28 4. JAKOŚĆ POWIETRZA 4.1. POMIARY ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA METODAMI AUTOMATYCZNYMI I MANUALNYMI Badania jakości powietrza prowadzone były zgodnie z wojewódzkim programem Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) we wszystkich 22 strefach województwa, w zakresie substancji: pył zawieszony PM10 i PM2.5, SO 2, NO 2, NO x, O 3, Pb, C 6 H 6 i CO. Pomiary wykonywane były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie oraz Wojewódzką Stację Sanitarno- Epidemiologiczną w Krakowie, w stacjach zlokalizowanych głównie w miastach oraz na terenie parków narodowych. W tabeli 14 przedstawiono wykaz stacji pomiarowych funkcjonujących w 2006 roku, zakres badań oraz zastosowaną metodę pomiarową. Systematyczne pomiary wysokiej jakości, obejmujące stacje automatyczne i stanowiska manuale oraz pomiary pasywne były uzupełnione okresowymi pomiarami w stacji mobilnej i przewoźnej w Miechowie, Oświęcimiu, Niepołomicach i Wadowicach. Łącznie w 2006 roku funkcjonowało 181 stanowisk, na których prowadzono pomiary substancji w powietrzu, w tym: 31 stanowisk mierzących poziom pyłu (9 stałych i 4 okresowe stanowiska automatyczne PM10; 11 stanowisk, w których pył PM10 określany był referencyjną metodą wagową; 6 stanowisk manualnego pomiaru pyłu BS, 1 stanowisko pyłu PM2.5), 56 stanowisk do pomiaru stężenia SO 2 (10 stałych i 4 okresowe stanowiska automatyczne, 8 stanowisk manualnych i 34 stanowiska pasywne), 56 stanowisk do pomiaru stężenia NO 2 (10 stałych i 4 okresowe stanowiska automatyczne, 8 stanowisk manualnych i 34 stanowiska pasywne), 1 stanowisko do pomiaru NO x, 2 automatyczne stanowiska do pomiaru stężenia O 3, 4 stanowiska, w których określano poziom Pb w pyle PM10, 25 stanowisk mierzących stężenie benzenu (1 automatyczne, 2 manualne i 22 pasywne), 6 stanowisk do pomiaru stężenia CO. Jednostkowe wyniki badań gromadzono w wojewódzkiej bazie danych JPOAT, przekazywano sukcesywnie do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz w trybie on-line prezentowano na stronie internetowej Inspektoratu www.krakow.pios.gov.pl Wyniki z 13 stacji z terenu województwa małopolskiego są włączone do systemu EUROAIRNET i raportowane do Komisji Europejskiej. Są to trzy stacje zlokalizowane w Krakowie (ul. Prądnicka i Bulwarowa oraz Al. Krasińskiego) oraz stacje w Nowym Sączu (ul. Pijarska), Tarnowie (Al. Solidarności), Trzebini (ul. Piłsudskiego), Szymbarku, Myślenicach (Rynek), Proszowicach (ul. Królewska), Makowie Podhalańskim (ul. Kościuszki), Zakopanem (Równia Krupowa), Wadowicach (oś. Pod Skarpą), Niepołomicach (ul. 3 Maja). Co roku, na podstawie wyników badań, wykonywana jest bieżąca ocena jakości powietrza w strefach, która przekazywana jest władzom wojewódzkim, przesyłana do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz udostępniana na stronie internetowej Inspektoratu Tabela 14. Lista stacji pomiarowych funkcjonujących w ramach PMŚ w 2006 roku na terenie województwa małopolskiego Nazwa strefy (powiat, miasto) Lokalizacja stacji Właściciel stacji Mierzone zanieczyszczenia SO 2 NO 2 PM10 Pb C 6H 6 CO O 3 PM 2.5 inne /uwagi bocheński brzeski Bochnia, ul. Legionów WIOS 1(p) 1(p) 1(p) Bochnia, ul. Kazimierza Wielkiego WSSE 1(m) 1(m) 1(m) Brzesko, ul. Głowackiego WSSE 1(m) 1(m) 1(m) BS Brzesko, ul. Ogrodowa WIOŚ 1(p) 1(p) 1(p) Chrzanów, ul. Grzybowskiego WSSE 1(m) 1(m) 1(m) chrzanowski Chrzanów, ul. Generała Sikorskiego WIOŚ 1(p) Trzebinia,ul. Piłsudskiego WIOŚ 1(a) 1(a) 1(m) 1(a) NO x dąbrowski Dąbrowa Tarnowska, ul. Zaręby WIOŚ 1(p) 1(p) 1(p) gorlicki Gorlice, ul. Legionów WSSE 1(m) 1(m) 1(m) BS Gorlice, ul. Słoneczna WIOŚ 1(p) Gorlice, ul. Rynek WIOŚ 1(p) 1(p) Szymbark WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) NO x Nieznajoma Magurski Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p)
Powietrze 29 Nazwa strefy (powiat, miasto) Lokalizacja stacji Właściciel stacji Mierzone zanieczyszczenia SO 2 NO 2 PM10 Pb C 6H 6 CO O 3 PM 2.5 inne /uwagi Krempna - Magurski Park Narodowy Ciachania - Magurski Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) WIOŚ 1(p) 1(p) Skawina, oś. Ogrody WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) 1(m) NO x Skawina, ul. Kopernika WIOŚ 1(p) krakowski Pieskowa Skała Ojcowski Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) Ojców Ojcowski park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) Jerzmanowice-Lepianka Ojcowski Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) Kraków, ul. Prądnicka WIOŚ 1(a) 1(a) 1(m) 1(m) 1(a) NO x Kraków, Al. Krasińskiego WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) 1(m) 1(m) 1(a) NO x Kraków Kraków, ul. Bulwarowa WIOŚ 1(a) 1(a) 1(m) 1(m) 1(m)1( p) 1(a) 1(m) NO x Kraków Swoszowice, ul. Kąpielowa WSSE 1(m) 1(m) 1(m) BS Limanowa, ul. J. Marka WIOŚ 1(p) 1(p) Limanowa, ul. Jordana WIOŚ 1(p) limanowski Huciska Gorczański Park Narodowy Poręba Wielka Gorczański Park Narodowy Góra Suhora Gorczański Ppark Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) WIOŚ 1(p) 1(p) WIOŚ 1(p) 1(p) miechowski Miechów, ul. Daneckiej WIOŚ 1(p) Miechów, ul. Służby Polsce WIOŚ 1(p) 1(p) Miechów, Rynek (mobilna) WIOŚ pomiary okresowe Myślenice, oś. 1000 Lecia WIOŚ 1(p) myślenicki Myślenice, ul. Poniatowskiego WIOŚ 1(p) 1(p) Myślenice, Rynek WIOŚ 1(m) Muszyna, Rynek WSSE 1(m) 1(m) 1(m) BS Muszyna, Rynek WIOŚ 1(p) 1(p) nowosądecki Krynica, ul. Nowotarskiego WSSE 1(m) 1(m) 1(m) BS Stary Sącz, ul. Daszyńskiego WIOŚ 1(p) 1(p) Stary Sącz, oś. Słoneczne WIOŚ 1(p) nowotarski Nowy Targ, ul. Szaflarska WSSE 1(m) 1(m) 1(m) Rabka, ul. Orkana WSSE 1(m) 1(m) 1(m)BS Nowy Targ, ul. Józefczaka WIOŚ 1(p) Wąwóz Sobczyński Pieniński Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) Kras Pieniński Park narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) Majerz Pieniński Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p)
30 Nazwa strefy (powiat, miasto) Lokalizacja stacji Właściciel stacji Mierzone zanieczyszczenia SO 2 NO 2 PM10 Pb C 6H 6 CO O 3 PM 2.5 inne /uwagi Zubrzyca Górna Babiogórski Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) Nowy Sącz Nowy Sącz, ul. Pijarska WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) 1(p) NO x Nowy Sącz, ul. Tarnowska WSSE 1(m) 1(m) 1(m) olkuski Olkusz, ul. Francesco Nullo WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) 1(p) 1(a) NO x Oświęcim, ul. Więźniów Oświęcimia WSSE 1(m) 1(m) 1(m) oświęcimski proszowicki Oświęcim, ul. Solna WIOŚ 1(p) Oświęcim, ul. Śniadeckich WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) (mobilna) Proszowice, ul. 3 Maja WIOŚ 1(p) 1(p) 1(p) Proszowice, ul. Królewska WIOŚ 1(m) Sucha Beskidzka, ul. Konopnickiej WIOŚ 1(p) Sucha Beskidzka, Rynek WIOŚ 1(p) 1(p) pomiary okresowe suski Zawoja - Babiogórski Park Narodowy Zawoja - Babiogórski Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) WIOŚ 1(p) 1(p) Maków Podhalański, ul. Kościuszki WIOŚ 1(m) tarnowski Ciężkowice, ul. Zdrowa WIOŚ 1(p) 1(p) 1(p) Tarnów Tarnów, ul. Solidarności WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) 1(p) 1(a) NO x Tarnów, ul. Westerplatte WSSE 1(m) 1(m) 1(m) Zakopane, Równia Krupowa WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) 1(p) 1(a) NO x tatrzański Schronisko Ornak Tatrzański Park Narodowy Polana Tomanowa - Tatrzański Park Narodowy Łysa Polana Tatrzański Park Narodowy Schronisko Murowaniec Tatrzański Park Narodowy WIOŚ 1(p) 1(p) WIOŚ 1(p) 1(p) WIOŚ 1(p) 1(p) WIOŚ 1(p) 1(p) Wadowice, ul. Kopernika WIOŚ 1(p) Wadowice, ul. Wojtyłów WIOŚ 1(p) 1(p) wadowicki Andrychów, ul. Krakowska WSSE 1(m) Wadowice, oś. Pod Skarpą WIOŚ 1(m) Wadowice, oś. Pod Skarpą (mobilna) WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) pomiary okresowe wielicki Wieliczka, ul. Pola WIOŚ 1(p) Niepołomice, ul. 3 Maja WIOŚ 1(p) 1(p) 1(m) Niepołomice, Rynek (mobilna) WIOŚ 1(a) 1(a) 1(a) 1(a) pomiary okresowe metody pomiarowe: a pomiary automatyczne; m pomiary manualne; p pomiary pasywne
Powietrze 31 Tabela 15. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu dla terenu kraju, czas ich obowiązywania, okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów, dopuszczalne częstości przekraczania tych poziomów Nazwa substancji benzen dwutlenek azotu Okres uśrednienia pomiarów rok kalendarzowy jedna godzina rok kalendarzowy Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym b) 5 c) - 200 c) 18 razy 40 c) - Margines tolerancji [ % ] [µg/m 3 ] 80 4 20 40 20 8 tlenki rok 30 e) - 0 azotu d) kalendarzowy jedna 350 c) 24 razy 0 godzina dwutlenek 24 godziny 125 c) 3 razy 0 siarki rok 20 e) - 0 kalendarzowy rok Ołów f) 0.5 c) - 0 kalendarzowy osiem 120 c)g) 25 dni h) 0 godzin g) ozon okres 24 000 e)i) wegetacyjny µg/m 3 h 0 - (1V-31VII) pył 24 godziny 50 c) 35 razy 0 zawieszony rok PM10 j) 40 c) - 0 kalendarzowy tlenek osiem 10 000 c)k) - 0 węgla godzin k) b) w przypadku programów ochrony powietrza, o których mowa w art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.627 i Nr 115, poz. 1229 oraz z 2002 r. Nr 74, poz.676) częstość przekraczania odnosi się do poziomu dopuszczalnego wraz z marginesem tolerancji, c) poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi, d) suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu, e) poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin, f) suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10 g) maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczonych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby; każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17.00 dnia poprzedniego do godziny 01.00 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 16.00 do 24.00 tego dnia, h) liczba dni z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu trzech kolejnych lat; w przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej jednego roku, wyrażony jako AOT 40, które oznacza sumę różnic pomiędzy stężeniem średnim jednogodzinnym wyrażonym w µg/m 3 a wartością 80 µg/m 3, dla każdej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8.00 a 20.00 czasu środkowoeuropejskiego, dla którego stężenie jest większe niż 80 µg/m 3 ; wartość tę uznaje się za dotrzymaną, jeżeli nie przekracza jej średnia z takich sum obliczona dla okresów wegetacyjnych z pięciu kolejnych lat; w przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych z co najmniej trzech lat; w przypadku gdy w serii pomiarowej występują braki, obliczaną wartość AOT 40 należy pomnożyć przez iloraz liczby możliwych terminów pomiarowych do liczby wykonanych w tym okresie pomiarów, j) stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 μm (PM10) mierzone metoda wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne, k) maksymalna ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17.00 dnia poprzedniego do godziny 01.00 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 16.00 do 24.00 tego dnia. Tabela 16. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji na obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów Nazwa substancji Dopuszczalny poziom Okres uśrednienia substancji w powietrzu w wyników pomiarów [µg/m 3 ] benzen rok kalendarzowy 4 dwutlenek azotu jedna godzina 200 rok kalendarzowy 35 dwutlenek siarki jedna godzina 350 24 godziny 125 ołów b) rok kalendarzowy 0.5 tlenek węgla 8 godzin 5 000 b) suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10 Tabela 17. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji na obszarach parków narodowych oraz okresy dla których uśrednia się wyniki pomiarów Nazwa substancji Dopuszczalny poziom Okres uśrednienia substancji w powietrzu w wyników pomiarów [µg/m 3 ] dwutlenek siarki (7446-09-5) rok kalendarzowy 15 tlenki azotu b) (10102-44-0, 10102- rok kalendarzowy 20 43-9) b) suma dwutlenku azotu i innych tlenków azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu
32 W 2006 roku obowiązywały dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu określone w załączniku nr1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz. 796) tabela 15-17. Pył zawieszony Zakres stężeń średnich pyłu PM10 wahał się w przedziale od 35 µg/m 3 w Bochni do 96 µg/m 3 w Krakowie przy Al. Krasińskiego. Wartość dopuszczalna dla roku kalendarzowego wynosząca dla terenu kraju 40 µg/m 3 została przekroczona w 18 stanowiskach, w tym: w Krakowie (osiągając przy ul. Prądnickiej Szpital im. Jana Pawła II - 160% wartości dopuszczalnej, w Nowej Hucie 192% oraz w stacji komunikacyjnej zlokalizowanej w Krakowie przy Al. Krasińskiego - 240%), w Chrzanowie i Trzebini (145%), Skawinie (160%), Myślenicach (125%), Nowym Targu (175%), Nowym Sączu (182%), Olkuszu (137%), Oświęcimiu (177%), Proszowicach (147%), Makowie Podhalańskim (135%), Tarnowie (140%), Zakopanem (157%), Wadowicach (140%) i Niepołomicach (172%). Dopuszczalny poziom stężeń 24 godzinnych pyłu PM10 dla terenu kraju 50 µg/m 3 był przekroczony, z częstością większą od dopuszczalnej wynoszącej 35 razy w roku, we wszystkich stacjach pomiarowych i wynosił od 67 dni w Bochni do 249 w Krakowie, przy Al. Krasińskiego (tab.18). Na rysunku 14 przedstawiono przestrzenny rozkład średniego stężenia pyłu zawieszonego PM10. Izolinie o wartości 60 µg/m 3 obejmują obszary o najwyższym w województwie stężeniu pyłu zawieszonego PM10, które wystąpiło na terenie Krakowa, Oświęcimia i Nowego Sącza oraz w powiatach oświęcimskim, chrzanowskim, proszowickim i wielickim. Powyżej poziomu dopuszczalnego dla rocznego okresu uśrednienia wyników pomiaru pozostawały również powiaty: krakowski, myślenicki, nowotarski i tatrzański. Pomiary okresowe pyłu zawieszonego PM10 prowadzone były przy pomocy stacji mobilnej na terenie Miechowa (26 dni), Niepołomic (172 dni), Oświęcimia (53 dni) i Wadowic (28 dni). Średnie stężenie wyniosło 43 µg/m 3 w Miechowie, 54 µg/m 3 w Niepołomicach, 67 µg/m 3 w Oświęcimiu, 65 µg/m 3 w Wadowicach. Na terenie uzdrowisk zakres stężeń średnich pyłu BS wahał się w przedziale od 11 µg/m 3 w Rabce do 28 µg/m 3 w Swoszowicach (Aglomeracja Krakowska). Dopuszczalny poziom stężeń 24 godzinnych pyłu PM10 dla terenu kraju, wynoszący 50 µg/m 3 był przekroczony, z częstością większą od dopuszczalnej wynoszącą 35 razy w uzdrowisku Swoszowice (Aglomeracja Krakowska) tab.19. W 2006 roku w większości stanowisk nastąpił wzrost średniego stężenia pyłu zawieszonego PM10 (rys. 15). W Myślenicach poziom stężenia pyłu zawieszonego PM10 utrzymywał się w 2006 roku na poziomie analogicznym do 2005 roku a w Bochni i Makowie Podhalańskim wystąpił niewielki spadek stężenia średniego w roku kalendarzowym. Tabela 18. Zestawienie poziomu pyłu zawieszonego PM10 Częstość Średnie stężenie % stężenia dopuszczalnego przekraczania dopuszczal- Lokalizacja dla nego poziomu w roku kalendarzowym rocznego stężeń 24 okresu godzinnych w [µg/m 3 ] uśrednienia roku kalendarzowym Bochnia K. Wielkiego 35 87 67 Chrzanów Grzybowskiego 58 145 130 Trzebinia Piłsudskiego 58 145 155 Skawina oś. Ogrody 64 160 130 Kraków Prądnicka 64 160 157 Kraków Al. Krasińskiego 96 240 249 Kraków Bulwarowa 77 192 198 Myślenice Rynek 50 125 93 Nowy Targ Szaflarska 70 175 129 Nowy Sącz Pijarska 73 182 131 Nowy Sącz Tarnowska 60 150 128 Olkusz Francesco Nullo 55 137 155 Oświęcim Więźniów Ośw. 71 177 151 Proszowice Królewska 59 147 131 Maków Podh. Kościuszki 54 135 91 Tarnów Al. Solidarności 56 140 96 Tarnów Westerplatte 20 50 22 Zakopane Równia Krupowa 63 157 76 Wadowice Pod Skarpą 56 140 112 Niepołomice 3 Maja 69 172 129 Miechów stacja mobilna 43* - 8* Oświęcim stacja mobilna 67* - 30* Wadowice stacja mobilna 65* - 16* Niepołomice stacja mobilna 54* - 76* * - wyniki badań niekompletne
Powietrze 33 miechowski olkuski krakowski OPN proszowicki dąbrowski oświęcimski chrzanowski wadowicki KRAKÓW wielicki bocheński brzeski Tarnów [ µg/m 3 ] 120 myślenicki tarnowski 110 100 90 80 70 60 50 40 BPN suski nowotarski limanowski GPN PPN nowosądecki Nowy Sącz gorlicki MPN 30 tatrzański 20 10 0 TPN Rys 14. Średnie stężenie pyłu zawieszonego Rys. 15. Stężenie pyłu PM10 w latach 2005-2006 Średnie stężenie w roku Lokalizacja kalendarzowym [µg/m 3 ] Tabela 19. Zestawienie poziomu pyłu zawieszonego BS (pomiar reflektometryczny) Częstość przekracza- % stężenia nia dopuszczalnego dopuszczaln ego dla poziomu rocznego stężeń 24 okresu godzinnych uśrednienia w roku kalendarzowym Brzesko Głowackiego 23 57 25 Gorlice Legionów 17* 42 6 Swoszowice Kąpielowa 28 70 50 Muszyna Rynek 20 50 28 Krynica Nowotarskiego 13 32 10 Rabka Orkana 11* 27 4 - wyniki badań niekompletne
34 ilo ść przekroczeń 300 200 100 0 Bochnia 2005 2006 Chrzanów Trzebinia Skawina Kraków-Prądnicka Kraków-Aleje Kraków-Bulwarowa Myślenice Nowy Targ Rys. 16. Częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego 24- godzinnych stężeń PM10 w latach 2005-2006 Podobnie jak średnie stężenie pyłu PM10, również częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego jest w 2006 roku w większości stanowisk wyższa od wartości zmierzonych w 2005 roku (rys.16). Na jakość powietrza zarejestrowaną w 2006 roku w województwie małopolskim a zwłaszcza w Aglomeracji Krakowskiej, miały warunki meteorologiczne w sezonie zimowym. Pierwszy kwartał 2006 roku był zimy ze średnią temperaturą spadającą znacznie poniżej normy (druga i trzecia dekada stycznia, pierwsza i trzecia dekada lutego oraz pierwsza i druga dekada marca). Bardzo niska temperatura powietrza spowodowała wzrost emisji ze źródeł grzewczych, co przy braku warunków do rozprzestrzeniana zanieczyszczeń skutkowało wzrostem ich stężenia w powietrzu (pył i SO 2 ). Maksymalne stężenie pyłu PM10 zmierzone na stacjach automatycznych wystąpiły głównie w styczniu i wyniosły od 172 µg/m 3 w Zakopanem (17 stycznia) do 631 µg/m 3 w Krakowie, przy Al. Krasińskiego (11 stycznia). W pozostałych stanowiskach maksymalne stężenia pyłu zawieszonego PM10 wyniosły: 277 µg/m 3 w Olkuszu (29 stycznia), 311 µg/m 3 w Krakowie Krowodrzy (17 stycznia), 367 µg/m 3 w Trzebini (29 stycznia), 407 µg/m 3 w Tarnowie (10 stycznia), 477 µg/m 3 w Skawinie (25 stycznia), 519 µg/m 3 w Nowym Sączu (24 stycznia), 592 µg/m 3 w Nowej Hucie (25 stycznia). Stacje manualne również w styczniu zarejestrowały maksymalne stężenia pyłu zawieszonego PM10: 9.01. w Bochnia (159 µg/m 3 ), 10.01. w Tarnowie (200 µg/m 3 ), 17.01. w Makowie Podhalańskim (277 µg/m 3 ), 24.01. w Myślenicach (256 µg/m 3 ), 26.01. w Nowym Targu (560 µg/m 3 ), 27.01. w Oświęcimiu (526 µg/m 3 ) i Niepołomicach (484 µg/m 3 ), 28.01. w Chrzanowie (376 µg/m 3 ) i Proszowicach (382 µg/m 3 ), 29.01. w Nowym Sączu (350 µg/m 3 ). Pomiary pyłu zawieszonego PM 2.5 prowadzone były w Aglomeracji Krakowskiej na stacji zlokalizowanej w Nowej Hucie przy ul. Bulwarowej. Były to pomiary 24 Nowy Sącz Nowy Sącz Olkusz Oświęcim Proszowice Maków Podh. Tarnów-Solidarności Tarnów-Westerplatte Za kopane Wadowice Niepołomice godzinne prowadzone z częstotliwością co 5 dni. W 2006 roku wykonano 68 pomiarów stężeń 24 godzinnych. Stężenia dobowe pyłu PM 2.5 mieściły się w przedziale od 7 do 304 µg/m 3. Średnie stężenie dla serii liczącej 68 wyników dobowych wyniosło 55 µg/m 3, co wskazuje, że udział pyłu zawieszonego PM 2.5 w PM10 ukształtował się na poziomie 71%. Na rysunku 17 przedstawiono stężenia pyłu zawieszonego PM 2.5 zmierzone przy ul. Bulwarowej w Krakowie. stężenie (µg/m 3 ) 350 300 250 200 150 100 50 0 3-01 11-01 19-01 27-01 4-0 2 12-02 20-02 28-02 8-03 16-03 24-03 1-0 4 9-0 4 17-04 25-04 3-05 11-05 19-05 27-05 4-0 6 12-06 20-06 28-06 6-0 7 14-07 22-07 30-07 7-0 8 15-08 23-08 31-08 8-0 9 16-09 24-09 2-1 0 10-10 18-10 26-10 3-11 11-11 19-11 27-11 5-1 2 13-12 21-12 29-12 Rys. 17. Stężenie 24-godzinne pyłu zawieszonego PM 2.5 Dwutlenek siarki Zgodnie z obowiązującymi przepisami stężenie dwutlenku siarki w powietrzu oceniane jest dla 1 i 24- godzinnego czasu uśrednienia wyników pomiarów, dla których obowiązują odpowiednio poziomy dopuszczalne 350 µg/m 3 i 125 µg/m 3. Wartości te mogą być przekroczone: dla stężeń 1-godzinnych 24 razy a dla stężeń 24- godzinnych 3 razy w roku kalendarzowym. Dopuszczalny poziom stężenia dwutlenku siarki, określony na poziomie 20 µg/m 3 obowiązuje za względu na ochronę roślin. Jednogodzinne stężenie dwutlenku siarki nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego z częstością wyższą niż 24 razy w żadnej z automatycznych stacji monitoringu. Maksymalną wartość zarejestrowano na stacji w Tarnowie i wyniosła ona 513 µg/m 3, co stanowi 147% poziomu dopuszczalnego. Wartość 350 µg/m 3 została przekroczona w Tarnowie (1) i Nowym Sączu (3 razy). Dopuszczalny poziom stężeń 24-godzinnych SO 2 dla terenu kraju, wynoszący 125 µg/m 3 był przekroczony, z częstością większą od dopuszczalnej w Aglomeracji Krakowskiej przy ul. Prądnickiej (6) i Swoszowicach (4), powiecie bocheńskim w Bochni (5), powiecie chrzanowskim w Chrzanowie (23) i Trzebini (11 razy), powiecie krakowskim w Skawinie (5), powiecie olkuskim w Olkuszu (5) oraz powiecie wielickim w Niepołomicach (9) tabela 20. Roczne stężenie dwutlenku siarki zostało obliczone i podane w niniejszym opracowaniu dla celów porównawczych, jest to bowiem wartość ustanowiona w celu ochrony roślin. W stacji w Szymbarku, z której wyniki służą do oceny jakości powietrza dla kryterium ochrony roślin, średnie stężenie wyniosło 9 µg/m 3, co stanowi 45% poziomu
Powietrze 35 dopuszczalnego. W pozostałych stacjach, zlokalizowanych w miastach i pozwalających na ocenę jakości powietrza pod kątem kryterium ochrony zdrowia ludzkiego, średnie stężenie dwutlenku siarki w roku kalendarzowym wahało się w przedziale od 1 µg/m 3 w Nowym Targu do 37 µg/m 3 w Chrzanowie. Średnie stężenia SO 2 kształtuje się na poziomie kilku mikrogramów, obliczone na podstawie manualnych pomiarów prowadzonych Brzesku, Gorlicach, Oświęcimiu i Tarnowie znacznie odbiegało od poziomu zmierzonego w stacjach automatycznych. Przedstawiony na rysunku przestrzenny 18 rozkład dwutlenku siarki ma wyrównany w całym województwie poziom z nieco wyższym w powiecie chrzanowskim skokiem izolinii (powyżej 30 µg/m 3 ). Tabela 20. Zestawienie poziomu dwutlenku siarki Średnie stężenie Częstość przekraczania dopuszczalnego Lokalizacja w roku poziomu stężeń w roku kalendarzowym kalendarzowym (μg/m 3 ) 1 godzinnych 24 godzinnych Bochnia Kazimierza Wlk. 10-5 Brzesko Głowackiego 3.5* - 0 Chrzanów Grzybowskiego 37-23 Trzebinia Piłsudskiego 30 0 11 Gorlice Legionów 6-0 Szymbark 9 0 0 Skawina oś. Ogrody 20 0 5 Kraków Prądnicka 18 0 6 Kraków Al. Krasińskiego 18 0 3 Kraków Bulwarowa 14 0 1 Nowy Targ Szaflarska 1* - 0 Nowy Sącz Pijarska 16 3 2 Nowy Sącz Tarnowska 8-0 Olkusz Francesco Nullo 25 0 5 Oświęcim Więźniów Ośw. 5-0 Tarnów Al. Solidarności 20 1 3 Tarnów Westerplatte 2* - 0 Zakopane Równia Krupowa 18 0 0 Andrychów Krakowska 86 10-0 Miechów stacja mobilna 15* 0* 0* Oświęcim stacja mobilna 18* 0* 0* Wadowice stacja mobilna 15* 0* 0* Niepołomice stacja mobilna 25* 3* 9* * - wyniki badań niekompletne Okresowe pomiary prowadzone w Miechowie, Oświęcimiu, Wadowicach i Niepołomicach, wykazały przekroczenie dopuszczalnego poziomu dwutlenku siarki w powietrzu jedynie w Niepołomicach. Maksymalne stężenie 1-godzinne osiągnęło w Niepołomicach wartość 400 µg/m 3 co stanowi 114% wartości dopuszczalnej. Zarejestrowano 3 przekroczenia wartości dopuszczalnej jednogodzinnej, przy dopuszczalnej częstości wynoszącej 24. W Miechowie, Oświęcimiu i Wadowicach maksimum godzinne wyniosło odpowiednio od 49 µg/m 3 (14% normy) w Wadowicach, 99 µg/m 3 (28% normy) w Miechowie do 101 µg/m 3 (29% normy) w Oświęcimiu. Średniodobowe stężenia dwutlenku siarki były również przekroczone jedynie w Niepołomicach. Stężenia przekraczające wartość 125 µg/m 3 wystąpiły przez 9 dni w ciągu roku, przy dopuszczonych przepisami 3 dniach. Średnie stężenia 24-godzinne zmierzone w Niepołomicach osiągały poziom od 4 µg/m 3 do 247 µg/m 3 (3-198% normy). W Miechowie stężenia 24-godzinne wahały się w przedziale od 6 do 34 µg/m 3 (5-27% poziomu dopuszczalnego dla 24- godzinnego okresu uśrednienia wyników pomiaru). W Oświęcimiu stężenia 24-godzinne osiągały poziom od 5 do 47 µg/m 3 (4-38% poziomu dopuszczalnego dla 24- godzinnego okresu uśrednienia wyników pomiaru). W Wadowicach stężenia średniodobowe mieściły się w przedziale od 6 do 34 µg/m 3 (5-27% normy). Średnie stężenie dla całego okresu pomiarowego wyniosło 15 µg/m 3 Miechowie i Wadowicach oraz 18 µg/m 3 w Oświęcimiu. Maksymalne stężenia 24-godzinne dwutlenku siarki, podobnie jak pyłu zawieszonego PM10, wystąpiły w stacjach automatycznych głównie w styczniu: 24.01. w Nowym Sączu (218 µg/m 3 ), 25.01. w Skawinie (191 µg/m 3 ), 27.01. w Krakowie-Krowodrzy (137 µg/m 3 ), Tarnowie (200 µg/m 3 ) i Olkuszu (164 µg/m 3 ), 28.01. w Krakowie-Al. Krasińskiego (140 µg/m 3 ), 29.01. w Krakowie-Nowej Hucie (131 µg/m 3 ), Zakopanem (164 µg/m 3 ) i Trzebini (200 µg/m 3 ), 6.02. w Szymbarku (68 µg/m 3 ). Stacje manualne zarejestrowały maksima dobowe w większości przypadków w styczniu: 23.01. w Krynicy (18 µg/m 3 ), 24.01. w Muszynie (50 µg/m 3 ), Oświęcimiu (51 µg/m 3 ), 27.01. w Chrzanowie (369 µg/m 3 ), 28.01. w Brzesku (51 µg/m 3 ), 29.01. w Bochni (150 µg/m 3 ), Niepołomice (247 µg/m 3 ), 31.01. w Swoszowicach (156 µg/m 3 ). Na terenie uzdrowiska w Swoszowicach stwierdzono występowanie stężeń 24-godzinnych przekraczających poziom dopuszczalny. Stężenia powyżej 125 µg/m 3 wystąpiły przez 4 dni. Maksymalne stężenie SO 2 zmierzone w Swoszowicach wyniosło 240 µg/m 3, co stanowi 192% poziomu dopuszczalnego (tab. 21).
36 miechowski olkuski krakowski OPN proszowicki dąbrowski oświęcimski chrzanowski wadowicki KRAKÓW wielicki bocheński brzeski Tarnów tarnowski [ µg/m 3 ] myślenicki 80 70 suski limanowski nowosądecki 60 50 40 BPN nowotarski GPN Nowy Sącz gorlicki MPN 30 PPN 20 tatrzański 10 0 TPN Rys 18. Średnie stężenie dwutlenku siarki Dwutlenek azotu Tabela 21. Zestawienie poziomu dwutlenku siarki na terenie uzdrowisk Średnie stężenie w Częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu Lokalizacja roku stężeń 24 godzinnych w kalendarzowym roku kalendarzowym [µg/m 3 ] 1 godzinnych 24 godzinnych Swoszowice Kąpielowa 20-4 Muszyna Rynek 8-0 Krynica Nowotarskiego 2-0 Rabka* Orkana 1-0 * - wyniki badań niekompletne Dwutlenek azotu jest zanieczyszczeniem dla którego normowane jest stężenie 1-godzinne i średnie w roku kalendarzowym. Stężenia 1-godzinne, zmierzone na stacjach automatycznych osiągnęły maksymalną wartość 219 µg/m 3 w Krakowie-Krowodrzy. Na stacji w Olkuszu odnotowano cztery przypadki przekroczenia wartości 200 µg/m 3, przy dopuszczalnych 18. Stacja komunikacyjna w Krakowie przy Al. Krasińskiego zarejestrowała 2 przypadki przekroczenia normy a wartość maksymalna wyniosła 211 µg/m 3 (106% poziomu dopuszczalnego). Również po dwa przekroczenia wystąpiły w Krakowie-Krowodrzy i Tarnowie. Po jednym przekroczeniu zanotowano na stacjach w Skawinie i Krakowie-Nowej Hucie. W pozostałych stacjach stężenia maksymalne nie przekroczyły poziomu dopuszczalnego i wyniosły 172 µg/m 3 w Nowym Sączu, 144 µg/m 3 w Zakopanem, 136 µg/m 3 w Trzebini i 75 µg/m 3 w Szymbarku.
Powietrze 37 Rys 20. Średnie stężenie dwutlenku azotu Maksymalne 1-godzinne stężenia dwutlenku azotu zarejestrowano w styczniu w godzinach od 13 00 do 20 00 w dniach: 10.01 w Szymbarku; 11.01. w Trzebini; 17.01. w Krakowie przy Al. Krasińskiego; 26.01. w Zakopanem; 27.01. w Krakowie Krowodrzy i Nowej Hucie, Tarnowie, Olkuszu; 29.01. w Nowym Sączu. stężenie ( µg/m3) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Bochnia Brzesko Średnie stężenie NO 2 w latach 2005-2006 Chrzanów Trzebinia Gorlice Szymbark Skawina Kraków-Prądnicka Kraków-Aleje Kraków-Bulwarowa Nowy Sącz Nowy Sącz Nowy Targ Oświęcim Olkusz Tarnów Tarnów Zakopane Rys. 19. Średnie stężenie NO 2 w latach 2005-2006 2005 2006 Zakres stężeń średnich NO 2 w roku kalendarzowym wahał się w przedziale od 9 µg/m 3 w Szymbarku (powiat gorlicki) do 93 µg/m 3 w Oświęcimiu. Dopuszczalny poziom dwutlenku azotu wynoszący 40 µg/m 3 był przekroczony w następujących stacjach: Kraków (63 µg/m 3 na Alejach Krasińskiego), Tarnów (46 µg/m 3 ) oraz Oświęcim (93 µg/m 3 ). Średnie stężenie tlenków azotu w Szymbarku wyniosło 6 µg/m 3 i osiągnęło 20% poziomu dopuszczalnego, obowiązującego ze względu na ochronę roślin. Zakres stężeń średnich NO 2 na terenie uzdrowisk wahał się w przedziale od 12 µg/m 3 w Rabce do 30 µg/m 3 w uzdrowisku Swoszowice (aglomeracja Kraków). Wartość dopuszczalna dla roku kalendarzowego dla terenu uzdrowisk, wynosząca 35 µg/m 3 nie została przekroczona w żadnym z uzdrowisk.
38 Tabela 22. Zestawienie poziomu dwutlenku azotu Częstość Lokalizacja przekraczania Średnie % stężenia dopuszczalneg stężenie dopuszczal o poziomu w roku nego dla stężeń kalendarzowym okresu rocznego 1 godzinnych w roku [μg/m 3 ] uśrednienia kalendarzowym Bochnia Kazimierza Wielk. 18 45 - Brzesko Głowackiego 37 93 - Chrzanów Grzybowskiego 39 98 - Trzebinia Piłsudskiego 24 60 0 Gorlice Legionów 18 45 - Szymbark 9 23 0 Skawina Oś. Ogrody 30 75 1 Kraków Prądnicka 38 95 2 Kraków Al. Krasińskiego 66 165 2 Kraków Bulwarowa 33 83 1 Nowy Sącz Pijarska 24 60 0 Nowy Sącz Tarnowska 28 70 - Nowy Targ Szafarska 19 48 - Oświęcim Więźniów Ośw. 93 233 - Olkusz Francesco Nullo 37 93 4 Tarnów Al. Solidarności 33 83 0 Tarnów Westerplatte 46 115 - Zakopane Równia Krupowa 23 58 0 Miechów stacja mobilna 26* - 0* Oświęcim stacja mobilna 29* - 0* Wadowice stacja mobilna 26* - 0* Niepołomice stacja mobilna 34* - 6* od stopnia zanieczyszczenia powietrza tlenkami azotu i węglowodorami oraz od warunków meteorologicznych (temperatury i nasłonecznienia). Definicja dopuszczalnego stężenia ozonu w powietrzu określona jest jako maksymalne stężenie ośmiogodzinne spośród średnich kroczących, obliczonych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby; każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17.00 dnia poprzedniego do godziny 01.00 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 16.00 do 24.00 tego dnia. Pomiary stężenia ozonu troposferycznego w powietrzu były prowadzone w 2 stacjach w Krakowie przy ul. Prądnickiej i Szymbarku w powiecie gorlickim oraz okresowo przy pomocy stacji mobilnej w Niepołomicach. W odniesieniu do poziomu dopuszczalnego tj. maksymalnej średniej ośmiogodzinnej spośród średnich kroczących, która wynosi 120 µg/m 3, nie wystąpiły przekroczenia poziomu dopuszczalnego z częstością większą niż dopuszczalna, wynoszącą 25 dni w roku kalendarzowym. Ilość zarejestrowanych przekroczeń wyniosła od 1 w Niepołomicach, 4 w Krakowie przy ul. Prądnickiej do 18 w Szymbarku. Tabela 24. Zestawienie poziomu ozonu Lokalizacja stacji Maksymalna średnia ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących [μg/m 3 ] Ilość dni z przekroczeniem wartości dopuszczalnej Kraków Prądnicka 131 4 Szymbark powiat gorlicki 162 18 Niepołomice stacja mobilna 122 1 * - wyniki badań niekompletne Tabela 23. Zestawienie poziomu dwutlenku azotu na terenie uzdrowisk Lokalizacja stacji Średnie stężenie w roku kalendarzowym [μg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśrednienia Swoszowice Kąpielowa 30 75 Muszyna Rynek 16 40 Krynica Nowotarskiego 16 40 Rabka Orkana 12 30 Ozon Ozon jako zanieczyszczenie wtórne powstaje w wyniku reakcji fotochemicznych i jego ilość w powietrzu zależy Tlenek węgla Stężenie tlenku węgla normowane jest jako wartość maksymalna ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Każdą tak obliczoną średnią 8-godzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 17.00 dnia poprzedniego do godziny 01.00 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 16.00 do 24.00 tego dnia. Badania poziomu tlenku węgla prowadzono w Krakowie w stacji komunikacyjnej przy Alei Krasińskiego oraz przy ulicy Bulwarowej a także na stacji w Tarnowie, Zakopanem, Olkuszu i Trzebini. Maksymalna średnia ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących wyższa od wartości dopuszczalnej, która wynosi 10 000 µg/m 3, nie wystąpiła na żadnej stacji monitoringu.
Powietrze 39 Tabela 25. Zestawienie poziomu tlenku węgla Lokalizacja Stężenie maksymalne w roku kalendarzowym [μg/m 3 ] Ilość przekroczeń maksymalnej średniej ośmiogodzinnej, spośród średnich kroczących Kraków Krasińskiego 8 080 0 Kraków Bulwarowa 6 650 0 Trzebinia Piłsudskiego 3 920 0 Tarnów Solidarności 7 690 0 Olkusz Nullo 4 130 0 Zakopane Równia Krupowa 5 720 0 Benzen Pomiary stężenia benzenu prowadzono w Krakowie przy ulicy Bulwarowej (pomiar automatyczny i manualny) oraz na stacji komunikacyjnej przy alei Krasińskiego (metodą manualną). Średnie stężenie benzenu w Krakowie wahało się w przedziale od 4,3 do 4,7 µg/m 3 przy ul. Bulwarowej do 6,2 µg/m 3 przy Al. Krasińskiego. Poziom dopuszczalny, wynoszący 5 µg/m 3 został przekroczony na stacji komunikacyjnej. Tabela 26. Zestawienie poziomu benzenu % stężenia Średnie dopuszczalnego dla stężenie Maksymalne stężenie w Lokalizacja roku kalendarzowym rocznego 24-godzinne okresu [μg/m 3 ] [μg/m 3 ] uśrednienia Kraków Al. Krasińskiego 6,2 (m)* 124 26 4,3 (m)* 86 Kraków Bulwarowa 17,5 4,7 (a)* 94 * m pomiar manualny, a pomiar automatyczny Ołów Dopuszczalny poziom ołowiu w powietrzu, obowiązujący ze względu na ochronę zdrowia ludzi, wynoszący 0,5 µg/m 3 nie został przekroczony w żadnej ze stacji na terenie województwa małopolskiego. Średni poziom stężenia ołowiu wahał się w przedziale od 0,044 µg/m 3 w Skawinie do 0,097 µg/m 3 w Krakowie przy Al. Krasińskiego. Tabela 27. Zestawienie średniego poziomu ołowiu Lokalizacja stacji Stężenie ołowiu (µg/m 3 ) Kraków Prądnicka 0,054 Kraków Al. Krasińskiego 0,097 Kraków Bulwarowa 0,079 Skawina Oś. Ogrody 0,044 4.2. POMIARY ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA METODĄ PASYWNĄ Dwutlenek azotu i dwutlenek siarki Zgodnie z wojewódzkim programem PMŚ kontynuowano badania jakości powietrza w zakresie stężeń dwutlenku azotu i dwutlenku siarki metodą pasywną (wskaźnikową) co pozwoliło na określenie aktualnego stanu zanieczyszczenia powietrza w rejonach, gdzie czynniki techniczne lub ekonomiczne uniemożliwiają zastosowanie bardziej złożonych metod pomiarowych (automatycznych, manualnych). Metoda pasywnego pobierania próbek powietrza opiera się na zjawisku samoistnej dyfuzji gazów oraz ich pochłanianiu na odpowiednio dobranym absorbencie. Metoda ta została opracowana w Zakładzie Chemii Analitycznej Politechniki Krakowskiej i znormalizowana [PN89/Z 04092/08]. Do pasywnego pobierania próbek powietrza wykorzystano próbniki pasywne z siateczkami ze stali nierdzewnej, które po miesięcznej ekspozycji na stanowiskach pomiarowych poddawano analizie chemicznej z użyciem chromatografu jonowego. Zastosowanie chromatografii jonowej pozwoliło jednocześnie oznaczyć produkty absorpcji SO2 i NO2 w badanej próbce. Dla zwiększenia dokładności pomiarów w każdym punkcie pomiarowym zawieszono po trzy próbniki. Analogicznie do roku poprzedniego, badania stężeń SO2 i NO2 przeprowadzono w okresie od stycznia do grudnia łącznie na 34 stanowiskach pomiarowych, w tym 19 punktów zlokalizowano na obszarach parków narodowych oraz 1 punkt na obszarze ochrony uzdrowiskowej w Muszynie. Pozostałych 15 stanowisk pomiarowych usytuowano w większych miastach na terenie 13 powiatów, gdzie spodziewano się wyższych stężeń, a według kryterium ochrony zdrowia 7 z nich zakwalifikowanych zostało do klasy A (czystej) w ocenie jakości powietrza za rok 2005, a 6 do klasy ogólnej C (zanieczyszczonych), ale tylko ze względu na niedotrzymanie standardów jakościowych w pyle zawieszonym PM10. Lokalizację punktów pomiarowych NO2 i SO2 na obszarze województwa przedstawiono w tabeli 28 i na rysunku 21. Roczna seria badań pozwoliła określić średnioroczne stężenia SO 2 i NO 2 na badanych obszarach, a wyniki badań metodą pasywną będzie można wykorzystać przy wyznaczaniu docelowych lokalizacji punktów pomiarowych pod kątem modernizacji systemu monitoringu powietrza zgodnie z wymogami dyrektyw unijnych i nowych przepisów krajowych. Średnioroczne wartości stężeń NO 2 i SO 2 w punktach monitoringowych przedstawia tabela 29.
40 Tabela 28. Lokalizacja punktów pomiarowych do badań zanieczyszczeń powietrza NO 2 i SO 2 metodą pasywną w 2006 roku Nr pktu Miejscowość Powiat 1 Dąbrowa Tarnowska 33-200, ul. Zaręby 22, Gimnazjum Nr 1 dąbrowski 2 m 2 Bochnia 32-700, ul. Legionów Polskich 8, Miejskie Przedszkole Nr 2 bocheński 2 m 3 Brzesko 32-800, ul. Ogrodowa 10, Przedszkole Publiczne Nr 4 brzeski 4 Ciężkowice 33-190, ul. Zdrowa 2, Ośrodek Zdrowia w Ciężkowicach tarnowski 2 m Wysokość poboru prób 5 Muszyna 33-370, ul. Rynek 13, Zespół Szkół Ogólnokształcących nowosądecki 2,5 m 6 Gorlice 38-300, ul. Rynek 2, Urząd Miasta Gorlice gorlicki 3,5 m 7 Limanowa 34-600, ul. J.Marka, Starostwo Powiatowe limanowski 4 m 8 Sucha Beskidzka 34-200, ul. Rynek 1, Karczma Rzym 9 Myślenice 32-400, ul. Poniatowskiego 11A, Prasowalnia myślenicki 3,0 m 10 11 Proszowice 32-100, ul. 3 Maja 72, Urząd Miasta i Gminy w Proszowicach Miechów 32-200, ul. Służba Polsce 11 FHU ALFA suski proszowicki miechowski 12 Wieliczka 32-020, Plac Targowy, Ochotnicza Straż Pożarna wielicki 3 m 13 Wadowice ul. Wojtyłów 16, Środowiskowy Dom Samopomocy wadowicki 4 m 14 Niepołomice, ul. 3 Maja, obok boiska sportowego Szkoły Podstawowej wielicki 1,8 m 15 Stary Sącz 33-340, ul. Daszyńskiego 3, Budynek Popradzkiego Parku nowosądecki Krajobrazowego Parki Narodowe 16 Pieskowa Skała, Ojcowski Park Narodowy krakowski 1,8 m 17 Ojców, Ojcowski Park Narodowy krakowski 1,6 m 18 Jerzmanowice-Lepianka, Ojcowski Park Narodowy krakowski 1,8 m 19 Zubrzyca Górna Orawa oddz.99h, Babiogórski Park Narodowy nowotarski 2,0 m 20 Zawoja, Stonów oddz.57h, Babiogórski Park Narodowy suski 2,0 m 21 Zawoja, Stonów oddz.23a, Babiogórski Park Narodowy suski 2,0 m 22 Hucisko-Dolina potoku Konina, Gorczański Park Narodowy limanowski 1,5 m 23 Poręba Wielka-Dwór, Gorczański Park Narodowy limanowski 1,5 m 24 Góra Suhora, Gorczański Park Narodowy limanowski 2,0 m 25 Polana Tomanowa, Tatrzański Park Narodowy tatrzański 2,0 m 26 Schronisko Murowaniec, Tatrzański Park Narodowy tatrzański 2,0 m 27 Schronisko Ornak, Tatrzański Park Narodowy tatrzański 2,0 m 28 Łysa Polana, Tatrzański Park Narodowy tatrzański 2,1 m 29 Wąwóz Sobczański, Pieniński Park Narodowy nowotarski 2,0 m 30 Kras, Pieniński Park Narodowy nowotarski 2,0 m 31 Majerz, Pieniński Park Narodowy nowotarski 2,0 m 32 Nieznajowa, Magurski Park Narodowy gorlicki 2,0 m 33 Krempna, Magurski Park Narodowy jasielski (woj. podkarpackie) 3,0 m 34 Ciechania, Magurski Park Narodowy jasielski (woj. podkarpackie) 2,0 m 2 m 2,5 m 2,5 m 2 m 2,5 m Współrzędne geograficzne φ szerokość geograficzna, λ - długość geograficzna φ=50 o 10 40 λ=20 o 59 00 φ=49 o 57 57 λ=20 o 24 46 φ=49 o 58 16 λ=20 o 36 06 φ=49 o 47 10 λ=20 o 58 35 φ=49 o 21 22 λ=20 o 53 31 φ=49 o 39 27 λ=21 o 09 27 φ=49 o 42 16 λ= 20 o 25 14 φ= 49 o 44 33 λ=19 o 36 05 φ=49 o 50 02 λ=19 o 56 17 φ=50 o 11 30 λ=20 o 17 41 φ=50 o 21 28 λ=20 o 01 46 φ= 49 o 58 52 λ=20 o 03 47 φ=49 o 53 06 λ=19 o 29 37 φ=50 o 02 06 λ=20 o 12 45 φ=49 o 33 44 λ=20 o 38 14 φ=50 o 14 45 λ=19 o 47 14 φ=50 o 12 34 λ=19 o 49 41 φ=50 o 12 23 λ=19 o 46 58 φ=49 o 33 50 λ=19 o 30 58 φ=49 o 36 00 λ=19 o 32 50 φ=49 o 35 00 λ=19 o 30 55 φ=49 o 34 19 λ=20 o 08 30 φ=49 o 37 03 λ=20 o 03 58 φ=49 o 34 09 λ= 20 o 04 02 φ=49 o 13 28 λ=19 o 53 20 φ=49 o 14 37 λ=20 o 00 30 φ=49 o 13 48 λ= 19 o 51 35 φ=49 o 15 54 λ=20 o 07 00 φ=49 o 24 48 λ= 20 o 24 17 φ=49 o 25 19 λ=20 o 27 06 φ=49 o 26 08 λ=20 o 20 13 φ=49 o 29 33 λ=21 o 23 39 φ=49 o 30 41 λ= 21 o 29 55 φ=49 o 27 10 λ=21 o 29 49
Powietrze 41 Tabela 29. Zestawienie wartości średniorocznych stężeń NO 2 i SO 2 w punktach pomiarów pasywnych Nr pktu Miejscowość Powiat Średnioroczne NO 2 [μg/m 3 ] stężenia: SO 2 [μg/m 3 ] 1 Dąbrowa Tarnowska dąbrowski 15,7 11,5 2 Bochnia bocheński 19,5 13,6 3 Brzesko brzeski 22,3 15,1 4 Ciężkowice tarnowski 9,6 9,1 5 Muszyna nowosądecki 13,5 8,2 6 Gorlice gorlicki 16,2 7,1 7 Limanowa limanowski 19,0 10,3 8 Sucha Beskidzka suski 23,4 24,5 9 Myślenice myślenicki 21,8 24,4 10 Proszowice proszowicki 23,5 18,2 11 Miechów miechowski 22,2 20,3 12 Wieliczka wielicki 22,1 29,7 13 Wadowice wadowicki 25,3 26,9 14 Niepołomice wielicki 22,7 20,9 15 Stary Sącz nowosądecki 15,2 9,3 W uzdrowisku Muszyna średnioroczne stężenie dwutlenku azotu wyniosło 13,5 μg/m 3 i stanowiło 39% dopuszczalnego poziomu 35 μg/m 3 obowiązującego na obszarach ochrony uzdrowiskowej. Najwyższe średnioroczne stężenie dwutlenku siarki wystąpiło w Wieliczce 29,7 μg/m 3, najniższe w Gorlicach 7,1 μg/m 3. Badania przeprowadzone na terenie województwa w 2006 roku wykazały, że w rejonie tarnowskim: Dąbrowa Tarnowska, Bochnia, Brzesko, Ciężkowice oraz w rejonie sądeckim: Gorlice, Limanowa, Stary Sącz i Muszyna oraz w Proszowicach, Niepołomicach i Miechowie, gdzie punkty pomiarowe zlokalizowano w centrum miejscowości, dominujący wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza mają zanieczyszczenia typu komunikacyjnego, na które w roku 2006 nałożyły się zanieczyszczenia pochodzące z lokalnej niskiej emisji, głównie w okresie grzewczym. W zachodniej części województwa, w miejscowościach: Sucha Beskidzka, Myślenice, Wieliczka, Wadowice, gdzie średnioroczne stężenia dwutlenku siarki są znacznie wyższe od średniorocznych stężeń dwutlenku azotu, na stan zanieczyszczenia powietrza dominujący wpływ mają zanieczyszczenia pochodzące z lokalnych źródeł emisji oraz napływające z obszarów sąsiednich. W 2006 roku w żadnym punkcie pomiarowym nie wystąpiło przekroczenie dopuszczalnego średniorocznego poziomu NO2 w powietrzu wynoszącego 40 μg/m 3, a dla obszarów ochrony uzdrowiskowej 35 μg/m 3. Najwyższa wartość średniorocznego stężenia dwutlenku azotu wystąpiła w Wadowicach 25,3 μg/m 3, co odpowiada 63% Da. Najniższą wartość średnioroczną stężenia NO2 odnotowano w Ciężkowicach 9,6 μg/m 3. Rys. 23. Zestawienie wartości średniorocznych stężeń NO 2 w punktach pomiarowych za lata 2004-2006 Rys. 22. Zestawienie średniorocznych wartości stężeń NO 2 i SO 2 w punktach pomiarowych w 2006 roku W 2006 roku największy wzrost stężeń średniorocznych NO 2 wystąpił w: Suchej Beskidzkiej, Brzesku, Wadowicach, Niepołomicach, Bochni i Proszowicach. Wzrost stężeń średniorocznych NO 2 spowodowany był głównie wystąpieniem w ubiegłym roku bardzo mroźnej zimy i wzmożonej emisji zanieczyszczeń w okresie grzewczym. Najmniejszy wzrost stężeń NO2 wystąpił w Ciężkowicach.
42 przejście graniczne). Średnioroczne stężenia dwutlenku siarki kształtowały się na niższym poziomie od 2,9 μg/m 3 (Polana Tomanowa) do 6,9 μg/m 3 (Łysa Polana). Tabela 30. Zbiorcze zestawienie średniorocznych stężeń SO 2 i NO 2 w punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenach parków narodowych Rys. 24. Zestawienie wartości średniorocznych stężeń SO 2 w punktach pomiarowych za lata 2004-2006 Największy wzrost stężeń SO 2 odnotowano w miastach zachodniej i środkowej części województwa tj. w: Wieliczce, Wadowicach, Niepołomicach, Suchej Beskidzkiej, Myślenicach i Proszowicach. Najmniejszy wzrost stężeń SO 2 wystąpił w Gorlicach i Ciężkowicach (wschodnia część województwa). Porównując uzyskane wyniki pomiarów stężeń NO 2 i SO 2 w latach 2004-2006, prowadzonych metodą pasywną w wybranych miastach, zaobserwowano w 2006 roku znaczący wzrost wartości stężeń średniorocznych NO 2 i SO 2 na całym obszarze województwa małopolskiego. Park średnioroczne stężenia Punkty pomiarowe Narodowy NO 2 [μg/m 3 ] SO 2 [μg/m 3 ] O.O. Orawa oddz. 99 h 4,2 4,6 Babiogórski O.O. Stonów oddz.57f 3,8 3,8 O.O. Stonów oddz.23 a 4,3 4,3 Hucisko 3,6 4,3 Gorczański Poręba Wielka 6,0 6,7 Góra Suhora 3,8 5,3 Polana Tomanowa 3,0 2,9 Tatrzański Schronisko Ornak 3,6 3,0 Schronisko Murowaniec 1,9 5,1 Łysa Polana 8,4 6,9 Wąwóz Sobczański 4,7 4,1 Pieniński Kras 5,8 7,5 Majerz 6,2 11,3 Pieskowa Skała 10,7* 17,2* Ojcowski Ojców 8,8* 8,0* Jerzmanowice-Lepianka 13,5* 17,8* Nieznajowa 4,9 7,5 Magurski Krempna 5,7 8,6 Ciechania 6,0 11,4 * - wyniki badań niekompletne (brak pomiarów VIII-XII) Parki Narodowe Na obszarach parków narodowych obowiązują bardziej rygorystyczne dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń w powietrzu. Dopuszczalny poziom średniorocznego stężenia NO2 wynosi 20 μg/m 3, natomiast SO2-15 μg/m 3. Badania przeprowadzone w 19 punktach pomiarowych zlokalizowanych na obszarach sześciu parków narodowych wykazały, że w żadnym punkcie nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów średniorocznego stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu. Babiogórski Park Narodowy średnioroczne wartości stężeń NO 2 zawarte były w przedziale 3,8 4,3 μg/m 3. Wartości średniorocznych stężeń SO 2 kształtowały się na podobnym poziomie od 3,8 μg/m 3 do 4,6 μg/m 3. Gorczański Park Narodowy na obszarze parku średnioroczne stężenia NO 2 wynosiły od 3,6 μg/m 3 do 6,0 μg/m 3. Średnioroczne stężenia SO 2 kształtowały się na nieco wyższym poziomie od 4,3 do 6,7 μg/m 3. Tatrzański Park Narodowy średnioroczne stężenia dwutlenku azotu zawarte były w granicach od 1,9 μg/m 3 (Schronisko Murowaniec) do 8,4 μg/m 3 (Łysa Polana Rys. 25. Zestawienie wartości średniorocznych stężeń NO 2 i SO 2 w punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenach parków narodowych
Powietrze 43 Pieniński Park Narodowy średnioroczne stężenia dwutlenku azotu, wynosiły od 4,7 μg/m 3 (Wąwóz Sobczański obszar charakteryzujący tło) do 6,2 μg/m 3 (Polana Majerz obszar charakteryzujący napływ zanieczyszczeń z sąsiednich obszarów). W 2006 roku na obszarze parku zanotowano podwyższone średnioroczne stężenia dwutlenku siarki, które kształtowały się w przedziałach od 4,1 μg/m 3 (Wąwóz Sobczański) do 11,3 μg/m 3 ( Polana Majerz). Ojcowski Park Narodowy w związku z nie dostarczeniem do Laboratorium WIOŚ Kraków próbników z pięciu kolejnych miesięcy pomiarowych ze wszystkich punktów zlokalizowanych na obszarze Parku, nie było możliwe obliczenie średniorocznych stężeń NO 2 i SO 2. Uzyskane wartości średniomiesięczne stężeń dwutlenku siarki w punktach Jerzmanowice Lepianka i Pieskowa Skała wskazują na możliwość przekroczenia średniorocznej wartości dopuszczalnej obowiązującej na obszarach parków narodowych 15 μg/m 3. Magurski Park Narodowy średnioroczne stężenia NO2 kształtowały się na poziomie od 4,9 μg/m 3 (Nieznajowa) do 6,0 μg/m 3 (Ciechania). Wartości średniorocznych stężeń dwutlenku siarki były wyższe od 7,5 μg/m 3 (Nieznajowa) do 11,4 μg/m 3 (Ciechania napływ zanieczyszczeń dalekiego zasięgu). Podsumowując należy stwierdzić, że punkcie Majerz (Pieniński Park Narodowy) i Ciechania (Magurski Park Narodowy) wystąpiły podwyższone wartości stężeń dwutlenku siarki, wynoszące do 75% poziomu dopuszczalnego. Natomiast niepokoją utrzymujące się od lat wysokie stężenia SO 2 na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego, stanowiącego najprawdopodobniej obszar kumulowania się zanieczyszczeń napływających z zachodniej części naszego województwa oraz sąsiedniego województwa śląskiego. Jednak z uwagi na niekompletność danych pomiarowych (brak danych od VIII do XII), obliczenie stężenia średniorocznego nie było możliwe. Stężenia średnioroczne dwutlenku azotu kształtowały się na niskim poziomie we wszystkich parkach, wynosząc od 9% poziomu dopuszczalnego w punkcie Schronisko Murowaniec do 42% w punkcie Łysa Polana (Tatrzański Park Narodowy). Benzen Benzen zaliczany do grupy lotnych związków organicznych (LZO) jest najprostszym węglowodorem aromatycznym. Jest to substancja o działaniu rakotwórczym. Emitowany jest z procesów spalania paliw stałych i płynnych, pieców koksowniczych i hut metali nieżelaznych. Źródłami emisji benzenu są również: stacje i bazy paliw, wytwórnie mas bitumicznych, pralnie chemiczne, przemysł (rafineryjny, chemiczny, hutniczy), fabryki opon i obuwia. Benzen jest surowcem stosowanym w przemyśle organicznym do syntezy styrenu, fenolu, cykloheksanu i aniliny do produkcji: polistyrenu, gum syntetycznych, nylonu, żywic poliestrowych, detergentów, barwników, środków owadobójczych i plastików. Benzen reaguje z ozonem tworząc trójozonek, z którego po redukcji i hydrolizie powstaje glioksal. Przyłącza chlorowce pod wpływem światła UV. Benzen oznaczony jest w decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2455/2001/WE z 20 listopada 2001 r. jako substancja priorytetowa i jest zawarta w załączniku pt. Wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem do nr 199 (poz. 1948 Dz. U. z dnia 24 listopada 2003 roku). Oznakowana została jako substancja rakotwórcza kategorii 1, może powodować raka. Na organizm działa toksycznie poprzez drogi oddechowe. Jest związkiem mutagennym, przenikającym przez łożysko i toksycznym dla płodu. W roku 2006 kontynuowano, rozpoczęte w 2003 roku, badania zanieczyszczenia powietrza benzenem w województwie małopolskim metodą pasywną (wskaźnikową). Pomiary stężeń benzenu bazowały na miesięcznej ekspozycji próbników, a ich analiza chemiczna była prowadzona wg Metodyki pasywnej oznaczania benzenu z desorpcją disiarczkiem węgla, opracowanej w Zakładzie Chemii Analitycznej Instytutu Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechniki Krakowskiej, pod kierunkiem dr inż. Andrzeja Kaliny. W okresie badawczym od stycznia do grudnia 2006 r. pobrano miesięczne próbki powietrza, celem oznaczenia benzenu w 22 punktach pomiarowych zlokalizowanych na obszarze województwa małopolskiego wg zasady - jeden punkt pomiarowy w powiecie, (rys. 26). 20 Chrzanów 21 Oświęcim Olkusz 19 14 Wadowice 15 Sucha Beskidzka Miechów 18 12 KRAKÓW 13 11 Skawina Wieliczka 16 Myślenice Nowy Targ 4 5 Zakopane Proszowice 17 2 1 Bochnia Brzesko 3 Limanowa Nowy 37 Sącz 10 Stary Sącz Objaśnienia: 5 stanowisko pomiarowe Dąbrowa Tarnowska 7 6 Tarnów Ciężkowice 8 9 Gorlice Rys. 26. Lokalizacja punktów pomiaru benzenu metodą pasywną w województwie małopolskim w 2006 roku Uzyskane wartości stężeń benzenu przedstawiono w tabeli 31 i graficznie na rysunku 27. W okresie prowadzenia badań uzyskano bardzo wysoką 100% kompletność serii pomiarowych. W punktach zlokalizowanych na obszarze województwa małopolskiego stężenia średnioroczne mieściły się w przedziale od 5,91 µg/m 3 (Kraków Nowa Huta) do 2,11 µg/m 3 (Gorlice).
44 W dwóch punktach pomiarowych (Sucha Beskidzka i Kraków-Nowa Huta) stężenie średnioroczne przekroczyło wartość dopuszczalną 5 µg/m 3, a nie przekroczyło wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji obowiązujący w 2006 r. tj. 9 µg/m 3. Poza stanowiskami w Suchej Beskidzkiej i Nowej Hucie, podwyższone wartości stężeń średniorocznych uzyskano w punktach: Skawina (4,43 µg/m 3 ), Proszowice (4,31µg/m 3 ) Nowy Targ (4,29 µg/m 3 ), Wadowice (4,28 µg/m 3 ), Nowy Sącz (4,17 µg/m 3 ) i Miechów (4,10 µg/m 3 ). Średnie stężenia w sezonie letnim mieściły się w przedziale od 0,81 µg/m 3 (Bochnia) do 3,47 µg/m 3 (Kraków). Średnie stężenia w sezonie zimnym mieściły się w przedziale od 3,43 µg/m 3 (Gorlice) do 9,42 µg/m 3 (Sucha Beskidzka) W roku 2006 w porównaniu do roku 2005 obserwuje się spadek średnich rocznych stężeń benzenu w 14 punktach pomiarowych, a wzrost w 8 punktach pomiarowych. Najwyższe stężenie benzenu 5,91 µg/m 3 zanotowano w Krakowie a najniższe w Gorlicach 2,11 µg/m 3. Najwyższy wzrost stężenia benzenu zaobserwowano na stanowisku pomiarowym w Olkuszu (19,4 %) a najniższy w Chrzanowie i Miechowie (3,0 % do 3,1 %). Wzrost stężenia w 2006 roku w porównaniu do 2005 roku przedstawiał się następująco: w 8 punktach pomiarowych stężenie wzrosło od 3,0% do 19,4%, w 9 punktach pomiarowych stężenie obniżyło się od 1,4% do 8,0%, w 5 punktach pomiarowych stężenie obniżyło się od 10,6% do 12,3%.. 18 19 Miechów Olkusz 17 20 Proszowice 7 Chrzanów Dąbrowa Tarnowska 12 21 Kraków 6 Oświęcim 13 11 2 1 Tarnów Brzesko Skawina Wieliczka Bochnia 14 Wadowice 16 Myślenice 8 15 Ciężkowice 3 Sucha Beskidzka Limanowa 9 37 Gorlice Nowy Sącz 10 Stary Sącz 4 Nowy Targ 5 Zakopane [µg/m 3] 5.9 5.5 5.0 4.7 4.2 4.0 3.7 3.2 3.0 2.7 2.2 2.0 Rys. 27. Rozkład średnich stężeń benzenu na obszarze województwa małopolskiego w 2006 roku
Powietrze 45 Tabela 31. Zbiorcze zestawienie średniorocznych stężeń benzenu w poszczególnych punktach pomiarowych na obszarze województwa małopolskiego w latach 2003-2006 2003 2004 2005 2006 Lp. Średnie Średnie Średnie Stężenie Procent Stanowisko Średnie stężenie roczne stężenie stężenie w stężenie w max/min wyników (nr / miejscowość) roczne sez. letnim sez. zimnym w roku uzyskanych [µg/m 3 ] [%] 1 1/ Brzesko 1,8 2,30 3,14 2,89 0,93 4,85 10,7/0,55 100 2 2/Bochnia 1,85 2,25 2,99 2,73 0,81 4,65 9,6/0,55 100 3 3/Limanowa 1,88 2,37 3,48 3,00 1,09 4,9 8,2/0,55 100 4 4/Nowy Targ 2,63 2,97 4,66 4,29 1,41 7,17 14,2/0,55 100 5 5/Zakopane 1,83 2,63 3,35 3,09 0,98 5,08 8,3/0,55 100 6 6/Tarnów 1,87 2,17 3,25 2,85 0,92 4,78 8,9/0,6 100 7 7/Dąbrowa Tarnowska 1,54 1,77 2,63 2,95 1,01 4,88 10,1/0,6 100 8 8/Ciężkowice 1,48 1,78 2,92 2,88 1,03 4,73 8,6/0,6 100 9 9/Gorlice 1,63 1,61 2,36 2,11 0,78 3,43 6,6/0,6 100 10 10/Stary Sącz - 2,10 3,23 3,00 0,9 5,1 10,2/0,6 100 11 11/Wieliczka 1,94 2,30 3,48 3,19 1,03 5,35 10,3/0,55 100 12 12/Kraków 4,99 3,8 5,5 5,91 3,47 8,35 18,8/1,6 100 13 13/Skawina 2,71 2,86 4,56 4,43 1,28 7,58 16,9/0,65 100 14 14/Wadowice 3,2 2,82 4,47 4,28 1,17 7,4 17,0/0,55 100 15 15/Sucha Beskidzka 3,61 4,04 5,98 5,73 2,05 9,42 18,7/1,5 100 16 16/Myślenice 1,82 2,21 3,39 3,01 1,23 4,78 11,7/0,55 100 17 17/Proszowice 2,45 2,92 3,72 4,31 1,33 7,3 13,6/0,55 100 18 18/Miechów 2,45 2,61 3,98 4,10 1,27 6,93 14,2/0,65 100 19 19/Olkusz 2,14 2,31 2,78 3,32 0,94 5,5 10,3/0,55 100 20 20/Chrzanów 2,81 2,68 3,24 3,34 1,25 5,43 11,5/0,65 100 21 21/Oświęcim 3,37 2,86 4,12 3,63 1,22 6,03 16,1/0,6 100 22 37/Nowy Sącz - 2,72 3,84 4,17 1,28 7,05 13,7/0,6 100 Porównanie metody pasywnej z manualną miasta: Kraków i Tarnów Zgodnie z wymogami zawartymi w opracowaniu Wskazówki do modernizacji monitoringu jakości powietrza pod kątem dostosowania systemu do wymagań przepisów UE ze szczególnym uwzględnieniem dużych miast (BMŚ, Warszawa 2000), równolegle w dwóch punktach pomiarowych prowadzono pomiary pasywne i przepływowe stężeń benzenu, w celu określenia korelacji wyników uzyskiwanych za pomocą obu metod pomiarowych. Do pomiarów porównawczych wytypowano punkty: w Tarnowie, gdzie spodziewano się stężeń o średnim, wyrównanym poziomie i w Krakowie- Nowej Hucie przy ul. Bulwarowej, gdzie zlokalizowane jest największe źródło przemysłowe emitujące benzen. W tabeli 32 zestawiono wyniki stężeń benzenu uzyskane obu metodami. Tabela 32. Zestawienie średniorocznych stężeń benzenu w punktach pomiarowych, uzyskanych poszczególnymi metodami pomiarowymi w 2006 roku Średnie Średnie Średnie stężenie stężenie Metoda stężenie Lp. w sezonie letnim w sezonie pomiarowa roczne zimnym [µg/m 3 ] Tarnów 1 pasywna 2,85 0,92 4,78 2 przepływowa (manualna) 3,11 1,52 4,75 Kraków 3 pasywna 5,9 3,47 8,35 4 przepływowa (manualna) 4,3 2,54 6,03 Analiza porównawcza wykazała, że stężenia benzenu uzyskane metodą pasywną nieznacznie przewyższają stęże-
46 nia uzyskane metodą przepływową, a wyliczony współczynnik korekcyjny wynosi : dla punktu pomiarowego w Tarnowie - 1,09 (obliczany jako wartość stężenia z metody przepływowej do wartości stężenia z metody pasywnej), dla punktu pomiarowego w Krakowie-Nowej Hucie przy ul. Bulwarowej 0,73. Obliczone współczynniki korekcyjne można uznać za reprezentatywne dla regionów: tarnowskiego (powiat brzeski, bocheński, dąbrowski i aglomeracja tarnowska), dla obszaru dużego miasta (Kraków). średnie stężenie roczne [µg/m 3 ] 6 5 4 3 2 1 wartość dopuszczalna Dla pozostałego obszaru województwa małopolskiego, powyższy współczynnik może być inny, ze względu na różnorodną rzeźbę terenu, zmienność warunków meteorologicznych i rozmieszczenie źródeł emisji zanieczyszczeń. Poza punktami w Tarnowie i Krakowie należałoby wytypować jeszcze co najmniej 2 punkty, reprezentatywne np. dla obszaru gór i dla obszaru zachodniej części województwa. Podsumowanie W dwóch punktach pomiarowych stężenie średnioroczne benzenu, przekraczało poziom dopuszczalny, mieszcząc się pomiędzy wartością dopuszczalną a wartością dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji. Najwyższe stężenie średnioroczne benzenu zanotowano w Krakowie (5,91 µg/m 3 ), a najniższe w Gorlicach (2,11 µg/m 3 ). W sezonie zimnym (grzewczym: miesiące I-III i X- XII) występują najwyższe stężenia średniomiesięczne benzenu, w Krakowie (18,8 µg/m 3 ) i w Suchej Beskidzkiej (18,7 µg/m 3 ). W roku 2006 w porównaniu do 2005 roku zanotowano niższe średnioroczne stężenia benzenu na 14 stanowiskach pomiarowych. 4.3. BIEŻĄCA OCENA JAKOŚCI POWIETRZA 0 1/ Brzesko 2/Bochnia 3/Limanowa 4/Nowy Targ 5/Zakopane 6/Tarnów 7/Dąbrowa Tarnowska 8/Ciężkowice 9/Gorlice 10/Stary Sacz 11/Wieliczka 12/Kraków 13/Skawina 14/Wadowice 15/Sucha Beskidzka 16/Myślenice 17/Proszowice 18/Miechów 19/Olkusz 20/Chrzanów 21/Oświęcim 37/Nowy Sącz Rys.28. Zbiorcze zestawienie średniorocznych stężeń benzenu w poszczególnych punktach pomiarowych na obszarze województwa małopolskiego w 2006 roku Rys.29. Porównanie średniorocznych stężeń benzenu na obszarze województwa małopolskiego w latach 2004-2006 Zgodnie z przepisami wprowadzonymi w życie w 2001 roku ustawą Prawo ochrony środowiska (P.o.ś.) i w 2002 roku odpowiednimi rozporządzeniami Ministra Środowiska (RMŚ) do tej ustawy została opracowana Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2006 roku, która jest piątą oceną roczną. Analogicznie, jak w poprzednich ocenach, klasyfikację przeprowadzono dla 22 stref w województwie, w tym Aglomeracji Krakowskiej, stref miejskich Nowy Sącz i Tarnów oraz 19 powiatów. W ocenie uwzględniono dwie grupy kryteriów ustanowionych ze względu na: ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin. Oceną, dla kryterium ochrony zdrowia, objęto 7 substancji (benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10), a dla kryterium ochrony roślin 3 substancje (dwutlenek siarki, tlenki azotu, ozon). Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza, zgodnie z art.89 ustawy Prawo ochrony środowiska, stanowią: dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (wraz z dozwoloną ilością przekroczeń), dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji (wraz z dozwoloną ilością przekroczeń). Klasyfikacja stref wykonywana jest co roku, na podstawie oceny poziomu substancji w powietrzu, a jej wynikiem jest określenie klasy dla każdej strefy ze względu na ochronę zdrowia i osobnej klasy ze względu na ochronę roślin (z wyjątkiem stref grodzkich). Klasyfikacji stref dokonuje się dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń na obszarze każdej strefy. Zaliczenie strefy do
Powietrze 47 określonej klasy wiąże się z koniecznością podjęcia konkretnych działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub utrzymania jego jakości na niezmienionym poziomie. W tabelach poniżej przedstawiono w skrócie zasady zaliczenia strefy do określonej klasy (A, B, C), które zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na ich obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy, stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Tabela 33. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków, gdy jest określony margines tolerancji Poziom stężeń Klasa strefy Wymagane działania nie przekraczający wartości dopuszczalnej * A - brak powyżej wartości dopuszczalnej *, lecz nie przekraczający wartości dopuszczalnej powiększonej B - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych o margines tolerancji - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz powyżej wartości wartości dopuszczalnych - dopuszczalnej powiększonej C powiększonych o o margines tolerancji * margines tolerancji - opracowanie programu ochrony powietrza POP * z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów Ocenę poziomu zanieczyszczeń powietrza w poszczególnych strefach województwa małopolskiego wykonano w oparciu o wyniki pomiarów prowadzonych w stałych stacjach pomiarowych oraz stanowiskach, w których pomiary prowadzono za pomocą metody pasywnej. Sieć pomiarowa, z której wyniki pomiarów uwzględniono w bieżącej ocenie jakości powietrza zawierała 73 stacje pomiarowe (72 stacje stacjonarne i 1 mobilna), w których prowadzone były pomiary następujących substancji: benzenu w 24 stanowiskach (1 automatycznym, 2 manualnych i 21 pasywnych), dwutlenku azotu w 54 stanowiskach (11 automatycznych, 12 manualnych i 31 pasywnych), tlenków azotu w 10 automatycznych stanowiskach, dwutlenku siarki w 46 stanowiskach (11 automatycznych, 13 manualnych i 19 pasywnych), ołowiu w 4 stanowiskach manualnych, ozonu w 2 stanowiskach automatycznych, pyłu zawieszonego PM10 w 26 stanowiskach (9 automatycznych, 11 manualnych, mierzących pył zawieszony PM10 oraz 6 mierzących pył zawieszony BS), pyłu zawieszonego PM 2.5 w 1 stanowisku manualnym, tlenku węgla w 6 automatycznych stacjach. Ze względu na ochronę roślin, stężenia substancji mierzone były w jednej stacji pomiarowej zlokalizowanej w Szymbarku (stacja automatyczna - dwutlenek siarki, tlenki azotu, ozon), a także w 19 stanowiskach pasywnych, zlokalizowanych na terenie parków narodowych. Tabela 34. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia, uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza, dla przypadków gdy margines tolerancji nie jest określony Poziom stężeń Klasa strefy Wymagane działania nie przekraczający wartości dopuszczalnej * A - brak - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych powyżej wartości C - działania na rzecz poprawy dopuszczalnej * jakości powietrza opracowanie programu ochrony powietrza POP * z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w RMŚ w sprawie dopuszczalnych poziomów Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza w województwie małopolskim w 2006 roku jest klasyfikacja stref wykonana dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony roślin. Zgodnie z tą klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia do: klasy A zostało zakwalifikowane 7 powiatów: brzeski, dąbrowski, gorlicki, limanowski, miechowski, nowosądecki i tarnowski, klasy C zostało zakwalifikowane 15 stref: Aglomeracja Krakowska, powiaty grodzkie Nowy Sącz i Tarnów oraz powiaty: bocheński, chrzanowski, krakowski, myślenicki, nowotarski, olkuski, oświęcimski, proszowicki, suski, tatrzański, wadowicki i wielicki. Zgodnie z klasyfikacją dla kryterium ochrony roślin do: klasy A zaliczono wszystkie strefy/powiaty (Aglomeracja Krakowska oraz powiaty grodzkie Nowy Sącz i Tarnów nie podlegają ocenie). Do opracowania programów ochrony powietrza (POP) zostały zakwalifikowane następujące strefy/powiaty dla kryterium ochrony zdrowia: Aglomeracja Krakowska, powiaty grodzkie Nowy Sącz i Tarnów, powiaty: bocheński, chrzanowski, krakowski, myślenicki, nowotarski, olkuski, oświęcimski, proszowicki, suski, tatrzański, wadowicki i wielicki z uwagi na przekroczenie wartości dopuszczalnej dla pyłu PM10 oraz SO 2 w Aglomeracji Krakowskiej, uzdrowisku Swoszowice, Bochni, Chrzanowie, Trzebini, Skawinie, Olkuszu i Niepołomicach, a także NO 2 w Krakowie i Oświęcimiu.