Strona 1 z 6 Opracował Asystent Elżbieta Półtorak 04.03.2011r. Stanowisko, imię i nazwisko: Data: Podpis Sprawdził Szef ZDL Andrzej Białek 08.03.2011r. Stanowisko, imię i nazwisko: Data: Podpis Zatwierdził Komendant WOMP Krzysztof Drąg 10.03.2011r. Stanowisko, imię i nazwisko Data: Podpis L.p. Numer i nazwa zmienionego lub wycofanego dokumentu Numer zmienionej lub wycofanej strony Data wprowadzenia zmiany lub wycofania dokumentu Podpis osoby dokonującej zmiany lub wycofującej dokument
SPIS TREŚCI 1. Cel instrukcji 2. Przedmiot i zakres stosowania instrukcji 3. Odpowiedzialność 4. Definicje 5. Tryb postępowania 5.1. Pobieranie wody przeznaczonej do spożycia 5.2. Utrwalanie próbek 5.3. Miejsce pobierania próbek 5.4. Transport 5.5. Przyjmowanie próbek do badań 5.6. Postępowanie z próbkami przeznaczonymi do badań 5.7. Pozbywanie się próbek po badaniach 6. Dokumenty związane 7. Załączniki Strona 2 z 6
Strona 3 z 6 1.Cel Celem instrukcji jest zapewnienie prawidłowego sposobu pobierania, transportu, przyjmowania, przechowywania i pozbywania się próbek wody. 2. Przedmiot i zakres stosowania instrukcji Niniejsza Instrukcja jest wykorzystywana przez próbkobiorcę wewnętrznego oraz klienta zewnętrznego dostarczającego próbki do Laboratorium Badań Żywności i Wody oraz przez pracowników laboratorium. 3. Odpowiedzialność Odpowiedzialność za stosowanie instrukcji ponosi klient zewnętrzny oraz próbkobiorca wewnętrzny dostarczający próbki do badania. Kierownik Laboratorium jest odpowiedzialny za właściwe postępowanie z próbkami po dostarczeniu do laboratorium. 4. Definicje Cysterna zbiornik do gromadzenia i przechowywania cieczy (wody). 5. Tryb postępowania 5.1. Pobieranie wody przeznaczonej do spożycia Przed pobraniem próbki wody, należy zdjąć wszelkie urządzenia (np. sito, wężyk), a następnie wylot kurka/zawór umyć wodą z mydłem i wytrzeć jednorazową ściereczką. W celu stabilizacji warunków należy odkręcić kurek i spuszczać wodę przez ok. 3 minuty. Próbki należy pobierać do czystych, suchych, wolnych od obcych zapachów, łatwych do czyszczenia butelek. Przyrządy do pobierania próbek powinny być wykonane z materiałów, które są chemicznie obojętne w stosunku do pobieranych próbek i które nie katalizują reakcji chemicznych. Woda powinna powoli wpływać do naczynia na próbkę, aż do przelania się, z wyjątkiem próbek, które mają być utrwalone, wtedy zostawia się wolną przestrzeń na środek utrwalający. Pojemnik należy całkowicie napełnić pobieraną wodą i zamknąć w taki sposób, aby nad próbką nie pozostawał żaden pęcherzyk powietrza. Taki sposób zapobiega wstrząsaniu próbki w czasie transportu oraz eliminuje wzajemne oddziaływanie składników próbki z fazą gazową. Pojemniki na próbki gwarantujące czystość chemiczną można pobrać w Rejestracji, w siedzibie WOMP Gdynia. 5.2. Utrwalanie próbek W większości oznaczeń parametrów fizykochemicznych wody naturalnej podziemnej i wody pitnej, gdy próbki analizowane są w ciągu 24 godzin od pobrania, wystarcza zastosowanie techniki utrwalania polegającej na schłodzeniu do temperatury od 1º C do 5 º C. Zasada ta nie dotyczy oznaczania: odczynu, zapachu, żelaza ogólnego, manganu, jonu amonowego, chloru pozostałego. Odczyn i zapach należy oznaczyć w ciągu 6 godzin od momentu pobrania. Chlor pozostały powinien być oznaczony w miejscu pobrania, w ciągu 5 minut od momentu pobrania. Próbki na zawartość żelaza ogólnego, manganu i jonu amonowego, które będą dostarczone do laboratorium w czasie dłuższym niż 5 godzin ( licząc od momentu pobrania), powinny być utrwalone w miejscu poboru, poprzez dodanie środka utrwalającego o czystości co najmniej analitycznej. Próbki na zawartość żelaza ogólnego
Strona 4 z 6 i manganu powinny być utrwalone stężonym kwasem azotowym do ph 1-2 ( 2 ml kwasu na litr wody). Próbki na zawartość jonu amonowego powinny być utrwalone stężonym kwasem siarkowym do ph 1-2,( 2 ml kwasu na litr wody) i dodatkowo przechowywane w temperaturze od 1 do 5 º C. W przypadku utrwalania polegającego na dodaniu środka chemicznego, należy na etykiecie naklejonej na pojemniku podać ilość i rodzaj dodanego środka utrwalającego. 5.3. Miejsca pobierania próbek W przypadku zbiorników eksploatacyjnych zaleca się pobieranie próbek z przewodów doprowadzających i odprowadzających, jak najbliżej zbiornika eksploatacyjnego. W przypadku pobierania próbki ze stacji uzdatniania wody zaleca się pobieranie próbki z przewodów doprowadzających i odprowadzających, jak najbliżej stacji uzdatniania. W celu kontroli różnych etapów uzdatniania wody próbki należy pobrać przed i po danym etapie, np. sedymentacji i filtracji. W przypadku urządzeń do dezynfekcji wody zaleca się pobieranie próbek z dopływu wody do urządzenia do dezynfekcji/utleniania jak najbliżej tego urządzenia. Próbki odprowadzanej wody powinny być pobierane po uwzględnieniu odpowiedniego czasu kontaktu wody ze środkiem dezynfekcyjnym/utleniaczem. Pobierając próbkę z sieci wodociągowej zaleca się jej pobieranie z różnych miejsc sieci. Jeśli to możliwe, próbki należy pobierać ze strefy turbulentnego przepływu w przewodzie. Odpowiednie do tego jest miejsce położone w przewodzie bezpośrednio za zaworem lub innym urządzeniem powodującym turbulencję przepływu. Pobieranie próbek wody z cystern lub zbiorników magazynujących wodę w środkach transportu lądowego i wodnego, zaleca się w taki sam sposób, jak ze zbiorników eksploatacyjnych. Do każdej pobranej próbki, należy dołączyć kartę pobrania wody zawierającą następujące informacje: Pochodzenie badanej wody Data i godzina pobrania Data i godzina dostarczenia Ilość pojemników przypadających na 1 próbkę Kierunek badań Miejsce pobrania Sposób dezynfekcji Dane osoby dostarczającej i pobierającej Każdorazowo po dostarczeniu próbek do Rejestracji badana jest temperatura transportu próbek, a wynik jest zapisywany na karcie pobrania wody. W przypadku poboru inspektorskiego do próbki należy dołączyć protokół pobrania próbek wody zawierający następujące dane: - lokalizację i nazwę miejsca pobrania próbki - datę i godzinę pobrania - rodzaj urządzenia wodnego - kierunek badań - temperatura pobranej próbki - warunki transportu
Strona 5 z 6 - nazwisko/podpis próbkobiorcy 5.4. Transport Transport nie może mieć wpływu na zmianę składu fizykochemicznego przewożonych próbek do badań. W transporcie należy używać pojemników do schładzania (tzw. termotorby) z wkładami lodowymi, w ilości zapewniającej utrzymanie temperatury transportu 1º C 5º C, lub jeżeli to możliwe chłodziarek samochodowych. Próbki należy schłodzić bezpośrednio po pobraniu. Czas transportu powinien być możliwie jak najkrótszy (nie dłuższy niż 5 godzin). 5.5. Przyjmowanie próbek do badań Próbki do badań dostarczane są wraz z kartą pobrania wody w przypadku poboru przez klienta zewnętrznego lub protokołem pobrania próbek wody w przypadku poboru inspektorskiego. Osoba przyjmująca próbki do badania ocenia ich stan, zwracając uwagę na wyraźne odstępstwa. W razie wątpliwości czy próbka nadaje się do badania lub jeżeli nie jest zgodna z opisem, decyzję o dalszym postępowaniu z próbką podejmuje Kierownik Laboratorium. Następnie próbkom nadaje się kolejne numery. Do elektronicznego rejestru próbek wpisywane są zakodowane próbki z następującymi informacjami: Pochodzenie badanej wody Kierunek badania Data i godzina pobrania Data i godzina dostarczenia Miejsce pobrania Cel pobrania Sposób dezynfekcji Nr badania w Księdze Rejestru tożsamy z nr w rejestrze elektronicznym Dane osoby dostarczającej Oprócz elektronicznego rejestru próbek prowadzona jest Książka Rejestru, gdzie zapisywane są nie zakodowane informacje o próbkach. 5.6. Postępowanie z próbkami przeznaczonymi do badań Badania próbek wody nie utrwalonych wykonuje się bezpośrednio po dostarczeniu do laboratorium po doprowadzeniu ich do temperatury 20 + 2 ºC. Próbki wody utrwalone można przechowywać przez okres do 30 dni w temperaturze otoczenia na zawartość żelaza i manganu oraz 30 dni w temperaturze 1-5º C na zawartość jonu amonowego. Przed wykonaniem badań w laboratorium, próbki utrwalone należy doprowadzić do temperatury 20 + 2ºC oraz zobojętnić do ph około 6, 5 N wodorotlenkiem sodu. 5.7. Pozbywanie się próbek po badaniach Próbki obojętne dla środowiska, po rozcieńczeniu odprowadzane są do kanalizacji, próbki toksyczne zbierane są w pojemnikach na odpady chemiczne a następnie utylizowane przez specjalistyczną firmę. 6. Dokumenty związane - Księga Rejestracji Wyników Laboratoryjnych - PO-08,,Postępowanie z próbkami do badań
Strona 6 z 6 - PN-EN ISO 5667-3:2005.,,Jakość wody. Pobieranie próbek. Część 3. Wytyczne dotyczące utrwalania i postępowania z próbkami wody. 7. Załączniki Brak