Przedstawiciele władz regionalnych twierdzą, iż wśród przedsiębiorców z sektora MSP, do których województwa kierują wsparcie w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) nie ma szczególnego zainteresowania występowaniem o zaliczki. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości rozpoczęła w ostatnim czasie podpisywanie aneksów do umów o dofinansowanie z niektórymi beneficjentami Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, realizującymi projekty wybrane do udzielenia wsparcia w wyniku konkursów przeprowadzonych w roku 2008. Chodzi o przedsiębiorców, którzy zdecydowali się skorzystać ze zmian w prawie i wystąpić do PARP z wnioskiem o wypłatę części dotacji w formie zaliczki. Ponieważ w wielu przypadkach są to klienci banków, którzy dotychczas planowali finansowanie inwestycji środkami z kredytu zaciągniętego pod dotację", pojawiły się głosy, że zaliczki - zmniejszając skalę wypłat w formie refundacji - wyeliminują kredyt z projektów unijnych. Z pewnością zaliczki mogą zmniejszyć zapotrzebowanie na kredyty pomostowe, jednakże sam system nie gwarantuje beneficjentom łatwiejszego dostępu do środków, nie musi też wcale generować większej podaży planowanych inwestycji. Niewielkie zainteresowanie? 1 / 7
Ubieganie się o zaliczki, nie tylko w ramach programu Innowacyjna Gospodarka, umożliwiły przedsiębiorcom przepisy znowelizowanego w tym roku Rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego z 7 września 2007 r. w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych, rozszerzające listę podmiotów, które w takiej właśnie formie mogą otrzymać wsparcie. Do tej pory przedsiębiorca (szerzej - podmiot prowadzący działalność dla zysku) mógł starać się o wypłatę dofinansowania przed poniesieniem wydatków jedynie wówczas, gdy realizowany przez niego projekt polegał np. na prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych albo był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, a więc miał charakter miękki", nieinwestycyjny. Nowelizacja rozporządzenia objęła natomiast systemem zaliczkowym typ wsparcia, o który przedsiębiorcy wnioskują najczęściej, a mianowicie dotacje udzielane na podstawie przepisów o regionalnej pomocy inwestycyjnej. W warunkach spowolnienia gospodarczego i utrudnionym dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania, dotychczasowy system wydatkowania środków unijnych oparty na refundacji przestał - przynajmniej w opinii administracji rządowej - być efektywny, osłabiając tak istotny przy unijnym dofinansowaniu efekt zachęty. Wielu potencjalnych beneficjentów jeszcze przed jego wejściem w życie zgłaszało konieczność rezygnacji z podpisania umowy o dofinansowanie (chociaż wsparcie zostało im już przyznane) lub co najmniej odsunięcia realizacji dofinansowanej inwestycji w czasie. Dla nich zaliczki na pewno będą pewnym rozwiązaniem. Część z tych projektów przygotowano bowiem w innych warunkach gospodarczych, a co za tym idzie koszty inwestycji były niedoszacowane. Przedstawiciele władz regionalnych twierdzą jednak, iż wśród przedsiębiorców z sektora MŚP, do których województwa kierują wsparcie w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) nie ma szczególnego zainteresowania występowaniem o zaliczki. Do tej pory tylko kilka województw - m.in. opolskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie i podlaskie - zdecydowało się wypłacać pomoc poprzez zaliczki we wszystkich działaniach RPO, a więc również tych skierowanych do przedsiębiorców planujących realizację przedsięwzięć inwestycyjnych. 2 / 7
Niechęć władz regionalnych do wprowadzania zmian w systemie wypłat dotacji może być spowodowana nie tylko brakiem precyzyjnych regulacji ogólnych. Może ją potęgować świadomość istnienia dodatkowych obowiązków (dokumentacyjnych, organizacyjnych, proceduralnych) jakie zmiany systemu nakładają zarówno na instytucje wdrażające, jak i beneficjentów, a które nierzadko - wbrew pierwotnym założeniom - mogą utrudniać proces aplikowania o wsparcie. Szczegółowe rozwiązania pozostawiono bowiem instytucjom zarządzającym, które zmuszone były wprowadzić odpowiednie zapisy do treści wzorów umów o dofinansowanie, a niekiedy również do podręczników dla beneficjentów. Najważniejsze zasady Wspomniane rozporządzenie zawiera natomiast podstawy funkcjonowania systemu przyznawania i rozliczania zaliczek. Najważniejsze zasady to: - Procentowy udział w dotacji. Istotny jest fakt, że zaliczka określana jest w stosunku do przyznanej kwoty dofinansowania, nie zaś wartości projektu. W przypadku projektów inwestycyjnych przedsiębiorstw, w formie zaliczki wypłacana jest tyko część dofinansowania, określona procentowo, której poziom waha się w zależności od programu (np. w programie Innowacyjna Gospodarka jest to maksymalnie 95 proc., a w Regionalnym Programie Operacyjnym dla Województwa Kujawsko-Pomorskiego - 35 proc.) W sytuacji, gdy dotacja stanowi np. 50 proc. kosztów kwalifikowanych projektu, rzeczywista kwota dotacji rozliczana w formie zaliczki może być niewielka. Zwłaszcza w przypadku większych podmiotów, realizujących projekty w województwach o najniższym dopuszczalnym poziomie wsparcia. Ponadto ostateczne zamknięcie finansowej realizacji projektu i jego rozliczenie uwzględniać musi refundację, w wysokości co najmniej 5 proc. dofinansowania. - Transze i ich rozliczanie. Zaliczki mogą być wypłacane w jednej lub kilku transzach, a system ich wypłat i rozliczania określa załączony do umowy o dofinansowanie harmonogram płatności", skorelowany z działaniami czy zadaniami, na które podzielona jest realizacja przedsięwzięcia. Otrzymanie pierwszej transzy zaliczki wymaga złożenia przez beneficjenta (przed poniesieniem wydatków) wniosku o płatność oraz ustanowienia zabezpieczenia zwrotu zaliczki. W przypadku, gdy zastosowanie mają regulacje prawa zamówień publicznych, wypłata 3 / 7
może dodatkowo nastąpić po podpisaniu umowy z wykonawcą projektu. Niektóre z instytucji zarządzających określają maksymalną dopuszczalną wysokość pierwszej transzy, jednak nie jest to regułą. Większe znaczenie ma wskazanie przez tę instytucję procentowego poziomu przekazanych zaliczek, od którego rozliczenia uzależniona jest wypłata kolejnej płatności zaliczkowej (w przypadku zaliczek udzielanych z budżetu RPO Województwa Kujawsko-Pomorskiego instytucja zarządzająca wymaga rozliczenia 100 proc. poprzednich transz, podczas gdy w działaniu 4.4. programu Innowacyjna Gospodarka jest to pułap 70 proc.) Ponadto beneficjent musi mieć świadomość, iż podpisując umowę o dofinansowanie zobowiązuje się do przestrzegania przepisów dotyczących zwrotu środków dotacji niewykorzystanych w danym roku budżetowym oraz innych specyficznych przepisów Ustawy o finansach publicznych. Chodzi tu głównie o zapisy art. 144, 157, 210 tej ustawy dotyczących m.in. zgłaszania środków o nadanie statusu niewygasających z upływem roku budżetowego. Katalog zobowiązań obciążających beneficjenta z tytułu podpisania umowy o dofinansowanie ulega więc rozszerzeniu, zwłaszcza w zakresie obowiązku zwrotu dotacji wydatkowanej niezgodnie z przeznaczeniem. - Zabezpieczenie. Wzmocnienie zobowiązań ma miejsce również w przypadku ustanawiania zabezpieczenia zwrotu zaliczki przed wypłatą pierwszej transzy. Co do zasady wystarczający pozostaje co prawda weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową, jednak w przypadku, gdy kwota dofinansowania przekracza 4 mln złotych, od beneficjenta wymaga są dodatkowej formy zabezpieczeń. To beneficjent ponosi koszty finansowe i czasowe związane z ustanowieniem takiego zabezpieczenia, np. w postaci gwarancji bankowej. - Rachunek wyodrębniony. Na potrzeby wypłaty dotacji w formie zaliczki beneficjent zobowiązany jest otworzyć wyodrębniony rachunek bankowy, przez który przepływać mogą wyłącznie środki z zaliczki, wydatkowane wyłącznie na potrzeby zapłaty na rzecz wykonawców czy dostawców realizujących przedsięwzięcie. Środki te wypłacane są w złotych, co w przypadku zakupu dofinansowanego sprzętu czy urządzeń za granicą (sytuacja częsta w przypadku projektów innowacyjnych) powodować może dodatkowe koszty związane z przewalutowaniem. Należy też pamiętać, iż odsetki bankowe na takim rachunku od przekazanych beneficjentowi transz zaliczki muszą być wykazane we wniosku o płatność i pomniejszają kwotę wypłaty kolejnej transzy. 4 / 7
Zaliczka jako wkład własny Podsumowując, warto przypomnieć, iż zaliczki nie są dla beneficjenta obowiązkowe - beneficjent powinien zatem starannie przeanalizować zasadność ich wprowadzenia do systemu rozliczania swojego projektu - tak, aby nie okazał się on przez to mniej efektywny niż zwrot środków za zapłacone faktury, wsparty etapowym uruchamianiem kredytu bankowego. Duże znaczenie może tu mieć świadomość ograniczeń czasowych związanych z tym systemem, takich jak: termin przedstawienia dokumentów potwierdzających wniesienie zabezpieczenia (niekiedy już w momencie podpisywania umowy o dofinansowanie); termin składania wniosków o płatności zaliczkowe, termin przeznaczony na ich ocenę przez instytucję wdrażającą i na wypłatę środków, termin zgłaszania kwot niewykorzystanych i planowania wydatków na rok następny. Podejście banku do klienta realizującego projekt z zaliczkami również uwzględniać musi wiedzę na temat wymienionych ograniczeń. Jak już wspomniałam, system wypłat poprzez zaliczki może być wprowadzony decyzją instytucji zarządzającej w każdym z kilkunastu programów operacyjnych, nie może zatem pozostać bez wpływu na zakres i jakość bankowej obsługi. Klienci planujący wykorzystanie zaliczek w projekcie, wnioskując do banku o udzielenie kredytu na sfinansowanie nie objętych dotacją kosztów, najczęściej zwracają się o włączenie zaliczki do wymaganego przez bank wkładu własnego. Chociaż zaliczka pozostaje częścią dotacji, nie wydaje się zasadne, aby traktować ją w montażu finansowym projektu jako źródła finansowania - obok wkładu własnego i kredytu. W ten sposób bank de facto wymagałby od beneficjenta wyższego wkładu własnego, co mogłoby być odebrane jako kara" za posiadanie większej wiarygodności w postaci podpisanej umowy o dofinansowanie. Nie ma zatem przeszkód, aby na etapie składania wniosku o udzielenie kredytu bank zaliczał te środki - obok środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku - do 5 / 7
wkładu własnego, podobnie jak czyni to w przypadku innych dotacji, darowizn czy wydatków już poniesionych przez beneficjenta w związku z inwestycją. Należy jednak pamiętać, iż jakość takiej formy wkładu własnego może zostać przez bank zweryfikowana w trakcie oceny ryzyka transakcji oraz zdolności kredytowej beneficjenta, uwzględniając np. cykl wypłat zaliczkowych w inwestycji, której realizacja ma być kredytowana. Zaliczka w ofercie Ponadto udział zaliczek w projekcie rzutuje na zabezpieczenie spłaty kredytu, gdyż kwota dotacji wypłacona poprzez zaliczkę nie może być objęta cesją praw z umowy o dofinansowanie, stanowiącą jedną z ważniejszych form zabezpieczenia spłaty kredytów unijnych. Kwestia ta jest jednak niwelowana poprzez mniejsze zapotrzebowanie na kredyt, a co za tym idzie mniejszą wartość zabezpieczeń. Kolejną kwestią jest stosowana przez banki zasada uruchamiania środków z kredytu po pierwotnym zaangażowaniu w inwestycję środków własnych klienta, która nie do końca znajduje uzasadnienie w przypadku projektu unijnego dofinansowanego z udziałem zaliczek. Uruchomienie kredytu powinno raczej odbywać się jednocześnie z wypłatami zaliczkowymi (np. transzami o wysokości wskazanej w umowie kredytu) gdyż finansując dane działanie w ramach projektu z zaliczek beneficjent ponosi także koszty niekwalifikowane, które musi sfinansować we własnym zakresie, w związku z czym kredyt jest mu niejednokrotnie niezbędny. Te i inne przesłanki powodują, iż rola banków komercyjnych w procesie absorpcji środków pomocowych UE w najbliższym czasie ulec może osłabieniu. Dotychczas banki były na rynku pozyskiwania tych środków aktywnym, a niekiedy wręcz nieodzownym ogniwem, oferując beneficjentom dostęp do produktów bankowych uwzględniających specyfikę przyznawania i 6 / 7
rozliczania dotacji, głównie w postaci finansowania pomostowego. Jeżeli pozycja banków miałaby zostać zachowana, przebudowa ich oferty unijnej musi wykraczać poza kosmetyczne zmiany w przepisach wewnętrznych. Już teraz obserwować można próby włączania zaliczek do tej oferty, tym trudniejsze, że pozbawione odniesień w jednolitych rozwiązaniach dla wszystkich programów operacyjnych. 7 / 7