Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie Barbara Piórkowska, Kierownik Nadzoru Higieny Pracy Łódź, 29 października 2014 r.
PAŃSTWOWA INSPEKCJA SANITARNA Realizuje zadania z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny pracy w celu: ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych zapobiegania powstawaniu chorób w tym chorób zawodowych Ustawa o PIS z dn. 14 marca 1985 r. (Dz. U. 2011.212.1263 j.t)
ZAGROŻENIE Zagrożenie stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę Zgodnie z PN-N-18001
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne W środowisku pracy pracowników budowlanych występuje szereg czynników szkodliwych, do których zalicza się: czynniki chemiczne: substancje chemiczne i ich mieszaniny w tym czynniki rakotwórcze czynniki fizyczne: hałas, wibracje, pyły, mikroklimat oraz promieniowanie nadfioletowe czynniki psychofizyczne: obciążenia fizyczne i nerwowopsychiczne
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne zaprawy budowlane działanie drażniące na błony śluzowe oczu, dróg oddechowych oraz alergizujące na skórę również w fazie przygotowania, działają także poprzez składniki takie jak: wapno, cement, piasek i ich domieszki. stosuje się do łączenia elementów budowlanych. W zależności od spoiwa wyróżnia się zaprawy wapienne, gipsowe, cementowe, cementowo-wapienne i żywiczne,
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne Cement Działa drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę, może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą. Produkt końcowy przemian klinkieru z dodatkami.
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne Rozporządzenie (WE) 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 18.12.2006 r. REACH w załączniku XVII podaje się: cement i preparaty zawierające cement nie mogą być stosowane ani wprowadzane do obrotu, jeżeli zawierają w stanie uwodnionym więcej niż 0,0002 % rozpuszczalnego chromu VI w stosunku do całkowitej suchej masy cementu.
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne materiały izolacyjne (wełna mineralna, wełna (wata) szklana, styropian, masy izolacyjne np. bitumiczna) działają drażniąco na skórę, oczy, drogi oddechowe, śluzówkę nosa i gardła używane na każdej budowie m.in. do zabezpieczenia fundamentów, stropów, konstrukcji dachów, stanowią druga specyficzną grupę narażenia nie tylko przy ich produkcji, ale i na placach budowy. Kleje do wełny i innych materiałów izolacyjnych (budowlanych).
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne impregnaty środki chemiczne służą do nasycenia drewna, materiałów budowlanych w celu nadania im pewnych cech (np. niepalności, ) impregnaty drewna są przyczyną podrażnień i nieżytów dróg oddechowych, powodują wysuszenie lub pęknięcia skóry
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne produkty biobójcze (biocydy) produkty konserwujące zawarte w wyrobach stosowanych w budownictwie (farby i materiały budowlane) pracownicy narażeni są przez drogi oddechowe i skórę
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne Produkt biobójczy - substancja czynna lub preparat zawierający co najmniej jedną substancję czynną, w postaciach, w jakich są dostarczone użytkownikowi, przeznaczony do niszczenia, odstraszania, unieszkodliwiania, zapobiegania działaniu lub kontrolowania w jakikolwiek inny sposób organizmów szkodliwych przez działanie chemiczne lub biologiczne Substancja czynna - substancja lub mikroorganizm, w tym także wirusy i grzyby, zwalczające lub wywierające działanie ogólne lub specyficzne na organizm szkodliwy. Ustawa z dnia 13 września 2002 r. o produktach biobójczych (Dz.U. 2002 nr 175 poz. 1433 z późń. zm.)
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne Produkty do konserwacji: Powłok i powierzchni zewnętrznych: 5-chloro 2-metylo-4- izotiazolin-on drewna: kwas borowy, sole chromu, fluoru, cynku lub tiazole konstrukcji murowanych, materiałów kamieniarskich: sole amonowe, kwas bromooctowy, 2-fenylofenol
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 1. Budownictwo ogólne praca na wysokości i obsługa sprzętu budowlanego wykonywane w tej grupie zawodów prace spawalnicze, blacharskie, murarskie stwarzają dodatkowe narażenie (poza upadkiem z wysokości) na promieniowanie nadfioletowe, pary kwasów, związki miedzi, ołowiu, chromu, rozpuszczalniki, dymy spawalnicze itp., hałas, drgania mechaniczne.
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 2. Budownictwo wodno - inżynieryjne i instalacji przemysłowych Obejmujące budowę zapór wodnych, mostów, tuneli, rurociągów itp. stwarza dodatkowo zagrożenia wynikające: z samej specyfiki robót (zmienny mikroklimat, wilgoć, wibracja, hałas, zapylenie itp. oraz ze stosowania specyficznych metod pracy, jak spawanie w niewentylowanych tunelach czy zbiornikach (narażające dodatkowo na zatrucia tlenkami azotu).
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 2. Budownictwo wodno - inżynieryjne i instalacji przemysłowych Stosowanie materiałów izolacyjnych, substancji konserwujących, uszczelniających, farb i lakierów oraz obsługa urządzeń i maszyn, spotykane w tej gałęzi budownictwa, stwarza dodatkowe zagrożenie, którego poziom zleży od wykonywanego obiektu i metod pracy.
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 3. Zakłady produkcji materiałów budowanych Zagrożenia zawodowe obejmują głównie: a. Zapylenie pyłem krzemowym i cementowym, które przekracza zwykle NDS. b. Dyskomfort cieplny narażający na przegrzanie (wysoka temperatura, przy równoczesnej ciężkiej pracy fizycznej). c. Wysokie poziomy hałasu i drgań mechanicznych (w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych poziom dźwięku wynosi 91 119 db /A/
Zagrożenia zdrowia pracowników zatrudnionych w budownictwie 3. Zakłady produkcji materiałów budowanych Zagrożenia zawodowe obejmują głównie: d. Drażniące i alergizujące działanie na skórę i błony śluzowe cementu, jego składników i używanych surowców. e. Możliwość zatruć przewlekłych przez stosowanie substancji i surowców, takich jak polewy ołowiane, tlenki metali, siarczki żelaza, emulsje bitumiczne, chlorek wapnia itp.
Wpływ hałasu na narząd słuchu W warunkach zagrożenia zawodowego, u pracowników przemysłu budowlanego może wystąpić zarówno ostry, jak i przewlekły uraz słuchowy. Ostry uraz słuchowy jest zazwyczaj wywołany dźwiękiem impulsowym i ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni. Towarzyszy temu subiektywne odczuwanie oprócz osłabienia słuchu, szumu i ucisku, także wrażenie wypełnienia ucha.
Wpływ hałasu na narząd słuchu O wiele częściej dochodzi do powstania urazu przewlekłego. Uszkodzenie to powstaje, kiedy natężenie hałasu przekracza wartości dopuszczalne (85 NDN), z uwzględnieniem czasu ekspozycji.
Pozasłuchowe efekty działania hałasu Hałas niekorzystnie wpływa na: układ krążenia (nadciśnienie tętnicze, tachykardia, choroba wieńcowa) układ nerwowy (zespoły nerwicowe) może powodować zaburzenia snu i zaburzenia hormonalne układ pokarmowy (sprzyja rozwojowi choroby wrzodowej) psychikę
Wytyczne organizacji pracy w hałasie Zgodnie z przepisami europejskimi dyrektywa 2003/10/WE i krajowymi, pracodawca eliminuje u źródła ryzyko zawodowe związane z narażeniem na hałas albo ogranicza je do możliwie najniższego poziomu, uwzględniając dostępne rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny.
Wytyczne organizacji pracy w hałasie W przypadku osiągnięcia lub przekroczenia wartości NDN pracodawca sporządza i wprowadza w życie program działań organizacyjno-technicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas.
Wytyczne organizacji pracy w hałasie Program powinien uwzględniać w szczególności: a. unikanie procesów lub metod pracy powodujących narażenie na hałas i zastępowanie ich innymi, stwarzającymi mniejsze narażenie, b. dobieranie środków pracy o możliwie najmniejszym poziomie emisji hałasu, c. ograniczanie narażenia na hałas takimi środkami technicznymi, jak: obudowy dźwiękoizolacyjne maszyn, kabiny dźwiękoszczelne dla personelu, tłumiki, ekrany i materiały dźwiękochłonne
Wytyczne organizacji pracy w hałasie Program powinien uwzględniać w szczególności: d. projektowanie miejsc pracy i rozmieszczanie stanowisk pracy w sposób umożliwiający izolację od źródeł hałasu oraz ograniczających jednoczesne oddziaływanie wielu źródeł na pracownika, e. ograniczanie czasu i poziomu narażenia oraz liczby osób narażonych na hałas przez właściwą organizację pracy, w szczególności stosowanie skróconego czasu pracy lub przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy.
Wytyczne organizacji pracy w hałasie Gdy uniknięcie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą wymienionych środków technicznych lub organizacji pracy, wówczas pracodawca udostępnia pracownikom środki ochrony indywidualnej (w przypadku przekroczenia wartości progów działania) oraz zobowiązuje pracowników do stosowania środków ochrony indywidualnej słuchu i nadzoruje prawidłowość ich stosowania (w przypadku osiągnięcia lub przekroczenia wartości NDN).
Wpływ wibracji na organizm Uwzględniając różny sposób oddziaływania drgań na organizm człowieka, zależny od miejsca wnikania drgań do ciała, można podzielić je na dwa rodzaje: o ogólnym działaniu na organizm człowieka, przenikające do organizmu przez stopy, miednicę, plecy lub boki (drgania ogólne), działające na organizm człowieka przez kończyny górne (drgania miejscowe).
Wpływ wibracji na organizm Źródłami drgań o działaniu ogólnym są np.: podłogi, podesty, pomosty w halach produkcyjnych i innych pomieszczeniach, na których zlokalizowane są stanowiska pracy. Oczywiście, pierwotnymi źródłami drgań są w tym przypadku eksploatowane w pomieszczeniach lub poza nimi maszyny oraz urządzenia: stacjonarne, przenośne lub przewoźne, które wprawiają w drgania podłoże, na którym stoi operator. Przyczyną drgań podłoża może też być siedziska i podłogi środków transportu (samochodów, ciągników), maszyn budowlanych (np. do robót ziemnych, fundamentowania, zagęszczania gruntów).
Wpływ wibracji na organizm Źródłami drgań działających na organizm człowieka przez kończyny górne są głównie: ręczne narzędzia uderzeniowe o napędzie pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym (młotki pneumatyczne, ubijaki mas formierskich i betonu, wiertarki udarowe, itp.), ręczne narzędzia obrotowe o napędzie elektrycznym lub spalinowym (wiertarki, szlifierki, piły łańcuchowe itp.), dźwignie sterujące maszyn i pojazdów, obsługiwane ręcznie, źródła technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane w dłoniach lub prowadzone ręką przy procesach szlifowania, gładzenia, polerowania itp.).
Wpływ wibracji na organizm Drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne powodują głównie zmiany chorobowe w układach: krążenia krwi (naczyniowym), nerwowym, kostno-stawowym.
Wpływ wibracji na organizm Drgania o działaniu ogólnym mogą wywoływać, oprócz uszkodzeń narządów wewnętrznych, wiele innych zaburzeń i schorzeń w organizmie ludzkim, takich jak: zaburzenia narządu równowagi, zaburzenia czynności mięśni i ścięgien, uszkodzenia stawów, pogarszanie się ostrości wzroku, zaburzenia w układzie krwionośnym.
Wpływ wibracji na organizm Zmiany w układzie kostno-stawowym m.in. w obrębie kręgosłupa występują one u pracowników obsługujących różnego rodzaju narzędzia udarowe jak i operatorów sprzętu zmechanizowanego (koparka), oraz betoniarzy.
Działania profilaktyczne w narażeniu na wibrację Metody minimalizowania zagrożeń powodowanych drganiami mechanicznymi można najogólniej podzielić na techniczne i organizacyjno-administracyjne. W grupie metod technicznych rozróżnia się: minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania (zmniejszanie wibroaktywności źródeł), minimalizowanie drgań poprzez automatyzację procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań.
Działania profilaktyczne w narażeniu na wibrację Metody organizacyjno-administracyjne ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi to głównie: skracanie czasu narażenia na drgania w ciągu zmiany roboczej, wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku, przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań, szkolenia pracowników w celu uświadomienia im występujących zagrożeń powodowanych ekspozycją na drgania i w zakresie możliwie bezpiecznej obsługi maszyn i narzędzi. Metody organizacyjno-administracyjne powinny być stosowane zwłaszcza tam, gdzie brak jest możliwości ograniczenia zagrożeń metodami technicznymi.
Działania profilaktyczne w narażeniu na wibrację W minimalizowaniu zagrożeń drganiami mechanicznymi istotną rolę odgrywa profilaktyka medyczna. Ma ona na celu przede wszystkim niedopuszczenie do zatrudniania na stanowiskach operatorów maszyn i narzędzi drgających osób, których stan czynnościowy organizmu odbiega od normy, gdyż odchylenia te pod wpływem drgań mogą ulegać pogłębieniu. Osoby już pracujące w warunkach narażenia na drgania powinny być poddawane badaniom okresowym celem kontroli ich stanu zdrowia.
Skutki zdrowotne Zagrożenia zdrowotne w środowisku pracy pyły Do procesów technologicznych, które powodują największą emisję pyłów należą: mielenie, kruszenie, przesiewanie i transport materiałów sypkich oraz szlifowanie, piaskowanie i polerowanie wytworzonych elementów.
Rodzaje pyłów Pyły: o działaniu drażniącym (cząstki węgla, żelaza, karborundu, szkła itp.), o działaniu zwłókniającym (ziarna krystalicznych odmian SiO2: kwarc, krystobalit, trydymit oraz niektóre krzemiany: azbest, talk, kaolin, pył rud żelaza i z kopalni węglowych), o działaniu alergizującym (pyły pochodzenia roślinnego i niektóre pyły chemiczne: leki, pyły metali), o działaniu kancerogennym (pyły o strukturze włóknistej: azbest, minerały azbestopochodne, sztuczne włókna mineralne).
Skutki zdrowotne Skutki zdrowotne wynikające z ekspozycji na pył w głównej mierze zalezą od rodzaju wdychanego pyłu, jego składu chemicznego, stężenia w powietrzu, rozdrobnienia cząstek pyłu, ich rozpuszczalności w wodzie oraz czasu ekspozycji zawodowej. Skutki zdrowotne narażenia na pyły: pylica krzemowa, azbestowa oraz zmiany nowotworowe.
Skutki zdrowotne Pylica krzemowa jest następstwem wdychania krystalicznej krzemionki (SiO 2 ). Ryzyko krzemicy jest zależne od skumulowanej dawki pyłu. Pylica azbestowa płuc czyli azbestoza, powstaje pod wpływem wieloletniej ekspozycji na pył zawierający włókna azbestowe. Następuje zwłóknienie płuc, często również i opłucnej, gdyż włókienka azbestu działają silnie drażniąco na drodze chemicznej i mechanicznej. Nowotwory wywołane działaniem azbestu. Pylica spawaczy powstaje pod wpływem ekspozycji na dymy spawalnicze (spawanie elektryczne).
Zanieczyszczenia środowiska pracy Oprócz dróg oddechowych na szkodliwe działanie pyłów narażony w równym stopniu jest również nadrząd wzroku, zwłaszcza przy nieprzestrzeganiu wymogów używania okularów pyłoszczelnych. Bardzo niebezpieczny jest pył szklany, który unosząc się zawsze powoduje zapalenie spojówek. Zapalenia te są niezwykle trudne do wyleczenia w związku z powstawaniem, mikrourazów, wywołanych igiełkami pyłu i dołączającą się wtórną infekcją.
Zanieczyszczenia środowiska pracy Zanieczyszczenie powietrza w budownictwie wiąże się z pracami pomocniczymi i wykończeniowymi, co powoduje, że zagrożenie zdrowia dotyczy mniejszej grupy pracowników. Natomiast w przemyśle materiałów budowlanych, narażenie w środowisku pracy jest o wiele większe i z reguły obejmuje znaczną część załogi. W szczególności w cementowniach i cegielniach.
Zanieczyszczenia środowiska pracy Zapobieganie niekorzystnym skutkom narażenia na działanie pyłów: Profilaktyka techniczna (urządzenia odpylające, hermetyzacja procesów). Ochrona dróg oddechowych (maski i półmaski przeciwpyłowe) Profilaktyka medyczna (badania wstępne i okresowe)
Choroby zawodowe Choroba zawodowa jest to taka choroba, rozpoznana u pracownika (byłego pracownika), o której można powiedzieć, ze bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub w wyniku sposobu wykonywania pracy. (Art. 235 1 Ustawy z dn. 22 maja 2009r. Kodeks pracy (Dz. U. poz. 825) Rozpoznanie choroby zawodowej może nastąpić wyłącznie w odniesieniu do chorób wymienionych w wykazie chorób zawodowych; jest to drugi formalny, lecz niezbędny warunek do rozpoznania choroby zawodowej.
Choroby zawodowe W wyniku narażenia na różne rodzaje substancji chemicznych, pyłów, hałasu stwierdzono w latach 2010 2014 następujące choroby zawodowe: przewlekłe zatrucie ołowiem pylicę krzemową płuc gorączkę metaliczną alergiczne kontaktowe zapalenie skóry pylice spawaczy przewlekłe okołostawowe zapalenie barku prawego
PODSUMOWANIE W trakcie sprawowanego nadzoru bieżącego nad warunkami pracy pracowników zatrudnionych w budownictwie (prace budowlane oraz w zakłady wytwarzające materiały i elementy budowlane) w wyniku podjętych działań przez Państwową Inspekcję Sanitarną, uległy poprawie warunki zdrowotne środowiska pracy. w przypadku czynników szkodliwych dla zdrowia: zmniejszyła się liczba pracowników zatrudnionych w warunkach przekroczenia NDS dla pyłów obserwuje się powolny spadek liczby pracowników zatrudnionych w przekroczeniach normatywów higienicznych dla hałasu i drgań mechanicznych.
PODSUMOWANIE Podejmowane przez pracodawców działania: techniczne, organizacyjnoadministracyjne, wyposażenie pracowników w indywidualne ochrony, a także profilaktyka medyczna w znacznym stopniu zapobiegają ujemnym skutkom działania: pyłów, hałasu i drgań mechanicznych. w przypadku stwierdzonych chorób zawodowych: obserwuje się spadek zachorowań na choroby zawodowe w stosunku do ubiegłych lat. Spowodowane jest to lepszą diagnostyką chorób i poprawiającymi się warunkami pracy i świadomością pracowników poprzez informowanie ich o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami.
PODSUMOWANIE Pracodawcy powinni szczególnie zwrócić uwagę na: jakość stosowanych środków ochrony indywidualnej (odzież ochronna, rękawice ochronne i obuwie) oraz higienę osobistą zatrudnionych pracowników aby zapobiec powstawaniu dermatoz skórnych.
Dziękuję za uwagę