Seminarium Ochrona bobra europejskiego Srokowo, 8 października 2010 r.
- opis gatunku Bóbr europejski (Castor fiber) gatunek ziemnowodnego gryzonia z rodziny bobrowatych (Castoridae, Gray 1981). Jest to największy gryzoń Euroazji. Długość ciała wynosi 70-100 cm, długość ogona 30-40 cm, masa ciała ok. 30 kg. Jest to zwierzę o opływowym kształcie ciała, grubym, natłuszczonym futrze i spłaszczonym ogonie. nietoper ze popielica
Występowanie - występowanie Występuje na terenie całego kraju z wyjątkiem wysokich gór Tatry, Karkonosze. Krajowa populacja bobra szacowana jest na 35 000 osobników. Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego liczebność bobra szacowana jest na 6000 osobników*. *Dane szacunkowe RDOŚ Olsztyn oraz PZL Suwałki źródło: PZŁ w Suwałkach
Historia bobra - historia gatunku Po II wojnie światowej pozostały niewielkie populacje bobrów na rzekach: - Pasłęce, - Czarnej Hańczy, - Marysze.
- historia gatunku źródło: PZŁ w Suwałkach Rok 1976 Program aktywnej ochrony bobra realizowany przez Zakład Doświadczalny PAN w Popielnie z inicjatywy profesora Wirgiliusza Żurowskiego. Program ten przewidywał założenie licznych kolonii bobrów składających się z 4-6 introdukowanych par w odległościach pomiędzy takimi grupami około 100 km wzdłuż osi Wisły, począwszy od jej górskich dopływów. Ogółem od roku 1975 do 2007 przesiedlono w dorzecze Odry i Wisły ponad 1400 bobrów (Goździewski 2007).
- wpływ na środowisko i gospodarkę człowieka Bóbr jest jednym z niewielu gatunków zwierząt na świecie, który wywiera bardzo silny wpływ na środowisko. Wpływ ten może mieć również negatywne odniesienia do gospodarki człowieka. Jednak czasem trudno jest stwierdzić czy dana działalność bobrów jest szkodliwa czy też korzystna dla człowieka.
Pozytywne aspekty aspekty bobrów - pozytywne aspekty działalności bobra 1. Zwiększanie bioróżnorodności środowiska poprzez tworzenie małej retencji wody i zwiększanie powierzchni obszarów podmokłych, wykorzystywanych przez szereg roślin, zwierząt i grzybów
- pozytywne aspekty działalności bobra 2. Zmniejszanie zagrożenia powodziami w terenach górskich i podgórskich
- pozytywne aspekty działalności bobra 3. Podnoszenie poziomu wód gruntowych na większych obszarach, co zapobiega stepowieniu i wpływa korzystnie na produkcję rolniczą i leśną
- pozytywne aspekty działalności bobra 4. Korzystny wpływ na strukturę i żyzność gleb poprzez tworzenie okresowych rozlewisk
- pozytywne aspekty działalności bobra 5. Renaturalizacja strefy brzegowej poprzez odtwarzanie płycizn oraz wydłużanie strefy ekotonowej kontaktu wody z lądem
- pozytywne aspekty działalności bobra 6. Obecność bobrów w środowisku przyrodniczym podnosi walory estetyczne, wpływa korzystnie na jakość krajobrazu i uatrakcyjnia zwiedzanie i poznawanie tych miejsc przez miłośników przyrody
- przepisy prawne W prawie międzynarodowym bóbr europejski objęty jest ochroną na podstawie konwencji berneńskiej (załącznik III) oraz Dyrektywy Rady Wspólnoty Europejskiej nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory i fauny zwanej Dyrektywą Siedliskową (załącznik II, IV).
- Konwencja berneńska Konwencja berneńska konwencja o ochronie gatunków dzikiej europejskiej fauny i flory oraz ich siedlisk sporządzona w Bernie 19 września 1979 r. Celem konwencji jest ochrona gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych, zwłaszcza tych gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania kilku państw, oraz wspieranie współdziałania w tym zakresie. Szczególny nacisk położono na ochronę gatunków zagrożonych i ginących, włączając w to gatunki wędrowne zagrożone i ginące. Bóbr europejski wymieniony jest w załączniku III.
- Konwencja berneńska Rozdział III - Artykuł 7 pkt 1. Każda z umawiających się stron podejmie właściwe i niezbędne środki ustawodawcze i administracyjne, aby zapewnić ochronę gatunków dzikiej fauny, wymienionych w załączniku III. pkt 2. Wszelka eksploatacja dzikiej fauny, wymienionej w załączniku III, powinna być regulowana przepisami tak, aby populacja nie była zagrożona, z uwzględnieniem wymogów określonych w art. 2. pkt 3. Podejmowane przedsięwzięcia powinny obejmować: a) wyznaczenie okresów ochronnych i/lub inne procedury regulujące eksploatację; b) wprowadzenie tymczasowego lub lokalnego zakazu eksploatacji populacji, stosownie do potrzeb, w celu przywrócenia jej zadowalającej liczebności; c) uregulowanie, stosownie do potrzeb, sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży, transportu i wystawiania na sprzedaż żywych lub martwych dzikich zwierząt.
- Dyrektywa siedliskowa Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) Załącznik II i IV. Zgodnie z artykułem 12. 1. Państwa członkowskie podejmą konieczne działania, aby ustanowić system ścisłej ochrony w ich naturalnym zasięgu, gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV pkt (a), zakazując: (a) jakichkolwiek form celowego chwytania lub zabijania okazów tych gatunków żyjących w stanie dzikim, (b) celowego płoszenia tych gatunków, w szczególności podczas okresu rozrodu, wychowu młodych, snu zimowego i migracji, (c) pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku. 2. W odniesieniu do tych gatunków państwa członkowskie zakażą przetrzymywania, transportu, sprzedaży lub wymiany oraz oferowania do sprzedaży lub wymiany okazów pozyskanych ze stanu dzikiego, z wyjątkiem okazów pozyskanych legalnie przed wprowadzeniem w życie niniejszej dyrektywy.
- Dyrektywa siedliskowa 3. Zakazy o których mowa w ust. 1 pkt. (a) i (b) i w ust. 2 będą się odnosić do wszystkich stadiów życia tych zwierząt, do których stosuje się niniejszy artykuł. 4. Państwa członkowskie ustanowią system kontroli przypadkowego chwytania lub zabijania gatunków zwierząt wyliczonych w załączniku IV ust. (a). W świetle zebranych informacji państwa członkowskie podejmą dalsze badania lub działania ochronne, które są niezbędne aby zapewnić, że przypadkowe chwytanie i zabijanie nie będzie miało negatywnego wpływu na te gatunki.
- Czerwona księga gatunków zagrożonych Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych IUCN - od 2002 do 2007 r.: gatunek podwyższonego ryzyka (NT), - od 2008 r. gatunek oznaczony jako LC gatunek na razie nie zagrożony wyginięciem.
- prawo krajowe W prawie krajowym bóbr jest gatunkiem objętym ochroną częściową, wymienionym w załączniku 2 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237).
- prawo krajowe W stosunku do bobra obowiązują zakazy wymienione w art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr. 151, poz. 1220 ze zm.): 1) umyślnego zabijania, okaleczania i chwytania; 1a) transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, chowu i hodowli, a także posiadania żywych zwierząt; 2) zbierania, przetrzymywania i posiadania okazów gatunków; 3) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych; 4) niszczenia ich siedlisk i ostoi; 5) niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień; 6) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj; 7) wyrabiania, posiadania i przechowywania wydmuszek; 8) preparowania okazów gatunków; 9) zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów gatunków; 10) wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granicę państwa okazów gatunków; 11) umyślnego płoszenia i niepokojenia; 12) fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie; 13) przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca; 14) przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.
Negatywne - negatywne aspekty działalności aspekty działalności bobra dla człowieka bobrów 1. Zalewanie terenów użytkowanych rolniczo i drzewostanów
- negatywne aspekty działalności bobra dla człowieka 2. Ścinanie i ogryzanie drzew w lasach, zadrzewieniach i sadach owocowych
- negatywne aspekty działalności bobra dla człowieka 3. Niszczenie płodów rolnych w sąsiedztwie terenów zasiedlonych przez bobry
- negatywne aspekty działalności bobra dla człowieka 4. Niszczenie obwałowań stawów rybnych, nasypów drogowych i kolejowych
- negatywne aspekty działalności bobra dla człowieka 5. Spowalnianie spływu wód w rowach melioracyjnych, strumykach i ciekach oraz ich zamulanie.
- odstępstwa od zakazów (derogacje) Dyrektywa Siedliskowa - Artykuł 16 1. Pod warunkiem, że nie ma zadowalającej alternatywy i że derogacja nie jest szkodliwa dla zachowania populacji danych gatunków w stanie sprzyjającym ochronie w ich naturalnym zasięgu, państwa członkowskie mogą dokonać derogacji od postanowień art. 12, 13, 14 i 15 pkt. (a) i (b): (a) w interesie ochrony dzikiej fauny i flory oraz ochrony siedlisk naturalnych, (b) aby zapobiec poważnym szkodom, w szczególności w odniesieniu do upraw rolniczych, zwierząt hodowlanych, lasów, połowów ryb, wód oraz innych rodzajów własności, (c) w interesie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego lub z innych imperatywnych powodów wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym z powodów o charakterze społecznym lub gospodarczym oraz powodów związanych z pozytywnymi skutkami o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska, (d) dla celów związanych z badaniami i edukacją, dla odbudowy populacji zasiedlania i reintrodukcji określonych gatunków oraz dla koniecznych do tych celów działań hodowlanych włączając w to sztuczne rozmnażanie roślin, (e) aby umożliwić, w ściśle kontrolowanych warunkach, selektywnie i w ograniczonym stopniu, pozyskiwanie lub przetrzymywanie niektórych okazów gatunków wymienionych w załączniku IV, w ograniczonej liczbie określonej przez kompetentne władze krajowe.
- odstępstwa od zakazów Zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody w stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji zwierząt objętych ochroną gatunkową, odstępstwa od ww. zakazów, dotyczące m.in.: 5) zapobiegania poważnym szkodom, w szczególności w gospodarstwach rolnych, leśnych lub rybackich;
- odstępstwa od zakazów W myśl art. 56 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody w celu wykonywania czynności zabronionych w stosunku do tego gatunku należy uzyskać stosowne zezwolenie regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Zezwolenia, o których mowa w ust. 1 i 2, z zastrzeżeniem ust. 4a i 5, mogą być wydane w przypadku braku rozwiązań alternatywnych, jeżeli nie spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów oraz: 1) wynikają z potrzeby ochrony innych dziko występujących gatunków roślin, zwierząt, grzybów oraz ochrony siedlisk przyrodniczych lub 2) wynikają z konieczności ograniczenia poważnych szkód w gospodarce, w szczególności rolnej, leśnej lub rybackiej lub 3) leżą w interesie zdrowia i bezpieczeństwa powszechnego
- działania na terenie woj. warmińsko-mazurskiego Na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w ramach ograniczania lub likwidowania szkód wyrządzanych przez bobry systematycznie podejmowane są następujące działania: - szacowanie szkód i wypłata odszkodowań, - wydawanie zezwoleń na rozbieranie tam utworzonych przez te zwierzęta poza okresem rozrodu i magazynowania pożywienia w okresie przedzimowym (rozbieranie tam w przypadku niektórych rodzin skutkuje przemieszczaniem się zwierząt w miejsca nie powodujące konfliktów),
- działania na terenie woj. warmińsko-mazurskiego - obniżanie poziomu wody w rowach melioracyjnych i rozlewiskach oraz jej stabilizacja poprzez wbudowywanie rur przepustowych w tamy utworzone przez bobry, - prowadzenie zabiegów technicznych ograniczających szkody, takich jak: współdziałanie z poszkodowanymi w zakresie zabezpieczania drzew siatką, stosowanie siatek zabezpieczających nasypy i groble, wbudowywanie rur ochraniających przepusty, budowa ogrodzeń oddzielających wały przeciwpowodziowe. Sposób rozwiązania problemu zależy m.in. od charakteru terenu, jego ukształtowania oraz odległości od cieków wodnych,
- działania na terenie woj. warmińsko-mazurskiego - odłów interwencyjny z miejsc najbardziej konfliktowych o wysokiej kulturze rolnej lub leśnej oraz na stawach hodowlanych i ich przesiedlanie w miejsca mniej uciążliwe dla użytkowników terenu, uwzględniając możliwość naturalnego przemieszczania się bobrów (z uwagi na liczną populację bobra na terenie województwa warmińsko-mazurskiego stosowanie tej metody na szeroką skalę z roku na rok staje się coraz mniej efektywne), - wydawanie zezwoleń na odstrzał redukcyjny w miejscach najbardziej konfliktowych, uwzględniając lokalne populacje zwierząt zgodnie z uchwałą Nr 01/06 Wojewódzkiej Rady Ochrony Przyrody w Olsztynie w sprawie strategicznych kierunków aktywnej ochrony bobra europejskiego w województwie warmińsko-mazurskim.
- Szkody wyrządzane przez bobry Najwięcej szkód zanotowano we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Najwięcej wniosków o odszkodowania dotyczy powiatów: gołdapskiego, węgorzewskiego, piskiego.
- szkody wyrządzane przez bobry w latach 2000 2010 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Liczba zgłoszonych szkód 57 76 87 117 245 232 258 328 388 551 (564) w tym: użytki zielone 51 66 59 93 184 150 181 255 289 433 (471) drzewostany (lasy prywatne) 4 9 23 22 52 52 73 120 148 186 (173) inne 2 1 5 2 9 5 4 3 10 20 (14) Kwota odszkodowań w tys. zł 55 94 145 118 245 280 296 515 777 1212
- zezwolenia na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do bobra Rozbieranie tam bobrowych: 2006 r. - 10 zezwoleń - 47 tam 2007 r. - 31 zezwoleń - 60 tam 2008 r. - 54 zezwolenia - 160 tam 2009 r. - 20 zezwoleń - 60 tam 2010 r. - 94 zezwolenia 374 tam
- zezwolenia na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do bobra Odłowy bobrów: 2002 r. - 35 sztuk 2003 r. - 22 sztuki 2004 r. - 25 sztuk 2005 r. - 45 sztuk (z 60 sztuk) 2006 r. - 16 sztuk (z 60 sztuk) 2007 r. - 35 sztuk 2008 r. - 25 sztuk (ze 105 sztuk) 2009 r. - 3 sztuki (z 6 sztuk) 2010 r. - 22 sztuki (z 59 sztuk)
- zezwolenia na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do bobra Odstrzały redukcyjne bobrów: 2004 r. - 25 osobników oraz eutanazja 7 osobników 2005 r. - 30 osobników odstrzelono 13 2006 r. - 180 osobników odstrzelono 44 2007 r. - 10 osobników odstrzelono 3 2008 r. - 16 osobników odstrzelono 4 2009 r. - eutanazja 2 osobników 2010 r. - 150 osobników
- zabezpieczanie przed szkodami (rozwiązania techniczne) - urządzenia przelewowe obniżanie poziomu wód - zabezpieczanie przepustów pod drogami - zabezpieczanie drzew
- zabezpieczanie przed szkodami (rozwiązania techniczne) W 2007 roku na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody wykonano urządzenia przelewowe Kojdach (gmina Łukta). W 2009 roku na zlecenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie wykonano urządzenia przelewowe w Gamerkach Wielkich (gmina Jonkowo), zabezpieczono 1000 drzew w Ostrowite (gmina Biskupiec), zamontowano kraty na rurociągach drenarskich w Łąkorzu (gmina Biskupiec).
- zabezpieczanie przed szkodami (rozwiązania techniczne) W roku 2010 w ramach konkursu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie pn. Nasza Przyroda 2010 pozyskano środki finansowe na ograniczenie wpływu bobrów na gospodarkę rolną. W ramach tych środków zaplanowane jest zamontowanie 10 urządzeń przelewowych oraz odłów 8 bobrów z miejsc o największym nasileniu szkód.
- Krajowy plan ochrony gatunku bóbr europejski W 2007 roku opracowany został Krajowy plan ochrony gatunku bóbr europejski w ramach projektu Transition Facility 2004 Opracowanie planów renaturalizacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach Natura 2000 oraz planów zarządzania dla wybranych gatunków objętych Dyrektywą Ptasią i Siedliskową, realizowanego przez Ministerstwo Finansów we współpracy bliźniaczej z Królestwem Wielkiej Brytanii oraz Królestwem Niderlandów.
- Krajowy plan ochrony gatunku bóbr europejski Dokument ten jest wynikiem dyskusji i prac grup zainteresowanych, w skład których wchodzili m.in. przedstawiciele: - urzędów wojewódzkich, - Lasów Państwowych, - Polskiego Związku Łowieckiego, - zarządów melioracji i urządzeń wodnych, - regionalnych zarządów gospodarki wodnej, - parków narodowych, - parków krajobrazowych. Mimo zaproszenia do dyskusji przedstawicieli rolników, nie byli oni obecni przy tworzeniu planu ochrony gatunku.
- Krajowy plan ochrony gatunku bóbr europejski Główne cele sporządzenia planu to m.in.: - określenie rozmieszczenia, liczebności bobra w Polsce oraz warunków siedliskowych tego gatunku, - opracowanie zasad i sposobów dotyczących szacowania szkód wyrządzanych przez bobry, ich wyceny, jak również proponowanych działań naprawczych i zapobiegających szkodom, - ujęcie bobra europejskiego w dopłatach bezpośrednich, - edukacja. Dokument zakłada plan działania w odniesieniu do bobra europejskiego na poszczególnych szczeblach wielu instytucji, m.in. Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, parków narodowych, Lasów Państwowych, Polskiego Związku Łowieckiego, zarządów melioracji i urządzeń wodnych i placówek naukowych.
- Strategia gospodarowania populacją bobra europejskiego w Polsce Obecnie na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska przygotowywana jest ekspertyza pt. Strategia gospodarowania populacją bobra europejskiego (Castor fiber) w Polsce.
- Strategia gospodarowania populacją bobra europejskiego w Polsce Opracowanie strategii gospodarowania tym gatunkiem ma na celu wypracowanie mechanizmów pozwalających na ograniczenie szkód powodowanych przez bobra, przy jednoczesnym zapewnieniu zachowania jego populacji we właściwym stanie ochrony, zgodnie z obowiązującym prawem krajowym i międzynarodowym. Na chwilę obecną brak jest opracowania merytorycznego, które ustaliłoby, jaka wielkość populacji bobra pozwala na jej zachowanie we właściwym stanie ochrony. Brak jest także jednolitej metodyki inwentaryzacji tego gatunku w skali kraju (żeremia, nory). Wykonanie ww. strategii umożliwi podjęcie działań na większą skalę, zmierzających do rozwiązania problemów powodowanych przez bobry.
Dziękuję za uwagę