Bożena Smagowska 1, Dariusz Pleban 2 Centralny Instytut Ochrony Pracy-Państwowy Instytut Badawczy Hałas na stanowisku pracy kierowcy transportu drogowego 3 Hałas określany jest jako każdy niepożądany i nieprzyjemny dźwięk, który może być dokuczliwy, uciążliwy lub szkodliwy dla zdrowia lub może zwiększać ryzyko wypadku przy pracy. Ze względu na zakres częstotliwości, można go podzielić na: hałas o częstotliwościach słyszalnych (20 20000 Hz), hałas infradźwiękowy (2 20 Hz) i hałas ultradźwiękowy (10 khz 40 khz). Dane statystyczne dotyczące najczęstszych przyczyn chorób zawodowych, publikowane przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi stanowią, że hałas wśród czynników szkodliwych zajmuje jedno z wiodących miejsc na liście przyczyn chorób zawodowych. Z kolei na podstawie wyników badań europejskich dotyczących warunków pracy można stwierdzić się, że transport jest jednym z najbardziej niebezpiecznych sektorów [6]. W Polsce wg danych opublikowanych przez GUS sektor transportu znajduje się na 3 miejscu pod względem liczby śmiertelnych wypadków przy pracy (15%) [20]. Najliczniejszą grupę poszkodowanych w wypadkach przy pracy ze skutkiem śmiertelnym stanowią kierowcy pojazdów (13,5% w 2009r.) [3]. Przegląd literatury Charakter pracy na stanowisku kierowcy transportu drogowego zależy od rodzaju pojazdu: inna jest praca kierowcy ciężarówki, inna pojazdu transportu miejskiego autobusu lub tramwaju, a inna pojazdu uprzywilejowanego [2,13]. Zawód ten wiąże się z presją czasu i dużym zmęczeniem [12]. Bezpieczne i sprawne kierowanie pojazdem zależy nie tylko od wiedzy, umiejętności, postawy prowadzącego pojazd, ale przede wszystkim od jego sprawności psychofizycznej [9,24]. Kierowca powinien cechować się: szybkim refleksem, spostrzegawczością, zdolnościami do koncentracji i podzielności uwagi, odpornością na monotonię i wytrzymałością na długotrwały wysiłek. Inne pomocne cechy to: dobra orientacja w terenie, dobra pamięć, wyobraźnia przestrzenna i umiejętności techniczne. Praca w tym zawodzie wymaga też wysokiej odporności emocjonalnej zarówno podczas jazdy jak i w kontaktach z innymi ludźmi [1]. Ponadto ogólnie wiadomo, że wraz z wiekiem człowieka obniża się sprawność wielu zmysłów zwłaszcza wzroku i słuchu. Dlatego przeciwwskazaniem bezwzględnym do wykonywania tego zawodu jest brak widzenia obuocznego, niedosłyszenie, dysfunkcja kończyn górnych i dolnych oraz choroba psychiczna, cukrzyca i padaczka [11,22]. Ocena poziomu cech i sprawności zapewniających bezpieczeństwo prowadzenia pojazdów stanowi istotne zagadnienie w doborze osób do zawodu kierowcy i w badaniach profilaktycznych tej grupy zawodowej [10, 25]. Wyniki wielu badań wskazują, że na sprawność psychofizyczną kierowców wpływa wiele czynników tj. cechy osobowościowe, wiek, warunki w ruchu drogowym (m.in. pogoda, korki) jak również czynniki fizyczne występujące na stanowisku pracy kierowcy m.in. hałas i drgania mechaniczne [4,8]. Źródła tych ostatnich czynników przede wszystkim zależą od typu i stanu technicznego kierowanego pojazdu. Dominującymi źródłami hałasu w pojazdach są układy: napędowy, przeniesienia napędu, ssący, chłodzenia, rozrządu i zasilania paliwa oraz hałas wydechu i podczas hamowania. Poza wewnętrznymi źródłami hałasu w pojeździe można wymienić hałas powstający na skutek rezonansu elementów nadwozia, tarcia opon o nawierzchnię, przepływ powietrza wokół pojazdu (kabiny) oraz hałas zewnętrzny od innych środków transportu. W niektórych przypadkach (np. pojazdy transportu miejskiego) należy uwzględnić hałas rozmów tzw. babblenoise, a w pojazdach uprzywilejowanych stosowane sygnały akustyczne. Hałas emitowany przez silniki zależy od: rodzaju silnika (naj- 1 Starszy specjalista badawczo-techniczny, Zakład Zagrożeń Wibroakustycznych, Centralny Instytut Ochrony Pracy- Państwowy Instytut Badawczy 2 dr hab. inż., prof. nadzw., Centralny Instytut Ochrony Pracy-Państwowy Instytut Badawczy 3 Artykuł recenzowany 1391
cichsze są silniki hybrydowe) rodzaju stosowanego chłodzenia (chłodzone cieczą cichsze od chłodzonych powietrzem) oraz prędkości (dwukrotny wzrost prędkości powoduje wzrost hałasu o 3-8 db). Zły stan nawierzchni może być przyczyną wzrostu poziomu hałasu na stanowisku pracy kierowcy o 10 db. Natomiast rodzaj ogumienia i ciśnienie w nim, inne niż podane przez producenta, wpływa na przyczepność do nawierzchni i opór toczenia a tym samym na emitowany hałas. Hałas w zależności od natężenia i czasu ekspozycji może powodować skutki szkodliwe (czasowe lub trwałe przesunięcie progu słyszenia) [16, 17,21] lub uciążliwe (stany nadmiernego zmęczenia, dyskomfortu, senności) [4, 17]. Również rodzaj składowych częstotliwościowych występujących w widmie hałasu ma wpływ na rodzaj i skutki oddziaływania na organizm człowieka [4,18, 23].Hałas infradźwiękowy zawierający w widmie składowe niskoczęstotliwościowe stanowi istotną uciążliwość w środowisku pracy kierowców, może mieć wpływ na obniżenie sprawności psychofizycznej kierowców, powodować rozproszenie uwagi, wywoływać zmęczenie, senność i mikrodrzemki, a więc może być przyczyna wypadków drogowych [14]. Ze względu na to, że badania homologacyjne typu pojazdów zawierają jedynie pomiar hałasu zewnętrznego pojazdów w CIOP-PIB od wielu lat realizuje się badania mające na celu ocenę narażenia kierowców na hałas, w tym hałas infradźwiękowy. Zastosowane metody badawcze Pomiary hałasu i hałasu infradźwiękowego na stanowiskach pracy przeprowadza się zgodnie z wymaganiami zawartymi w normach PN-N-01307: 1994, PN-N-01338: 2010 i PN-EN ISO 9612: 2011 [15,17,18]. Zgodnie z ich ustaleniami wyznacza się wielkości charakteryzujące hałas i porównuje z wartościami dopuszczalnymi. W badaniach hałasu na stanowiskach pracy kierowcy transportu drogowego zastosowano następujące metody badań: pomiary dozymetryczne, pomiary z podziałem na czynności oraz badania ankietowe. Pomiary dozymetryczne polegają na wyznaczeniu dziennej ekspozycji na hałas kierowców na podstawie wartości wielkości charakteryzującej hałas uzyskanej w czasie całej zmiany roboczej za pomocą dozymetru. Wielkością mierzoną bezpośrednio jest poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8 godzin, maksymalny poziom dźwięku A, L Amax i szczytowy poziom dźwięku C, L Cpeak. Pomiary wg czynności wymagają określenia poszczególnych czynności, wykonywanych przez pracownika podczas typowego dnia pracy oraz wyznaczenia spośród nich tych czynności, podczas których pracownik jest eksponowany na hałas i podczas których powinny być wykonywane pomiary. Ponadto należy wyznaczyć czasy dziennej ekspozycji na hałas przy każdej wyznaczonej czynności, a następnie przeprowadzić pomiary wartości wielkości charakteryzującej hałas dla każdej wyznaczonej czynności z ekspozycją na hałas oraz wyznaczyć ekspozycję całkowitą na hałas. Podczas pomiarów warunki pracy silnika pojazdu były zgodne z wymaganiami producenta a zastosowane opony były odpowiednie do warunków w jakich pojazd był eksploatowany, otwory okienne oraz dachowe były zamknięte natomiast układy wentylacji i ogrzewania były wyłączone. Wartości dopuszczalne ze względu na ochronę słuchu w środowisku pracy określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 6 czerwca 2014 r. [21]. Wartościte zamieszczone poniżej w tabeli 1 odnoszą się do ogółu pracowników z wyłączeniem kobiet ciężarnych i osób młodocianych. Z kolei wartości dopuszczalne określone ze względu na uciążliwość hałasu infradźwiękowego zamieszone są w normie PN-N-01338: 2010 [18] i zawiera je tabela 2. 1392
Tab. 1. Wartości dopuszczalne wielkości charakteryzujących hałas w środowisku pracy dla ogółu zatrudnionych ze względu na ochronę zdrowia Źródło: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 6 czerwca 2014 r[2] Wielkości charakteryzujące hałas Dopuszczalna wartość hałasu Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy (L EX,8h ) lub tygodnia pracy (L EX,w ) [db] Maksymalny poziom dźwięku A, L Amax [db] 115 Szczytowy poziom dźwięku C, L Cpeak [db] 135 85 Tab. 2. Dopuszczalne wartości poziomu ciśnienia akustycznego hałasu infradźwiękowego na stanowiskach pracy ze względu na uciążliwość Źródło:PN-N-01338: 2010 [18] Wielkości charakteryzujące hałas Równoważny poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościowa G, odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy (L G,8h ) lub tygodnia pracy (L G,w ) [db] Dopuszczalna wartość hałasu Ogół zatrudnionych Prace wymagające koncentracji Kobiety ciężarne i młodociani 102 86 86 Wyniki badań na wybranych stanowiskach pracy kierowcy transportu drogowego Pomiary hałasu metodą dozymetryczną (wykorzystując dozymetr hałasu Brüel&Kjær 4436) przeprowadzono na stanowiskach pracy kierowców trzech typów autobusów transportu miejskiego w warunkach rzeczywistych, w trakcie normalnej pracy kierowców podczas przewozu pasażerów [7]. Ekspozycję na hałas określano w co najmniej dwóch egzemplarzach każdego typu pojazdu w warunkach jazdy dziennej obejmującej godziny szczytu oraz w warunkach jazdy nocnej. Na postawie wyników wielkości charakteryzującej hałas stwierdza się, że [7]: poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8 godzin na stanowiskach pracy kierowców w autobusach wynosi od 67,3 db do 69,3 db, maksymalny poziom dźwięku A zawiera się w granicach od 86,9 db do 91,3 db, szczytowy poziom dźwięku C zmienia się od 121,4 db do 126,2 db Pomiary hałasu wg czynności przeprowadzono w 13 pojazdach [8]. Do badań wybrano różne rodzaje środków transportu drogowego z wyłączeniem pojazdów uprzywilejowanych ze względu na inny charakter ich użytkowania (np. pojazdy policyjne i wojskowe, wozy strażackie czy ambulansy). Wszystkie badane pojazdy poruszały się z ładunkiem a w przypadku autobusów i mikrobusa z pasażerami, po suchej nawierzchni asfaltowej. Do pomiarów hałasu wg czynności zastosowano cyfrowy magnetofon pomiarowy, miernik poziomu dźwięku typ SVAN 945A (wyposażony w filtry korekcyjne A i G) oraz mikrofon 40 AN. Wyznaczone wartości poziomów dziennych ekspozycji na hałas na stanowiskach pracy kierow- 1393
ców dla różnych rodzajów pojazdów wynosiły od 70,4 db do 87,5 db [8]. Przekroczenie wartości dopuszczalnej hałasu wystąpiło w samochodzie ciężarowym skrzyniowym - wartość dziennej ekspozycji na hałas wynosiła 87,5 db i przekroczyła wartość dopuszczalną 85 db. Najniższy poziom hałasu zanotowano w samochodzie typu van 70,4 db. Zbliżone wartości poziomów dziennych ekspozycji na hałas zanotowano dla podobnych grup pojazdów: mikrobusa, oraz małego samochodu dostawczego. Ponadto podobne wartości zanotowano dla autobusów i samochodów ciężarowych typu TIR. Mimo, że narażenie na hałas w 11 pojazdach okazało się małe, należy uwzględnić fakt, że zastosowanie przy jego ocenie korekcji charakterystyką A, może maskować niskoczęstotliwościowy charakter sygnałów ciśnienia akustycznego, sprawiający, że ten rodzaj hałasu jest szczególnie uciążliwy. W związku z tym kolejne pomiary hałasu przeprowadzono uwzględniając jego niskoczęstotliwościowy charakter [4, 5]. Pomiary te przeprowadzono w 24 pojazdach produkcji krajowej i zagranicznej: 12 autobusów (8 miejskich, 2 międzymiastowe oraz 2 turystyczne) oraz 12 samochodów ciężarowych różnego rodzaju (m.in. ciągniki siodłowe, furgony, wywrotki). Zmierzone poziomy ciśnienia akustycznego skorygowane charakterystyką częstotliwościową G wahały się w granicach 102-112 db dla autobusów i 97-115 db dla samochodów ciężarowych (w zależności od rodzaju pojazdu i prędkości jazdy) i przekraczały dopuszczalną wartość hałasu określoną jako kryterium uciążliwości, wynoszącą 102 db. Natomiast wartości równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego (skorygowanego charakterystyką częstotliwościową A) na tych samych stanowiskach pracy wahały się w zakresie od 60 do 76 db. Wyniki te świadczą o dominującym charakterze hałasu infradźwiękowego na stanowiskach pracy kierowców. Wyznaczone wartości poziomu ekspozycji na hałas L EX,8h na stanowiskach pracy kierowców autobusów wahały się od 66 do 70 db. Najwyższe wartości równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową G występowały w samochodach typu furgon i autobusach miejskich. Wartości te jak również wartości równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego skorygowanego charakterystyką częstotliwościową A wzrastały wraz ze wzrostem prędkości jazdy. W celu subiektywnej oceny hałasu występującego na stanowiskach pracy kierowców autobusów miejskich przeprowadzono badania ankietowe [4]. Badaniami tymi objęto 248 kierowców dobranych losowo z czego 116 kierowców starszych typów autobusów oraz 132 kierowców nowszych typów autobusów. Około 75% ankietowanych kierowców oceniła, ze hałas występujący na ich stanowisku pracy jest uciążliwy przez cały czas lub prawie przez cały czas pracy. Ponadto 97% badanych kierowców oceniła, że występujący hałas jest uciążliwy przynajmniej przez około połowę czasu pracy, zaś 65% respondentów uważa, że hałas występujący na ich stanowisku pracy utrudnia im pracę, irytuje i denerwuje (ok.42%) oraz utrudnia porozumiewanie się (ok.40%). W zakresie dolegliwości ok. 58% badanych kierowców łączy subiektywnie zmęczenie z ekspozycją na hałas. Powyżej połowy (52%) badanych kierowców oceniając uciążliwość występującego hałasu przypisało co najmniej 50 pkt w 100-punktowej skali uciążliwości. Przedstawienie analiz Badania dozymetryczne zostały przeprowadzone na stosunkowo małej próbie, zatem ich wyniki nie mogą być uważane za w pełni reprezentatywne dla wszystkich typów pojazdów. Na podstawie wyżej omówionych wyników pomiarów hałasu metodą dozymetryczną stwierdza się, że żadna z wielkości charakteryzujących hałas na stanowiskach pracy w badanych pojazdach nie przekracza wartości dopuszczalnych ustalonych dla tych wielkości ze względu na ochronę słuchu. Na podstawie pomiarów hałasu przeprowadzonych w autobusach miejskich różnymi metodami: dozymetryczną i wg czynności uzyskano porównywalne wartości równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego. Na podstawie wyników pomiaru hałasu metodą wg czynności przekroczenie wartości dopuszczalnej hałasu wystąpiło dla jednego rodzaju pojazdu (w samochodzie ciężarowym skrzyniowym). Na pozostałych stanowiskach pracy, uwzględniając specyfikę pracy kierowcy (w tym koncentrację uwagi) można stwierdzić, że przekroczone są wartości dopuszczalne ze względu na możliwość realizacji podstawowych zadań, co znalazło potwierdzenie w ocenie subiektywnej kierowców przeprowadzonej na podstawie ankiet. Wyniki badań ankietowych dotyczących uciążliwości hałasu występującego na stanowiskach pracy kierowców autobusów miejskich wykazały, że: 1394
o 97% badanych kierowców oceniła, że występujący na stanowisku pracy hałas jest uciążliwy przynajmniej przez połowę czasu pracy, o kierowcy słyszą hałas i odczuwają dyskomfort z powodu jego występowania, o ankietowani uważają, że występujący hałas na stanowisku pracy utrudnia im pracę, irytuje ich i denerwuje oraz powoduje zmęczenie. Wnioski Wyniki przeprowadzonych badań we wnętrzu środków transportu drogowego potwierdzają występowanie istotnych składowych hałasu (o poziomach ok. 100 db) w zakresie niskich częstotliwości (12,4 20 Hz). Przy ocenie narażenia na hałas na stanowiskach pracy kierowców należy uwzględnić hałas w zakresie częstotliwości słyszalnych i infradźwiękowych. Kierujący pojazdami (w tym komunikacji miejskiej) są odpowiedzialni za zdrowie i życie nie tylko innych uczestników ruchu drogowego ale również za pasażerów, wydaje się uzasadnione aby warunki akustyczne tej grupy pracowników rozważać nie tylko pod względem zachowania zdrowia ale również zapewnienia tym pracownikom komfortu. Istnieje konieczność prowadzenia badań w zakresie narażenia kierowców na hałas infradźwiękowy w środowisku pracy i opracowania metod profilaktyki. W związku z tym obecnie w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy-Państwowym Instytucie Badawczym realizowany jest projekt dotyczący badania łącznego oddziaływania hałasu infradźwiękowego oraz drgań mechanicznych na zdolności psychofizyczne kierowców pojazdów. Streszczenie Informacje podstawowe. Hałas w zależności od natężenia i czasu ekspozycji może powodować skutki szkodliwe (czasowe lub trwałe przesunięcie progu słyszenia) lub uciążliwe (stany nadmiernego zmęczenia, dyskomfortu, senności). W przypadku stanowiska pracy kierowcy może mieć wpływ na obniżenie sprawności psychofizycznej kierowców i może zwiększać ryzyko wypadku przy pracy. Wskazanie metod. W artykule przedstawiono wyniki badań hałasu na stanowiskach pracy kierowcy w różnych rodzajach pojazdów drogowych. Badania te przeprowadzono za pomocą metody dozymetrycznej, wg czynności oraz ankietowej. Wyniki i wnioski. Na podstawie badań hałasu na stanowiskach pracy kierowców przeprowadzonych w autobusach miejskich różnymi metodami: dozymetryczną i wg czynności uzyskano porównywalne wartości równoważnego poziomu ciśnienia akustycznego. Jak wynika z pomiarów hałasu w zakresie częstotliwości infradźwiękowych stwierdzono znaczny udział składowych o poziomach określających uciążliwość hałasu w tym zakresie częstotliwości. Wyniki badań ankietowych, które przeprowadzono na grupie ok. 250 osób, potwierdziły uciążliwość hałasu na stanowiskach pracy kierowców autobusów miejskich. W ocenie hałasu na stanowiskach pracy kierowców transportu drogowego konieczne jest uwzględnienie hałasu infradźwiękowego oraz oceny warunków akustycznych nie tylko pod względem zachowania zdrowia kierujących pojazdami ale również komfortu wykonywania zadań. Słowa kluczowe: hałas, stanowisko, kierowca, transport drogowy Noise at driver workstation of road transport Abstract Basic information. The noise depending on the intensity and exposure time may cause harmful effects (temporary or permanent hearing threshold shift) or bothersome (excessive fatigue, discomfort, lethargy). In the case of the driver's work the noise can have an impact on reducing the psychophysical efficiency and may increase the risk of an accident at work. An indication of the methods. The article presents results of a study of noise in the workplace in different types of drivers of road vehicles. These studies were carried out using the dosimetric method, taskbased measurement and the questionnaire survey. 1395
Results and conclusions. Comparable values of equivalent sound pressure levels at the urban bus drivers workplaces were obtained by using different methods: dosimetric and task based measurements. Results of noise measurements in the infrasonic frequency range showed a significant share of the components determining the levels of noise nuisance in this frequency range. Results of the questionnaire surveys, which were carried out on the group. up to 250 people, confirmed the nuisance of noise in the workplace bus drivers. In the assessment of the noise in the workplaces of the road transport drivers it is necessary to take into account both the infrasonic noise and the evaluation of acoustic conditions not only in terms of maintaining healthy but also the comfort of job execution. Key words: noise, workstation, driver, road transport LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1]. Bąk J. Bąk-Gajda D.; Psychologiczne czynniki bezpieczeństwa ruchu drogowego, Eksploatacja i Niezawodność 3/2008, s. 22-29. [2]. Cybulski M., Strzelecki W., Grzymisławska Cybulska M., Głowacka M.D., Mojs E.; Determinanty osobowościowe z drogowe zachowania ryzykowne w pracy kierowców pojazdów uprzywilejowanych transportu medycznego w województwie wielkopolskim, Medycyna Pracy65(4)/2014,s. 485-496. [3]. http://www.pip.gov.pl/html/pl/sprawozd/09/spraw_09_htm [4]. Kaczmarska A. Badania i ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem kierowców środków transportu drogowego na hałas infradźwiękowy. Zadanie 05.5 II etapu programu wieloletniego Dostosowanie warunków pracy w Polsce do standardów UE, Warszawa, CIOP-PIB, 2007 [praca niepublikowana]. [5]. Kaczmarska-Kozłowska A., Mikulski W., Pleban D., Kozłowski E., Radosz J.; Zagrożenie hałasem niskoczęstotliwościowym kierowców środków transportu drogowego, 2010,www.zus.pl/files/dpir/20110405_Zagrożenie_halasem_niskoczestotliwosciowym.pdf. [6]. Komunikat Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów. Podniesienie wydajności i jakości pracy: wspólnotowa strategia na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2007-2012. Bruksela 21.02.2007. [7]. Koton J., Majewski A.; Drgania i hałas na stanowiskach pracy w środkach komunikacji miejskiej badania dozymetryczne,bezpieczeństwo Pracy 7-8/2004, s. 12-15. [8]. Kowalski P. Badanie metodą energetyczną równoczesnego działania drgań i hałasu na kierowców środków transportu drogowego. Zadanie 1.A.01 II etapu programu wieloletniego Dostosowanie warunków pracy w Polsce do standardów UE, Warszawa, CIOP-PIB, 2007 [praca niepublikowana]. [9]. Łuczak A., Tarnowski A.; Artefakty w opartych na metodach kwestionariuszowych badaniach psychologicznych kierowców, Medycyna Pracy 65(3)/2014, s. 373-385. [10]. Łuczak A., Tarnowski A.; Dobór zawodowy kierowców selekcja pozytywna czy negatywna, Bezpieczeństwo Pracy 4/2011, s. 9-11. [11]. Marcinkiewicz A., Szosland D.; Nowe zasady orzecznictwa lekarskiego w zakresie oceny predyspozycji zdrowotnych do kierowania pojazdami u osoby chorej na cukrzycę; Medycyna Pracy62(5)/2011, s. 537-542. [12]. Makowiec-Dąbrowska T., Bortkiewicz A., Siedlecka J., Gadzicka E.; Wpływ zmęczenia na zdolność prowadzenia pojazdów, Medycyna Pracy62(3)/2011, s. 281-290. 1396
[13]. Orlak K.; Zagrożenia psychospołeczne na stanowisku kierowcy autobusu - ocena ryzyka zawodowego, Praca i zdrowie 5/2008, s. 48-51. [14]. Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Augustyńska D., Kaczmarska A.; Hałas infradźwiękowy. Procedura pomiarowa. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego, Wydawnictwo Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy Zeszyt2(28)/2001, Rok XVII, s. 5-53. [15]. PN-EN ISO 9612: 2011 Akustyka -- Wyznaczanie zawodowej ekspozycji na hałas -- Metoda techniczna. [16]. PN-ISO 1999: 2000 Akustyka. Wyznaczanie ekspozycji zawodowej na hałas i szacowanie uszkodzenia słuchu wywołanego hałasem. [17]. PN-N-01307: 1994 Hałas. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy. Wymagania dotyczące pomiarów. [18]. PN-N-01338: 2010 Akustyka -- Pomiar i ocena hałasu infradźwiękowego na stanowiskach pracy. [19]. Przeklasa R, Reron E., Wiatr M.; Składzień J. Rola audiometrii wysokich częstotliwości w ocenie ubytku słuchu u osób narażonych na działanie hałasu przemysłowego, Otolaryngologia7(4)/2008, s. 202-206. [20]. Rocznik statystyczny rzeczpospolitej polskiej 2009. Główny Urząd Statystyczny. [21]. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dz. U. poz. 817. [22]. Sińczuk-Walczak H.; Uwagi do postępowania diagnostyczno-orzeczniczego w padaczce przy kwalifikowaniu do prowadzenia pojazdów silnikowych w świetle piśmiennictwa i obserwacji własnych, Medycyna Pracy62(4)/2011, s. 395-402. [23]. Smagowska B., Mikulski W.; Badania laboratoryjne wpływu hałasu ultradźwiękowego na funkcje poznawcze i sprawność psychomotoryczną człowieka, Bezpieczeństwo Pracy 5/2012, s. 24-26. [24]. Tymoszczuk D., Wittczak T., Walusiak-Skorupa J., Pałczyński C.; Alergia zawodowa wśród pracowników transportu - niedoceniane zagrożenie, Medycyna Pracy62(6)/2011, s. 633-641. [25]. Wągrowska-Koski E., Rybacki M.; Wskazówki do przeprowadzania badań profilaktycznych kierowców, Medycyna Pracy59(1)/2008, s. 39-47 1397
1398