Uchwała nr 40/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 15 czerwca 2003 r. w sprawie przyjęcia instrumentu metodycznego stopnie harcerskie Na podstawie 61 ust. 2, pkt. 2) Statutu ZHP Rada Naczelna ZHP postanawia, co następuje: 1. Przyjmuje się System stopni harcerskich, stanowiący załącznik nr 1 do uchwały. 2. Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem 1 września 2003 r. 3. Traci moc uchwała Rady Naczelnej ZHP nr 27 z dnia 10 października 1992 r. w sprawie systemu stopni harcerskich. Przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego hm. Wojciech J. Katner ZAŁACZNIK NR 1 DO UCHWAŁY NR 40/XXXII RADY NACZELNEJ ZHP Z DNIA 15 CZERWCA 2003 R. SYSTEM STOPNI HARCERSKICH Dla harcerki i harcerza (w takim kontekście nazw: harcerka i harcerz uŝywamy w odniesieniu do harcerki i harcerza, harcerki starszej i harcerza starszego, wędrowniczki i wędrownika) stopień jest wyzwaniem, które pozwala zmierzyć się z samym sobą. Kolejne stopnie wskazują im poŝądane cechy charakteru i wyznaczają etapy osiągnięć Ŝyciowych. KaŜdy stopień jest dla harcerki i harcerza takŝe celem, którego osiągnięcie jest dostrzegane w środowisku. Czas zdobywania stopnia nazywamy próbą, bo daje moŝliwość sprawdzenia siebie, wykazania się w konkretnym działaniu postawą, wiedzą i umiejętnościami. Dla druŝynowych stopnie harcerskie są instrumentem wychowawczym, czyli środkiem, za pomocą którego realizują podstawowy program harcerskiego wychowania i uwzględniają indywidualny rozwój harcerki i harcerza. Przez zdobywanie stopni druŝynowi wprowadzają harcerki i harcerzy na drogę systematycznej pracy nad sobą, uczą ich pokonywania kolejnych progów i łączenia własnych dąŝeń z działaniem w zespole. System składa się z próby harcerki/harcerza i sześciu stopni: ochotniczki/młodzika, tropicielki/wywiadowcy, pionierki/odkrywcy, samarytanki/ćwika, harcerki orlej/harcerza orlego, harcerki Rzeczypospolitej/harcerza Rzeczypospolitej. Kolejne stopnie przeznaczone są dla harcerek i harcerzy w określonym wieku: harcerki i harcerze: ochotniczka-młodzik, tropicielka-wywiadowca harcerki starsze i harcerze starsi: pionierka-odkrywca, samarytanka-ćwik wędrowniczki i wędrownicy: harcerka orla-harcerz orli, harcerka Rzeczypospolitej-harcerz Rzeczypospolitej. Układ wymagań kolejnych stopni róŝni się ze względu na specyfikę poszczególnych grup wiekowych. PRÓBA HARCERKI/HARCERZA Próba harcerki/harcerza przygotowuje do złoŝenia Przyrzeczenia Harcerskiego. Idea i wymagania próby harcerki/harcerza dotyczą kształtowania harcerskiej postawy oraz podstawowej wiedzy o harcerstwie i Związku. W kaŝdym indywidualnym przypadku wymagania powinny być sformułowane odpowiednio do etapu rozwoju (wieku) harcerki i harcerza realizujących próbę. Próba harcerki/harcerza nie powinna trwać krócej niŝ 3 miesiące i dłuŝej niŝ 6 miesięcy. W przypadku zuchów trzeciej gwiazdki naleŝy uwzględnić przygotowanie, jakie otrzymały w gromadzie zuchowej i umoŝliwić im odbycie krótszej próby. 1
IDEA STOPNIA Idea próby harcerza oraz idee poszczególnych stopni określają postawę, do jakiej harcerka i harcerz powinni dąŝyć, zdobywając dany stopień. Postawa ta jest zawsze zgodna z Przyrzeczeniem i Prawem Harcerskim: Próba harcerki/harcerza Stara się zasłuŝyć na miano harcerki/harcerza. Chce poznać harcerstwo i dostosować się do jego wymagań, określonych w prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Chce uczestniczyć w Ŝyciu zastępu (patrolu) i druŝyny. Ochotniczka-młodzik Poznaje smak harcerskiej przygody. W swoim postępowaniu kieruje się Prawem Harcerskim. Pamięta o codziennym dobrym uczynku. Chętnie zdobywa nowe wiadomości i umiejętności przydatne w zastępie, druŝynie, domu i szkole. Jest zaradna /zaradny, dzielna / dzielny i pogodna/ pogodny. Tropicielka-wywiadowca: Przestrzega Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego w codziennym Ŝyciu. Zdobywa harcerską wiedzę i doskonali umiejętności z róŝnych dziedzin. Tropi sytuacje, w których moŝe być poŝyteczna/ poŝyteczny. Ćwiczy swoją spostrzegawczość i sprawność. Aktywnie uczestniczy w zadaniach zastępu i druŝyny. Pionierka-odkrywca Ocenia siebie i swoje postępowanie odwołując się do Prawa Harcerskiego. Potrafi radzić sobie w róŝnych sytuacjach. MoŜna na niej/nim polegać. Jest uczynna/ uczynny, odwaŝna/ odwaŝny, samodzielna / samodzielny. Wywiązuje się z obowiązków, wynikających z miejsca w druŝynie. Samarytanka-ćwik Poszukuje wzorów do naśladowania zgodnych z harcerskimi wartościami. Szuka sytuacji, w których moŝe pomóc zgodnie z wyraŝoną w Przyrzeczeniu szczerą wolą. Pracuje nad swoim charakterem. Poszukuje swoich zainteresowań i pasji. Rozwija je zdobywając wiedzę i umiejętności w wybranych dziedzinach. Współtworzy Ŝycie druŝyny. Harcerka orla-harcerz orli Kierując się Prawem Harcerskim buduje swój własny system wartości. Sama/ sam wyznacza swoje cele. Wybiera swoją drogę Ŝyciową. DąŜy do mistrzostwa w wybranych dziedzinach. Podejmuje wyzwania. Znajduje pole stałej słuŝby. Harcerz Rzeczypospolitej-harcerka Rzeczypospolitej Ma własny system wartości wynikający z Prawa Harcerskiego. Kieruje się nim we wszystkich aspektach swojego Ŝycia. Potrafi godzić pełnione przeze siebie role, np. w rodzinie, w szkole, w pracy, w działalności społecznej. Osiąga mistrzostwo w wybranych dziedzinach aktywności. Jest świadomą obywatelką/świadomym obywatelem RP. Swoim Ŝyciem daje świadectwo o harcerstwie. ZASADY I TRYB ZDOBYWANIA STOPNI HARCERSKICH 1. Harcerka i harcerz zdobywają stopnie indywidualnie. Zdobywanie stopni rozpoczyna się po złoŝeniu Przyrzeczenia Harcerskiego. 2. Harcerka i harcerz przystępują do zdobywania stopni odpowiednich do etapu swojego rozwoju. 3. Zadania na stopnie ochotniczki/młodzika, tropicielki/wywiadowcy harcerki i harcerze realizują głównie przez aktywny udział w Ŝyciu druŝyny. Nad ich zdobywaniem czuwają opiekunowie, którymi są zgodnie ze zwyczajem środowiska, np. zastępowi, przyboczni, druŝynowy. 4. Zdobywanie stopni pionierki/odkrywcy, samarytanki/ćwika poprzedza sformułowanie przez harcerkę i harcerza indywidualnych zadań zgodnych z ideą i wymaganiami danego stopnia. W sformułowaniu tych zadań pomagają im opiekunowie, zgodnie ze zwyczajem środowiska, np. zastępowi, przyboczni, druŝynowy. 5. Zdobycie stopni harcerki orlej/harcerza orlego i harcerki Rzeczypospolitej/harcerza Rzeczypospolitej wymaga ułoŝenia indywidualnej próby na stopień. Planowanie i realizację prób na te stopnie wspiera opiekun próby. MoŜe nim być harcerz w stopniu równym zdobywanemu albo wyŝszym lub instruktor (w przypadku stopnia harcerki orlej/harcerza orlego w stopniu przewodnika, a w przypadku stopnia harcerki Rzeczypospolitej/harcerza Rzeczypospolitej minimum w stopniu podharcmistrza). 2
6. W szczególnych przypadkach druŝynowy moŝe dostosowywać wymagania stopnia do indywidualnych moŝliwości harcerki i harcerza (np. zdrowotnych), specyfiki pracy druŝyny, warunków środowiska itp. 7. Przy zamknięciu próby naleŝy wziąć pod uwagę realizację wymagań na stopnie i postawę harcerki/harcerza. 8. Decyzje w sprawie zatwierdzenia programu próby oraz o przyznaniu stopnia podejmują: w druŝynie harcerskiej druŝynowy przy współudziale rady druŝyny w druŝynie starszoharcerskiej rada druŝyny w druŝynie wędrowniczej członkowie druŝyny zgodnie z konstytucją druŝyny Program próby musi być zapisany w karcie próby. 9. Do prowadzenia prób HO i HR (zatwierdzenia programu próby oraz podjęcia decyzji o przyznaniu stopnia) moŝna powołać kapitułę stopni przy druŝynie, szczepie, związku druŝyn lub hufcu. W skład kapituły mogą wchodzić tylko posiadający ten stopień harcerze i instruktorzy. Kapituła składa się przynajmniej z trzech członków. Szczegółowe zasady funkcjonowania kapituły określają członkowie kapituły, a zatwierdza komendant jednostki, przy której działa kapituła. 10. Decyzje o otwarciu próby, zamknięciu i przyznaniu stopnia ogłasza druŝynowy w rozkazie. 11. Podsumowanie realizacji próby moŝe odbywać się w sposób przyjęty w danym środowisku, np. bieg harcerski, ocena przez kapitułę stopni. 12. Zdobycie stopnia potwierdza się wpisem do ksiąŝeczki harcerskiej i oznaczeniem na pagonach (lub patkach w druŝynach wodnych) munduru harcerskiego: ochotniczka i młodzik jedna belka, tropicielka i wywiadowca dwie belki, pionierka i odkrywca jedna krokiewka samarytanka i ćwik dwie krokiewki harcerka orla i harcerz orli jedna gwiazdka harcerka Rzeczypospolitej i harcerz Rzeczypospolitej dwie gwiazdki. Dodatkowo stopnie moŝna oznaczać nabiciem na krzyŝu harcerskim: pionierka i odkrywca srebrna lilijka, samarytanka i ćwik złota lilijka, harcerka orla i harcerz orli złota lilijka i złoty okrąg, harcerka Rzeczypospolitej i harcerz Rzeczypospolitej złote: lilijka, okrąg i wieniec. PRÓBA HARCERKI/PRÓBA HARCERZA Staram się zasłuŝyć na miano harcerki/harcerza. Chcę poznać harcerstwo i dostosować się do jego wymagań, określonych w prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Chcę przebywać w zastępie (patrolu) i druŝynie. Zalecany czas trwania próby: 3 6 miesięcy WYMAGANIA PRÓBY 1. Znam i rozumiem treść Przyrzeczenia Harcerskiego. 2. Znam i rozumiem Prawo Harcerskie. 3. Znam i rozumiem symbolikę krzyŝa harcerskiego, lilijki i koniczynki. Potrafię wyjaśnić, do czego zobowiązuje harcerskie pozdrowienie Czuwaj. 4. Znam hymn harcerski i umiem go zaśpiewać. 5. Kompletuję swój mundur harcerski. 6. Systematycznie uczestniczę w zbiórkach zastępu i druŝyny. 7. Wykonałam/em z zastępem (patrolem) przynajmniej jedno zadanie zespołowe (lub projekt). 8. Znam nazwę druŝyny, imię i nazwisko zastępowego i druŝynowego i wiem, jak się z nimi skontaktować. Uwaga: próbę moŝna poszerzyć o dodatkowe wymagania przyjęte w druŝynie. TRYB PRZEJŚCIOWY Załącznik 3
W sytuacji, gdy harcerz/harcerka posiada juŝ stopień harcerski i nie ma otwartej próby na stopień kolejny, zachowuje swój dotychczasowy stopień według odpowiednika z nowego systemu, według wzoru (modyfikując odpowiednio oznaczenia): stopień wg starego systemu zmiana oznaczenia stopień wg nowego wg starego wg nowego systemu systemu systemu młodzik-ochotniczka I I młodzik-ochotniczka wywiadowca- tropicielka II II wywiadowca-tropicielka ----------------------------------- ----------- > odkrywca-pionierka samarytanka-ćwik III >> samarytanka-ćwik HO * * HO HR ** ** HR Następnie otwiera próbę na kolejny stopień według nowego systemu. W sytuacji, gdy harcerz/harcerka ma juŝ otwartą próbę na stopień według dotychczasowych wymagań, kończy realizację próby wg starego systemu stopni.. 4
WYMAGANIA NA STOPNIE OCHOTNICZKA-MŁODZIK Z ochotą poznaję smak harcerskiej przygody. W swoim postępowaniu kieruję się Prawem Harcerskim. Pamiętam o codziennym dobrym uczynku. Chętnie zdobywam nowe wiadomości i umiejętności przydatne w zastępie, druŝynie, domu i szkole. Jestem zaradna/y, dzielna/y i pogodna/y. Do próby moŝe przystąpić harcerka/harcerz, która/y: złoŝyła/ył Przyrzeczenie Harcerskie, aktywnie uczestniczy w Ŝyciu zastępu i druŝyny. Zalecany czas trwania próby: 6-9 miesięcy Wymagania stopnia Praca nad sobą 1. Staram się postępować zgodnie z Prawem Harcerskim. 2. W kaŝdym widzę bliźniego. Dostrzegam potrzeby bliźnich, wyraŝam to przez spełnianie dobrych uczynków. 3. Mam swoją ulubioną ksiąŝkę. Korzystam z biblioteki. 4. Mam swoje hobby, zaprezentowałem je w zastępie, druŝynie. śycie rodzinne 1. Mam stały obowiązek domowy i wywiązuję się z niego. 2. Znam daty świąt rodzinnych (imieniny, urodziny, rocznice) i pamiętam o nich. 3. Dziele się z rodzicami moimi radościami i niepowodzeniami. Zaradność Ŝyciowa 1. Noszę mundur zgodny z regulaminem obowiązującym w ZHP. 2. Zaoszczędziłam/em nieduŝą sumę pieniędzy i wydałam/em ją na zaplanowany wcześniej cel. 3. Znam okolice swego domu i szkoły. Wiem, gdzie jest przychodnia lekarska, apteka, poczta, posterunek policji, dworzec autobusowy i dworzec kolejowy. Potrafię wskazać drogę do tych miejsc. 4. Dbam o własny wygląd i czystość, utrzymuję porządek wokół siebie. Przyszyłam/em guzik, plakietkę do munduru. 5. Systematycznie uczestniczę w zajęciach ruchowych (np. gimnastyka, gra w piłkę, jazda na rowerze, aerobik, jazda na rolkach). 6. Dbam o higienę osobistą i zapobiegam przeziębieniom, odpowiednio się ubierając. Wiedza harcerska 1. Wiem, kiedy powstał skauting, kto był jego twórcą oraz kto tworzył harcerstwo na ziemiach polskich. Wiem, czym wsławiły się Szare Szeregi. 2. Wiem, kto jest bohaterem mojej druŝyny (szczepu). 3. Potrafię zachować się w kręgu i podczas ogniska. Znam zwyczaje i obrzędy mojego zastępu i druŝyny. 4. Wiem, jak oznacza się funkcje pełnione w zastępie, druŝynie, szczepie. 5. Znam podstawy musztry harcerskiej. Stanę w postawie zasadniczej i swobodnej, wykonam zwroty. Ustawię się na zbiórce, zachowam się w szyku i zamelduję się. Odpowiednio zachowam się podczas hymnu i wobec sztandaru. 6. Mam śpiewnik harcerski. Znam przynajmniej 5 piosenek harcerskich i pląsów. Techniki harcerskie 1. Umiem zaradzić w przypadku skaleczenia, otarcia nogi, zachłyśnięcia, niewielkiego oparzenia i stłuczenia, krwotoku z nosa, uŝądlenia przez pszczołę lub osę. Odpowiednio wykorzystuję dostępne środki opatrunkowe. Znam prawidłową temperaturę człowieka i potrafię ją zmierzyć. Znam numery telefonów pogotowia ratunkowego, policji, straŝy poŝarnej oraz ogólnopolski numer alarmowy. Wiem, jak wezwać pomoc w nagłym wypadku. 2. Uczestniczyłam/em w grze terenowej. Wyznaczyłam/łem strony świata za pomocą słońca, przedmiotów terenowych i busoli. Dotarłam/em do wyznaczonego miejsca po znakach patrolowych. 5
3. Uczestniczyłam/em w wycieczce, przygotowałam/em swój ekwipunek wycieczkowy, odpowiedni do warunków atmosferycznych i terenowych. Potrafię bezpiecznie poruszać się po drodze (samodzielnie i w grupie). 4. Rozstawiłam/em namiot turystyczny, ułoŝyłam/em i rozpaliłam/em bezpiecznie ognisko. Znam trzy węzły. 5. Byłam/em z zastępem lub druŝyną na wycieczce w lesie. Umiem się w nim zachować. Rozpoznałam/em po sylwetce i liściach 5 drzew. 6. Zaopiekowałam/em się zwierzęciem lub rośliną. 7. Znam co najmniej dwa sposoby szyfrowania wiadomości. Postawa obywatelska 1. Znam historię godła i barw narodowych. Wiem, co oznaczają i potrafię się wobec nich zachować. Zaśpiewam hymn państwowy. 2. Odszukam na mapie Polski miejsca, które dotąd odwiedziłem lub chciałbym odwiedzić. 3. Wyrobiłem w sobie poŝyteczne domowe nawyki ekologiczne. W okresie próby uczestniczyłam/em w realizacji co najmniej dwóch zadań zespołowych zastępu. Zdobyłam/em w czasie próby przynajmniej dwie sprawności. Uwaga. Próbę moŝna uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku. 6
TROPICIELKA-WYWIADOWCA Jestem na tropie harcerskiej przygody. Przestrzegam Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego w Ŝyciu codziennym. Mam oczy i uszy otwarte. Ćwiczę swoją spostrzegawczość. Aktywnie uczestniczę w zadaniach zastępu i druŝyny. Zdobywam harcerską wiedzę i doskonalę umiejętności z róŝnych dziedzin harcerskiego Ŝycia. Do próby moŝe przystąpić harcerka lub harcerz, która/y: zdobyła/ył stopień ochotniczki/młodzika; jeśli nie posiada stopnia ochotniczki/młodzika, realizuje próbę tropicielki/wywiadowcy poszerzoną o wiadomości i umiejętności zawarte w wymaganiach poprzedniego stopnia; aktywnie uczestniczy w Ŝyciu zastępu i druŝyny. Zalecany czas trwania próby: 6-12 miesięcy Wymagania stopnia Praca nad sobą 1. Notuję sytuacje, w których postąpiłam/em zgodnie i niezgodnie z Prawem Harcerskim i na ich podstawie dokonałam/em wyboru punktu Prawa Harcerskiego, nad którym szczególnie chciałabym/łbym mocno popracować. 2. Robię codzienny rachunek dobrych i złych uczynków. 3. Ukończyłam/em próbę silnej woli, np. przez tydzień zrezygnowałam/em ze słodyczy, oglądania telewizji, gier komputerowych. śycie rodzinne 1. Przygotowałam/em uroczysty posiłek dla domowników lub uczestniczyłam/em w przygotowaniach świąt rodzinnych. 2. Znam historię swojej rodziny. 3. Rozmawiam z rodziną o swoich problemach. Zaradność Ŝyciowa 1. Osiągnęłam/em dobre wyniki w grach na spostrzegawczość. 2. Uczestniczyłam/em w akcji zarobkowej druŝyny. 3. Wiem, jakie zmiany rozwojowe zachodzą u dziewcząt (u chłopców) w moim wieku. Staram się poznać potrzeby i moŝliwości swojego organizmu. 4. Znam szkodliwe skutki palenia papierosów, picia alkoholu i zaŝywania narkotyków. 5. Regularnie uprawiam wybraną dziedzinę sportu lub aktywności ruchowej. Poprawiłam/em swoje osiągnięcia. 6. Systematycznie ćwiczę znajomość języka obcego. 7. Korzystałam/em z informacji PKS, PKP, uzyskałam/em potrzebny numer telefoniczny i znalazłam/em potrzebną informację w internecie. Wiedza harcerska 1. Znam najwaŝniejsze wydarzenia z dziejów harcerstwa. Potrafię wskazać kilka postaci zasłuŝonych dla ruchu harcerskiego. 2. Wiem, jak powstała tradycja Dnia Myśli Braterskiej. 3. Wiem, co oznaczają skróty WOSM i WAGGGS, wyjaśnię, dlaczego harcerki noszą na mundurze plakietkę WAGGGS, a harcerze plakietkę WOSM. 4. Znam historię swojej druŝyny (szczepu) oraz bohatera druŝyny (szczepu). Wiem, jakie cechy bohatera druŝyny (szczepu) warto naśladować. 5. Wiem, kto jest bohaterem mojego hufca i mojej chorągwi. 6. Znam nazwy stopni harcerskich i instruktorskich oraz sposób ich oznaczania na mundurze. Wiem, jakie sznury noszą instruktorzy komendy hufca, komendy chorągwi, Głównej Kwatery i Przewodniczący ZHP. Znam ich miejsce w strukturze ZHP. 7. Przeczytałam/em minimum dwie ksiąŝki o tematyce harcerskiej. Techniki harcerskie 1. Znam skład apteczki druŝyny i wiem, jak stosować znajdujące się w niej środki. Potrafię udzielić pierwszej pomocy w przypadku krwotoku, stłuczenia, oparzenia, odmroŝenia, skręcenia stawu, 7
złamania kończyny, wystąpienia ciała obcego w oku, omdlenia, udaru słonecznego. Pełniłam/em słuŝbę samarytańską, np. na wycieczce, biwaku, festynie. 2. Wyznaczyłam/em azymuty w terenie. Wykonałam/em szkic drogi, zaznaczając azymuty, charakterystyczne obiekty i odległości. Posługując się busolą i mapą dotarłam/em do wyznaczonego miejsca. Wyznaczyłam/em w nocy kierunek północny. Prawidłowo oceniłam/em na oko odległość w terenie, długość przebytej drogi oraz czas marszu. W pomiarach wykorzystałem wymiary swojego ciała, np. wzrost, rozpiętość ramion i długość stopy. 3. Znam oznakowanie szlaków turystycznych oraz zasady poruszania się po nich. Przeszłam/przeszedłem oznaczonym szlakiem. 4. Uczestniczyłam/em w rozstawianiu obozu. Zbudowałam/em proste urządzenie obozowe lub wykonałam/em element zdobnictwa obozowego. Znam osiem węzłów, wykorzystałam/em je w praktyce (np. przy budowie urządzeń, w zdobnictwie obozowym lub podczas wędrówki). Przygotowałam/em posiłek dla zastępu na kuchni polowej lub kuchence turystycznej. 5. Kompletuję ekwipunek turystyczny odpowiedni na róŝne pory roku. 6. Nadałam/em i odebrałam/em wiadomość przekazaną alfabetem Morse a. 7. Odnalazłam/em w środowisku naturalnym 5 roślin chronionych. 8. Obserwowałam/em wybrane zwierzę i opowiedziałam/em innym (w zastępie, w druŝynie lub w klasie) o swoich spostrzeŝeniach. 9. Wykonałam/em poŝyteczną pracę na rzecz przyrody. Postawa obywatelska 1. Znam obszar swojej gminy i jej siedzibę. Sprawnie posługuję się planem lub mapą swojej okolicy, na jej podstawie dotrę we wskazane miejsce. 2. Znam daty świąt narodowych, wiem, jakie wydarzenia te święta upamiętniają. Przygotuję z zastępem zbiórkę z okazji jednego z nich. 3. Potrafię wskazać na mapie krainy geograficzne Polski. 4. Wiem, kto jest protektorem ZHP. 5. Znam flagę Unii Europejskiej. Potrafię wymienić kilka państw, które naleŝą do Unii Europejskiej. W okresie próby uczestniczyłam/em w realizacji co najmniej czterech zadaniach zespołowych i jednym biwaku. Zdobyłam/em w czasie trwania próby przynajmniej trzy sprawności, w tym przynajmniej jedną dwugwiazdkową. Uwaga. Próbę moŝna uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku. 8
PIONIERKA-ODKRYWCA Uczestnicząc w harcerskim Ŝyciu, odkrywam swoje zainteresowania. Oceniam siebie i swoje postępowanie odwołując się do Prawa Harcerskiego. Potrafię radzić sobie w róŝnych sytuacjach działając samodzielnie i odpowiedzialnie. MoŜna na mnie polegać. Jestem uczynna/ny, odwaŝany, samodzielna/ny. Do próby moŝe przystąpić harcerka/harcerz, która/y: zdobyła/ył stopień tropicielki/wywiadowcy. Jeśli nie posiada stopnia tropiciela/wywiadowcy, realizuje próbę pionierki/odkrywcy poszerzoną o wiadomości i umiejętności zawarte w wymaganiach poprzednich stopni, aktywnie uczestniczy w Ŝyciu zastępu i druŝyny. Zalecany czas trwania próby: 9-12 miesięcy Wymagania stopnia Praca nad sobą 1. Określiłam/em swoją największą słabość i podejmę próbę wyeliminowania jej. 2. Aktywnie realizuję obowiązki wynikające z mojej wiary. 3. Wykazałam/em, Ŝe potrafię poświęcić własną przyjemność na rzecz obowiązku. 4. Zdobyłam/em nową umiejętność przydatną w gospodarstwie domowym. 5. Rzetelnie wykonuję swoje obowiązki domowe. 6. Zapisuję ustalone terminy i wyznaczone zadania, jestem punktualna/ny i obowiązkowa/ny. 7. Wzięłam/ąłem udział w zaplanowaniu i zorganizowaniu akcji zarobkowej dla druŝyny. 8. Dbam o sprzęt druŝyny. Brałam/em udział w jego konserwacji. 9. Dbam o zdrowie i pamiętam o aktywnym odpoczynku, odpowiedniej ilości snu, prawidłowym odŝywianiu się, umiem radzić sobie z problemami okresu dojrzewania. 10. Załatwiłam/em powierzoną mi sprawę w instytucji lub urzędzie. 11. Zorganizowałam/em wyjście zastępu lub druŝyny (grupy koleŝanek lub kolegów) do kina, teatru, na koncert, do muzeum lub inną imprezę kulturalną. 12. Potrafię w prostych sytuacjach porozumieć się w języku obcym. 13. Umiejętnie korzystam z Internetu (wyszukuję potrzebne informacje, posiadam adres e-mail). Doskonalenie harcerskie 1. Potrafię wskazać główne etapy w dziejach harcerstwa. 2. Odwiedziłam/em komendę mojego hufca. Znam adres komendy mojej chorągwi i Głównej Kwatery. Wiem, jak nazywa się komendant hufca, komendant chorągwi, Naczelnik ZHP i Przewodniczący ZHP. 3. Wiem, jakie inne organizacje harcerskie działają w Polsce. 4. Czytam ksiąŝki o tematyce harcerskiej. 5. Znam strukturę ZHP. 6. Potrafię ocenić czynności Ŝyciowe (tętno i oddech), znam prawidłowe tętno dzieci i dorosłych. Potrafię postąpić w przypadku utraty przytomności, ułoŝyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej. Umiem zastosować róŝne sposoby przenoszenia poszkodowanych. Potrafię postępować w przypadku zatrucia pokarmowego. 7. Odnalazłam/em na mapie miejsce, w którym się znajduję, poprowadziłam/em w czasie gry terenowej lub wycieczki zastęp wg mapy topograficznej. Na podstawie mapy topograficznej określiłam/em długość trasy, nachylenie terenu, przybliŝony czas marszu, azymut na dany punkt. Zmierzyłam/em w terenie odległość i wysokość. 8. Kierowałam/em budową urządzenia obozowego wg własnego projektu. Umiem sprawnie posługiwać się sprzętem pionierskim. Potrafię zawiązać co najmniej 10 węzłów i ich zastosowanie. 9. Brałem udział w organizacji wycieczki zastępu lub druŝyny. 10. Wyrobiłam/em w sobie poŝyteczne nawyki ekologiczne (oszczędzam wodę, gaszę światło, segreguję odpady). 11. Wiem, co to jest park narodowy, park krajobrazowy i rezerwat przyrody. Wymienię kilka polskich parków narodowych oraz wskaŝę występujące w nich osobliwości przyrodnicze. Odwiedziłam/em jeden z parków narodowych, krajobrazowych lub rezerwatów. Poszukiwanie pól słuŝby 1. Poznaję historię swojej miejscowości. Wiem, co wyróŝnia ją spośród innych (np. znane postacie, historyczne wydarzenia, zabytki, sztuka ludowa). 9
2. Wiem, na czym polega demokracja. Brałam/em udział w demokratycznym podejmowaniu decyzji. W okresie próby uczestniczyłam/em w obozie lub zimowisku harcerskim oraz w co najmniej dwóch biwakach lub rajdach, zrealizowałam/em co najmniej trzy projekty, w tym przynajmniej jeden na rzecz środowiska (np. szkoły, osiedla). Zdobyłam/em w tym czasie przynajmniej trzy sprawności (dwugwiazdkowe lub trzygwiazdkowe). Uwaga. Próbę moŝna uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku. 10
SAMARYTANKA-ĆWIK Poszukuję wzorów do naśladowania zgodnych z harcerskimi wartościami zawartymi w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. Szukam sytuacji, w których mogę pomóc. Pracuję nad swoim charakterem. Wywiązuję się ze swoich obowiązków. Poszukuję swoich zainteresowań i pasji. Rozwijam je zdobywając wiedzę i umiejętności w wybranych dziedzinach. Współtworzę Ŝycie druŝyny. Do próby moŝe przystąpić harcerka/harcerz, która/y: zdobyła/ył stopień pionierki/odkrywcy; jeśli nie posiada stopnia pionierki/odkrywcy, realizuje próbę samarytanki/ćwika poszerzoną o wiadomości i umiejętności zawarte w wymaganiach poprzednich stopni; aktywnie uczestniczę w Ŝyciu zastępu i druŝyny. Zalecany czas trwania próby: 9-12 miesięcy Praca nad sobą 1. Znam swoje dobre strony. Rozwijam je i potrafię je wykorzystać na rzecz innych. 2. Poszukuję autorytetów. Czerpię z nich motywację do pracy nad sobą. 3. Czynnie uczestniczę w formach rozwoju duchowego, np. kuźnica, dyskusja, rekolekcje, pielgrzymka. 4. Racjonalnie organizuję własny czas. Planuje przebieg dnia, tygodnia. 5. Znam zasady dobrego wychowania, potrafię ubrać się odpowiednio do sytuacji. 6. Potrafię korzystać z osiągnięć postępu technicznego, przestrzegam przy tym zasad kultury (np. znam zasady netykiety, wiem, jak korzystać z telefonu komórkowego w miejscach publicznych, kontroluję czas spędzany przy komputerze). 7. Udoskonaliłam/em swoją technikę uczenia się lub poprawiłam/em oceny z wybranych przedmiotów szkolnych. 8. Systematycznie oszczędzam pieniądze na określony cel. 9. Uczę się języka obcego i potrafię wykorzystać jego znajomość (np. przetłumaczyłam/em artykuł, nawiązałam/em korespondencję ze skautem lub skautką). 10. Zrobiłam/em przegląd swego tygodniowego jadłospisu pod kątem wartości odŝywczych, wyciągnęłam/wyciągnąłem wnioski i wprowadziłam/em poprawki na przyszłość. Znam skutki niedoŝywienia i przejadania się. 11. Potrafię udzielić pierwszej pomocy, w razie potrzeby potrafię zastosować resuscytację (ogól czynności prowadzących do przywrócenia podstawowych czynności Ŝyciowych). 12. Włączyłem się do prowadzenia gospodarstwa domowego. W trakcie próby przejąłem na siebie dodatkowe obowiązki. 13. Załatwiłam/em sprawy organizacyjne biwaku, wycieczki, obozu (np. zakup biletu zbiorowego, ubezpieczenie, przygotowanie wykazu potrzebnego sprzętu, prowadzenie rachunków). Doskonalenie harcerskie 1. Wyspecjalizowałam/em się w wybranej dziedzinie harcerskiej (techniki harcerskie lub inna dziedzina pomocna w pracy druŝyny). Kierowałam/em projektem dotyczącym tej dziedziny. 2. Przeczytałam/em przynajmniej jedną ksiąŝkę, która pogłębiła moją wiedzę o dziejach ruchu harcerskiego lub skautowego. Zaprezentuję innym (w zastępie, druŝynie lub w klasie) wybrane zagadnienie lub znaczącą postać z dziejów harcerstwa. 3. Zorganizowałam/em według własnego pomysłu akcję zarobkową w druŝynie lub nawiązałam/am poŝyteczne dla druŝyny kontakty (z osobą, instytucją). 4. Znam cele działania Związku Harcerstwa Polskiego. Poszukiwanie pól słuŝby 1. Jestem wraŝliwa/wy na potrzeby drugiego człowieka świadomie i odpowiedzialnie podejmuje stałą słuŝbę. 2. Sporządziłam/em mapę potrzeb występujących w najbliŝszej okolicy i uczestniczyłam/em w projekcie (zadaniu) odpowiadającym na którąś ze wskazanych potrzeb. 3. Orientuję się w bieŝących wydarzeniach politycznych, gospodarczych i kulturalnych kraju. 4. Znam najwaŝniejsze prawa i obowiązki obywateli RP. 5. Przeprowadziłam/em zwiad tematyczny (np. poznając przyrodę, kulturę, historię, współczesne Ŝycie społeczne i gospodarcze, poznając ciekawe osoby, mało znane miejsca, zapomniane pamiątki historyczne). Sporządziłam/em dokumentację zwiadu (zawierającą np. opisy, wywiady, pamiątki, fotografie, spis lektur na wybrany temat). W interesujący sposób przedstawiłam/em ją w druŝynie. 11
W okresie próby uczestniczyłam/em w co najmniej trzech projektach. W czasie próby zdobyłam/em co najmniej trzy sprawności (dwugwiazdkowe i trzygwiazdkowe). Uwaga. Próbę moŝna uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku. 12
HARCERKA ORLA-HARCERZ ORLI W harcerskiej wędrówce przez Ŝycie odnajduje wzory do naśladowania. Kierując się Prawem Harcerskim buduję swój własny system wartości. Sama/m wyznaczam swoje cele. Wybieram swoją drogę Ŝyciową. DąŜę do mistrzostwa w wybranych dziedzinach. Podejmuję wyzwania. Znajduję pole stałej słuŝby. Do próby moŝe przystąpić harcerka/harcerz, która/y: zdobyła/ył stopień samarytanki/ćwika. Jeśli nie posiada stopnia samarytanki/ćwika, realizuje próbę harcerki orlej/harcerza orlego poszerzoną o wiadomości i umiejętności zawarte w wymaganiach poprzednich stopni, aktywnie uczestniczy w Ŝyciu druŝyny, zrealizowała/ał próbę wędrowniczą i otrzymała/ał naramiennik wędrowniczy, wspólnie z opiekunem przygotowała/ał indywidualny program próby. Zalecany czas trwania próby: 12 18 miesięcy Wymagania stopnia wyznaczają płomienie wędrowniczej watry Siła ciała 1. Prowadzę higieniczny tryb Ŝycia i doskonalę swoją sprawność fizyczną. Znam granice swojej wytrzymałości fizycznej. 2. Zaplanowałam/em i zorganizowałam/em wędrówkę o charakterze wyczynu. Siła rozumu 1. Samodzielnie planuję swój czas. Znam podstawowe zasady dobrego planowania czasu. 2. Rozsądnie gospodaruję własnymi i powierzonymi zasobami finansowymi. Opracowałam/em sposób sfinansowania wybranego przedsięwzięcia i zrealizowałam/em go. 3. Pogłębiam swoją wiedzę i umiejętności w róŝnych dziedzinach aktywności (nauka i kultura). 4. Znalazłam/em dziedzinę, w której chcę osiągnąć mistrzostwo. Mam juŝ w niej osiągnięcia. Siła ducha 1. Na podstawie Prawa Harcerskiego buduję swój system wartości. Potrafię otwarcie i konsekwentnie go bronić. 2. Samodzielnie podejmuję stałą słuŝbę w dziedzinie Ŝycia duchowego. 3. Staram się zrozumieć innych i uznaję ich prawo do odmienności. Poznałam/em kilka kultur (np. narodowych, wyznaniowych). 4. Staram się Ŝyć w harmonii z naturą. 5. Pielęgnuję więzi rodzinne. 6. Znalazłam/em swoje miejsce w grupie rówieśniczej (dokonując świadomych wyborów i zachowując własny system wartości). 7. Pokonałam/em jedną ze swoich słabości. 8. Dziedziny swoich zainteresowań porównałam/em z potrzebami środowiska. W ten sposób określiłam/em swoje pole słuŝby. Pełniłam/em słuŝbę przez wyznaczony czas. Formą zakończenia próby jest wędrówka umoŝliwiająca własne, wewnętrzne podsumowanie próby. Sposób odbywania wędrówki zaleŝy od tradycji środowiska. Uwaga. Próbę moŝna uzupełnić o dodatkowe wymagania przyjęte w środowisku. 13
HARCERKA RZECZYPOSPOLITEJ-HARCERZ RZECZYPOSPOLITEJ Mam własny system wartości wynikający z Prawa Harcerskiego. Kieruję się nim we wszystkich aspektach swojego Ŝycia. Potrafię godzić pełnione przeze mnie role, np. w rodzinie, w szkole, w pracy, w działalności społecznej. Osiągam mistrzostwo w wybranych dziedzinach aktywności. Jestem świadomą/ym obywatelką/em RP. Swoją postawą i postępowaniem prezentuję harcerski styl Ŝycia. Do próby moŝe przystąpić harcerka/harcerz, która/y: zdobyła/ł stopień harcerki orlej/harcerza orlego, wspólnie z opiekunem przygotowała/ał indywidualny program swojej próby. Zalecany czas trwania próby: 12 24 miesiące Wymagania na stopień wyznaczają polana wędrowniczej watry: Praca nad sobą SłuŜba Poszukiwanie swojego miejsca w społeczeństwie Indywidualne zadania próby harcerki Rzeczypospolitej-harcerza Rzeczypospolitej harcerka/harcerz buduje zgodnie z trzema wymienionymi kierunkami pracy wędrowniczej. W pracy nad sobą umacnia swoje zalety i niweluje wady oraz słabości. Dba o zdrowie i kondycję fizyczną. Rozwija swoją osobowość przez udział w róŝnych formach Ŝycia duchowego i kulturalnego. Pełni stałą słuŝbę, która przynosi wymierne efekty. Poszukując swojego miejsca w społeczeństwie, konsekwentnie realizuje swój pomysł na Ŝycie: w nauce i w pracy, w rodzinie, rozwijając pasje i zainteresowania. Zna swoje prawa i obowiązki, wynikające z pełnionych ról społecznych, stara się wywiązywać z nich jak najlepiej. Wie, na czym opiera się system państwa prawa, zna w nim swoje miejsce. Szuka drogi osiągnięcia samodzielności ekonomicznej. 14
Uchwała nr 38/XXXII Rady Naczelnej ZHP z dnia 15 czerwca 2003 r. w sprawie przyjęcia instrumentu metodycznego sprawności harcerskie Na podstawie 61 ust. 2, pkt. 2) Statutu ZHP Rada Naczelna ZHP postanawia, co następuje: 1. Przyjmuje się instrument metodyczny Sprawności harcerskie, stanowiący załącznik nr 1 do uchwały. 2. Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem 1 września 2003 r. Przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego hm. Wojciech J. Katner ZAŁACZNIK NR 1 DO UCHWAŁY NR 38/XXXII RADY NACZELNEJ ZHP Z DNIA 15 CZERWCA 2003 R. SPRAWNOŚCI HARCERSKIE Harcerka bez sprawności moŝe duŝo i dobrze chce, ale mało i źle moŝe J. Falkowska Sprawność to zdobyta i udowodniona działaniem umiejętność, którą harcerka lub harcerz (tu i dalej w takim kontekście nazw: harcerka i harcerz uŝywamy w odniesieniu do harcerki i harcerza, harcerki starszej i harcerza starszego, wędrowniczki i wędrownika) potrafi posłuŝyć się w razie potrzeby. Zdobywanie sprawności jest formą samokształcenia. SłuŜy budzeniu, rozwijaniu i pogłębianiu zainteresowań, umoŝliwia przyswojenie przydatnych w Ŝyciu umiejętności i ćwiczenie zaradności oraz uczy rzetelności w działaniu. Przyznanie sprawności jest uznaniem umiejętności harcerki i harcerza w danej dziedzinie. Zdobyte sprawności wskazują, Ŝe harcerka lub harcerz wykonali określone zadania, zdobyli niezbędne umiejętności z pewnej dziedziny i potrafią z nich korzystać. Sprawności odgrywają waŝną rolę w harcerskim wychowaniu. Aby w pełni wykorzystać moŝliwości wychowawcze, jakie stwarza zdobywanie sprawności, druŝynowy powinien wiedzieć, Ŝe zdobywając je, harcerka i harcerz: zdobywają konkretną wiedzę i umiejętności, rozwijają swoje zdolności, odkrywają nowe zainteresowania, uczą się zaradności, przedsiębiorczości i rzetelności, uczą się szacunku dla ludzkiej pracy, sprawdzają swoje moŝliwości. Wybór sprawności zaleŝy od indywidualnej decyzji harcerki i harcerza. Zadaniem druŝynowego jest przedstawienie harcerzom oferty sprawności i stworzenie warunków do ćwiczenia wybranych przez nich umiejętności. DruŜynowy powinien takŝe troszczyć się o to, aby zdobywanie sprawności umoŝliwiało harcerkom i harcerzom osiągnięcie pewnego zasobu podstawowych umiejętności z róŝnych dziedzin, potrzebnych w codziennym Ŝyciu, przydatnych społecznie i wszechstronnie wspierających rozwój młodego człowieka. DruŜynowy powinien motywować do zdobywania sprawności. Musi przy tym pamiętać, Ŝe nieuzasadnione obniŝanie wymagań podwaŝa wychowawczy sens sprawności. Do zadań druŝynowego naleŝy takŝe troska o to, aby zdobyte przez harcerki i harcerzy umiejętności znalazły zastosowanie w ich codziennym Ŝyciu oraz w pracy druŝyny. Wymagania sprawności 1. KaŜda sprawność składa się z wymagań, dotyczących poznania lub zrozumienia określonej dziedziny oraz z zadań, umoŝliwiających ćwiczenie, sprawdzenie i zaprezentowanie konkretnych umiejętności. 15
2. KaŜda sprawność opisana jest w postaci 4-5 wymagań, wyraŝonych najczęściej za pomocą czasowników wykonał, pokazał, przedstawił, zorganizował, przygotował lub innych wskazujących na zadaniowy charakter wymagania. 3. Podstawowy zestaw sprawności, zatwierdzony przez Główną Kwaterę ZHP, zawiera wymagania sprawności, dotyczących tradycyjnych obszarów harcerskiego działania, odpowiadających na wyzwania współczesnego Ŝycia, rozwijających najpopularniejsze dziedziny zainteresowań harcerek i harcerzy. Poziomy sprawności Sprawności występują w czterech poziomach trudności. 1. Sprawności oznaczone jedną gwiazdką - dla początkujących w danej dziedzinie. Pozwalają zdobyć podstawowe harcerskie umiejętności lub na poziomie elementarnym poznać jakąś inną dziedzinę. Ich zdobywanie nie wymaga szczególnych predyspozycji i warunków ani długiego czasu próby. Sprawności te najbardziej odpowiednie są dla harcerek i harcerzy (10-13 lat). 2. Sprawności oznaczone dwiema gwiazdkami - dla pogłębiających wiedzę i doskonalących umiejętności, rozwijających swoje zainteresowania. Motywują do zdobywania podstawowej wiedzy z wybranej dziedziny poza programem pracy druŝyny lub zastępu i do samodzielnego poszukiwania moŝliwości ich praktycznego wykorzystania. Mogą je zdobywać harcerki i harcerze (10-13 lat) oraz harcerki i harcerze starsi (13-16 lat). 3. Sprawności oznaczone trzema gwiazdkami zakładają zdobycie ponadprzeciętnej, rozległej wiedzy i umiejętności z wybranej dziedziny, wymagają umiejętności samodzielnego, konsekwentnego doskonalenia się w tej dziedzinie, a takŝe zorganizowania do działania innych (np. zastępu, druŝyny, klasy). Najbardziej odpowiednie są dla harcerek i harcerzy starszych (13-16 lat). 4. Sprawności mistrzowskie wymagają umiejętności na poziomie niemal profesjonalnym (w przypadku dziedzin związanych z aktywnością zawodową), liczącym się w dorosłym Ŝyciu. Mogą stanowić istotny atut przy podejmowaniu pracy zawodowej. Sprawności mistrzowskie stanowią świadectwo zaawansowanych zainteresowań i duŝej aktywności społecznej w wybranej dziedzinie. Przeznaczone są dla wędrowniczek i wędrowników. Osoby, które zdobyły sprawności mistrzowskie, to potencjalni eksperci (w druŝynie, w szczepie, w hufcu), słuŝący pomocą zdobywającym sprawności niŝszego stopnia. W niektórych dziedzinach odpowiednikiem sprawności mistrzowskich są uprawnienia związkowe (np. odznaka ratownika medycznego ZHP ), państwowe, specjalistyczne, potwierdzenia umiejętności wydawane przez odpowiednie instytucje (np. prawo jazdy, certyfikaty językowe, odznaki turystyki kwalifikowanej PTTK, uprawnienia Ŝeglarskie). Wymagania kolejnych sprawności mogą stanowić program indywidualnego rozwoju harcerki lub harcerza w wybranej dziedzinie drogę dochodzenia do mistrzostwa. Drogę tę moŝna rozpocząć od sprawności dowolnego poziomu, najlepiej odpowiadającej etapowi rozwoju, zaangaŝowaniu, poziomowi zainteresowań, wiedzy i umiejętności harcerki lub harcerza. Tworzenie sprawności poza podstawowym zestawem 1. DruŜyny, szczepy i namiestnictwa mogą opracowywać własne sprawności. Wymagania tych sprawności naleŝy opracowywać zgodnie z zasadami przedstawionymi w Regulaminie sprawności. NaleŜy równieŝ określić ich poziom i zaprojektować znak graficzny. Opracowane w środowiskach sprawności po zatwierdzeniu w komendzie hufca naleŝy przesyłać do Głównej Kwatery w celu ich upowszechnienia. 2. DruŜyny specjalnościowe mogą tworzyć własne programy sprawności, o ile to jest potrzebne w ich pracy. Sprawności druŝyn specjalnościowych nie powinny jednak zastępować istniejących uprawnień czy odznak specjalistycznych ani zawierać wymagań związanych ze zdobyciem takich uprawnień lub odznak. 3. DruŜyny Nieprzetartego Szlaku mogą adaptować do moŝliwości swoich harcerek i harcerzy sprawności z podstawowego zestawu i tworzyć własne sprawności, odpowiadające ich potrzebom. 16
Zasady i tryb zdobywania sprawności 1. Harcerka i harcerz zdobywają sprawności indywidualnie, działając w zastępie i druŝynie. W czasie zdobywania sprawności harcerz lub harcerka powinni korzystać z pomocy fachowców, ksiąŝek i czasopism (to odnosi się szczególnie do sprawności oznaczonych dwiema lub trzema gwiazdkami oraz mistrzowskich). 2. Po dokonaniu wyboru sprawności harcerka lub harcerz zgłasza druŝynowemu (zastępowemu, przybocznemu) chęć jej zdobywania, układa indywidualny plan jej zdobywania i przygotowuje kartę próby. 3. Sprawność przyznaje druŝynowy na wniosek rady druŝyny. Wskazane jest korzystanie przy tym z pomocy i opinii ekspertów posiadaczy sprawności mistrzowskich (w przypadku sprawności jedno-, dwu- i trzygwiazdkowych), instruktorów specjalistów w danej dziedzinie, innych fachowców spoza druŝyny. 4. Zdobycie sprawności ogłasza się w rozkazie druŝynowego i potwierdza wpisem do ksiąŝeczki harcerskiej oraz umieszczeniem na mundurze znaczka sprawności. 5. Sprawności jedno-, dwu- i trzygwiazdkowe, tworzące jeden ciąg tematyczny (np. higienista*, sanitariusz**, ratownik***), mają taki sam znak graficzny. Poziom trudności oznaczany jest odpowiednim kolorem obwódki znaczka: sprawności jednogwiazdkowe kolor granatowy, sprawności dwugwiazdkowe kolor zielony, sprawności trzygwiazdkowe kolor czerwony, sprawności mistrzowskie kolor czarny. Sprawności oznacza się za pomocą kółek o średnicy 30 mm z odpowiednim symbolem graficznym, noszonych na prawym rękawie munduru 17
Podstawowy zestaw sprawności harcerskich Samarytańskie HIGIENISTA HIGIENISTKA * 1. ZałoŜył/a opatrunek, nakleił/a plaster z opatrunkiem, zabandaŝował/a kończynę, wykorzystał/a w opatrywaniu chustę trójkątną. 2. Zabezpieczył/a się przed przeziębieniem, odmroŝeniem. 3. Zaradził/a w przypadku skaleczenia, otarcia nogi, niewielkiego oparzenia, krwotoku z nosa, ukąszenia przez pszczołę lub osę. 4. Zmierzył/a temperaturę, wie jaka jest prawidłowa temperatura ciała. 5. Poznał/a alarmowe numery telefonów. Wie, kiedy i w jaki sposób naleŝy z nich korzystać. SANITARIUSZ SANITARIUSZKA * * 1. Poznał/a zasady kompletowania apteczki. Skompletował/a apteczkę osobistą. 2. Prawidłowo postąpił/a w przypadku: krwotoku (np. z kończyny), stłuczenia, zaprószenia oka, omdlenia, konieczności unieruchomienia kończyny, konieczności udroŝnienia górnych dróg oddechowych. 3. Pełnił/a słuŝbę samarytańską na wycieczce, biwaku lub obozie. 4. Prawidłowo sprawdził tętno. RATOWNIK RATOWNICZKA * * * 1. Skompletował/a torbę pierwszej pomocy dla druŝyny na rajd, wycieczkę lub biwak. 2. Zaradził/a w przypadku zatrucia pokarmowego (substancjami chemicznymi, grzybami, zepsutą Ŝywnością). 3. Zaradził/a w przypadku utraty przytomności. UłoŜył/a poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej. 4. Umie zorganizować transport chorego. Zastosował/a róŝne sposoby nasobnego przenoszenia rannych. Kierując patrolem noszowym, pokonał(a) kilka przeszkód (zejście do dołu, podejście pod górę, pokonanie ogrodzenia). 5. Brał/a udział w zawodach w ratownictwie lub ratowniczej grze terenowej. Pełnił/a słuŝbę w ambulatorium obozowym lub podczas duŝej imprezy terenowej, opiekował/a się chorym. Funkcję sprawności mistrzowskich pełnią odznaki Ratownik Medyczny ZHP. Przyrodnicze PRZYRODNIK PRZYRODNICZKA * 1. Rozpoznał/a po sylwetkach i liściach dziesięć drzew (np. dąb, brzozę, klon, leszczynę, wierzbę, topolę, lipę, sosnę, świerk, jodłę, modrzew). 2. Rozpoznał/a na rysunku lub zdjęciu po pięć gatunków roślin i zwierząt chronionych w Polsce. 3. Uczestniczył/a w wycieczce do lasu, ułoŝył/a i przedstawił/a w zastępie pięć zasad zachowania się w lesie. 4. Samodzielnie lub z zastępem zasadził/a drzewko w pobliŝu swojego domu, na działce lub przy szkole. 18
PRZYJACIEL PRZYRODY * * 1. Wskazał/a na mapie Polski parki narodowe oraz znajdujące się w okolicy (np. w gminie lub powiecie) rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i wybrane pomniki przyrody. Wyjaśnił/a cele, dla których je utworzono. 2. Uczestniczył/a w wycieczce do rezerwatu przyrody lub parku narodowego. Zachowywał/a się zgodnie z obowiązującym tam regulaminem. 3. Brał/a udział w pracy na rzecz środowiska naturalnego, np. w parku, na szlaku turystycznym, podczas imprezy ekologicznej. 4. W swoim domu oszczędza wodę i energię elektryczną, dba o wykorzystanie surowców wtórnych. ZNAWCA PRZYRODY * * * 1. Skompletował/a biblioteczkę (ksiąŝki, artykuły, foldery, adresy stron internetowych) o tematyce ekologicznej. 2. Poznał/a zasady ekologicznego obozowania. Zastosował/a je w praktyce. 3. Wziął/ęła udział w akcji na rzecz ratowania lub ochrony środowiska naturalnego. 4. Przygotował/a i przeprowadził/a zbiórkę na temat znaczenia przyrody dla zdrowia człowieka oraz o potrzebie jej ochrony przed zagroŝeniami cywilizacji. 5. Zapoznał/a się z celami i działaniami kilku wybranych organizacji ekologicznych. EKOLOG (sprawność mistrzowska) 1. Poznał/a systematykę roślin i zwierząt. Poznał/a rośliny i zwierzęta chronione w Polsce. 2. Przedstawił/a w interesującej formie bogactwo polskich lasów, znaczenie lasów dla przyszłości człowieka na Ziemi. 3. Wskazał/a zagroŝenia występujące w polskich lasach i dotyczące drzew, ptaków i zwierząt. 4. Poznał/a zasady ekologicznego obozowania. Zastosował/a je w praktyce. 5. Wyznaczył/a sobie dodatkowe zadania mistrzowskie. Puszczańskie ROBINSON * * 1. Przeprowadził/a w pobliŝu obozu w samotności kilkugodzinną obserwację Ŝycia lasu o wschodzie słońca. 2. W dowolnej formie udokumentował/a swoje spostrzeŝenia (zauwaŝone zwierzęta, ich tropy, zjawiska przyrody, znalezione rośliny chronione, jadalne itp.), zaprezentował/a je na zbiórce zastępu. 3. Przygotował/a dla zastępu posiłek, korzystając z zebranych owoców lasu. 4. Wraz z kolegą/koleŝanką biwakował/a w pobliŝu obozu przez 24 godziny. LEŚNY CZŁOWIEK * * * 1. Odbył/a samotną wędrówkę po lesie (od świtu do zmroku), Ŝywiąc się owocami lasu, odnalazł/a wyznaczone przez druŝynowego miejsce bez posługiwania się mapą, kierując się tylko znakami przyrody. 2. Korzystając z samotności przemyślał/a swoje dotychczasowe Ŝycie harcerskie. 3. Powrócił/a niepostrzeŝenie do ogniska i opowiedział/a gawędę o Ŝyciu lasu na podstawie wyników obserwacji i przemyśleń, jakie miał/a podczas wędrówki. 4. W czasie tej wędrówki znalazł/a ciekawe miejsce, by pokazać je potem harcerzom/harcerkom z druŝyny. TRZY PIÓRA (sprawność mistrzowska) 1. Przeszedł/przeszła pomyślnie trzy próby milczenia, głodu i samotności przez kolejne trzy doby: w czasie pierwszej doby powstrzymał/a się od spoŝywania jakichkolwiek pokarmów i napojów (z wyjątkiem czystej wody), uczestnicząc we wszystkich zajęciach obozowych, w czasie drugiej próby zachował/a całkowite milczenie, trzecią dobę spędził/a w lesie nie spostrzeŝony/na przez ludzi, Ŝywiąc się pokarmem leśnym. Kucharskie KUCHCIK * 1. Przygotował/a w terenie posiłek dla zastępu, korzystając z kuchni polowej lub kuchenki turystycznej. 2. Zadbał/a o estetyczny wygląd polowego stołu. 3. Przestrzegał/a zasad higieny przy sporządzaniu posiłków i zapoznał/a z nimi zastęp. 19
4. Przygotował/a śniadanie lub kolację dla domowników. 5. Przygotował/a podwieczorek według własnego pomysłu. KUCHARZ * * 1. Prawidłowo posługiwał/a się sprzętem kuchennym (noŝami, tłuczkami, maszynką do mielenia, garnkami i patelniami róŝnej wielkości, cedzakiem). 2. UłoŜył/a urozmaicony jadłospis na kilkudniowy biwak lub na tydzień obozu dla całej druŝyny. 3. Przygotował/a obiad dwudaniowy dla rodziny, estetycznie go podając. 4. Wybrał/a miejsce na kuchnię na biwaku druŝyny urządził/a ją funkcjonalnie. KUCHMISTRZ KUCHMISTRZYNI * * * 1. Rozplanował/a i urządził/a blok kuchenny na obozie druŝyny lub kilkudniowym biwaku. 2. Kierował/a co najmniej przez trzy dni słuŝbą kuchenną na obozie druŝyny lub na biwaku: układając jadłospisy, gotując kaŝdego dnia inną zupę, przygotowując dania mięsne i jarskie. 3. Poznał/a zasady racjonalnego Ŝywienia dzieci i dorosłych. 4. UłoŜył/a wybraną dietę: (np.: niskokaloryczną, dla cukrzyków) oraz wyliczył/a podstawowe wartości odŝywcze w stosunku do tej diety. 5. Przygotował/a młodszych do próby na sprawność kuchcika. Logistyczne Finansowe OSZCZĘDNY OSZCZĘDNA * 1. Wie, jakie są podstawowe miesięczne opłaty domowe. 2. Zaoszczędził/a pieniądze na wybrany przez siebie cel. 3. Współuczestniczył/a w organizowaniu akcji zarobkowej. 4. Wymienił/a surowce wtórne, które zbierał/a i segregował/a. 5. Oszczędnie gospodaruje wszelkimi materiałami. SKARBNIK SKARBNICZKA * * 1. Poznał/a przepisy finansowe ZHP obowiązujące druŝynę. 2. Opracował/a preliminarz finansowy imprezy druŝyny. 3. Zorganizował/a akcję zarobkową zastępu. 4. Przyjął/przyjęła składki członkowskie zastępu i prawidłowo je wpisał/a do ksiąŝki finansowej druŝyny. 5. Nauczył/a się prawidłowo wypełniać ksiąŝkę finansową druŝyny. FINANSISTA * * * 1. Opracował/a plan finansowy druŝyny na rok harcerski i przedstawił/a swoją koncepcję radzie druŝyny. 2. Przygotował/a i zrealizował/a projekt mający na celu zachęcenie do oszczędzania. 3. Zarządzał/a finansami biwaku druŝyny: - przygotował/a preliminarz - właściwie rozliczył/a wydatki. 4. Przedstawił/a młodszym sposoby oszczędzania i gospodarowania własnymi środkami finansowymi. Funkcje sprawności mistrzowskich pełnią: - uprawnienia samodzielnego księgowego/samodzielnej księgowej - uprawnienia do prowadzenia ksiąg przychodów i rozchodów Logistyczne Obozowe SOBIERADEK OBOZOWY * 1. Rozbił/a samodzielnie mały namiot. 2. Uczestniczył/a w budowie urządzeń namiotowych, posługując się sprzętem pionierskim. 3. Samodzielnie wykonał/a przedmiot przydatny na obozie, np. kosz na śmieci, wieszak, tablicę rozkazów. 4. Rozpalił/a ogień w bezpiecznym miejscu i zatarł/a dokładnie ślady po zakończeniu ogniska. 20
TECHNIK OBOZOWY * * 1. Umiejętnie posługiwał/a się zakonserwowanym przez siebie sprzętem pionierskim przy budowie urządzeń namiotowych. 2. Zbudował/a urządzenie obozowe własnego pomysłu, stosując węzły i gwoździe odpowiedniej wielkości. 3. Wraz z zastępem rozstawiał/a namioty róŝnego typu i wielkości. 4. Po zakończeniu obozu wraz z zastępem składał/a namioty przygotowując je do złoŝenia w magazynie (suszył/a, naprawiał/a, talkował/a). WYGA OBOZOWY * * * 1. Uczestniczył/a w zwiadzie kwatermistrzowskim obozu druŝyny. 2. Kierował/a rozstawieniem obozu, właściwie dobierając miejsca na namioty mieszkalne, kuchnie i sanitariaty. 3. Zapoznał/a się z moŝliwościami zastosowania róŝnego rodzaju drewna do budowy urządzeń obozowych. 4. Budował/a urządzenia obozowe ogólnego uŝytkowania, np. kuchnię, pomosty, stołówkę. 5. Brał/a udział w kwaterce obozowej. Logistyczne Gospodarcze MAJSTERKLEPKA * 1. Skompletował/a zestaw podstawowych narzędzi do majsterkowania i umie się nimi bezpiecznie posługiwać. 2. Oczyścił/a przedmioty z drewna, metalu i tworzyw sztucznych, nie niszcząc ich. 3. Skleił/a rozbitą porcelanę, plastik, metal przedstawił/a swoje sposoby drobnych napraw na zbiórce zastępu. 4. Wykonał/a proste prace, jak np. ostrzenie noŝy, wymiana baterii w latarce, kalkulatorze, radiu, wymiana uszczelki w kranie, naoliwienie zamka. GOSPODARZ * * 1. Opiekował/a się harcówką przez okres próby: dokonał/a w niej drobnych napraw lub zaproponował/a nowe funkcjonalne i estetyczne rozmieszczenie wyposaŝenia. 2. Konserwował/a sprzęt pionierski, sportowy lub obozowy. 3. Skompletował/a sprzęt potrzebny na obóz druŝyny lub szczepu. 4. Wie, na czym polega inwentaryzacja, brał/a udział w spisie z natury. 5. Prowadził/a magazyn sprzętu na obozie druŝyny lub w ciągu roku wraz z dokumentacją. KWATERMISTRZ KWATERMISTRZYNI * * * 1. Stosuje zasady logistyki w Ŝyciu codziennym korzysta z tej wiedzy przy planowaniu prac druŝyny. 2. Uczestniczył/a w organizowaniu obozu druŝyny pod względem kwatermistrzowskim, zadbał/a o zaplecze dla obozu. 3. Był odpowiedzialny/była odpowiedzialna za organizacyjną stronę biwaku lub rajdu szczepu. 4. Przez okres co najmniej 6 miesięcy pełnił/a funkcję kwatermistrza druŝyny lub szczepu. 5. Nauczył/a młodszych konserwować sprzęt pionierski i porządkować magazyn sprzętu oraz posługiwać się narzędziami zgodnie z podstawowymi zasadami bezpieczeństwa. LOGISTYK (sprawność mistrzowska) 1. Odpowiadał/a za logistyczne przygotowanie obozu, przeprowadzając zwiad i organizując zaplecze dla obozu, przygotował/a niezbędne dokumenty. 2. Pełnił/a funkcję kwatermistrza/kwatermistrzyni lub zaopatrzeniowca na obozie. 3. Przygotował/a preliminarz i współuczestniczył/a w rozliczeniu obozu. 4. Podsumował/a roczną działalność druŝyny/szczepu pod względem organizacyjnym: przeprowadził/a inwentaryzację, ocenił/a ilościowo i jakościowo zaplecze sprzętowe, skontrolował/a i uzupełnił/a dokumentację. Wnioski i propozycje przedstawił/a radzie druŝyny /szczepu. 5. Wyznaczył/a sobie dodatkowe zadania mistrzowskie. Terenoznawcze OBSERWATOR OBSERWATORKA * 1. Wyznaczył/a strony świata za pomocą busoli, słońca, gwiazd i drzew. 21