze, łącząca kółko nr 2 z kółkiem nr 3. 4. Katolik z metryki, wybierając asekurancki minimalizm, zdąża do zjednoczenia z Bogiem niejako okrężną drogą, opóźniając tym samym swoje szczęście wieczne. 5. Czyściec jest wielkim darem miłosierdzia Bożego. Bóg nie odrzuca tych, którzy nie wykorzystali czasu ziemskiego życia na upodobnienie się do Niego przez dążenie do świętości, lecz daje im jakby drugą szansę. 6. W świetle powyższego wykresu negacja istnienia czyśćca jest nie do przyjęcia. 68

Wykres 26 Czyściec proces dalszego doskonalenia 69

Wykres 27 Chrzest pragnienia szansa dla wszystkich? 1. Poza Kościołem nie ma zbawienia: całe zbawienie pochodzi od Chrystusa Głowy przez Kościół, który jest Jego Ciałem (K, 846). 2. Chrzest włącza w Kościół Ciało Chrystusa (K, 1267); istnieje chrzest z wody, chrzest krwi i chrzest pragnienia; chrzest krwi podobnie jak chrzest pragnienia, przynosi owoce chrztu, nie będąc sakramentem (K, 1258). 3. Każdy człowiek, który nie znając Ewangelii Chrystusa i Jego Kościoła, szuka prawdy i pełni wolę Bożą, na tyle na ile ją zna, może być zbawiony. Można przypuszczać, że te osoby zapragnęłyby wyraźnie chrztu, gdyby wiedziały o jego konieczności (K, 1260). 4. Przez chrzest pragnienia człowiek dobrej woli zostaje przyporządkowany do Ludu Bożego (Lumen gentium, 16) przyłączony do Kościoła (co ilustrują trzy kółka na wykresie). 5. Do ludzi dobrej woli nie mogą być zaliczeni ci, którzy poznali Chrystusa, a ze względów praktycznych deklarują agnostycyzm (agnostycyzm konformistyczny) lub neutralność światopoglądową. 70

Wykres 27 Chrzest pragnienia szansa dla wszystkich? 71

Wykres 28 Piekło dobrowolne odłączenie się od Chrystusa 1. Nauczanie Kościoła stwierdza istnienie piekła i jego wieczność (K, 1035). Bóg nie przeznacza nikogo do piekła; dokonuje się to przez dobrowolne odwrócenie się od Boga (grzech śmiertelny) i trwanie w nim do końca życia (K, 1037). Małe kółko oznaczone cyfrą 1 (przylegające do struktury dolnej, obrazującej królestwo szatana) ilustruje stan człowieka, który przez grzech śmiertelny świadomie wybrał odłączenie od Boga Wcielonego, od Ciała Chrystusa Kościoła, i już w życiu ziemskim częściowo antycypuje piekło na ziemi; przez sakrament pojednania lub żal doskonały (por. K, 1452) może powrócić do wspólnoty Ciała Chrystusa Kościoła. 2. Dramat odejścia od Boga obrazuje los syna marnotrawnego (Łk 15, 11-32): życie w sieroctwie i opuszczeniu, bez miłości, w nędzy duchowej i moralnej, w brzydocie duchowej, w smutku i rozpaczy. 3. Człowiek odłączony od Boga przez grzech śmiertelny pozostaje w niewoli grzechu hamartoduleia (hamartia grzech; duleia niewola). 4. Małe kółko z krzyżykiem, oznaczone cyfrą 2 (zamieszczone w środku dolnej struktury, obrazującej królestwo szatana) ukazuje stan człowieka, który umierając w stanie grzechu śmiertelnego, świadomie wybrał wieczne odłączenie od Ciała Chrystusa Kościoła oraz wieczne trwanie w królestwie szatana piekle. 5. Negacja istnienia piekła jest niezgodna z Pismem Świętym, nauką Ojców Kościoła oraz nauką Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. 72

Wykres 28 Piekło dobrowolne odłączenie się od Chrystusa 73

Wykres 29 Świętych obcowanie w jednej miłości 1. Trzy stany w Kościele. Dopóki Pan nie przyjdzie w swoim majestacie, a wraz z Nim wszyscy aniołowie, dopóki po zniszczeniu śmierci nie zostanie poddane Mu wszystko, jedni z Jego uczniów pielgrzymują na ziemi, inni, po zakończeniu obecnego życia, poddawani są oczyszczeniu, jeszcze inni zażywają chwały, widząc «jasno samego Boga w Trójcy jedynego jakim jest» (K, 954). 2. Wszyscy jednak, w różnym stopniu i w rozmaity sposób, jesteśmy złączeni w tej samej miłości Boga i bliźniego i śpiewamy naszemu Bogu ten sam hymn chwały. Wszyscy bowiem, którzy należą do Chrystusa, mając Jego Ducha, zrastają się w jeden Kościół i zespalają się wzajemnie ze sobą w Chrystusie (K, 954). 3. Nasza modlitwa za zmarłych nie tylko może im pomóc, lecz także sprawia, że staje się skuteczne ich wstawiennictwo za nami (K, 958). 4. W jednej rodzinie Bożej. «Wszyscy, którzy jesteśmy dziećmi Bożymi i stanowimy jedną rodzinę w Chrystusie, gdy łączymy się ze sobą we wzajemnej miłości i w jednej chwale Trójcy Przenajświętszej, odpowiadamy najgłębszemu powołaniu Kościoła» (K, 959). 5. Powyższe prawdy, przedstawione na wykresie 29, stają się jasne i oczywiste oraz proste i zrozumiałe. 74