Opracował mgr Inż. Marek Skorus PROJEKTOWANIE STANOWISK PRACY DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH 1
W praktyce pracodawca, który chce zatrudnić ON, staje przed trudnym zadaniem doboru odpowiedniego stanowiska i zadań do wykonania dla konkretnej osoby. Zadanie jest tym trudniejsze, im bardziej złożona jest dysfunkcja. Pracodawca nie dysponuje wzorcami rozwiązań wspomagającymi go przy podejmowaniu decyzji, jak przy zatrudnianiu ON utrzymać produktywność stanowiska. 2
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazanie 01-U upośledzenie umysłowe - narażenie na ciągły stres (proces decyzyjny lub napięcie umysłowe przekracza 50% czasu pracy, np. kontroler ruchu samolotów, kasjerka w banku, inżynier elektronik), - prace skomplikowane wymagające wiedzy z wielu dziedzin, specjalistycznego wykształcenia, -prace wyłącznie samodzielne, niezależne, w których cała odpowiedzialność spoczywa na danej osobie. Osoby z upośledzeniem umysłowym nie powinny pracować same, powinny mieć kogoś, kto udzieli im pomocy w nagłym wypadku lub sytuacji dla nich trudnej, - praca trzyzmianowa w ruchu ciągłym, czas pracy powyżej 12 godzin (dyżury), często godziny nad-liczbowe lub wyjazdy w teren, - prace niewymagające ciągłego napięcia nerwowego (np. szycie, pakowanie, gotowanie), -proste prace powtarzalne (montowanie nie skomplikowanych elementów, krawiectwo szycie, gotowanie, cukiernictwo, lakiernik samochodowy), - prace, które można wykonać bez lub z krótkim przyuczeniem (portier, szatniarz, dozorca, sprzątaczka), - prace, w których jest możliwość konsultowania się i odpowiedzialność nie spoczywa tylko na jednej osobie, - prace jedno- lub dwuzmianowe dzienne, -prace niewymagające stosowania ochron osobistych, utrudniających poruszanie się lub upośledzających odbiór informacji, 3
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazania 02-P-choroby psychiczne - zaburzenia psychotyczne, - zaburzenia nastroju począwszy od zaburzeń o umiarkowanym stopniu nasilenia, - utrwalone zaburzenia lękowe o znacznym stopniu nasilenia, - zespoły otępienne; - narażenie na ciągły stres (proces decyzyjny lub napięcie umysłowe przekracza 50% czasu pracy np. konserwator elektronicznego wyposażenia linii produkcyjnych, inżynier mechanizacji rolnictwa, stanowiska kierownicze, doradca personalny, sekretarka, syndyk), - praca trzyzmianowa w ruchu ciągłym, czas pracy powyżej 12 godzin (dyżury), często godziny nadliczbowe, - prace niewymagające ciągłego napięcia nerwowego (np. szycie, pakowanie, gotowanie, kasjerka w kinie, ogrodnik, wizażystka, architekt wnętrz),- prace jedno - lub dwuzmianowe dzienne, - prace niewymagające stosowania ochron osobistych, utrudniających poruszanie się lub upośledzających odbiór informacji, 4
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazania 03-L -zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu - trwałe uszkodzenie czynności ruchowej jednego lub obu fałdów głosowych, - częściowa lub całkowita utrata krtani z różnych przyczyn, - zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem mózgu - wyższych ośrodków mowy, - głuchoniemota, głuchota lub obustronne upośledzenie słuchu niepoprawiające się w wystarczającym stopniu po zastosowaniu aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego; - prace wymagające ciągłej komunikacji słownej (np. nauczyciel, sekretarka, tłumacz, prezenter telewizyjny, dziennikarz radiowy, doradca personalny), - prace na wysokości i prace wymagające zachowania ciągłej równowagi (przy schorzeniach ucha wewnętrznego -błędnika) np. inżynier geodeta, budowniczy, - w narażeniu na duży hałas, który może pogłębiać schorzenie, - czas pracy powyżej 12 godzin (dyżury), często godziny nadliczbowe lub wyjazdy w teren, - praca wymagająca pełnej sprawności narządów zmysłów (na wysokości, w transporcie i kierowaniu ruchem itp.), - prace niewymagające pełnej sprawności narządów równowagi (monter), - prace niewymagające ciągłej komunikacji słownej np. projektant systemów komputerowych, administrator sieci informatycznej, (w przypadku głuchoniemoty, głuchoty występuje możliwość zatrudnienia tłumacza języka migowego), - prace bez zapylenie lub w warunkach ekspozycji na pył obojętny, - prace niewymagające stosowania ochron osobistych, utrudniających poruszanie się lub upośledzających odbiór informacji, 5
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazania 04-O - choroby narządu wzroku, w tym: - wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące ograniczenie jego sprawności, prowadzące do obniżenia ostrości wzroku w oku lepszym do 0,3 według Snellenapo wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni - prace wymagające pełnej sprawności wzroku (prace na wysokości, w transporcie i kierowaniu ruchem itp.), - prace wymagające poprawnej oceny odległości (np. maszynista maszyn transportowo-dźwigowych, inżynier mechanizacji rolnictwa), - prace wymagające rozróżniania kolorów (np. projektant mody, architekt, malarz, chemik, inżynier geodeta), - prace przy maszynach w ruchu, które mogą stanowić niebezpieczeństwo dla życia (np. przy tokarce, frezarce, szlifierce), - praca powyżej 12 godzin (dyżury), często godziny nadliczbowe lub wyjazdy w teren, - prace niewymagające pełnej sprawności narządów wzroku m.in. Rozróżniania szczegółów, kolorów oceny odległości (np. dziennikarz radiowy, masażysta), - prace niewymagające stosowania ochron osobistych, utrudniających poruszanie się lub upośledzających odbiór informacji, - prace bez zapylenia lub w warunkach ekspozycji na pył obojętny, 6
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazania 05-R -upośledzenie narządu ruchu; - wady wrodzone i rozwojowe narządu ruchu, -układowe choroby tkanki łącznej w zależności od okresu choroby i stopnia wydolności czynnościowej, - zapalenie stawów z towarzyszącym zapaleniem stawów kręgosłupa w zależności od stopnia wydolności czynnościowej, - choroby zwyrodnieniowe stawów w zależności od stopnia uszkodzenia stawu, - choroby kości i chrząstek z upośledzeniem wydolności czynnościowej, - prace wymagające ciężkiej pracy fizycznej (np. ceramik, betoniarz, murarz, lakiernik), - prace wymagające ciągłego przemieszczania się i przyjmowania pozycji wymuszonych np. inżynier mechanizacji rolnictwa, monter rowerów, pielęgniarka (szczególnie przy schorzeniach nóg, bioder i kręgosłupa), - prace wymagające pełnej sprawności ruchowej (np. technik metrolog, frezer), - prace wymagające pełnej sprawności manualnej (np. chemik, monter elektronik), - prace przeważnie lub stale na otwartej przestrzeni, - prace w akordzie, zwłaszcza zespołowym (np. szwaczka), - możliwość wykonywania pracy bez pełnej sprawności ruchowej ( np. doradca personalny, administrator sieci informatycznej, pracownik biurowy, księgowa, adwokat, historyk, nauczyciel akademicki, makler), - prace w pozycji siedzącej niewymuszonej (np. architekt wnętrz), - prace niewymagające stosowania ochron osobistych, utrudniających poruszanie się lub upośledzających odbiór informacji, - stanowisko pracy stale w pomieszczeniu zamkniętym (np. doradca finansowy, programista), - prace jedno -lub dwuzmianowe dzienne, - nowotwory narządu ruchu, - zmiany pourazowe w zależności od stopnia uszkodzenia i możliwości kompensacyjnych; - praca trzyzmianowa w ruchu ciągłym, czas pracy powyżej 12 godzin (dyżury), często godziny nadliczbowe lub wyjazdy w teren, 7
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazania 06-E -epilepsja; w postaci nawracających napadów padaczkowych spowodowanych różnymi czynnikami etiologicznymi lub wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi - prace przy maszynach w ruchu (np. młynarz, spawacz, mechanik automatyki przemysłowej i urządzeń precyzyjnych), - kierowanie pojazdami: samochodami, wózkami widłowymi itd., - prace na wysokości (np. kominiarz, murarz, tynkarz, monter instalacji i urządzeń telekomunikacyjnych), - prace polegające na opiece nad innymi ludźmi (np. pielęgniarka, sanitariusz, stewardesa), - samodzielna praca w porze nocnej (strażnik straży marszałkowskiej, ochroniarz), -prace z narażeniem na ciągły stres, -częste godziny nadliczbowe - prace w pozycji siedzącej niewymuszonej (np. architekt wnętrz), - prace w obecności innych ludzi, - prace bez narażenia na maszyny w ruchu (np. pracownik biurowy, monter drobnych elementów, programista, projektant mody, dziennikarz radiowy, specjalista ds. rekrutacji), - praca jedno - lub dwuzmianowa dzienna, 8
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazania 07-S -choroby układu oddechowego i krążenia; - przewlekłe obturacyjne i ograniczające, zakaźne choroby płuc prowadzące do niewydolności oddechowej, - nowotwory płuc i opłucnej, prowadzące do niewydolności oddechowej, - wrodzone i nabyte wady serca, choroba niedokrwienna serca, kardiomiopatie, zaburzenia rytmu serca z zaburzenia mihemodynamicznymi kwalifikującymi co najmniej do II stopnia niewydolności serca według Klasyfikacji NYHA, - nadciśnienie tętnicze z powikłaniami narządowymi - miażdżycę zarostową tętnic kończyn dolnych począwszy od II stopnia niedokrwienia kończyn według Klasyfikacji Fontaine'a, - niewydolność żył głębokich z powikłaniami pod postacią zapaleń i długo-trwałych owrzodzeń; - prace wymagające ciężkiej pracy fizycznej (np. ceramik, betoniarz, murarz, lakiernik, pielęgniarka, monter instalacji i urządzeń telekomunikacyjnych), - narażenie na ciągły stres (np. stanowiska kierownicze, syndyk), - prace wymagające ciągłego stania (np. przy żylakach, ), - prace, które narażają pracownika na kontakt z substancjami drażniącymi układ oddechowy zwłaszcza zawierającym krzemionkę lub alergizującym (np. lakiernik młynarz),- prace, które narażają pracownika na ciągłą zmianę temperatur (zimno - ciepło) (np. magazynier pracujący w chłodni), - praca trzyzmianowa w ruchu ciągłym, czas pracy powyżej 12 godzin (dyżury), często godziny nadliczbowe, -prace o lekkim obciążeniu fizycznym (np. nauczyciel, programista, projektant mody), - prace w normalnych warunkach klimatycznych, - stanowisko pracy stale w pomieszczeniu zamkniętym, - praca w pozycji siedzącej nie wymuszonej lub siedząco - stojącej, - praca bez zapylenia lub w warunkach ekspozycji na pył obojętny, - praca bez kontaktu ze szkodliwymi czynnikami chemicznymi, -prace jedno -lub dwuzmianowe dzienne, 9
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazania 08-T -choroby układu pokarmowego, w tym: - choroby przełyku powodujące długotrwałe zaburzenia jego funkcji, - stany po resekcji żołądka z różnych przyczyn z licznymi powikłaniami, - przewlekłe choroby jelit o różnej etiologii, powikłane zespołem złego wchłaniania, - przewlekłe choroby wątroby o różnej etiologii w okresie niewydolności wątroby, - przewlekłe zapalenie trzustki wymagające długotrwałej farmakoterapii, - nowotwory układu pokarmowego; - przy pracach które uniemożliwiają przyjmowanie regularnie posiłków i leków (np. przy taśmie, gdzie jest wymuszone tempo pracy i z góry narzucane przerwy), - prace z narażeniem na szkodliwe czynniki chemiczne(np. maszynista maszyn sitodrukowych, monter izolacji budowlanej), - prace z artykułami spożywczymi - prace bez wymuszonego tempa, - prace umożliwiające pracownikowi samodzielne zarządzanie przerwami (ilość i czas trwania przerwy w zależności od potrzeby pracownika), - praca bez kontaktu ze szkodliwymi czynnikami chemicznymi - praca jedno - lub dwuzmianowa dzienna, 10
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności Przeciwwskazania Wskazania 09-M -choroby układu moczowo-płciowego, w tym: - zaburzenia czynności dróg moczowych prowadzące do niewydolności nerek, - choroby nerek o różnej etiologii prowadzące do ostrej lub przewlekłej mocznicy, - wielotorbielowate zwyrodnienie nerek typu dorosłych, - nowotwory złośliwe układu moczowego i narządów płciowych; - prace z góry narzuconym terminem i czasem przerwy, - prace przy taśmie, jeżeli występuje wymuszone tempo i nie występują zapasy między stanowiskami, - prace z ciągłym narażeniem na zmiany temperatury, wilgotności powietrza (np. marynarz statku morskiego, pracownik chłodni), - prace przeważnie lub stale na otwartej przestrzeni, zwłaszcza jesienią i zimą (np. betoniarz, brukarz), - prace bez wymuszonego tempa, - prace umożliwiające pracownikowi samodzielne zarządzanie przerwami, - praca w normalnych warunkach klimatycznych, bez narażenia na działanie niskiej temperatury, 11
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI Przyczyna niepełnosprawności 10-N -choroby neurologiczne; - naczyniopochodny udar mózgu, - guzy centralnego układu nerwowego w zależności od typu, stopnia złośliwości, lokalizacji i powstałych deficytów neurologicznych, - pourazowa cerebrasteniai encefalopatia, - choroby zapalne ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego prowadzące do trwałych deficytów neurologicznych, - choroby układu poza piramidowego w zależności od stwierdzanych objawów neurologicznych, - choroby rdzenia kręgowego, - uszkodzenia nerwów czaszkowych i obwodowych o różnej etiologii; 11-I -inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego. 12-C całościowe zaburzenia rozwojowe Przeciwwskazania i wskazania Ze względu na złożoność dysfunkcji nie można podać uniwersalnych przeciwwskazań i zaleceń dotyczących stanowiska pracy Ze względu na złożoność dysfunkcji nie można podać uniwersalnych przeciwwskazań i zaleceń dotyczących stanowiska pracy 12
WYMAGANIA OGÓLNE Pracodawca chcąc zatrudnić osobę niepełnosprawną z określonym rodzajem niepełnosprawności, podczas dokonywania dla niej wyboru stanowiska, powinien kierować się przedstawionymi przeciwwskazaniami i wskazaniami. Na przykład: Jeżeli zgłosi się do pracy osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim, wówczas zgodnie z tabelą powinna ona zostać zatrudniona na stanowisku pracy gdzie nie jest wymagana sprawność kończyn dolnych i do którego jest zapewniony łatwy dojazd. Dodatkowo na kondygnacji, na której będzie pracowała osoba niepełnosprawna powinna być zapewniona odpowiednio dostosowana toaleta i łazienka. Jeśli zgłosi się osoba z chorobami układu płciowo-moczowego, wówczas zgodnie z tabelą powinna ona zostać zatrudniona na stanowisku pracy gdzie nie jest wymagana: - praca z góry narzuconym terminem i czasem przerwy - praca z ciągłym narażeniem na zmiany temperatury, wilgotności powietrza (np. marynarz statku morskiego, pracownik chłodni), - praca przeważnie lub stale na otwartej przestrzeni, zwłaszcza jesienią i zimą (np. betoniarz, brukarz), - praca przy taśmie, jeżeli występuje wymuszone tempo i nie występują zapasy między stanowiskami, 13
WYMAGANIA OGÓLNE Stanowisko pracy dla osoby niepełnosprawnej musi spełniać podobnie jak każde stanowisko pracy następujące podstawowe warunki: 1. Nie może zmuszać pracownika do niefizjologicznych, długotrwałych pozycji przymusowych. 2. Nie może przeciążać układu statyczno-dynamicznego. 3. Nie może wymagać napięć nerwowych. 4. Nie może powodować innych jeszcze przyczyn nadmiernego wydatku energetycznego. 5. Nie może zmuszać do długotrwałej i jednostajnej koncentracji psychicznej. 14
TYPY STANOWISK PRACY DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Uwzględniając cechy korzystne stanowiska pracy dla ON, można wyodrębnić następujące typy stanowisk: TYP I: stanowisko, które bez adaptacji spełnia warunki stanowiska korzystnego. TYP II: stanowisko niespełniające wszystkich warunków stanowiska korzystnego, na którym można zatrudnić specjalnie dobranych pracowników. TYP III: stanowisko, które po dokonaniu indywidualnych adaptacji spełnia warunki stanowiska korzystnego. TYP IV: stanowisko, które dzięki wysokiemu stopniowi automatyzacji ma do minimum ograniczony wydatek energetyczny i mimo obciążenia jednostajną koncentracją psychiczną spełnia większość warunków stanowiska korzystnego. 15
Szczegółowa charakterystyka stanowiska zakwalifikowanego jako stanowisko, na którym można zatrudnić ON, powinna zawierać: 1) typ stanowiska i jego lokalizację, 2) rodzaj realizowanych zadań, 3) określenie wymaganej i dominującej pozycji przy pracy, 4) stopień obciążenia układu kostno-szkieletowego, 5) zapotrzebowanie wydatku energetycznego, 6) stopień obciążenia psychicznego, 7) lokalizację stanowiska, 8) wymagane kwalifikacje pracownika, 9) listę niesprawności, przy których może być wykorzystywane. 16
17