Kanon W sensie fizycznym greckie słowo kanon oznacza kij mierniczy; pochodzi od hebrajskiego qane. Zaprowadził mnie tam i oto ukazał się wtedy mąż, który miał wygląd, jakby był z brązu; miał on lniany sznur w ręce oraz mierniczy pręt (Ez 40,3). W sensie metaforycznym: norma, reguła, miara. Obrzezanie, podobnie jak nieobrzezanie nic nie znaczą. Liczy się nowe stworzenie. Pokój i miłosierdzie tym wszystkim, którzy uchwycą się tej zasady, w tym również Bożemu Izraelowi (Ga 6,15-16). Nie ośmielamy się bowiem zaliczać siebie do tych, lub porównywać się z tymi, którzy samych siebie polecają. Oni jednak popełniają błąd, gdy się mierzą sobą i siebie samych z sobą porównują. My jednak nie będziemy szczycić się ponad miarę. Pozostaniemy przy mierze, której normę ustalił nam Bóg. W jej ramach dotarliśmy do was (2 Kor 10,12-13). W sensie teologicznym od IV wieku: zbiór ksiąg kanonicznych. Św. Atanazy jako pierwszy odnosi ten termin do ksiąg świętych (gr. ta kanonizomena). Św. Augustyn: Żaden z autorów ksiąg świętych nie zbłądził nigdy w prawdzie, a księgi przez nich pozostawione są pokarmem i przewodnikiem w wierze, nadziei i miłości. Projekt okładki: Joanna Piesiak Św. Tomasz z Akwinu: Księgi kanoniczne są w pełni normatywne i wiarygodne dla chrześcijańskiej wiary. 3
Księgi protokanoniczne (dosł. pierwszy kanon) księgi, których kanoniczność nigdy nie budziła dyskusji. Księgi deuterokanoniczne (dosł. drugi kanon) Księgi NT, których kanoniczność była przez jakiś czas dyskutowana w Kościele katolickim (np. Apokalipsa, List do Hebrajczyków; Mk 16,9-20). Księgi ST, które powstały poza Palestyną i najczęściej w języku hebrajskim (księgi Septuaginty), zostały przyjęte do kanonu katolickiego, ale odrzucone przez żydów i kościoły protestanckie. Apokryfy księgi, które nie weszły do kanonu (u protestantów: pseudografa). Kanon a natchnienie Natchnienie od strony Boga (księgi natchnione przez Boga). Kanon od strony Kościoła (księgi rozpoznane przez Kościół jako natchnione). Orzeczenie dogmatyczne Kościoła katolickiego 46 ksiąg ST i 27 ksiąg NT): Sobór Florencki (1441) Sobór Trydencki (1546) w sposób uroczysty Sobór Watykański I (1870) Sobór Watykański II (1965) Sobór Trydencki Sesja 4 (czwartek 8 kwietnia 1546) I. Przyjęcie Ksiąg świętych i Tradycji apostolskich [1] Święty, ekumeniczny i generalny Sobór Trydencki, w Duchu Świętym prawomocnie zgromadzony, pod przewodnictwem wspomnianych trzech legatów Stolicy Apostolskiej, stawia sobie zawsze przed oczyma, aby po zniszczeniu błędów utwierdzić w Kościele czystość Ewangelii, którą wcześniej przyobiecaną przez Proroków w Pismach Świętych najpierw własnymi ustami ogłosił nasz Pan Jezus Chrystus, a następnie przez swoich apostołów polecił głosić każdemu stworzeniu jako źródło wszelkiej zbawiennej prawdy i nauki dotyczącej obyczajów. [2] [Sobór] dostrzega również, że prawda ta i nauka zawierają się w księgach spisanych i w tradycjach niepisanych, które - przyjęte przez apostołów z ust samego Chrystusa bądź przez nich samych przekazane jakby z ręki do ręki - dzięki podpowiedzi Ducha Świętego - dotarły aż do nas. Postępując za przykładem prawowiernych ojców, z jednakową pobożnością i poważaniem przyjmuje oraz czci wszystkie Księgi zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu, gdyż Bóg jest jednym autorem ich obu, a także Tradycje należące zarówno do dziedziny wiary, jak i obyczajów, ustnie przekazane przez Chrystusa lub podane przez Ducha Świętego i w nieprzerwanym następstwie przechowywane w Kościele katolickim. [3] Sobór ustalił, aby do tego dekretu dołączyć wykaz świętych Ksiąg, aby nikt nie mógł wątpić, które Księgi są przez niego przyjmowane. Przyjmuje zaś poniżej wymienione. Stary Testament: pięć Ksiąg Mojżesza, to znaczy Rodzaju, Wyjścia, Kapłańską, Liczb, Powtórzonego Prawa; Jozuego; Sędziów; Rut; cztery Królewskie; dwie Kronik; pierwszą i drugą Ezdrasza (zwaną Nehemiasza); Tobiasza; Judyty; Estery; Hioba; Psałterz Dawidowy obejmujący 150 Psalmów; Przypowieści; Eklezjastesa; Pieśni nad Pieśniami; Mądrości; Eklezjastyka; Lzajasza; Jeremiasza z Baruchem; Ezechiela; Daniela; dwunastu Proroków Mniejszych, to jest: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza; dwie Machabejskie: pierwszą i drugą. 4 5
Nowy Testament: cztery Ewangelie: według Mateusza, Marka, Łukasza i Jana; Dzieje Apostolskie napisane przez Łukasza Ewangelistę; czternaście listów Pawła Apostoła: do Rzymian, dwa do Koryntian, do Galatów, do Efezjan, do Filipian, do Kolosan, dwa do Tesaloniczan, dwa do Tymoteusza, do Tytusa, do Filemona oraz do Hebrajczyków; dwa [listy] Piotra Apostoła; trzy Jana Apostoła; jeden Jakuba Apostoła, list Jt Judy Apostoła; Apokalipsę Jana Apostoła. [4] Jeśli ktoś tych Ksiąg nie przyjmie jako świętych i kanonicznych w całości, wraz ze wszystkimi ich częściami, tak jak w Kościele katolickim są one czytane i przyjmowane w dawnym wydaniu łacińskim Wulgaty, a wspomnianymi Tradycjami świadomie i dobrowolnie wzgardzi, niech będzie wyklęty. [5] Wszyscy niech więc wiedzą, w jakim porządku i w jaki sposób synod będzie postępował, po położeniu fundamentu w wyznaniu wiary, a zwłaszcza jakich świadectw i środków będzie używał dla utwierdzenia dogmatów i odnowy obyczajów w Kościele. Kanon Biblii hebrajskiej Prolog: Rdz 1,1 Księgi: Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt PRAWO (Torāh) Epilog: Pwt 34,10-12 PROROCY (Nebi īm) Prolog: Joz 1 Prorocy wcześniejsi: Joz, Sdz, 1-2Sm, 1-2Krl, Prorocy późniejsi: Iz, Jer, Ez, Oz, Jl, Am, Ad, Jon, Mi, Na, Ab, Sof, Ag, Zach, Mal. Epilog: Mal 3,20-24 PISMA (Ketūbīm) Prolog: Ps 1-2 Księgi: Ps, Hi, Prz, Rt, Pnp, Koh, Lam, Est, Dn, Ezd, Neh, 1-2Krn Epilog: 2Krn 36,22-23 RACHUBA KSIĄG 24 księgi 5 ksiąg Tory 8 ksiąg proroków (1+2 Sm i 1+2 Krl razem; prorocy późniejsi razem) 11 ksiąg pism (Ezd + Neh; księgi Kronik razem) 22 księgi - Rut + Sdz - Jer + Lam Pwt 34,9 Jozue, syn Nuna, pełen był ducha mądrości, gdyż Mojżesz włożył na niego ręce. Słuchali go Izraelici i czynili, jak im Pan rozkazał przez Mojżesza. Joz 1,7-8.13 Tylko bądź mężny i mocny, przestrzegając wypełniania całego Prawa, które nakazał ci Mojżesz, sługa mój. Nie odstępuj od niego ani w prawo, ani w lewo, aby się okazała twoja roztropność we wszystkich przedsięwzięciach. Niech ta Księga Prawa będzie zawsze na twych ustach: rozważaj ją w dzień i w nocy, abyś ściśle spełniał wszystko, co w niej jest napisane, bo tylko wtedy powiedzie ci się i okaże się twoja roztropność. Przypomnijcie sobie rozkaz, jaki dał wam Mojżesz, sługa Pana, gdy rzekł: Pan, Bóg wasz, strzeże waszego pokoju i oddaje wam tę ziemię. Mal 3,22 Pamiętajcie o Prawie mego sługi, Mojżesza, któremu na Horebie poruczyłem ustawy i zarządzenia dla całego Izraela. Ps 1,1-2.6 Szczęśliwy mąż, który nie idzie za radą występnych, nie wchodzi na drogę grzeszników i nie siada w kole szyderców, lecz ma upodobanie w Prawie Pana, nad Jego Prawem rozmyśla dniem i nocą. Pan uznaje drogę sprawiedliwych, a droga występnych zaginie 6 7
Tora w kanonie Księgi Prawa zostały uporządkowane koncentrycznie. Księga Wyjścia Egipt - pustynia - Synaj Księga Liczb Synaj - pustynia - Moab Rdz Wj Kpł Lb Pwt Stworzenie świata, obietnica ziemi Z Egiptu pod Synaj Synaj Od Synaju do Moabu Wskazówki, jak żyć w ziemi obiecanej Centrum stanowi Księga Kapłańska. Księga Rodzaju i Księga Powtórzonego Prawa to jakby zewnętrzna rama: na początku i na końcu wędrówki Bóg zwraca się do dwóch największy bohaterów Pięcioksięgu Abrahama i Mojżesza i mówi im o obietnicach ziemi i potomstwa, czyli o tym, co jest celem wędrówki. Ciekawa jest tu gra słów «widzieć» i «ukazać». Rdz 12,1.7 Pwt 34,1.4 Wj 12 Pascha Wj 16 Manna i przepiórki Wj 17 Woda wyprowadzona ze skały Wj 18 Nadanie urzędu (sędziowie) Wj 32 Kult bałwochwalczy (Baal) Zewnętrzne Egipt Amalekici Zagrożenia Wewnętrzne Szemranie ludu Kult bałwochwalczy Pwt 9 Pascha Pwt 11 Manna i przepiórki Pwt 20 Woda wyprowadzona ze skały Pwt 11 Nadanie urzędu (70 starszych) Pwt 25 Kult bałwochwalczy (Baal) Wewnętrzne Szemranie ludu Kult bałwochwalczy Zagrożenia Zewnętrzne Moab Madianici Pan rzekł do Abrama: «Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę. Pan, ukazawszy się Abramowi, rzekł: «Twojemu potomstwu oddaję właśnie tę ziemię». Abram zbudował tam ołtarz dla Pana, który mu się ukazał. Zakończenia obydwu ksiąg opiera się na identycznym schemacie literackim. Księga Rodzaju + Stworzenie świata obietnica ziemi + Zakończenie (Rdz 49-50) + Błogosławieństwo Jakuba dla 12 synów + Śmierć Jakuba + Jakub pochowany w ziemi obiecanej Mojżesz wstąpił ze stepów Moabu na górę Nebo, na szczyt Pisga, naprzeciw Jerycha. Pan zaś pokazał mu całą ziemię Gilead aż po Dan... Rzekł Pan do niego: «Oto kraj, który poprzysiągłem Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi tymi słowami: Dam go twemu potomstwu. Dałem ci go zobaczyć własnymi oczami, lecz tam nie wejdziesz». Księga Powtórzonego Prawa + Wskazówki, jak żyć w ziemi obiecanej + Zakończenie (Pwt 33-34) + Błogosławieństwo Mojżesza dla 12 pokoleń Izraela + Śmierć Mojżesza + Mojżesz pochowany (przez Boga) w niebie Z kolei Księga Wyjścia i Księga Liczb to wewnętrzna rama literacka. Tu odpowiadających sobie motywów tak treściowych, jak i formalnych jest znacznie więcej. Zwróć uwagę, że tworzą one sekwencje, których elementy układają się niemal w tej samej kolejności. Całość tworzy piękną, przemyślaną konstrukcję... Sześć formuł zawierających itinerarium wędrówki (wyszli z... przybyli do...): 12,37; 13,20; 14,1nn.; 15,22; 16,1; 17,1 Sześć formuł zawierających itinerarium wędrówki (wyszli z... przybyli do...): 10,12; 20,1; 20,22; 21,10 nn.; 22,1; 25,1 I dochodzimy do centrum do góry Synaj. Izraelici zatrzymują się, a Pan Bóg da im teraz wiele wskazówek, norm i nakazów, które odtąd będą pilnie przestrzegane. Serce Księgi Kapłańskiej stanowią prawa dotyczące kultu, kapłaństwa i świętości, a w samym centrum mówi się o obrzędach związanych z najważniejszym świętem Izraelitów z Dniem Przebłagania. Można powiedzieć, że w samym sercu Tory wyryte jest imię Izraela ludu, który jest królestwem kapłanów, narodem świętym (Wj 19,6)... Czyż nie to było istotą obietnicy przymierza synajskiego? Księga Wyjścia Księga Kapłańska Księga Liczb Wj 17-24 Tora (10 przykazań i księgi Prawa) Wj 25-40 wskazówki dotyczące budowy Świętego Mieszkania Teologia Świętego Mieszkania ŚWIĘTY BÓG POŚRÓD LUDU UŚWIĘCENIE Kpł 16 centrum Dzień Przebłagania (Yom Kippur) Lb 1-10 Izrael jako wspólnota święta 8 9
Kanon Septuaginty 7 KSIĄG SEPTUAGINTY (oryginalnie w grece) Księga Tobiasza, Księga Judyty, 1 Księga Machabejska, 2 Księga Machabejska Księga Mądrości, Księga Syracha Barucha (1-5) + List Jeremiasza (= Bar 6) DEUTEROKANONICZNE Dn 3,24-90; 13-14 Rozszerzenie Estery (w Wlg: 10,14-16,24) Rozszerzenie Syracha Zuzanna (= Dn 13) Bel i Smok (= Dn 14) Dodatki do Estery, Judyty, Tobiasza Ezdrasza lub 2 Ezd (= 1-10: TM Ezdr, 11-12: Neh) PRAWO (Pięcioksiąg Mojżesza) 10 APOKRYFICZNE 1 Ezdrasza apokryficzna LXX (niekiedy: 3 Ezd w LXX) III Machabejska IV Machabejska Pieśni / Ody / Modlitwa Manassesa Pieśni (= Mądrość) Salomona Ps 151 NAZWY W LXX 1. Księga Rodzaju (Rdz) Liber Genesis (Gen) 2. Księga Wyjścia (Wj) Liber Exodus (Ex) 3. Księga Kapłańska (Kpł) Liber Leviticus (Lev) 4. Księga Liczb (Lb) Liber Numeri (Nu) 5. Księga Powtórzonego Prawa (Pwt) Liber Deuteronomium (Deu) KSIĘGI HISTORYCZNE 6. Księga Jozuego (Joz) Liber Iosue 7. Księga Sędziów (Sdz) Liber Iudicum 8. Księga Rut (Rt) Liber Ruth 9. 1 Księga Samuela (1Sm) Liber I Samuelis 10. 2 Księga Samuela (2Sm) Liber II Samuelis 11. 1 Księga Królewska (1Krl) Liber I Regum 12. 2 Księga Królewska (2Krl) Liber II Regum 13. 1 Księga Kronik (1Krn) Liber I Paralipomenon 14. 2 Księga Kronik (2Krn) Liber II Paralipomenon 15. Księga Ezdrasza (Ezd) Liber Esdrae 16. Księga Nehemiasza (Ne) Liber Nehemiae Cztery księgi królewskie = 1-2 Sm + 1-2 Krl List Jeremiasza = w Wlg jako Bar 6 Zmieniła się numeracja Ps 10 / 147 PRZESZŁOŚĆ 17. Księga Tobiasza (Tb) Liber Thobis 18. Księga Judyty (Jd) Liber Iudith 19. Księga Estery (Est) Liber Esther 20. 1 Księga Machabejska (1Mch) Liber I Maccabeorum 21. 2 Księga Machabejska (2Mch) Liber II Maccabeorum KSIĘGI MĄDROŚCIOWE 22. Księga Hioba (Hi) Liber Iob 23. Księga Psalmów (Ps) Liber Psalmorum 24. Księga Przysłów (Prz) Liber Proverbiorum 25. Księga Koheleta (Koh) Liber Ecclesiastes (Ecl) 26. Pieśń nad pieśniami (Pnp) Canticum Canticorum 27. Księga Mądrości (Mdr) Liber Sapientiae 28. Mądrość Syracha (Syr) Liber Ecclesiasticus KSIĘGI PROROCKIE Prorocy więksi 29. Księga Izajasza (Iz) Liber Isaiae 30. Księga Jeremiasza (Jer) Liber Ieremiae 31. Lamentacje Jeremiasza (Treny) (Lm) Lamentationes (Threni) 32. Księga Barucha (Ba) Liber Baruch 33. Księga Ezechiela (Ez) Prophetia Ezechielis 34. Księga Daniela (Dn) Prophetia Danielis Prorocy mniejsi 35. Księga Ozeasza (Oz) Prophetia Osee 36. Księga Joela (Jl) Prophetia Ioel 37. Księga Amosa (Am) Prophetia Amos 38. Księga Abdiasza (Ab) Prophetia Abdiae 39. Księga Jonasza (Jon) Prophetia Ionae 40. Księga Micheasza (Mi) Prophetia Michaeae 41. Księga Nahuma (Na) Prophetia Nahum 42. Księga Habakuka (Ha) Prophetia Habacuc 43. Księga Sofoniasza (So) Prophetia Sophoniae 44. Księga Aggeusza (Ag) Prophetia Aggaei 45. Księga Zachariasza (Za) Prophetia Zachariae 46. Księga Malachiasza (Ml) Prophetia Malachiae TERAŹNIEJSZOŚĆ PRZYSZŁOŚĆ 11
Kanon Biblii chrześcijańskiej TORA Księga Rodzaju Księga Wyjścia Księga Kapłańska Księga Liczb Księga Powtórzonego Prawa HISTORYCZNE Księga Jozuego Księga Sędziów Księga Rut 1 Księga Samuela (1 Królewska) 2 Księga Samuela (2 Królewska) 1 Księga Królewska (3 Księga Królewska) 2 Księga Królewska (4 Księga Królewska) 1 Księga Kronik 2 Księga Kronik Księga Ezdrasza Księga Nehemiasza Księga Tobiasza Księga Judyty Księga Estery 1 Księga Machabejska 2 Księga Machabejska PODSTAWA TO, CO BYŁO EWANGELIE Ewangelia wg św. Mateusza Ewangelia wg św. Marka Ewangelia wg św. Łukasza Ewangelia wg św. Jana HISTORIA KOŚCIOŁA Dzieje Apostolskie PROROCKIE Księga Izajasza Księga Jeremiasza Lamentacje Jeremiasza Księga Barucha Księga Ezechiela Księga Daniela Księga Ozeasza Księga Joela Księga Amosa Księga Abdiasza Księga Jonasza Księga Micheasza Księga Nahuma Księga Habakuka Księga Sofoniasza Księga Aggeusza Księga Zachariasza Księga Malachiasza TO, CO BĘDZIE 1 List do Tesaloniczan 2 List do Tesaloniczan 1 List do Tymoteusza 2 List do Tymoteusza List do Tytusa List do Filemona List do Hebrajczyków List św. Jakuba 1 List św. Piotra 2 List św. Piotra 1 List św. Jana 2 List św. Jana 3 List św. Jana List św. Judy PRZYSZŁOŚĆ KOŚCIOŁA Apokalipsa św. Jana MĄDROŚCIOWE MĄDROŚĆ KOŚCIOŁA Księga Hioba Księga Psalmów Księga Przysłów Księga Koheleta Pieśń nad pieśniami Księga Mądrości Mądrość Syracha TO, CO JEST List do Rzymian 1 List do Koryntian 2 List do Koryntian List do Galatów List do Efezjan List do Filipian List do Kolosan 12 13
Ostatnia księga ST w NT Pierwsza księga NT jako reinterpretacja ST ור ש י ה וה י ך ר ד ו נ פ ר ב ד מ ב א ר וק ל ו ק וני ה לא ל ה ל ס מ ה ב ר ע ב ἰδοὺ ἐγὼ ἐξαποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου καὶ ἐπιβλέψεται ὁδὸν πρὸ προσώπου μου φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν κυρίου εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους τοῦ θεοῦ ἡμῶν Ιδού, ἐγὼ ἀποστέλλω τὸν ἄγγελόν μου πρὸ προσώπου σου, ὃς κατασκευάσει τὴν ὁδόν σου ἔμπροσθέν σου. φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὸν κυρίου εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίβους αὐτοῦ Iz 40,9-10 TM Mal 3,1 / Iz 40,9-10 LXX Mk 1,2-3 Głos, który woła: Na pustyni przygotujcie drogę PANA! Budujcie na stepie prosty trakt dla naszego Boga! Oto ja wysyłam posłańca mojego I obejrzy (= przygotuje) drogę Przed obliczem moim Głos wołający / wołającego na pustyni Prostujcie drogę Pana Proste czyńcie ścieżki Boga naszego Oto ja wysyłam posłańca mojego Przed obliczem twoim Który przygotuje twoją drogę przed tobą. Głos wołający / wołającego na pustyni Prostujcie drogę Pana Proste czyńcie ścieżki jego Struktura prologu Ewangelii Mateusza (Mt 1-4) Pięcioksiąg Ewangelia wg św. Mateusza Genealogia ludzkości Oto rodowód potomków Adama (Rdz 5,1). Wizyta Baalama i jego dwóch towarzyszy Wtedy Balaam wygłosił swoje pouczenie, mówiąc: Z Aramu sprowadził mnie Balak, ze wschodnich wzgórz (Lb 23,7). On zaś w towarzystwie dwóch sług jechał na swojej oślicy (Lb 22,22). Widzę go, lecz jeszcze nie teraz, dostrzegam go, ale nie z bliska: wschodzi Gwiazda z Jakuba, a z Izraela podnosi się berło (Lb 24,17). Zaleje cię mnogość wielbłądów dromadery z Madianu i z Efy. Wszyscy oni przybędą ze Saby, zaofiarują złoto i kadzidło, nucąc radośnie hymny na cześć Pana (Iz 60,6). Jego wyjazd rozpalił gniew Pana i anioł Pana stanął na drodze przeciw niemu, by go zatrzymać (Lb 22,22). Wtedy podniósł się Balaam i odszedł do swojej ojczyzny, również i Balak odszedł swoją drogą (Lb 24,25). Ucieczka z Egiptu Także faraon usłyszał o tej sprawie i usiłował stracić Mojżesza. Uciekł więc Mojżesz przed faraonem i udał się do kraju Madian [tzn. uciekł z Egiptu], i zatrzymał się tam przy studni (Wj 2,15). Genealogia Jezusa Rodowód Jezusa Chrystusa (Mt 1,1). Wizyta trzech mędrców Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy (Mt 2,1). Gdy ujrzeli gwiazdę, bardzo się uradowali. Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego (Mt 2,10-11a). Upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę (Mt 2,11b-12). A otrzymawszy we śnie nakaz, żeby nie wracali do Heroda, inną drogą udali się do swojej ojczyzny (Mt 2,12). Ucieczka do Egiptu Gdy oni odjechali, oto anioł Pański ukazał się Józefowi we śnie i rzekł: Wstań, weź Dziecię i Jego Matkę i uchodź do Egiptu; pozostań tam, aż ci powiem; bo Herod będzie szukał Dziecięcia, aby Je zgładzić (Mt 2,13). 14 15
Rzeź niemowląt Wtedy Herod widząc, że go Mędrcy zawiedli, wpadł w straszny gniew. Posłał oprawców do Betlejem i całej okolicy i kazał pozabijać wszystkich chłopców w wieku do lat dwóch, stosownie do czasu, o którym się dowiedział od Mędrców (Wj 2,16). Powrót Mojżesza z wygnania (do Egiptu) Po długim czasie umarł król egipski; Izraelici narzekali na swoją ciężką pracę i jęczeli, a narzekanie na ciężką pracę dochodziło do Boga (Wj 2,23). Pan powiedział do Mojżesza w Madian: Wracajże do Egiptu, gdyż umarli wszyscy ci, którzy czyhali na twe życie (Wj 4,19). Wszak Ty wybrałeś sobie ich ze wszystkich ludów świata na dziedzictwo, jak powiedziałeś, o Panie Boże, przez Twego sługę, Mojżesza, kiedy wyprowadziłeś naszych przodków z Egiptu (1Krl 8,53). Czterdziestodniowy post Mojżesza I był tam Mojżesz u Pana czterdzieści dni i czterdzieści nocy, i nie jadł chleba, i nie pił wody... I napisał na tablicach słowa przymierza Dziesięć Słów. Gdy Mojżesz zstępował z góry Synaj z dwiema tablicami Świadectwa w ręku, nie wiedział, że skóra na jego twarzy promieniała na skutek rozmowy z Panem (Wj 34,28-29). Rzeź niemowląt Faraon wydał wtedy całemu narodowi rozkaz: Wszystkich nowo narodzonych chłopców Hebrajczyków należy wyrzucić do rzeki, a dziewczynki pozostawić przy życiu (Mt 1,22). Powrót Jezusa z wygnania (z Egiptu) A gdy Herod umarł, oto Józefowi w Egipcie ukazał się anioł Pański we śnie, i rzekł: «Wstań, weź Dziecię i Jego Matkę i idź do ziemi Izraela, bo już umarli ci, którzy czyhali na życie Dziecięcia» (Mt 2,19-20). Tak miało się spełnić słowo, które Pan powiedział przez Proroka: Z Egiptu wezwałem Syna mego (Mt 2,15). Czterdziestodniowy post Jezusa A gdy przepościł czterdzieści dni i czterdzieści nocy, odczuł w końcu głód (4,2). Wtedy otworzył swoje usta i nauczał ich tymi słowami... (Mt 5,2). Podsumowanie BIBLIA HEBRAJSKA (24 księgi) PROTESTANCI (39 ksiąg) KATOLICY (46 ksiąg) PRAWOSŁAWNI (51 ksiąg) Bereszit Księga Rodzaju Księga Rodzaju Księga Rodzaju Welle szemot Księga Wyjścia Księga Wyjścia Księga Wyjścia Wajjikra Księga Kapłańska Księga Kapłańska Księga Kapłańska Wajedabber Księga Liczb Księga Liczb Księga Liczb Elle Haddewarim Księga Powtórzonego Księga Powtórzonego Prawa Prawa Księga Powtórzonego Prawa Jehoszua Księga Jozuego Księga Jozuego Księga Jozuego Szoftim Księga Sędziów Księga Sędziów Księga Sędziów Rut Księga Rut Księga Rut Księga Rut Szemuel 1 Księga Samuela 1 Księga Samuela (1 Królewska) 1 Księga Samuela (1 Królewska) 2 Księga Samuela 2 Księga Samuela (2 Królewska) 2 Księga Samuela (2 Królewska) Melachim 1 Księga Królewska 1 Księga Królewska 1 Księga Królewska (3 Księga (3 Księga Królewska) Królewska) 2 Księga Królewska 2 Księga Królewska 2 Księga Królewska (4 Księga (4 Księga Królewska) Królewska) Diwrei ha-jamim 1 Księga Kronik 1 Księga Kronik 1 Księga Kronik 2 Księga Kronik 2 Księga Kronik 2 Księga Kronik 3 Księga Ezdrasza Ezra wunechemia Księga Ezdrasza Księga Ezdrasza Księga Ezdrasza Ezra wunechemia Księga Nehemiasza Księga Nehemiasza Księga Nehemiasza Księga Tobiasza Księga Tobiasza Księga Judyty Księga Judyty Esther Księga Estery Księga Estery Księga Estery 1 Księga Machabejska 1 Księga Machabejska 2 Księga Machabejska 2 Księga Machabejska 3 Księga Machabejska 4 Księga Machabejska Ijow Księga Hioba Księga Hioba Księga Hioba Tehilim Księga Psalmów Księga Psalmów Księga Psalmów Modlitwa Manassesa Miszlei Księga Przysłów Księga Przysłów Księga Przysłów Kohelet Księga Koheleta Księga Koheleta Księga Koheleta Szir Haszirim Pieśń nad pieśniami Pieśń nad pieśniami Pieśń nad pieśniami 16 17
BIBLIA HEBRAJSKA (24 księgi) Jeszajahu Jiremijahu Eika Jichzekel Daniel 18 PROTESTANCI (39 ksiąg) Księga Izajasza Księga Jeremiasza Lamentacje Jeremiasza Księga Ezechiela Księga Daniela Księga Ozeasza Księga Joela Księga Amosa Księga Abdiasza Księga Jonasza Księga Micheasza Księga Nahuma Księga Habakuka Księga Sofoniasza Księga Aggeusza Księga Zachariasza Księga Malachiasza KATOLICY (46 ksiąg) Księga Mądrości PRAWOSŁAWNI (51 ksiąg) Księga Mądrości Mądrość Syracha Księga Izajasza Księga Jeremiasza Mądrość Syracha Księga Izajasza Księga Jeremiasza Lamentacje Jeremiasza Lamentacje Jeremiasza Księga Barucha Księga Barucha Księga Ezechiela Księga Daniela Księga Ozeasza Księga Joela Księga Amosa Księga Abdiasza Księga Jonasza Księga Micheasza Księga Nahuma Księga Habakuka Księga Sofoniasza Księga Aggeusza Księga Zachariasza Księga Malachiasza List Jeremiasza Księga Ezechiela Księga Daniela Księga Ozeasza Księga Joela Księga Amosa Księga Abdiasza Księga Jonasza Księga Micheasza Księga Nahuma Księga Habakuka Księga Sofoniasza Księga Aggeusza Księga Zachariasza Księga Malachiasza 19