Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Ożarów Mazowiecki na lata 2011-2013

Załącznik do Uchwały Nr 81/11 Rady Miejskiej w Ożarowie Mazowieckim z dnia 08.09.201 lr. Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Ożarów Mazowiecki na lata 2011-2013 2011

SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 3 1. SKALA ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE W KRAJU 6 2. DIAGNOZA PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE 8 2.1. AGRESJA I PRZEMOC W ŚRODOWISKU DZIECI I MŁODZIEŻY SZKOLNEJ ORAZ W DOMU RODZINNYM 8 2.2. PRZEMOC W RODZINIE W OPINII ŚRODOWISKA LOKALNEGO 11 2.3. PRZEMOC W RODZNIE W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ ZASTANYCH 15 2.4. ZASOBY UMOŻLIWIAJĄCE PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE 17 3. CEL GŁÓWNY PROGRAMU, CELE OPERACYJNE, DZIAŁANIA 19 4. REALIZACJA PROGRAMU 22 SPIS TABEL I WYKRESÓW 24 2

WPROWADZENIE Na zagadnienie przemocy domowej można spojrzeć z wielu perspektyw, bowiem przemocą domową zajmuje się szereg dyscyplin naukowych, takich jak: psychologia, pedagogika, prawo, socjologia, polityka społeczna itp. Precyzyjne zdefiniowanie tego zjawiska nastręcza wielu problemów interpretacyjnych. Przemoc w rodzinie można oceniać w kategoriach prawnych, moralnych, psychologicznych i społecznych. Na potrzeby niniejszego Programu, najbardziej odpowiednią definicją przemocy jest definicja zawarta w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180 poz. 1493 ze zmianami). Artykuł 2. pkt 2. tejże ustawy definiuje przemoc w rodzinie jako jednorazowe albo powtarzające się, umyślnie działanie lub zaniechanie, naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą". Wyróżnia się kilka rodzajów przemocy, które mają swoje charakterystyczne wyznaczniki, ale też wiele elementów wspólnych. Każda forma przemocy powoduje ból, cierpienie, zawsze narusza prawa i dobra osobiste ofiary i jest intencjonalna. Przemoc w rodzinie ogranicza się do czterech podstawowych rodzajów. Jest to przemoc fizyczna, przemoc psychiczna, przemoc seksualna i przemoc ekonomiczna. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Rodzaje przemocy Rodzaje przemocy Przemoc fizyczna Przemoc psychiczna Przemoc seksualna Formy zachowań popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, ciskanie w kogoś przedmiotami, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, porzucanie w niebezpiecznej okolicy, nieudzielanie koniecznej pomocy itp. wyśmiewanie poglądów, religii, pochodzenia, narzucanie własnych poglądów, karanie przez odmowę uczuć, zainteresowania, szacunku, stała krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolacja społeczna (kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami), domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie snu i pożywienia, degradacja werbalna (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie), stosowanie gróźb itp. wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości, krytyka zachowań seksualnych kobiety itp. 3

Przemoc ekonomiczna odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny itp. Dane Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia". Ofiarami przemocy w rodzinie są na ogół kobiety i dzieci. Rzadko mężczyźni, chociaż ostatnio coraz częściej można spotkać się ze stosowaniem przemocy także wobec mężczyzn. Kategorią ofiar przemocy, o której mówi się nieco rzadziej niż o dzieciach i kobietach, są osoby niepełnosprawne i ludzie starsi. Ofiary przemocy to osoby słabe fizycznie, psychicznie, o niskim poczuciu własnej wartości, zależne w jakiś sposób od sprawcy. Zależność ta może mieć wymiar psychiczny, fizyczny i ekonomiczny. Najczęstszym objawem u osób doznających przemocy jest wyuczona bezradność. Jest ona poddaniem się, zaprzestaniem działania, co wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie to miało żadnego znaczenia, gdyż zawsze znajdzie się powód do zachowań agresywnych. Bardzo często bezradność rozwija się na bazie życiowych doświadczeń, tak wyniesionych z dzieciństwa (przemoc fizyczna, napaść seksualna lub molestowanie, sytuacje traumatyczne - śmierć lub rozwód rodziców, alkoholizm, choroba bliskich, kłopoty w nauce, problemy zdrowotne), jak i wyniesionych ze związków w życiu dorosłym (przemoc, patologiczna zazdrość, gwałt, przymuszanie do nieakceptowanych form współżycia, groźby pozbawienia życia). Nakładanie się na siebie niekorzystnych doświadczeń odgrywa istotną rolę w powstaniu i ujawnianiu się syndromu wyuczonej bezradności. Skutki wyuczonej bezradności, łagodzi stopniowe odzyskiwanie przez osobę doznającą przemocy kontroli nad swoją osobą i swoim życiem. Wyuczona bezradność prowadzi do wielu negatywnych skutków, które mogą przejawiać się w trzech sferach: deficyty poznawcze, które polegają na ogólnym przekonaniu, iż nie ma takich sytuacji, w których możliwa jest zmiana, że w konkretnej sytuacji nic nie można zrobić i nikt nie jest w stanie pomóc, deficyty motywacyjne, które polegają na tym, że osoba zachowuje się biernie, jest zrezygnowana, nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację, deficyty emocjonalne, które objawiają się stanami apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia, niekompetencji i wrogości. Ofiara przemocy, jeśli przez lata była poniżana i wykorzystywana, potrzebuje dużo czasu, aby odbudować świadomość swojej wartości. Wielu ofiarom udaje się przeciwstawić 4

sprawcy, niemniej jednak większość potrzebuje pomocy innych. Bez odpowiedniego wsparcia ofiara przemocy nigdy nie zdobędzie się sama na odwagę, żeby przeciwstawić się stosowaniu wobec niej przemocy. Niniejszy Program został opracowany w Ośrodku Pomocy Społecznej w Ożarowie Mazowieckim przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych - Centrum AV w Częstochowie. Jest zgodny z art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180 poz. 1493 ze zmianami), który w ramach zadań własnych gminy przewiduje opracowanie i realizację gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie". 5

1. SKALA ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE W KRAJU Przestępstwa polegające na znęcaniu się nad osobą najbliższą (z art. 207 Kodeksu Karnego) należą w Polsce, obok kradzieży cudzej rzeczy, przestępstw drogowych, kradzieży z włamaniem, rozbojów i wymuszeń rozbójniczych, przestępstw narkotykowych, fałszerstw i oszustw kryminalnych i gospodarczych, do najczęściej popełnianych - w 2008 roku odnotowano 21.167 takich przypadków. Statystyki policyjne stanowiące dalece niewystarczające, ale nadal podstawowe źródło informacji o skali zjawiska ujawniają ponadto, że o ile w 1999 roku liczba ofiar przemocy domowej (według Niebieskiej Karty") kształtowała się na poziomie 96.955 osób (w tym 55.214 kobiet i 37.475 dzieci i młodzieży do 18. roku życia), o tyle w 2010 roku liczba ta wynosiła 134.866 (w tym 82.102 kobiety i 40.113 dzieci i młodzieży do 18. roku życia). Podobna tendencja wystąpiła w przypadku sprawców przemocy domowej. W 1994 roku odnotowano 56.847 takich osób (w tym 54.669 mężczyzn), a w 2010 roku ich liczba wyniosła 83.390 (w tym 79.204 mężczyzn). Zdecydowana większość z nich w chwili popełnienia przestępstwa była pod wpływem alkoholu. W 1999 roku stwierdzono 48.459 takich osób, a w 2010 roku - 54.030. Na przestrzeni lat 1999-2010 wzrosła również liczba przeprowadzanych interwencji domowych dotyczących przemocy w rodzinie - w 1999 roku przeprowadzono 72.031 takich interwencji, a w 2010-83.488. Fakt, iż najczęściej do przemocy w rodzinie dochodzi pod wpływem alkoholu, potwierdza Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Według Agencji w ostatnich latach znacznie wzrosła liczba osób zagrożonych uzależnieniem od alkoholu. Szacowany wzrost liczby osób zagrożonych uzależnieniem od alkoholu - na podstawie testu przesiewowego CAGE, który pojawił się w badaniach zarówno w 2002, jak i w 2005 roku - wynosi ok. 36%. W badaniach z 2005 r. 6,7% konsumentów alkoholu - pytanych o ostatnie 12 miesięcy życia - miało pozytywny wynik testu (co najmniej dwie pozytywne odpowiedzi). Odnosząc ten wynik do całej populacji konsumentów (jak pokazują badania, jest to ok. 25 mln osób), można szacować, iż liczba osób zagrożonych uzależnieniem od alkoholu wynosi obecnie w Polsce ok. 1,5-1,6 mln. To prawie dwukrotnie więcej niż wynosiły szacunki sprzed ostatnich 4-5 lat. Należy podkreślić, iż jednym z najczęstszych zagrożeń życia rodzinnego związanym z nietrzeźwością jest przemoc w rodzinie. Według badań CBOS z 2002 roku w niemal co piątej polskiej rodzinie (18%) dochodzi do konfliktów z powodu nadużywania alkoholu. Z kolei badania z lutego 2005 r. 6

pokazują, że zdaniem 8% ankietowanych przyczyną konfliktów i nieporozumień w rodzinie jest nadużywanie alkoholu przez domowników. Zwykle respondenci mówili o nadużywaniu alkoholu i alkoholizmie innych domowników, rzadko o swoim. Szerszy obraz zjawiska przemocy domowej w kraju wyłania się z badań przeprowadzonych w październiku 2007 roku przez TNS OBOP na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pn. Polacy wobec zjawiska przemocy w rodzinie oraz opinie ofiar, sprawców i świadków o występowaniu i okolicznościach występowania przemocy w rodzinie". Wynika z nich m.in., że przemoc w rodzinie jest zjawiskiem dostrzeganym w polskim społeczeństwie; dotyczy ono średnio około połowy rodzin, znaczna część społeczeństwa uważa za normalne podczas kłótni w rodzinie obrażanie i wyzwiska (24%) oraz szarpanie i popychanie (18%), znaczny odsetek, bo prawie dwie trzecie Polaków (64%), zna w swoim otoczeniu (sąsiedztwie) rodziny dotknięte problemem przemocy, najczęściej dostrzeganymi formami przemocy są przemoc psychiczna (52%) i fizyczna (44%), w mniejszym stopniu ekonomiczna (26%) i seksualna (9%), kiedykolwiek jakiejkolwiek formy przemocy od członka rodziny doświadczył więcej niż co trzeci Polak (36%); większość z nich było ofiarami przemocy co najwyżej kilkukrotnie i wcześniej niż przed 12 miesiącami, przemoc wobec dzieci jest zjawiskiem występującym stosunkowo często (14% respondentów żyje w gospodarstwie, w którym ofiarą przemocy było dziecko), spożywanie alkoholu ma duży wpływ na występowanie przemocy w rodzinach; 46% ofiar - niezależnie od rodzaju przemocy - stwierdziło, że przynajmniej raz sprawca był w momencie zdarzenia pod wypływem alkoholu. Przytaczając powyższe dane, należy pamiętać, że przemoc w rodzinie wiąże się z lękiem ofiar i świadków przed ujawnianiem takich przypadków, w związku z czym przedstawione informacje mogą nie w pełni odzwierciedlać rzeczywistą skalę tego zjawiska. 7

2. DIAGNOZA PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE Diagnoza problemu przemocy w rodzinie w gminie Ożarów Mazowiecki została oparta na analizie ankiet skierowanych do przedstawicieli funkcjonujących w gminie placówek oświatowych oraz reprezentantów środowiska lokalnego (liderzy lokalni, mieszkańcy), a także badaniu źródeł zastanych, tj. danych pozyskanych z instytucji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców. 2.1. AGRESJA I PRZEMOC W ŚRODOWISKU DZIECI I MŁODZIEŻY SZKOLNEJ ORAZ W DOMU RODZINNYM W celu uzyskania informacji o problemach agresji i przemocy w środowisku dzieci i młodzieży szkolnej oraz w domu rodzinnym zostały rozesłane do szkół gminy ankiety. Pozwoliły one dokonać diagnozy w ww. zakresie. W sumie do badania przedłożono ankiety z siedmiu placówek: ze Szkoły Podstawowej im. Szarych Szeregów w Płochocinie (288 uczniów), Szkoły Podstawowej im. Marszałka J. Piłsudskiego w Święcicach (54 uczniów), Szkoły Podstawowej im. J. Kusocińskiego w Ożarowie Mazowieckim (669 uczniów), Szkoły Podstawowej nr 2 im. Obrońców Warszawy w Ożarowie Mazowieckim (270 uczniów), Gimnazjum im. K. I. Gałczyńskiego w Płochocinie (152 uczniów), Gimnazjum im. Bohaterów Powstania Warszawskiego w Ożarowie Mazowieckim (456 uczniów) oraz Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im T. Halika (275 uczniów). Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące ujawnionych przypadków agresji i przemocy, tak w środowisku szkolnym, jak i w domu rodzinnym. Tabela 2. Agresja i przemoc w placówkach oświatowych i w domu rodzinnym Występuje Liczba ujawnionych przypadków Szkoła Podstawowa im. Szarych Szeregów w Płochocinie Agresja i przemoc, w tym: agresja słowna, bicie, poniżanie Nie występuje X 7 - Przemoc w rodzinie X 1 - Publiczna Szkoła Podstawowa im. Marszałka J. Piłsudskiego w Święcicach Agresja i przemoc, w tym: agresja słowna, bicie, poniżanie X 1-8

Przemoc w rodzinie X 1 - Szkoła Podstawowa im. J. Kusocińskiego w Ożarowie Mazowieckim Agresja i przemoc, w tym: agresja słowna, bicie, poniżanie X 24 - Przemoc w rodzinie X 1 - Szkoła Podstawowa nr 2 im. Obrońców Warszawy w Ożarowie Mazowieckim Agresja i przemoc, w tym: agresja słowna, bicie, poniżanie X 1 - Przemoc w rodzinie X 2 - Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. T. Halika w Ożarowie Mazowieckim Agresja i przemoc, w tym: agresja słowna, bicie, poniżanie X 17 - Przemoc w rodzinie X 10 - Gimnazjum im. K. I. Gałczyńskiego w Płochocinie Agresja i przemoc - uporczywe dręczenie X 1 - Przemoc w rodzinie X 2 - Gimnazjum im. Bohaterów Powstania Warszawskiego w Ożarowie Mazowieckim Agresja i przemoc, w tym: agresja słowna, bicie, poniżanie, cyberprzemoc X 10 - Przemoc w rodzinie - - X Dane z placówek oświatowych funkcjonujących na terenie gminy. Analizując powyższe zestawienie, należy stwierdzić, iż zjawisko agresji i przemocy występuje z różnym natężeniem we wszystkich szkołach. Największą liczbę przypadków agresji i przemocy zarejestrowano w Szkole Podstawowej im. J. Kusocińskiego w Ożarowie Mazowieckim, ale należy zauważyć, że do tej placówki uczęszczało najwięcej uczniów (669). Przemoc w rodzinie odnotowano natomiast w przypadku uczniów sześciu szkół (zjawiska tego nie zarejestrowano w przypadku uczniów Gimnazjum im. Bohaterów Powstania Warszawskiego w Ożarowie Mazowieckim), przy czym największą liczbę przypadków stwierdzono w rodzinach uczniów uczęszczających do Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. T. Halika w Ożarowie Mazowieckim. Niewielka liczba zachowań agresywnych odnotowanych w szkołach wynika z niskiej świadomości społecznej. Często bowiem trudno określić, co jest charakterystycznym dla wieku dojrzewania szturchańcem", a co już przemocą. Z obserwacji i opowiadań osób mających styczność ze szkołami bardzo jasno wynika, że problem agresji jest bardzo wysoki. Interwencji w czasie przerw i innych zajęć jest bardzo dużo, jednak ani nauczyciele, ani młodzież nie identyfikują tego z przemocą. Jest to błędem, 9

bo choć okres dorastania i dojrzewania, szczególnie u chłopców, charakteryzuje się wzmożoną aktywnością i szeregiem zachowań agresywnych, to jednak nie należy tego lekceważyć, gdyż bardzo łatwo zachowania te przechodzą w niekontrolowane i wówczas dochodzi do brutalizacji. Ponadto dzieci bardzo często poddawane są presji rywalizacji, szczególnie w szkole, co bardzo mocno podnosi poziom lęku, a to prowadzi do agresji. Dlatego wyników badań ankietowych nie należy przyjmować jako wiarygodny wyznacznik poziomu agresji, tym bardziej że obserwacje pokazują co innego. Należy natomiast kłaść duży nacisk na profilaktykę i uświadamianie zarówno dzieci, jak i dorosłych. Większa świadomość pozwoli łatwiej zrozumieć, nazwać i wyodrębnić zdarzenie, które miało miano przemocowego, a następnie wyciągnąć wnioski i nauczyć się poprawnie reagować. Niegrzeczne odzywki, obrażanie, a następnie czyny, to spirala, która bardzo szybko się zamyka i prowadzi do przemocy. We wszystkich ankietowanych placówkach przeprowadzane były badania służące diagnozowaniu środowiska lokalnego, w tym szkolnego, m.in. pod kątem występowania problemu agresji i przemocy. Badania prowadzono za pomocą ankiet kierowanych do nauczycieli, uczniów i rodziców, wywiadów środowiskowych, obserwacji bezpośredniej, rozmów indywidualnych oraz poprzez analizę informacji uzyskanych od wychowawców, psychologów, pedagogów, członków komisji ds. bezpieczeństwa. Badania wykazały występowanie zaburzeń w relacjach między uczniami, przejawiające się w stosowaniu przemocy i agresji, głównie werbalnej. Agresja wyrażała się najczęściej w formie słownej (wulgaryzmy, wyśmiewanie, dokuczanie, obmawianie), ale również, choć w jednostkowych przypadkach, fizycznej (bójki, poszturchiwania, zaczepki). Analiza przypadków agresji i przemocy ujawniła obniżenie dyscypliny wśród uczniów, niską kulturę języka, osłabienie motywacji do nauki, zaburzone relacje w rodzinie, zaniedbywanie potrzeb edukacyjnych i emocjonalnych dzieci. Uzyskane wyniki badań stały się podstawą do kontynuowania lub podjęcia w szkołach następujących działań: prowadzenie zajęć integracyjno-adaptacyjnych, socjoterapeutycznych i warsztatów ART-trening z zastępowania agresji, ZAP, spotkań edukacyjnych z rodzicami, szkoleń dla nauczycieli (Gimnazjum i Szkoła Podstawowa nr 1 w Ożarowie Mazowieckim); zwiększenie liczby dyżurów nauczycieli, zatrudnienie psychologa, udrożnienie kanałów informacyjnych o zagrożeniach (Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Ożarowie Mazowieckim); monitorowanie zachowań uczniów w czasie przerw między lekcjami. W celu przeciwdziałania zjawisku agresji i przemocy wszystkie ankietowane placówki zorganizowały zajęcia profilaktyczne. Miały one formę spektakli profilaktycznych, zajęć dla 10

uczniów klas IV-VI pt. Ja i Kubuś tworzymy bezpieczną szkołę", pogadanek dla rodziców i uczniów, warsztatów psychoedukacyjnych, udziału w akcjach Zachowaj trzeźwy umysł", apeli szkolnych, zajęć socjoterapeutycznych i psychoterapeutycznych, rozmów na godzinach wychowawczych z uczestnikami zdarzeń o charakterze agresywnym. W ramach pedagogizacji rodziców służącej profilaktyce agresji i przemocy omówiono także sposoby komunikowania się rodziców z dorastającą młodzieżą. Wśród różnych form pomocy szkoły proponują uczniom i rodzicom dotkniętym problemem agresji i przemocy m.in. wsparcie pedagoga i psychologa szkolnego, indywidualną opiekę nad uczniem, udział w treningach zastępowania agresji oraz porady prawne i psychologiczne udzielane w instytucjach wsparcia wskazanych przez nauczycieli. Określając badania, jakie należałoby przeprowadzić wśród dzieci, młodzieży i rodziców w celu lepszego zdiagnozowania problemu agresji i przemocy oraz skuteczniejszego niesienia pomocy ww. grupom, przedstawiciele szkół wskazywali na wywiady środowiskowe oraz badania służące udrożnieniu obiegu informacji pomiędzy instytucjami wsparcia. Jednocześnie wyrażali przekonanie, że badania diagnostyczne należałoby zlecić profesjonalnym ośrodkom. Wśród instytucji i organizacji, z którymi szkoły podejmują współpracę w zakresie przeciwdziałania agresji i przemocy, ankietowani wskazywali najczęściej na następujące instytucje: Ośrodek Pomocy Społecznej, Komisariat Policji, Klub Profilaktyki Alkoholowej, Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Poradnię Psychologiczno- Pedagogiczną, Punkt Konsultacyjno-Informacyjny Uzależnień", Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, a także specjalistyczne poradnie w Warszawie i Pruszkowie. 2.2. PRZEMOC W RODZINIE W OPINII ŚRODOWISKA LOKALNEGO W ramach diagnozy problemu przemocy w rodzinie w gminie Ożarów Mazowiecki zostały przeprowadzone badania ankietowe wśród osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej (m.in. radnych, osób reprezentujących wybrane instytucje lokalne, np. placówki oświatowe, ośrodek pomocy społecznej, placówki służby zdrowia, lokalnych przedsiębiorców, przedstawicieli organizacji pozarządowych, kościoła) oraz mieszkańców gminy. W pierwszej kolejności poproszono przedstawicieli środowiska lokalnego o wyrażenie poglądu dotyczącego tego, czy przemoc w rodzinie uznawana jest za duży problem społeczny. Uzyskane wyniki prezentuje poniższy wykres. 11

Wykres 1. Czy przemoc w rodzinie jest dużym problemem społecznym? 11% 2% 36% tak raczej nie nie 33% raczej tak trudno powiedzieć Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Zdecydowana większość respondentów (łącznie 69%) stwierdziła, iż przemoc w rodzinie jest dużym problemem społecznym. Odmiennego zdania było w sumie 20% ankietowanych, natomiast 11% badanych nie sprecyzowało stanowiska. W kolejnym pytaniu poproszono o opinię na temat skali przemocy w rodzinie w gminie. Uzyskane odpowiedzi przedstawiono na poniższym wykresie. Wykres 2. Jaka jest skala problemu przemocy w rodzinie na terenie gminy? 4% 30% średnia trudno powiedzieć niska wysoka Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Oceniając skalę przemocy w rodzinach, 44% ankietowanych stwierdziło, iż skala omawianego problemu w gminie jest średnia, 22% badanych osób uznało ją za niską, a 4% uznało ją za wysoką. Jednoznacznej opinii na ten temat nie miało 30% badanych. 12

Odpowiadając na następne pytanie, badani wskazywali przyczyny przemocy w rodzinie w gminie. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. Wykres 3. Jaka jest najczęstsza przyczyna przemocy w rodzinie? 4% 4% 2% 90% alkoholizm ubóstwo trudno powiedzieć niedopasowanie charakteru małżonków Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Zdecydowana większość respondentów (90%) stwierdziła, iż alkoholizm jest najczęstszą przyczyną przemocy w rodzinie, 4%, odpowiedziało, że jest nią ubóstwo, a 2% że niezgodność charakterów małżonków. W kolejnych pytaniach poproszono respondentów o wskazanie ofiar i sprawców przemocy w rodzinie. Otrzymane odpowiedzi przedstawiają poniższe wykresy. Wykres 4. Ofiary przemocy w rodzinie Wykres 5. Sprawcy przemocy w rodzinie 4% 2%2% 5% 5 % 4 dzieci żona mąż inni członkowie rodziny nie wiem 90% mąż nie wiem żona Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. 13

Według połowy ankietowanych, najczęściej ofiarami przemocy w rodzinie są dzieci, a 42% wskazało na żony. Jeśli natomiast chodzi o sprawcę przemocy w rodzinie, zdecydowana większość ankietowanych (90%) wskazała, że tą osobą jest mąż. Na podstawie powyżej przedstawionych danych rysuje się zatem modelowy obraz przemocy w rodzinie - sprawcą przemocy jest mąż, a ofiarami dziecko i żona. W ankiecie znalazło się również pytanie pozwalające badanym ocenić działania profilaktyczne podejmowane w gminie w związku z problemem przemocy w rodzinie. Uzyskane opinie prezentuje poniższy wykres. Wykres 6. Ocena działań profilaktycznych związanych z problemem przemocy w rodzinie 19% 2% 46% 33% niewystarczające nie mam zdania dostateczne dobre Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Oceniając realizowane w gminie działania profilaktyczne związane z problemem przemocy w rodzinie, 46% ankietowanych miało negatywne zdanie, uznając je za niewystarczające. Pozytywną opinię w tej sprawie wyraziło łącznie 21% respondentów, a 3% nie zajęło stanowiska. Odpowiadając na ostatnie pytania, ankietowani oceniali ofertę pomocy świadczonej ofiarom i sprawcom przemocy w rodzinie. Szczegóły w tym zakresie przedstawiają poniższe wykresy. 14

Wykres 7. Czy oferta pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie jest wystarczająca? Wykres 8. Czy oferta pomocy dla sprawców przemocy w rodzinie jest wystarczająca? Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Respondenci krytycznie wypowiedzieli się na temat realizowanych w gminie działań pomocowych adresowanych do ofiar przemocy. Opinię taką wyraziło w sumie 42% badanych. Jedynie 5% było odmiennego zdania. Ponad połowa ankietowanych (53%) nie zajęła stanowiska. Jeśli chodzi o pomoc dla sprawców przemocy, łącznie 29% respondentów uznało, że jest ona raczej niewystarczająca lub niewystarczająca. Tylko 8% wyraziło przeciwny pogląd, a 63% nie miało zdania w tej sprawie. 2.3. PRZEMOC W RODZNIE W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ ZASTANYCH Przemocy domowej nie daje się łatwo zdiagnozować. Dlatego wszelkie potwierdzone urzędowo dane na ten temat stanowią cenne źródło informacji, dopełniając niejako obraz zjawiska uzyskany dzięki badaniom ankietowym. Pracownicy socjalni należą z pewnością do tych grup zawodowych, które posiadają wiarygodną wiedzę o problemach rodzin. Istotnych danych na temat problemu przemocy domowej i alkoholizmu będącego jej najczęstszym podłożem dostarcza Ośrodek Pomocy Społecznej w Ożarowie Mazowieckim. Dane w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. 15

Wykres 9. Liczba rodzin objętych pomocą społeczną przez OPS z powodu alkoholizmu i przemocy w latach 2007-2010 30"i 28 20-10- 21 8 m 14 11 18 13 10 0 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu alkoholizmu liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu przemocy w rodzinie Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Ożarowie Mazowieckim. Z powodu alkoholizmu z pomocy OPS-u najwięcej rodzin korzystało w 2009 roku - 28 rodzin. Rok wcześniej z powodu alkoholizmu wsparcia udzielono 18 rodzinom, natomiast w latach 2007-2008 odpowiednio 21 i 14. O ile liczba rodzin objętych przez OPS wsparciem z powodu alkoholizmu ulegała znacznym zmianom, o tyle liczba rodzin korzystających z pomocy na skutek przemocy była dość stabilna, wahając się w latach 2007-2010 od 8 (2007 r.) do 13 (2009 r.). Ważną funkcję w procesie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w gminie pełni Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Ożarowie Mazowieckim. Jako jeden z koordynatorów działań na rzecz zwalczania tego zjawiska, w 2010 roku Komisja przyjęła 25 zgłoszeń dotyczących stosowania przemocy w rodzinie, w tym 10 od żon, po 3 od matek i córek, po 2 od syna, rodzeństwa i instytucji i po 1 od konkubina, teściowej i kurator. W 10 przypadkach stwierdzono przemoc fizyczną i psychiczną (dwukrotnie zastosowano procedurę Niebieskiej Karty"), w 4 przemoc psychiczną, w 5 uznano, że przemoc nie wystąpiła, a w 6 nie uzyskano informacji o przemocy. Istotną rolę w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w gminie odgrywa również policja. W 2010 roku policjanci Komisariatu Policji w Ożarowie Mazowieckim przeprowadzili łącznie 235 interwencji domowych, które w 17 przypadkach zakończyły się wdrożeniem procedury Niebieskiej Karty". Dla porównania w 2007 roku założono 16 Niebieskich Kart". 16

Wysoka liczba interwencji policji ewidentnie wskazuje na duży problem z przemocą w gminie. Rozbieżność danych między informacjami policji, a danymi z innych instytucji może wynikać z charakterystycznej lękowej postawy osób dotkniętych przemocą. Problem przemocy jest bowiem problemem wstydliwym i społecznie nieakceptowanym, dlatego tak trudno zdobyć się ofiarom na podjęcie szerszych kroków, które umożliwiają im wyjście z trudnej sytuacji. Osoby te często ukrywają problemy, bojąc się, że może być gorzej. Ponadto są zastraszane przez sprawców i manipulowane, co jest bardzo charakterystyczne dla agresorów, którzy sami żyją w lęku. Proces ten trwa bardzo długo i ma labilny przebieg. Dlatego trudno zorientować się, że się już jest w spirali przemocy. Zgłoszenie interwencji jest pierwszym objawem totalnej bezradności ofiary lub obserwatora, jednak aby uruchomić procedury, często potrzebnych jest wiele miesięcy intensywnych działań terapeutycznych, tj. uświadamiania, wzmacniania, podnoszenia poczucia wartości i godności. Uświadomienie sobie problemu to wielomiesięczny proces, który niewiele osób jest w stanie przejść. W takiej sytuacji bardzo ważne jest działanie wszelkich instytucji i osób, które mogą pomóc, tj. OPS-u, punktów konsultacyjnych, pedagogów, psychologów i innych, którzy wesprą i wzmocnią ofiarę tak, aby zaczęła działania, które doprowadzą do zmiany swojej sytuacji. 2.4. ZASOBY UMOŻLIWIAJĄCE PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY W RODZINIE W GMINIE Do zasobów umożliwiających przeciwdziałanie przemocy w rodzinie w gminie można zaliczyć grupy, instytucje i organizacje funkcjonujące na jej terenie lub obejmujące zasięgiem działania jej mieszkańców, które prowadzą działalność na rzecz ofiar i sprawców tego zjawiska. Poniższe tabele zawierają wykaz tego rodzaju podmiotów, które świadczą lub mogą świadczyć wsparcie ludności gminy Ożarów Mazowiecki. Tabela 3. Jednostki wsparcia dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie w gminie nazwa jednostki adres jednostki Ośrodek Pomocy Społecznej w Ożarowie Mazowieckim ul. Poznańska 165 Punkt Konsultacyjno-Informacyjny Uzależnień" ul. Poznańska 167 A Zespół Interdyscyplinarny ds. przeciwdziałania przemocy działający przy OPS ul. Poznańska 165 Biuro Porad Obywatelskich (doradca rodzinny, prawnik, psycholog) działające w siedzibie Starostwa Powiatu ul. Poznańska 129/133 Warszawskiego Zachodniego w Ożarowie Mazowieckim. 17

Placówka dla Ludzi Bezdomnych działająca przy Stowarzyszeniu Pomocy Bliźniemu MARKOT ul. Kopernika 2 Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Ożarowie Mazowieckim. Tabela 4. Ośrodki Interwencji Kryzysowej w województwie mazowieckim znajdujące się najbliżej gminy Ożarów Mazowiecki, które oferują pomoc osobom znajdującym się w kryzysie nazwa. jednostki Dom Samotnej Matki Ośrodek Interwencji Kryzysowej Powiatowy Ośrodek Interwencji Kryzysowej Ośrodek Interwencji Kryzysowej Adamus" działający w Ośrodku Wspomagania Rodzinie Ośrodek Interwencji Kryzysowej działający w Ośrodku Wsparcia Dziecka i Rodziny Koło" Ośrodek Interwencji Kryzysowej Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej adres. jednostki ul. Brzozowa 75, 05-080 Izabelin, Laski ul. ks. Popiełuszki 24, 05-820 Piastów ul. Ziemowita 8/10, 96-500 Sochaczew ul. 6-go Sierpnia 1/5, 02-843 Warszawa ul. Dalibora 1, 01-439 Warszawa. ul. Polska 33 A i B, 00-703 Warszawa Dane Ośrodka Pomocy Społecznej w Ożarowie Mazowieckim. 18

3. CEL GŁÓWNY PROGRAMU, CELE OPERACYJNE, DZIAŁANIA Cel główny, wyznaczony w Gminnym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Ożarów Mazowiecki na lata 2011-2013, jest następujący: Przeciwdziałanie zjawisku przemocy w rodzinie w gminie Ożarów Mazowiecki, zapewnienie ochrony jej ofiarom oraz skuteczne oddziaływanie na jej sprawców Osiągniecie celu głównego jest uwarunkowane realizacją przedstawionych na kolejnych stronach celów operacyjnych oraz działań. Wśród tych ostatnich pogrubioną czcionką oznaczono te, które mają charakter priorytetowy. 19

Cel operacyjny 1.: Wsparcie rodzin, w których stosowana jest przemoc. Działania do celu operacyjnego 1.: Udzielanie przez OPS pomocy finansowej i rzeczowej rodzinom dotkniętym przemocą. Prowadzenie pracy socjalnej z rodzinami, w których stosowana jest przemoc. Prowadzenie - przez przedstawicieli Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, punktu konsultacyjno-informacyjnego, OPS-u, Policji, Straży Miejskiej oraz pedagogów i psychologów szkolnych - poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności poprzez podejmowanie działań edukacyjnych służących wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie. Podjęcie działań w kierunku utworzenia w gminie Punktu Psychologiczno- Terapeutycznego dla rodzin dotkniętych przemocą w rodzinie. Powołanie grupy wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i prawnej dla rodzin dotkniętych przemocą - podjęcie działań w kierunku utworzenia w gminie ośrodka terapeutycznego. Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wparcia. Oddziaływanie na sprawców przemocy w rodzinie poprzez motywowanie ich i kierowanie do udziału w programach korekcyjno-edukacyjnych. Cel operacyjny 2.: Podniesienie świadomości mieszkańców gminy w zakresie przemocy w rodzinie. Działania do celu operacyjnego 2.: Podnoszenie wiedzy społeczności lokalnej na temat przemocy w rodzinie m.in. poprzez organizowanie prelekcji i pogadanek oraz upowszechnianie materiałów edukacyjno-informacyjnych, w tym o instytucjach udzielających pomocy w sytuacjach doświadczania przemocy w rodzinie. Prowadzenie wśród dzieci i młodzieży profilaktyki agresji i przemocy, m.in. poprzez organizowanie zajęć w ramach szkolnego programu profilaktyki. Organizowanie dla nauczycieli szkoleń i warsztatów dotyczących przemocy w środowisku szkolnym i rodzinnym. 20

Współuczestnictwo w programach i kampaniach społecznych poświęconych przemocy w rodzinie i jej skutkom. Cel operacyjny 3.: Zacieśnienie współpracy pomiędzy podmiotami działającymi na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Działania do celu operacyjnego 3.: Monitorowanie przemocy w rodzinie w gminie; włączanie w tę działalność społeczności lokalnej. Organizowanie systematycznych spotkań Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Kontynuowanie przez pracowników socjalnych i przedstawicieli policji wizyt w rodzinach dotkniętym m.in. przemocą. Podejmowanie współpracy z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz dotkniętych przemocą w rodzinie. Zintegrowanie działań w ramach przeciwdziałania przemocy w rodzinie w gminie poprzez stałą współpracę placówek oświatowych, jednostek pomocy społecznej i służby zdrowia, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, przedstawicieli punktu konsultacyjno-informacyjnego, placówek opiekuńczowychowawczych wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży, sądu rejonowego i kuratorów sądowych, organizacji pozarządowych i kościoła. 21

4. REALIZACJA PROGRAMU Działania wyznaczone w Gminnym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Ożarów Mazowiecki na lata 2011-2013 mają charakter ciągły. Podmiotami odpowiedzialnymi za realizację działań są: Burmistrz Miasta i Gminy, Rada Miejska, Urząd Miasta i Gminy, Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Punkt Konsultacyjno-Informacyjny, Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Grupa wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie przy Punkcie Konsultacyjno-Informacyjnym, placówki oświatowe szczebla podstawowego i gimnazjalnego, placówki opiekuńczo-wychowawcze wsparcia dziennego, Straż Miejska. Partnerami w realizacji działań są z kolei: placówki służby zdrowia, specjaliści, policja, prokuratura rejonowa, sąd rejonowy, kuratorzy sądowi, ośrodki wsparcia, w tym ośrodki interwencji kryzysowej w województwie mazowieckim, organizacje pozarządowe, kościół i społeczność lokalna. Źródłami finansowania działań będą: budżet samorządowy (gminny, powiatowy, wojewódzki) i centralny, fundusze zewnętrzne, m.in. fundusze strukturalne Unii Europejskiej, inne programy, organizacje pozarządowe. Do oceny stopnia wdrożenia działań zostaną wykorzystane następujące wskaźniki monitoringowe: liczba rodzin objętych wsparciem z systemu pomocy społecznej z powodu przemocy w rodzinie, liczba rodzin objętych pracą socjalną, liczba rodzin objętych poradnictwem oraz liczba porad, liczba przeprowadzonych interwencji, liczba przedsięwzięć realizowanych w ramach działalności edukacyjnej i informacyjnej i szkoleniowej, liczba osób uczestniczących w spotkaniach grupy wsparcia, liczba rodzin objętych pomocą terapeutyczną i prawną, liczba osób przebywający w ośrodkach wsparcia, liczba osób skierowanych do udziału w programach korekcyjno-edukacyjnych, liczba programów i kampanii społecznych, w których brano udział, 22

liczba osób objętych oddziaływaniem zespołu interdyscyplinarnego, liczba organizacji pozarządowych, z którymi podjęto współpracę, liczba wspólnych przedsięwzięć podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Sprawozdanie z realizacji Programu przygotowują Przewodniczący Zespołu Interdyscyplinarnego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Przewodniczący Gminnej Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i przedstawiają je Burmistrzowi i Radzie. 23

SPIS TABEL I WYKRESÓW Tabele: Tabela 1. Rodzaje przemocy Tabela 2. Agresja i przemoc w placówkach oświatowych i w domu rodzinnym Tabela 3. Jednostki wsparcia dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie w gminie Tabela 4. Ośrodki Interwencji Kryzysowej w województwie mazowieckim znajdujące się najbliżej gminy Ożarów Mazowiecki, które oferują pomoc osobom znajdującym się w kryzysie Wykresy: Wykres 1. Czy przemoc w rodzinie jest dużym problemem społecznym? Wykres 2. Jaka jest skala problemu przemocy w rodzinie na terenie gminy? Wykres 3. Jaka jest najczęstsza przyczyna przemocy w rodzinie? Wykres 4. Ofiary przemocy w rodzinie Wykres 5. Sprawcy przemocy w rodzinie Wykres 6. Ocena działań profilaktycznych związanych z problemem przemocy w rodzinie Wykres 7. Czy oferta pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie jest wystarczająca? Wykres 8. Czy oferta pomocy dla sprawców przemocy w rodzinie jest wystarczająca? Wykres 9. Liczba rodzin objętych pomocą społeczną przez OPS z powodu alkoholizmu i przemocy w latach 2007-2010 24