SUPRAŚL ŚLADY PAMIĘCI ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH

SUPRAŚL ŚLADY PAMIĘCI ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH Z niczyjego rozkazu Bezdomni i Podziemni, jak w bajce szli widmowi. Z niczyjego rozkazu, z własnego wyboru. Już tylko na te próby męstwa i honoru. Już tylko, by tych prochów nie oddać wrogowi. Marian Hemar O wielkim bojowniku Walka o Ich pamięć i cześć wg Instytutu Pamięci Narodowej Wiele upłynęło czasu, nim 4 lutego 2011 roku Sejm uchwalił ustawę o ustanowieniu dnia 1 marca Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Środowiska kombatanckie, liczne organizacje patriotyczne, stowarzyszenia naukowe, przyjaciele i rodziny tych, którzy polegli w boju, zostali zamordowani w komunistycznych więzieniach lub odeszli już na wieczną wartę, od lat pukali do wielu drzwi z żądaniami, by wolna Polska oddała wreszcie hołd swym najlepszym Synom. Przez lata odpowiedzią była cisza. Nadzieje zaczęły się spełniać pod koniec pierwszej dekady XXI wieku. Apele środowisk kombatanckich zaczęły zyskiwać coraz większe poparcie. Janusz Kurtyka, prezes Instytutu Pamięci Narodowej od końca 2005 r., nadał tym staraniom silny impuls i 1

przyspieszenie. Między innymi 19 listopada 2008 r. podczas spotkania w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, z udziałem wiceprezydenta Opola Arkadiusza Karbowiaka i pełnomocnika wojewody opolskiego ds. kombatantów i osób represjonowanych Bogdana Bocheńskiego, postanowiono zorganizować w Opolu 1 marca 2009 r. Dzień Żołnierza Antykomunistycznego. W liście do prezydenta Opola, Ryszarda Zembaczyńskiego, prezes IPN, Janusz Kurtyka, napisał: Uroczystość oddania hołdu członkom zbrojnych organizacji niepodległościowych, walczących po II wojnie światowej z organami komunistycznego państwa, powinna wpisać się na stałe do kalendarza uroczystości państwowych. 28 lutego 2009 r. z inicjatywy Janusza Kurtyki i Jerzego Szmida na I Walnym Zgromadzeniu Stowarzyszenia NZS 1980 została podjęta uchwała popierająca inicjatywę Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, by 1 marca ustanowić dniem Żołnierzy Wyklętych. Data 1 marca nie jest przypadkowa. Tego dnia w 1951 r. w mokotowskim więzieniu komuniści strzałem w tył głowy zamordowali przywódców IV Zarządu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Łukasza Cieplińskiego i jego towarzyszy walki. Tworzyli oni ostatnie kierownictwo ostatniej ogólnopolskiej konspiracji kontynuującej od roku 1945 dzieło Armii Krajowej. Zajęcie Polski przez Armię Czerwoną i włączenie połowy jej terytorium do ZSRR sprawiło, że dziesiątki tysięcy żołnierzy nie złożyło broni. Gotowi byli walczyć o odzyskanie niepodległości, wypełnić złożoną przysięgę. Powojenna konspiracja niepodległościowa była, aż do powstania Solidarności, najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej przemocą władzy. W roku największej aktywności zbrojnego podziemia, 1945, działało w nim bezpośrednio 150-200 tysięcy konspiratorów, zgrupowanych w oddziałach o bardzo różnej orientacji. Dwadzieścia tysięcy z nich walczyło w oddziałach partyzanckich. Kolejnych kilkaset tysięcy stanowili ludzie zapewniający partyzantom aprowizację, wywiad, schronienie i łączność. Doliczyć trzeba jeszcze około dwudziestu tysięcy uczniów z podziemnych organizacji młodzieżowych, sprzeciwiających się komunistom. Łącznie stanowi to rzeszę ponad pół miliona ludzi tworzących społeczność Żołnierzy Wyklętych. Ostatni leśny, żołnierz ZWZ-AK, a później WiN - Józef Franczak Laluś - zginął w walce w październiku roku 1963. Na niespełna dwa miesiące przed tragiczną śmiercią w katastrofie smoleńskiej prezes Janusz Kurtyka tak mówił Rzeczpospolitej o motywach swojego i IPN zaangażowania w przywracanie pamięci o żołnierzach antykomunistycznego podziemia: Tradycję niepodległościową uważamy za jeden z najważniejszych elementów tożsamości naszego państwa. Poza tym czyn zbrojny i antykomunistyczna działalność w imię 2

niepodległości po drugiej wojnie światowej funkcjonują w społecznej świadomości w stopniu niedostatecznym i często w sposób zafałszowany, co jest skutkiem konsekwentnej polityki władz PRL. Komuniści robili wszystko, by zohydzić żołnierzy niepodległej Polski oraz ich walkę To oczywiste, że tak jak kultywujemy pamięć o Polskim Państwie Podziemnym, tak powinniśmy również pamiętać o czynie żołnierzy konspiracji antykomunistycznej. Bo to była walka o niepodległość. Zdecydowanego poparcia idei Dnia Pamięci udzielał Prezydent Lech Kaczyński. To ostatecznie on skierował w lutym 2010 r. do Sejmu projekt ustawy w tej sprawie: Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych ma być wyrazem hołdu dla żołnierzy drugiej konspiracji za świadectwo męstwa, niezłomnej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji niepodległościowych, za krew przelaną w obronie Ojczyzny brzmiało uzasadnienie projektu ustawy o tym Dniu. Uchwalenie Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych jest formą uczczenia walki i ofiary bohaterów Ojczyzny, czynu żołnierzy konspiracji antykomunistycznej, a także ich bólu i cierpień, jakich doznawali przez wszystkie lata PRL, i ciszy po 1989 roku 1. W wielu regionach Polski podjęto starania, by ujawnić, udokumentować, upamiętnić żołnierzy podziemia niepodległościowego. Najcenniejsze inicjatywy podejmowano w społecznościach lokalnych małych miast. Wspomnienia uczestników tamtych wydarzeń często pojawiały się na łamach miejscowej prasy lub wydawnictw. Nie zawsze jednak zyskiwały odpowiednie zainteresowanie. Niniejsze opracowanie stanowi próbę odszukania śladów pamięci Żołnierzy Wyklętych w przestrzeni i środowisku małego miasta, jakim jest Supraśl. JAKIE SĄ ŚLADY ŻOŁNIERZY WYKLĘTYCH W SUPRAŚLU? I. WIZUALNE (widoczne w przestrzeni publicznej) A. CMENTARZE, POMNIKI, NAGROBKI - w Supraślu na cmentarzach katolickich parafii Św. Trójcy i NMP Królowej Polski przy ul. Białostockiej 1 Geneza święta pochodzi z Instytutu Pamięci Narodowej: http://ipn.gov.pl/portal/pl/911/15522/wstep.html 3

Ilustracja 1. Nagrobek por. Józefa Borowskiego, ps. Grom. Znajduje się przy głównej alejce na cmentarzu Św. Trójcy w Supraślu. Pomnik po latach został ufundowany przez żołnierzy podwładnych Groma. Fot. M. Tołoczko, 2011 Ilustracja 2. Nagrobek Karola Soroki żołnierza AK ps. Sokół w grobowcu rodzinnym na cmentarzu parafii Św. Trójcy w Supraślu. Fot. M. Tołoczko, 2011 4

Ilustracja 3. Nagrobek Leonarda Dobrowolskiego ppor. AK ps. Jurek w grobowcu rodzinnym na cmentarzu parafii NMP Królowej Polski w Supraślu. Fot. M. Tołoczko, 2011 B. TABLICA PAMIĄTKOWA W KOŚCIELE ŚW. TRÓJCY - Epitafium mieszkańców Supraśla, poległych i pomordowanych w latach 1939 1947. Wśród 84 nazwisk osób, które straciły życie w wyniku napaści na Polskę jej zachodniego i wschodniego sąsiada, są nazwiska Żołnierzy Wyklętych Ilustracja 4. Tablica - Epitafium odsłonięta i poświęcona 25 września 2009 r. w 70. rocznicę napaści sowieckiej. Fot: http://www.tvp.pl/bialystok/aktualnosci/spoleczne/poleglym-i-pomordowanym 5

II. WYDAWNICTWA, DRUKI, OPRACOWANIA Pozycje dostępne w Podlaskiej Bibliotece Cyfrowej: Straty wojenne Supraśla : polegli i pomordowani w latach 1939-45 Wojciech Załęski, Supraśl 2006 Ilustracja 5. Publikacja - efekt wieloletnich bada pasjonatów lokalnego pisma Nazukos Supraśl pod kierunkiem redaktora naczelnego Wojciecha Załęskiego i członków Stowarzyszenia Kulturalnego Collegium Suprasliense. Fot. http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=9824&dirids=1 6

Ilustracja 6. W kwartalniku Białostocczyzna we wspomnieniach mieszkańców wielokrotnie można natrafić na relacje o Żołnierzach Wyklętych. Str. 154 i 160. http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=4043&dirids=1 Chmielewska A., Drozdowska J., Gogolewska J., W godzinie próby. Żołnierze podziemia niepodległościowego w Białostockiem po 1944 roku i ich losy, Białystok IPN Oddział Białystok, 2010, 304 s. Album jest poświęcony żołnierzom podziemia niepodległościowego w Białostockiem po 1944 r. Bogato ilustrowana publikacja, zawierająca ponad 500 zdjęć i dokumentów, została przygotowana przede wszystkim na podstawie materiałów archiwalnych z zasobu Oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Białymstoku.Dystrybucja: Oddział IPN w Białymstoku 7

Mapa Bitwa pod Ogółami - 8 lipca 1945 Zgrupowanie AKO Piotrków Wydawnictwo IPN Oddział Białystok 2010 r. Ilustracja 7. Broszura poświęcona Zgrupowaniu AKO Piotrków i Bitwie pod Ogółami w 1945 r. W opisie biografia Józefa Borowskiego ps. Grom. IPN Białystok 8

III. PUBLIKACJE NA ŁAMACH LOKALNEGO PISMA NAZUKOS WIADOMOŚCI SUPRASKIE I NAZUKOS SUPRAŚL Przed pierwszymi wolnymi wyborami samorządowymi w III Rzeczpospolitej (27 maja 1990) rozpoczęto w Supraślu wydawanie pisma Nazukos Wiadomości Supraskie. To jeden z pierwszych przejawów odradzającej się demokracji, samorządności i społeczeństwa obywatelskiego. Gazeta dla wielu osób stała się ważną lekturą, często na nowo odkrywającą nieznane lub przemilczane karty historii naszego miasta i regionu. Szczególne znaczenie miały zamieszczane wspomnienia naocznych świadków historii okresu międzywojennego, czasu II wojny światowej i późniejsze utrwalanie PRL. Mówiąc o działalności podziemia antykomunistycznego w Supraślu i okolicach należy się powołać na jeden z pierwszych tekstów opisujących wyzwolenie Supraśla spod okupacji niemieckiej. Od tego czasu w odniesieniu do członków organizacji niepodległościowych Supraśla i okolic jest uprawnione określenie Żołnierze Wyklęci. Tak wyzwolenie Supraśla wspominał p. Leonard Dobrowolski: Kiedy Niemcy pod naporem armii sowieckiej wycofywali się ze wschodnich terenów polskich, organizacje konspiracyjne zbrojnej i cywilnej AK były dobrze przygotowane do objęcia władzy w wyzwolonym Supraślu w lipcu 1944 r. Po ewakuacji żandarmerii niemieckiej i władzy cywilnej Komendant 15 placówki AK w Supraślu por. Bernatowicz ps. Grom zarządził dla całej placówki pogotowie bojowe. W dniu 23 lipca łącznicy przekazali wszystkim żołnierzom AK rozkaz dowódcy stawienia się w lesie przy drodze do Cieliczanki w wyznaczonym dniu i godzinie z ekwipunkiem i żywnością na 24 godziny. Ten rozkaz był początkiem akcji Burza zapowiadającym wyzwolenie Supraśla. Zgrupowanie odbyło się bez przeszkód i drugi pluton po otrzymaniu broni natychmiast przystąpił do akcji, zabezpieczając drogę łączącą Supraśl przez Cieliczankę, z szosą wschodnią w Królowym Moście. Stąd spodziewano się nadejścia wojsk sowieckich. Pierwszy pluton przyłączył się do tej akcji, pokonując bardzo niebezpieczną w tym czasie trasę, od Podsupraśla do Krzemiennego, a stamtąd przez rzekę do Cieliczanki, gdzie nastąpiło połączenie dwóch plutonów. Z chwilą opuszczenia Supraśla przez wojska niemieckie w dniu 21 VII komendant placówki por. Bernatowicz ps. Grom wprowadził do magistratu dowództwo placówki, ogłaszając się jednocześnie komisarzem wojskowym Supraśla. Polecił wywiesić polską flagę i powołał tymczasową radę składającą się z czterech osób. Do rady weszli: Ks. Wacław Dorabiało, Władysław Normantowicz, Franciszek Ambrożewski i Józef Reutt. W tym czasie oddział AK po wykonaniu zadania czekał przed Supraślem na przybycie jednostek wojsk sowieckich, aby razem wejść do wolnego Supraśla. Kiedy przybył pierwszy oddział sowiecki, 9

plutonowy Karol Dobrowolski ps. Rdzeń złożył oficerowi sowieckiemu raport, meldując że Supraśl jest wolny, a władze polskie rozpoczęły urzędowanie. Oficer rozkazał, aby oddział AK wszedł do Supraśla za godzinę, a dowódca oddziału ma się zgłosić u komendanta goroda, który wyda dalsze rozkazy. Tylko kilku akowców weszło do Supraśla, nie byli pewni dalszego swego losu. Pierwszą decyzją komendanta urzędującego w magistracie było, aby oddział AK zdał mu broń. Zrobiło to tylko kilku żołnierzy AK. Dalej sowiecki dowódca wyznaczył por. Bernatowicza, dowodcę placówki AK w Supraślu, do przeprowadzenia pilnej odbudowy zniszczonego mostu. W czasie tych prac nasz dowódca został aresztowany przez NKWD. W jego zastępstwie pan Bacia, ps. Nauczyciel, zorganizował powiększoną Radę Miejską. Na burmistrza został wybrany Władysław Normantowicz, jego zastępcą Jan Remfeld. W kilka dni po wyzwoleniu komendant placówki NSZ Edward Sokołowski, ps. Czarny, zorganizował milicję. W jej skład weszli żołnierze AK i NSZ. Milicjantami zostali: Jan Pul, Stanisław Kozłowski, Mikołaj Tarasewicz, Kazimierz Arciszewski, Sergiusz Korzeniewski, Józef Nowik. W krótkim czasie NKWD aresztowało komendanta Sokołowskiego. Po tygodniu NKWD przystąpiło dalej do przesłuchań wszystkich członków AK, co spowodowało ukrywanie się akowców. Nocą z 3 na 4 listopada 1944 sowieci aresztowali i wywieźli do Ostaszkowa ok. 100 akowców. Po roku zostali przewiezieni do Riazania, skąd powrócili w 1947. Żołnierze NSZ zostali aresztowani w styczniu 1945 r. i wywiezieni do Stalinogorska. Wrócili we wrześniu 1945. Stopniowo do władz miasta zaczęli wchodzić sympatycy Stalina, niepolscy Polacy, którzy tych, co przysięgali walczyć za Polskę do ostatniej kropli krwi, uważali za wrogów i zdrajców Polski Ludowej(...) 2 2 Leonard Dobrowolski, ps Jurek, Prawda o wyzwoleniu Supraśla, Nazukos Wiadomości Supraskie 1990, nr 5 (lipiec), s 5. 10

Ilustracja 8. Akt oskarżenia Mieczysława Kozłowskiego. Fot. Archiwum Collegium Suprasliense Z innych artykułów o Żołnierzach Wyklętych Supraśla warto wymienić zwłaszcza: Henryk Ołdytowski, Aby pamięć nie umarła, Nazukos Wiadomości Supraskie 1991, nr 34 (listopad), s. 1 H. Zdrójkowska, Mieczysław Kozłowski 1945, Nazukos Wiadomości Supraskie 1991, nr 34 (listopad), s. 1 i 2 H. Ołdytowski, Maj 1945 ze wspomnień, Nazukos Supraśl 2011, nr 292/5 (maj), s. 12 Wspomnienia żołnierzy AK ps. Orzeł i Sokół maj 1945, Nazukos Supraśl 2011, nr 292/5 (maj), s. 13-16 IV. MATERIAŁY ARCHIWALNE - ARCHIWUM COLLEGIUM SUPRASLIENSE - Stanisław Holak ps. Grzmot Zgrupowanie partyzanckie Obywatelskiej Armii Krajowej Piotrków (m. in.: Mieszkańcy Supraśla w zgrupowaniu Piotrków ) - Rękopis wspomnień Antoniego Muszyńskiego - Fotografie Józefa Borowskiego ps. Grom 11

Ilustracja 9. Stanisław Holak w swym opracowaniu podaje listę mieszkańców Supraśla żołnierzy Zgrupowania AKO Piotrków. Archiwum Collegium Suprasliense. 12

- Akt oskarżenia Mieczysława Kozłowskiego ps. Gwóźdź, fotografia - Oświadczenie Piotra Żurawlowa ps. Szpilka amnestia 15 kwietnia 1947 r. -Maszynopis: Rozbicie białostockiego więzienia- z nagrania oficera NSZ Jerzego Cichosza Ilustracja 10. Por. Józef Borowski ps. Grom. Przez całą okupację niemiecką więzień oflagu. Fot. Archiwum Collegium Suprasliense 13

V. MEDIA Audycja radiowa: 27. 10. 2009 Agnieszka Czarkowska, Radio Białystok Tajemnice naszych czasów: Józef Borowski ps. Grom W programie omawiamy działalność dowódcy I kompanii / krypt. Niemen/ 42 pp Zgrupowania AKO Rejonu F / krypt. Piotrków/ ppor. Józefa Borowskiego ps. Grom. Pochodził z Chodorek. Skończył Gimnazjum Męskie w Białymstoku. Zawodowy oficer artylerii. Brał udział w kampanii wrześniowej w szeregach I pac. w Armii Modlin. Dostał się do niewoli. Spędził tam całą wojnę. W 1945 roku powrócił do kraju i w Białymstoku zaangażował się w działalność konspiracyjną. Został dowódcą kompanii w Zgrupowaniu AKO "Piotrków". Jego oddział ma na swoim koncie wiele akcji. Między innymi bardzo spektakularną, czyli zajęcie 4 czerwca 1945 roku Starosielc. Rozbito tu posterunki MO i Straży Kolei oraz magistrat. Oddział miał swoje obozowiska w okolicach Supraśla. Józef Borowski ps. Grom zginął 19 czerwca 1945 roku w gajówce Stary Majdan. Został pochowany w nocy na cmentarzu parafialnym w Supraślu. Teraz na mogile tej znajduje się jedynie pamiątkowa tablica, ponieważ rodzina po ekshumacji pochowała go w rodzinnym grobie. Walczył po powrocie z niewoli w konspiracji niepodległościowej tylko 40 dni. O losach ppor. Józefa Borowskiego ps. Grom w audycji opowiada historyk z białostockiego oddziału IPN, Piotr Łapiński 3. Film, Z archiwum IPN - ''Grom'' (2009) (27m48s) Historia porucznika Józefa Borowskiego Groma to opowieść o żołnierzu konspiratorze, którego niepodległościowa działalność została brutalnie przerwana bezsensowną śmiercią, którą śmiało można określić mianem śmierci bratobójczej. Józef Borowski całą okupację spędził w oflagu, gdyż do niewoli niemieckiej dostał się podczas walk wrześniowych. W styczniu 1945 r. podczas ewakuacji obozu Borowski został uwolniony przez nacierające oddziały Armii Czerwonej. Wówczas postanowił powrócić w rodzinne strony. Sytuacja, którą zastał na terenach administrowanych przez instalujące się wówczas polskie władze komunistyczne i sowiecką administrację wojskową skłoniła go do podjęcia decyzji o wstąpieniu w szeregi konspiracji. W maju 45 r. dołączył więc do tworzonego wówczas zgrupowania partyzanckiego rejonu białostockiego o kryptonimie Piotrków, dowodzonego przez por. Hieronima Piotrowskiego Jura. Wówczas otrzymał pseudonim Grom oraz 3 Audycja Agnieszki Czarkowskiej, Radio Białystok 14

dowództwo jednego z oddziałów samoobrony. Później na bazie tego oddziału powstała I Kompania 42 Pułku Piechoty Armii Krajowej zgrupowania Piotrków. W czerwcu 45 r. Kompania liczyła około stu partyzantów, a jej działalność koncentrowała się na działaniach samoobronnych wymierzonych przeciwko rozwijającym się siłom aparatu bezpieczeństwa. W rzeczywistości na całym obszarze tzw. Polski Lubelskiej istniał wtedy swoisty stan dwuwładzy miasta wojewódzkie i powiatowe pozostawały pod wpływem władzy komunistów, natomiast w terenie rządziły oddziały podziemia niepodległościowego. Józef Borowski GROM został zastrzelony z broni maszynowej 19.06.1945 r. w leśniczówce Stary Majdan. Niejasne okoliczności śmierci Groma dały asumpt jego towarzyszom broni do podejrzeń, że w tę śmierć zamieszana była bezpieka. Wskazywano nawet oficera AK, który ujawnił się we wrześniu 1945 r. i który miał dokonać zabójstwa. Prawda okazała się o wiele mniej skomplikowana, choć nie mniej tragiczna. Dowódca I Kompanii 43 Pułku Piechoty AK zginął z rąk swoich podkomendnych, wydalonych przez niego kilka dni wcześniej z oddziału z powodu problemów z dyscypliną. Pochowano go na cmentarzu parafialnym w Supraślu, a postawienie mu nagrobka było możliwe dopiero po odzyskaniu przez Polskę pełnej suwerenności, po roku 1989. Jako komentatorzy występują historycy: dr Sławomir Poleszak (IPN O/Lublin) oraz Piotr Łapiński (IPN O/Białystok). Scenariusz filmu: Tadeusz Doroszuk i Adam Sikorski. Reżyseria: Adam Sikorski. Rok produkcji: 2009. Czas: 27.48 min. Internet: opracowanie Kościesza E., Ojczyźnie skradziona tożsamość Autor opisując działalność niepodległościową na terenie Białostocczyzny podaje informacje o obozach więzieniach NKWD, wśród nich wymienia Supraśl pod Białymstokiem. Choć brak innych źródeł potwierdzających istnienie miejsca (tymczasowego zapewne) przetrzymywania aresztowanych, to w przekazach ustnych mieszkańców Supraśla spotyka się wspomnienia ten fakt potwierdzające. Prawdopodobnym miejscem więzienia był obiekt dawnego domu kolonijnego Towarzystwa Przystań, przy ul. Kościelnej. Wiadomo, że po zajęciu miasta przez wojska sowieckie był przez nie użytkowany, a cały teren ogrodzono i pilnie go strzeżono. E. Kościesza podaje: Przejęte przez UB dawne więzienia gestapowskie, takie jak m.in. słynny z okrucieństw Zamek Lubelski, czy zamek Lubomirskich w Rzeszowie, nie mówiąc o wielu pomniejszych, były przepełnione. Pełne były również istniejące już w Polsce więzienia NKWD. Zaczęto umieszczać żołnierzy AK w specjalnych obozach[p.30]. Aresztowania członków AK były tak wielkie, że zaistniała konieczność otworzenia około ośmiu obozów koncentracyjnych: Majdanek, Krześlin pod Siedlcami, Mielec, Supraśl pod Białymstokiem, Piętków, obóz oficerski w Rzeszowie i w ZSRS w 15

Charkowie [p.31].,z obozu w Rembertowie wywożono żołnierzy AK całymi pociągami w bydlęcych wagonach, pod silną strażą, w większości wypadków skutych kajdanami. W Przemyślu aresztowanych żołnierzy AK przebierano w mundury Wehrmachtu i wywożono do ZSRS jako,,niemieckich jeńców wojennych[p.32]. W więzieniach w Białymstoku osadzono ponad 1000 aresztowanych. Żołnierzom 9 Dywizji AK na czas transportu wiązano ręce kablem lub drutem. Pierwszy transport liczący ponad 1000 osób odjechał do Ostaszkowa 7 listopada, nieco później dwa dalsze transporty[p.33]. Masowe represje wobec ujawnionych bądź zdekonspirowanych akowców we Lwowie trwały nieustannie do 19 lutego 1945, kiedy odszedł ostatni transport do obozów koncentracyjnych w Charkowie i Riazaniu[p.34] 4. E. Kościesza podaje również następującą informację: 21 sierpnia 2011 r. zmarł mjr Jakub Górski Jordan, Jurand, Kir, żołnierz AK AKO WiN, dowódca plutonu żandarmerii Zgrupowania AKO Piotrków, następnie dowódca batalionu (gminy Supraśl, Wasilków, Czarna Wieś) Obwodu WiN Sokółka Białystok, ujęty przez UB i po ciężkim śledztwie skazany na karę śmierci przez WSR w Białymstoku, zamienioną następnie na karę dożywotniego więzienia, członek ŚZŻAK, odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, jeden z ostatnich żyjących dowódców Okręgu AK AKO WiN Białystok. Cześć Jego Pamięci! 5. 4 http://home.no/kosciesza/skradziona_tozsamosc.pdf str. 141[dostęp z dn. 30. 04. 2012 r.] 5 Tamże 16

Ryngraf Żołnierzy Wyklętych (za: IPN) Działalność niepodległościowa Żołnierzy Wyklętych pochodzących z Supraśla i okolic była tematem kilku opracowań, wspomnień i relacji. Wiele ważnych faktów i wydarzeń wciąż czeka na upublicznienie. Ważne jest, by młode pokolenia poznawały historię swojej ojczyzny tworzoną przez społeczności małych miast i miejscowości. Zebrał i opracował: Marek Tołoczko 17