Zenon!KRUCZYŃSKI 1,!Arkadiusz!GLAAS 2! Łowiectwo!zielonym!okiem!!

1 ZenonKRUCZYŃSKI 1,ArkadiuszGLAAS 2 Łowiectwozielonymokiem Tekst&powstał&pierwotnie&jako&rozdział&w&monografii& Łowiectwo&w&Polsce&w&XXI& wieku& & realia& i& oczekiwania & & wydanej& w& roku& 2015& pod& redakcją& Stanisława& Gorczycy.& 1.Wstęp 2.Humanitaryzmaetykamyśliwska 3.Łowiectwoiprawnaochronazwierząt 3.1Ochronaprawnazwierząt 3.2Aspekthumanitarny 3.3Polowanianaptakiniezgodnezprawem? 3.3.1Czyptakamiłownymidasię gospodarować? 3.3.2Gospodarkadalekaodracjonalności 3.3.3Sprzecznośćzustawowymicelamiłowiectwa 4.Łowiectwoaochronaprzyrody 4.1Naukaposzławlas? 4.2Jakłowiectwoszkodziprzyrodzie? 4.2.1GołębicaMartha,dropie,głuszceicietrzewie.Dlaczegoniepotrafimy uczyćsięnabłędach? 4.2.2Brakwiedzyostaniepopulacji 4.2.3Płoszenieizaburzeniawużytkowaniusiedlisk 4.2.4.Zabijaniegatunkówchronionych 4.2.5.Ranienieptaków 4.2.6.Sztucznewsiedlenia 4.2.7.Ołów:ciężkouwierzyć? 5.Dokarmianie,szkodyłowieckie,drapieżnictwoiregulacjapogłowia.Czy łowiectwojestracjonalne? 5.1Śmiertelneperpetuummobile 5.2Dokarmianieijatkananęciskach 5.3Szkodyłowieckie 5.4.Przyrodniczaszkodliwośćdokarmiania 5.5.Czybrakdrapieżnikówdasięzastąpićmyśliwymi? 5.6.Czyprzyrodapotrzebujemyśliwych? 6.Tradycjaskazananawymarcie? 1 Zenon KRUCZYŃSKI publicysta i działacz ekologiczny, były wieloletni myśliwy, autor książki Farba znaczy krew, rzecznik ekologii głębokiej. Członek Pracowni na Rzecz Wszystkich Istot. Inicjator kampanii Niech Żyją [www.niechzyja.pl] mającej na celu skreślenie ptaków z listy zwierząt łownych. 2 Arkadiusz GLAAS - absolwent Wydziału Prawa UG, współzałożyciel i działacz stowarzyszenia Ptaki Polskie, które zajmuje się ochroną czynną ptaków i ich siedlisk oraz prowadzi kampanie społeczne i edukacyjne [www.ptakipolskie.pl]. Koordynator kampanii Niech Żyją

1.Wstęp. Gdywzrastailośćzwierzątjakiegośgatunkumającegokopyta,pióra,albokły i pazury myśliwi zaraz chcą je zabijać. Kiedy tylko populacja gatunku tradycyjnie uznawanegoza łowny cofniesiętrochęznadprzepaściiniegrozijejjużwyginięcie myśliwi niezwłocznie chwytają za strzelby, żeby znowu zaprowadzić porządek. Tak działosięw2014rokuzłosiami.podobnezapędyobserwujemyobecniewstosunkudo bobrów, czy wilków.kiedywroku2000 prof. Andrzej Bereszyński publikował swoją monografięodropiu,pisał Wartopamiętać,żeprzedIIwojnąświatowążyłounastyle dropi, ile jest obecnie wilków w Polsce. Wystarczyło 60 lat, by drop zniknął z kolekcji ptakówziempolskich. Odroku2000przybyłonammoże100h150wilków.Towystarh cza,byznówpojawiałysięsugestieodstrzału. Współczesnepolowanieucorazwiększejliczbyludzibudziniezgodęiprotest. Szczególniepolowaniananęciskach,strzelanieprzezokienkaambonkojarzącesięjakoś ze skrytobójstwem, polowania zbiorowe tak głęboko naruszające ekosystem, zabijanie samcówwczasiegodówitrofeistyka,polowanianaptaki,wtympolowanianahodowh lanebażantyikuropatwy,którenaszymzdaniemkojarząsięzezwykłymmorderstwem. Protest przyrodników budzi również dokarmianie zwierząt. Przecież w lesie przez mih liony lat nie było takiej karmy, jaką w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat dożywiane są zwierzęta. To jest nienaturalne i źle służy przyrodzie. W Niemczech jest zakaz dokarh mianiazwierzątpłodamirolnymi. Czas przestać wymachiwać sztandarem z napisem szkody i dokarmianie h to tylko chorągiewka. Podejście do szkód w rolnictwie powinno przejść gruntowną przemianę. Wciąż nie ma twórczej myśli, jak mądrze ograniczyć dostęp zwierząt douprawrolnych.jakporadzićsobiezuprawamileśnymibezgrodzeń?wielkiedokarh mianie,głównienanęciskach()iswobodnydostępdouprawrolnychorazpraktykaodh strzałówstabilizacyjnychiredukcyjnych,przekładasięnawzrostliczebnościniektórych gatunkówzlistyzwierzątłownych.jestcozabijać,aotoprzecieżwłowiectwiegłównie chodzi.ktozmyśliwychtwierdziinaczej niechidziedolasubezkarabinu.zawszena styku zwierzęta ludzie dochodzić będzie do konfliktów jakichś interesów. Ale zachoh wajmyproporcje,popatrzmynato,jakwyglądająstratyponaszejludzkiejstronieajak potamtej,zwierzęcej.zazjedzeniekartoflanapolu kulawłebzazjedzeniekartoflana nęcisku kulawserce Zpunktuwidzeniaautorówtegorozdziału,ważnesąteżnegatywneoddziałyh wania po stronie ludzkiej w innym wymiarze. Jakże to trudny dla człowieka los i jego 2

3 skutki: wciąż i wciąż zabijać. Uśmiercanie to najwyższa forma przemocy jakiej się doh puszczamy natejskaliniemożnaposunąćsięjużdalej.tejprzemocyniemusibyćaż tyle. Jako ludzie jesteśmy niesłychanie inteligentni, zmyślni, twórczy. Szukajmy innych drógwspółistnieniaznaszymicudnymisąsiadaminaziemi istotamizwierzęcymi. 2.Humanitaryzmaetykamyśliwska Jakiś czas temu myśliwi z Puszczy Białowieskiej starali się o pozwolenie na dobijanie rannych zwierząt w rezerwatach. Chodziło im o to, że gdy strzelają do zwieh rzęciawpobliżurezerwatu,wcalenietakrzadkozdarzasię,iżzwierzęzostajejedynie ranne,uchodzidorezerwatuitamzalega.myśliwy,któryzraniłtozwierzę,chciałbyna tymchronionymtereniemócodnaleźćjeidobić.myśliwskieprzepisynakazująmutak zwane dochodzeniepostrzałka.znaczeniemateżfakt,że,gdyjesttosamiec,chodzio trofeum,czasaminaprawdęsporejwartości,aimięsozwierzęciamakonkretnąwartość pieniężną,którąmyśliwyotrzymujeposprzedaniudoskupuciałazabitegozwierzęcia. OtulinaParkuNarodowego UjścieWarty.

Autorzypomysłupolowaniawrezerwatachprzywoływaliprzytymdwaartyh kułyustawyoochroniezwierząt,które,zadaniemmyśliwych,miałybyćpodstawądo udzieleniatakiegozezwolenia: art.5.każdezwierzęwymagahumanitarnegotraktowania. art.6.1.nieuzasadnionelubniehumanitarnezabijaniezwierzątorazznęcanie sięnadnimijestzabronione. 3 Wnioskującymyśliwicytowaliteprzepisynajprawdopodobniejwdobrejwieh rzeiwzgodziezeswoimsumieniem.domyślaćsięmożna,żemająwswojejświadomoh ściwyraźnyobraztego,jakpowinnowyglądaćhumanitarnetraktowaniezwierząt.mają przytympotrzebę,abypostępowaćwzgodzieztąwizją,opisanąprzezzbiórzasadnah zwanychetyką&myśliwską,któraujmujetotak: 20.Myśliwydbaoetycznystosunekdozwierzyny.Poszukiwanierannejzwieh rzynymyśliwyuważazaswójmoralnyobowiązek,aodnalezionąsztukędostrzeliwujew sposóbhumanitarny. Autorzy przepisów myśliwskiego kodeksu etycznego nie określają swojego moralnego stosunku do samego zdarzenia określanego słowem: zabić. W domyśle przyjęli, że zabicie zwierzęcia nie jest obarczone stygmatem złe dobre. Etyka myh śliwska nie zajmuje się ludzką intencją: Chcę& zabić.& Nie zajmuje się też powodem: Dlaczego&chcę&zabić?.Zajmujesiętylkosposobem: Jak&zabić?.Szczegółowoopisujejak zabijasięetycznie,amyśliwy,któryzabijająckonkretnezwierzęzmieścisięwzakreh ślonychprzezetykęramach,uważasięza etycznegomyśliwego. Spójrzmy na to, jak ludzkie ciało i umysł zachowuje się, gdy podejmujemy działanie: zabić Wszystkowczłowiekujestskupione,czujne,mięśnieprzygotowane, umysł ześrodkowany na celu jak laser, wzrasta tętno i ciśnienie krwi, wydzielają się z nadnerczyhormonystresu,powiekiprzestająmrugać,pojawiasiętunelowewidzeniew którym,pozacelem,całaresztaznika.całaistotaskupionajestnajednym: zabić Popatrzmyteraznato,jaksięczujemy,gdypostępujemyetycznie,humanitarh nie Najlepiejpokazaćtonaprzykładzie.Wielumyśliwychdoświadczyłostanu,wktóh rym z jakichś powodów nie pociągnęli za spust, darowali życie. Można sobie przypomnieć,jaksięwtedyczuli takiewydarzeniasąraczejrzadkieimocnozapamięh tywane. Bez specjalnego ryzyka można opisać, że większość miała wtedy rozluźnione ciałoiumysł,sercebiłospokojnie,wypełniałoichciepłeinaderprawdziwewtymmoh menciepoczucie byciadobrym.pojawiałsięmiękki,przyjaznynastrój,którymógłtoh 3 Ustawaoochroniezwierzątodtegoczasuzostałaznowelizowana,zmienionobrzmienieart. 6.1iwprowadzonoart.6.1aotreści Zabraniasięznęcanianadzwierzętami 4

5 warzyszyćjeszczeprzezwieledni,ba,latnawet.właśniewtakisposóbosobadoświadh cza humanitaryzmu,czylimówiącwprosthwspółczującegoserca. Daniele Każdy,ktowłasnoręczniezabiłjakieśzwierzęczyzwierzątkowiena100%o tym,żeniedasięzabijać&aprzytymczućsięhumanitarnie tojestoszustwo.zadajmy jednaksobiepytanie,czyczłowiekacałkowiciezmobilizowanegododokonaniaczynnoh ści:"zabić możnaokreślaćsłowem: humanitarny? Izadajmysobiedrugiepytanie:czy człowiek ze skupioną na chęci zabicia energią może jednocześnie dokonywać czynów humanitarnych? Jest to możliwe tylko w takim przypadku, gdy jego energia w jednej chwilisięzmieniiniezabijeonkolejnejofiary. Darujejejżycie. Iwtedymożnamówićotym,żemiałhumanitarnyodruch.Zostałtuspełniony bardzoważnywarunek:całamobilizacjaistanumysłuzmieniłysięzpostawy zabić h nacałkiemodmiennąpostawę.tainnapostawamaźródłowmiękkim,współczującym odruchu serca: daruję życie, ocalam. I tylko w przypadku takiego postępowania moh żemymówićo humanitaryzmie. W myślistwie wystarczyło przesunąć akcent z budzącego lęk dylematu: czy zabić? najegotechnicznąstronę: jakzabić?,bypercepcjacałejsytuacjizmieniłasię.w ten sposób ominięto odpowiedzialność za szafowanie śmiercią hzabić wolno i można nawetniezaprzątaćsobietymgłowy.całyakcentjestpołożonynato,byzabićwokreh ślonysposób:jeżeli zabijeszhumanitarnie jesteśwporządku.zopisanejperspektyh wy pojęcie, którym posługuje się Etyka&myśliwska: zabić etycznie, zgodnie z zasadami

6 humanitaryzmu, jest pozbawione całkowicie sensu a przy tym jest wewnętrznie sprzeczne, paradoksalne.toniedziała. Nie ma żadnej możliwości, aby te dwa opisane powyżejstanypsychofizycznewspółistniałyjednocześnie sąskrajniespolaryzowane. Niedasiębyć: etycznymihumanitarnym iwtejsamejchwilichcieć zabić Albozabijamhalbopostępujęhumanitarnie.Takwyglądatenprostywybór. W cytowanym fragmencie Etyki&myśliwskiej myśliwi zajmują się zwierzęciem dopierowtedy,gdyzostajeprzeznichzranioneiokreślają,żeetyczne,turozumianejako moralne,czylidobre,jest dostrzeleniesztukiwsposóbhumanitarny.wpolscejest około 100 tysięcy myśliwych oraz pewna liczba ludzi, która podziela ich rozumienie humanitaryzmuwyłożonąnałamachetyki&myśliwskiej. Sądząc po sile społecznego oddźwięku na pojawiające się czasami spektakuh larnie okrutne znęcanie się nad jakimś zwierzęciem ulubieńcem czy też hodowlanym, pozostałaliczbaludziskłaniasiędoprostegorozumieniatego,czymjestniehumanitarh nezadawaniecierpieniazwierzętom.każdy,ktomaoczyotwarte,widziprzecież,żeceh lowezadanieranyjestsprawieniemskrajnegocierpienia,przedktórymkażdyczłowieki zwierzę broni się z wielkim lękiem. Po przekroczeniu& granicy skóry są porwane wnętrzności, połamane kości, krwotok i kalectwo, a w przypadku kuli myśliwskiej zwykleśmierć. Jeżeli dzieje się tak ze zwierzęciem w wyniku wypadku drogowego, ludzie próbujątakiezwierzęocalić dzwoniąpopomocijeśliistniejąszanse,tozwierzakjest leczony i przywracany do naturalnego środowiska. Jeżeli stał się kaleki pozostaje w OśrodkuRehabilitacjiZwierzątDzikich matamzapewnionądożywotniąopiekę.włah śnietakwyglądazdaniemogromnejwiększościludzipostępowanie,doktóregoimpuls idziez humanitaryzmu. Humanitaryzmu h czyli z głosu serca związanego z potrzebą opieki nad cierh piącymiistnieniamiludzkimi,aleteż,jaknajbardziejhzwierzęcymi.postawatajestpełh nawyrozumiałości,życzliwościinacechowanaszacunkiemdlawszelkiegoistnienia. Wyobraźmy sobie, że jakiś leśny spacerowicz napotyka ciężko ranne, leżące zwierzę,któreunosigłowęipatrzynatęosobę.wyobraźmysobiedalej,żeutejosoby pojawiasięmyśl: O,&ranne&zwierzę,&dobiję&je&etycznie&i&wstrzelę&mu&kulę&w&głowę&tuż&za& uchem&i&w&ten&sposób&postąpię&humanitarnie.przypuśćmy,żetomyosobiścieoceniamy tepostawę.copomyślelibyśmyoczłowieku,którytakwłaśnierozumiepostawęhumah nitarną?

7 Etyka& myśliwska,& jak każda inna etyka zabijania,& ustanowiona jest na zdrah dliwymgruncie.zręcznieomijanajwyższąwartość:życie.&iniechodzitutylkoozabijah neistoty chodzirównieżoto,żektoś człowiekprzecieżhtorobi.ileżjeszczerazy możnamiećręcewekrwizabitejprzezsiebieistoty? Fot.D.Raszke,Facebook Jaknapisałprof.MichaelJ.Sandel,jedenznajwybitniejszychwspółczesnychfih lozofówpolitykiimoralności,& Problem&polega&na&tym,&że&im&bardziej&jest&ktoś&wykształX cony& i& inteligentny,& tym& łatwiej& sformułuje& jakąś& szlachetną,& dobrze& brzmiącą& zasadę,& która&usprawiedliwi&jego&nieprawości 4.&Whistoriiludzkości,aleteżiwewspółczesnych namczasach,wszelkiezabijanie,tomasowenawojnach,ludobójczewobozachzagładyi terrorystyczne,zawszepodszytejestprzebiegłą,pokrętnąideologią.ludziedozabijania potrzebują dobrze skonstruowanej ideologii, ponieważ zabijanie bez niej jest czystym, wypreparowanym złem. Ludzie potrzebują racjonalizowania do tego, aby móc zabijać: w imię czegoś. Ideologia myśliwska obracająca się wokół zabijania zwierząt dzikich opierasięnakilku koronnychargumentachmyśliwskich,któreznaszejperspektywy opisujemywdalszejczęściopracowania. 4 Polityka 30/2014 Rozmowy Żakowskiego.

2.1Myśliwywidzitylkoto,cochcewidzieć Myśliwy, który zranił dzika w brzuch, nie dzwoni z komórki po pogotowie Ośrodka Rehabilitacji Zwierząt Dzikich alarmując: Ten dzik ciągnie za sobą jelita po igliwiu, przyjeżdżajcie pilnie. Tenże myśliwy, postępując zgodnie z etyką myśliwską, powiniendotrzećmożliwieszybkododzika,najczęściejgryzionegowtymczasieprzez psyiznajbliższejodległościwstrzelićkulęwjegogłowęcelująclufątużzaucho,czyli odnosząc się do wskazań Etyki&myśliwskiej dostrzeliwuje sztukę w sposób humanitarh ny. Rannezwierzętanazywanesąprzezmyśliwych postrzałkami.słowotodotyh czyzwierzątwiększych,trafionychkulą,którarozszarpałaichciałowtakimmiejscu,że niespowodowałotoichnagłejśmierci.zranioneśrutemptaki,naprzykładzestrzaskah nymskrzydłem,myśliwinazywają ptakamizbarczonymi.ranąmożebyćodstrzelona nogaprzednialubtylna,przestrzelonawątroba,jelita,żuchwazjęzykiem,strzałwnerki, wpośladki,dółklatkipiersiowej możetobyćdosłowniekażdaczęśćciałazwierzęcia. Ranieniezwierzęciaprzezmyśliwegojestpospolitymzjawiskiem 5,takczęstym,żestah nowioddzielnyprzedmiotszkolenianakursachdlaprzyszłychmyśliwych.zapoznająsię nanimzreakcjązwierzęciatrafionegokulą zwierzęzachowujesięinaczejpotrafieniu wserce,ainaczej,gdykulazłamiemutylnąnogę,przeszyjewątrobęalbonerkiitd.myh śliwi dzielą się na swoich forach wiedzą na temat dobijania poranionych przez nich zwierząt(pisowniaoryginalna): jany 23.03.200612:50Miałem&niestety&mniej&szczescia&od&kolegow.&WielokrotX nie&mialem&okzje&dobijać&postrzeloną&zwierzynę.&ma&to&związek&z&tym&że&mam&psa&chodząx cego& po& farbie& i& dość& często& jeżdże& szukać& kolegom& postrzałków.47& sztuk& podniesionej& grubej&zwierzyny&w&poprzednim&sezonie.&nie&stety&wielokrotnie&musiałem&dobijać&zwierzyx nę.& Nie& za& bardzo& rozumiem& o& jakim& rozbijaniu& tuszy& mowią& koledzy.& Poluję& z& kalibrem& 7x64.&I&zawsze&do&dochodzenia&zdejmuję&lunetę.&Zdażyło&mi&się&skłuwać,&ale&miałem&później& ogromne&wyrzuty&sumienia.&od&tej&pory&zawszę&dostrzeliwuję&postzrałki.&zwierzynę&płową& w&kark(szyję),&a&dziki&w&okolicę&między&świecą,&a&słuchem.&jest&to&strzał&zawsze&skuteczny&i& śmiertelny.( )&& 5 http://www.szeremet.pl/moje_publikacje/polowanie/przepadle_sztuki/101-52-111.html ""Ile procent strzelanej grubej zwierzyny nie podnosimy? Myślę że jeżeli chodzi o dziki i jelenie to minimum 25-30%."" 8

9 Zacytujmy fragmenty tekstu z Łowca Polskiego (2/2007), a cytaty posłużą dotego,bypokazać,jaksamimyśliwiopowiadająoporanionychprzezichkulezwierzęh tach: Po#prawdziwej#farbie# & Memoriał&św.&pamięci&księdza&Benedykta&Gierszewskiego&był&pierwszym&w&Polsce& konkursem&posokowców&na&tropach&naturalnego&postrzałka,&organizowanym&na&tak&wielx ką&skalę.& & W& pierwszych& dniach& listopada& w& rejonie& Kluczborka,& przeprowadzono& ocenę& pracy&posokowców&w&naturalnych&warunkach.&psy&dochodziły&zwierzynę&postrzeloną&podx czas&polowań&organizowanych&wtedy&na&terenie&ohz&kluczbork&i&w&okolicznych&obwodach& łowieckich.&znaczna&liczba&polujących&w&tym&czasie&myśliwych&z&kraju&i&z&zagranicy&dawax ła&prawdopodobieństwo&dużej&liczby&naturalnych&postrzałków.& & [ ]&W&ciągu&dwóch&dni&pracy&posokowce&odnalazły&11&jeleni&i&dzików.&Liczba&poX strzałków&nie&najlepiej,&niestety,&świadczy&o&umiejętnościach&myśliwych.&wiele&do&życzenia,& szczególnie& u& myśliwych& zagranicznych,& pozostawia& etyka& oddawania& strzałów.& O& klasie& startujących&psów&świadczą&postrzałki&odnajdywane&po&kilku&kilometrach.& & [ ]Następnego& dnia& pies& podjął& pracę& na& tropie& strzelanej& 20& godzin& wcześniej& łani.&według&relacji&myśliwego,&po&strzale&łania&wierzgnęła&tylnym&badylem&[tylnąnogą przypisywnawiasachkwadratowychz.k.].&oględziny&zestrzału&[to,coleżynatrawie,a cokulawyrwałazciała]&potwierdziły&strzał&na&badyl.&początkowo&farba&była&obfita,&późx niej&coraz&mniejsza,&aż&w&końcu&praktycznie&niewidoczna.&po&2&km&pracy&na&otoku&pies&znax lazł& 1.& łoże& [miejsce, w którym ranne zwierzę położyło się].& Po& następnym& kilometrze& pracy&na&otoku&znaleziono&następne&trzy&łoża.&wreszcie&pies&zgłosił,&że&ma&łanię& na&gorąx co.& Na& polecenie& sędziego& został& zwolniony& z& otoku.& Po& dojściu& do& młodnika& wrócił& do& przewodnika&i&oznajmił,&że&znalazł&zwierza.&na&polecenie&przewodnika&wszedł&do&młodnika& i&podniósł&łanię,&która&zaczęła&uchodzić.&pies&poszedł&w&głośny&gon&i&w&odległości&ok.&700&m,& na& granicy& słyszalności& szczekania,& stanowił& łanię,& oszczekując& ją& do& momentu,& kiedy& dox szedł&przewodnik&i&oddał&strzał&łaski.& & / /& Miał& do& odnalezienia& dzika,& który& 4& godziny& wcześniej& był& postrzelony& na& miękkie&[wbrzuch].&przewodnik&na&zestrzale&nie&znalazł&farby,&tylko&ścinkę&[włosie].&15&m& dalej& w& głębi& młodnika& znalazł& fragment& czystego& mięsa.& Wszystko& wskazywało& na& pox strzał& w& szynkę.& Pies& został& podłożony& na& zestrzał& i& podjął& pracę& na& otoku.& Krople& farby& potwierdzały&poprawną&pracę&psa.&po&400&m&pies&zgłosił&dzika&i&został&puszczony&w&gon.&po& ok.& 150& m& osaczył& dzika.& Przewodnik& doszedł& i& dostrzelił& dzika& ważącego& ponad& 60& kg.& Okazało&się,&że&dzik&przyjął&[?]&kulę&na&miękkie,&a&wyszła&ona&przez&szynkę.& & & 2.2Skądbiorąsięwlesierannezwierzęta? Zajmijmysięnajpierwfaktem:& W&ciągu&dwóch&dni&pracy&posokowce&odnalazły& 11&jeleni&i&dzików.&Tylerannychzwierzątodnaleziono.&Sprawozdawcaniepisze,ilepoh ranionychzwierzątnieodnaleziono azcałąpewnościątaksięzdarzyło.itopomimo, że było tam zgrupowanie psów wyjątkowo wyspecjalizowanych w poszukiwaniu ranh

10 nychzwierząt.dlaczegotaksiędzieje?ponieważodnalezieniezwierzęciaranionegow mniejnewralgiczneczęściciałajestniesłychanietrudne Ranny ptak, jeleń czy też dzik, sarna, muflon albo daniel zrobią wszystko, by uratowaćżycieprzedprześladowcami.ścigającyludziezbroniąipsami,gdyzorientują się,żejesttopościgzalżejrannymzwierzęciem,ważąszanse,zdoświadczeniawiedzą, że są niewielkie i rezygnują. Często po prostu brakuje czasu, zimowy czy jesienny dzieńjestkrótki, koledzypolujądalej,ajabiegamzaniepewnymdzikiem.takdobrze wyszkolonepsyjakzpowyższychcytatównieczęstopojawiająsięwmyśliwskiejszarej codzienności abezpsapoprostuniedasięskutecznietropić.pozatympolowanieto okazjonalnehobby,jestsięnanimdzieńhdwa,trzebawracaćdoobowiązków,alas,ztym wszystkimcosiętamnarobiło zostawić. Pomagamyślorannymzwierzaku: wyliżesię.aleniewyliżesięnawetlekka rana spowoduje śmierć. Myśliwski pocisk jest tak skonstruowany, by rozkwitać i poh wodowaćmożliwierozległeobrażeniakawałkamiołowiuifaląuderzeniową.doniesłyh chanie wręcz rzadkich przypadków należy, gdy na skórze ściągniętej z zastrzelonego ciałazwierzęcia,odnajdujesięzagojonąbliznępolekkimpostrzale,czyli zmyśliwska nazywając po tak zwanej obcierce. Osoby, które na skutek wypadku na polowaniu zostałypostrzelonekuląlubśrutem,dobrzewiedzą,jakwielkimiśrodkamimedycznymi i jak długą rekonwalescencją okupione jest względne wyzdrowienie. Bo całkowite, po postrzalemyśliwskąkulą chybanigdy.dlategoteż,gdykulapokonała granicęskóry śmierćzwierzęciajestbliskabezwzględunato,którączęśćciałarozszarpałakula. 2.3.Męczeństwo Dobijane są tylko te ciężko ranne zwierzęta, które razem z masywnym upłyh wemkrwitracąsiłyimusząsiępołożyć. Po2kmpracynaotokupiesznalazł1.łoże. Postrzelonawtylnąnogęłaniamiałasiłynaprzejściedwóchkilometrówizaległawleh sie.przystanekpierwszy.leżała20godzin.niewiemy,czyprowadziłacielaka.jeżelitak był gdzieś w lesie w niedalekiej odległości od matki. Przez ten czas na skutek rany upływałazniejkrewirozwijałosięzapaleniewcałymciele.jestśmiertelniechora.leży jużprawiedobę,jejżycierazemzszybkimpostępemchoroby gaśnie. Prawdopodobnie leżałaby dalej, jak to na łożu śmierci do ostatniego oddeh chu.lecznagle,zoddali,wyłaniająsięśmiercionośnedźwięki słyszyznowuludziipsa. Gwałtownywyrzuthormonówstresuzmuszajądodźwignięciasięnanogipierwszyraz

11 idajesiły,byoddalićsięokilometr.zalega. [ ]Ponastępnymkilometrzepracynaotoh ku znaleziono następne trzy łoża. Głosy są coraz bliżej, podnosi się drugi raz, idzie przez chwilę, kładzie się, głosy są wyraźniejsze, wstaje trzeci raz, jeszcze kawałek idzie,znowusiękładzie,możebardziejpada,leżychwilę,podnieconegłosypsailudzi sątużtuż Napolecenieprzewodnikawszedłdomłodnikaipodniósłłanię,którazah częłauchodzić.dźwigasięczwartyraz,dopadadoniejpies,możegryziewewlokącąsię strzaskanąnogę,wyrzutadrenalinypozwalajejjeszczenatruchtnatrzechnogachprzez całe700metrówi dalejsięnieda. Piesposzedłwgłośnygoniwodległościok.700m, nagranicysłyszalnościszczekania,stanowiłłanię.dałazsiebiewszystko,bysięuratoh wać. Stoi, odwraca się przodem do ujadającego psa. [ ] oszczekując ją do momentu, kiedy doszedł przewodnik i oddał strzał łaski. Pojawia się sylwetka człowieka w zah mglonych już oczach targnięcie w klatce piersiowej razem z trzaskiem strzału jak przezmgłę Tvrdarealita.Fot.JiriSkacil.(Ponienaturalnymułożeniunogiwidać,żełaniama strzaskanąprzezkulękośćudową,ścigająmyśliwskipiesposokowiec przyp.aut.) Teraz jeszcze ciepłe ciało łani zostanie rozcięte myśliwskim nożem, jeżeli prowadziłacielakabiałemlekozwymionzmieszasięzkrwią,adłoniemyśliwegowyh rwąlubwytnąserce,płuca,wątrobę,nerki,żołądekijelitaitrzebabędziezpustegokah dłubawylaćresztękrwi.ciałozamęczonejłaniodstawiasiędoskupu.

12 Myśliwi nigdy nie biorą dobijanych zwierząt na użytek własny, nie jedzą ich sami sprzedająjedoskupu.przedewszystkimdlatego,żejesttociałochore,możebyć zpoczątkiemposocznicy,wogólnymstaniezapalnymiprzesiąkniętewręczhormonami śmierci. Po drugie, dlatego, że gulasz z tego zwierzęcia przypominałby budzące grozę cierpienie,któregojestsięsprawcą.któżchciałbymiećnatalerzumięsozchoregociała, naktórymzębyzaciskająsięzbólemzpowoduwyrzutówsumienia?chybażadenzmyh śliwychniechceranić,ganiaćpokrzakach,dobijać.myśliwychciałbyzabić czysto.lecz tonierealistycznemarzenie.gdyzadajesięśmierć,zdarzaćsiębędziecałkiemczęstoto okropne wszystko, czego każdy myśliwy chciałby uniknąć. Właśnie tak jest. Zabijanie jest brzydkie,nawetto czysteibezbolesne,zawszejestpełnokrwi,płynyfizjologiczh ne,przedśmiertnewierzganie,serce,zawartośćgruczołówmlecznych,żołądkaijelit. Świadomość myśliwego, że gdzieś w lesie leży i umiera ranione przez niego zwierzę,możebyćdlasprawcybardzotrudna.łagodzijąto,żewjegoumyślepojawia siępogardliwesłowo: zdycha.wrzeczywistościnajczęściejniktniechce,naszymzdah niem myśliwi również, sprawiać cierpienia naprawdę tak jest, choć może to brzmieć paradoksalnie.leczpostrzałowe,straszliwerany,realniepojawiłysięitozaprzyczyną myśliwego. Poważny psychiczny dyskomfort myśliwego zmniejsza się nieco w chwili, gdyofiarętrafiaostatnia,śmiertelnajużkula.mamypoczucie,żeozniesienietegonieh znośnego,dopókizwierzężyje,osobistegodyskomfortugłówniechodzi.nakazaneprzez Etykę myśliwską dobijanie rannych zwierząt w imię humanitaryzmu nie zmniejsza cierpienia poranionej kulą istoty. Wręcz przeciwnie zwiększa je niebotycznie Gdyby przywołana w relacji dziennikarza łowieckiego ranna w nogę łania mogła pozostać w pierwszym łożu, jej życie zgasłoby we względnym spokoju, w jej domu, w lesie, bez szarpaniaprzezpsyidobijania. JeślirzeczdziałabysięnaprzykładwPuszczyBiałowieskiej,możepojawiłyby sięwilkihwtedyjejcierpienieskończyłobysięszybko.wilkisąrównieżodtego. Dochodzenieporanionychkulamizwierzątjestostrympolowaniem zpsami, pomocnikami,czasamizbezładnąstrzelaniną.jestnieprzewidywalne.możeciągnąćsię kilometrami.gdyudasięwkońcuuśmiercićkolejnymistrzałamiofiarę,należyjąwleh sie,abywa,żewrezerwacieczyteżwparkunarodowym()opróżnićzwnętrzności,po ciałotrzebapodjechaćsamochodem,załadowaćjenapakę,zebraćpsy,ludziiodjechać. Wlesiepozostaniekilkalitrówkrwiwsiąkniętejwziemię,wnętrznościi martwacisza.

13 Nieznanaliczbarannychzwierzątniejestnigdyodnajdywanaiichciałazostah jąwlesie.spotykanepospoliciewczasiegrzybobraniakościpochodzągłównieodtych zwierząt. Cierpienie poranionych zwierząt powiększane jest do rozmiarów grozy poh przezściganiezpsamiistrzelaninę.zwolennikówopcjidobijaniazapraszamdowyobh rażenia sobie, że ranni w brzuch, uciekając przed prześladowcami i ich psami tropiącymi,wkońcupatrząprostowczarnywylotlufy,któraposyłaimmiędzyoczy,jak określiłtomyśliwydobijającyłanię, strzałłaski.czywybralibydlasiebietakikoniec? Nietrudno wskoczyćwtebuty,twórcy mocnych filmówbardzotoułatwili. 2.4.Opiekunmyśliwych Ktowie,jaktonaprawdębyłozjeleniemzrogami,któregospotkałwlesieHuh bertzkrólewskiegorodumerowingów?zostawmynarazienabokudosłownośćlegenh dy o mówiącym, białym jeleniu. Spróbujmy spojrzeć na to okiem doświadczonego myśliwego. Skoro doszedł do jelenia aż tak blisko, prawie na pewno chodziło o ranne zwierzę, które odnalazły i przytrzymały jego myśliwskie psy. Najpewniej był to jeleń ciężkoranny,trafionyzłukuczykuszyprzezsamegohuberta.myśliwytenmiałwtedy okołoczterdziestulat,przekazmówi,żeostropolowałcałeżycie,zabiłwieleistnień. NawrócenieśwHuberta,MistrzzWilten,skrzydłoołtarza

14 Był doświadczony h wiedział, jak dobijać. Nie puścił kolejnej strzały, bo psy szarpiącebroniącegosiębykabyłytużprzynim.śmiertelnytaniecwierzgającegoibroh niącego się resztką sił zwierzęcia, jego oczy, może jedno już wyłupione, piękna, teraz skrwawiona głowa z resztkami jakichś kolczastych pędów, chrapanie krtani zduszonej przeznajwiększegopsa WodpowiednimmomencieHubertdoskoczył,uniósłwłócznięiwbiłwserce. Czułnadrzewcuzamierająceżyciejelenia,doostatniegojegoporuszenia,doostatniego oddechu Odwołał psy. Patrzył na ciało, teraz nieruchome, poszarpane, z przebitym włóczniąsercem imusiałtopoczućwłaśniewtedy.zobaczyłzcałąjaskrawością,cotu naprawdęsięwydarzyło.jegożycie zmieniło się całkowicie przestałzabijać.w727 rokuumierałwwieku72latjakobiskupwklasztorzewliège wtamtychpradawnych czasachbyćbiskupemznaczyłochybacoinnegoniżwspółcześnie.dookołajegoosobyi nauczaniazebrałasięitowarzyszyłamuwżyciugrupamnichów.przekazmówionieh zwykłejmowie,którąmiałwygłosićnałożuśmierci. Hubertpośmiercizostałuznanyzaświętego.Leczprzecieżniedlategozostał wyniesionynachrześcijańskieołtarze,żeoddawałsiębanalnejipospolitejwtamtych czasach czynności, czyli polowaniu. Mógł zostać świętym tylko z powodu swojej przeh mianyipozostałej,mnisiejczęściswojegodojrzałego,długiegożycia. Myśliwy,gdyzastrzelizkarabinujakieśzwierzę,popatrujewgóręizuśmieh chem zadowolenia i wdzięczności mówi: święty Hubert zdarzył, czyli dał mi możlih wość zabicia. Współcześnie święty Hubert jest patronem myśliwych czyli jest patronemzabijania.whistoriichrześcijaństwatrudnoobardziejsurrealistycznyparah doks.totak,jakbyświętyfranciszekzostałobwołanypatronemludziktórychprofesją jestzabijanieżywychistotzwierzęcychalboludzkich.hubertpokazałkierunek,wjakim to dąży: na tym właśnie etapie życia wszyscy myśliwi są niczym święty Hubert zanim zobaczyłon,conaprawdęrobi.wszakludzienieczynilibywielurzeczy,gdybytylkomoh glizobaczyć,conaprawdęrobią sobiesamym,swoimbliskim,innymludziom,innym istotom, swoim sąsiadom na szerokiej, zielonej Ziemi jednym, jedynym domu, jaki wszyscyrazemwzięcimamydożycia.

15 3.Łowiectwoiochronaprawnazwierząt 3.1Ochronaprawnazwierząt Łowiectwa nie można rozpatrywać w oderwaniu od obowiązujących przepih sówochronyzwierząt.współcześniezabezpieczasięprawazwierzątnawetwdziedzih nach, których znaczenie jest w wymiarze społecznym niepomiernie większe od łowiectwa.zaprzykładmożnapodaćudziałzwierzątwbadaniachmedycznych,czyteż rolę zwierząt hodowlanych w produkcji żywności. Nie ma uzasadnienia do tego, aby ignorowaćrolęprawnejochronyzwierzątwdziedziniełowiectwa,tymbardziej,żewe współczesnej Europie łowiectwo straciło swoje dawne znaczenie w wymiarze gospoh darczymistajesięcorazczęściejformąrekreacji.jeśliwtakważnychdziedzinachżycia jakmedycyna,czyrolnictwoprzestrzegasięstandardówochronyprawnejzwierząt,nie ma powodów, dla których podobne standardy nie miałyby obowiązywać w przypadku myślistwa. Wroku1979uchwalonoŚwiatowąDeklaracjęPrawZwierząt.Zgodniezjejzah pisaminajwyższystatuswkontekścieochronyżyciaprzysługujezwierzętomdzikim,a więc i łownym (MicińskahBojarek 2013). W prawie krajowym zwierzęta te podlegają przede wszystkim ochronie powszechnej, jako elementy środowiska przyrodniczego zgodniezart.125ustawyoochronieprzyrody 6.Artykułtenzawieraderogacjędopuszh czającązabijaniezwierząt,alepodwarunkiem,żeodbywasiętowzwiązkuzracjonalną gospodarką.ponadto,zwierzętałowne,jakokręgowcechronionesąwramachustawyo ochroniezwierząt 7.Zgodniezjejprzepisamiobowiązująwstosunkudonichogólnezah sadyhumanitarnegotraktowania(art.5)orazochronyżycia(ibid.). Fakt, iż obowiązujące w Polsce przepisy w zakresie humanitarnych standarh dówtraktowaniazwierzątniewymieniajączęstoexpressis&verbiszwierzynyłownejnie oznacza,iżstandardyteniemajądoniejzastosowania.normyhumanitarnewywodzić należyzprzywołanychpowyżejprzepisówu.o.p.iu.o.z.,atakżezzapisówratyfikowah nych przez Polskę konwencji o ochronie zwierząt hodowlanych i gospodarskich 8 oraz konwencjioochroniezwierzątprzeznaczonychdouboju 9. 6 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880 ze zm.); dalej cyt: u.o.p. 7 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierza t, (Dz.U. z 2003 Nr 106, poz. 1002 ze zm.); dalej cyt: u.o.z. 8 Dz.U. 2008 Nr 104, poz. 665 9 Dz.U. 2008 Nr 126, poz. 810

16 Źródła prawa międzynarodowego, unijnego i krajowego zawierające podstah wowe zasady ochrony prawnej zwierząt (zasady humanitaryzmu, poszanowania i ochronyżycia,dereifikacji)wskazująnakoniecznośćposługiwaniasięwykładniąsysteh mową.zaliczeniedanejgrupykręgowcówdokategorii,którazostałaprzeztradycjęłoh wieckąokreślonajako zwierzynałowna macharakterzwyczajowy,anienaukowy;nie może uchylać stosowania wobec tej grupy zwierząt norm wynikających ze Światowej Deklaracji Praw Zwierząt, prawa traktatowego UE, czy przepisów ustawy o ochronie zwierząt(ibid.) GęśzbożowaranionapodczaspolowanianaZbiornikuMietkowskim. Fot.KrzysztofŻarkowski

17 3.2Aspekthumanitarny Gdyby do praktyki łowieckiej zastosować reżim prawny obowiązujący w odh niesieniudoniehłownychzwierzątdzikich,domowychczygospodarskich,wwieluprzyh padkach działalność myśliwych wypełniałaby znamiona przestępstwa zabicia zwierzęcia ze szczególnym okrucieństwem (Ibid.). Szacuje się, że w przypadku tzw. zwierzynygrubejranieniezwierzątipowstającawzwiązkuztymkoniecznośćjej doh chodzenia i dobicia zachodzi w 25%h30% przypadków. Kiedy mowa o ptakach łowh nych,proporcjetemogąbyćjeszczewiększe:wprzypadkugęsinawet80%strąconych ptaków to ptaki ranne, dogorywające. Ilu z nas pogodziłoby się z sytuacją, w której z przemysłowej rzeźni wydostaje się 30% rannych i konających świń i krów? Ile parlah mentówprzegłosowałobyprawo,któretodopuszcza? Jeślichcemytraktowaćmyślistwojakorekreację powiedzmytosobieotwarh cie, zreformujmy prawo łowieckie i radykalnie skróćmy listę gatunków łownych. Jeśli chcemytraktowaćmyślistwojakhodowlęzwierzątiprodukcjęmięsa tozewszystkimi tegokonsekwencjami,czylizpełnymzastosowaniemhumanitarnychstandardówuboju iuśmiercania. Wprzełomowejpracy Łowiectwo.Aspekthumanitarnohprawny 10,jejautorh ka,drmagdalenamicińskahbojarekpiszeotym,żezasadahumanitaryzmumacharakter niederogowalny,niemożebyćobjętawyjątkami,nawetwcelurealizacjipozyskaniałoh wieckiego.prawonakładaobowiązekprzestrzeganiaelementarnychreguł,którychzah stosowaniemanaceluminimalizacjębóluicierpieniawprocesieuśmiercania.dotych regułnależą:niezwłocznośćipewnośćzadawaniaśmierci,odpowiednidobóridoskonah leniemetodinarzędzi,profesjonalizacjęcałegoprocesu,wreszciekontrolęinadzórorh ganów administracji państwowej. Zabijanie zwierząt podczas polowań nie spełnia żadnegoztychelementarnychkryteriów. 10 Wydawnictwo Naukowe SILVA RERUM, Poznań 2014

3.3Polowanianaptaki niezgodnezprawem? 18 Martwakrzyżówkapozostawionapopolowaniu.Fot.M.Łukawski Ustawa Prawo łowieckie już w art. 1 zawiera definicję, która określa łowiech two jako element ochrony środowiska przyrodniczego oznaczający ochronę zwierząt łownychigospodarowaniejejzasobami.tensamartykułzastrzegateż,żetogospodah rowaniemusisięodbywaćwzgodziezzasadamiekologiiorazzasadamiracjonalnejgoh spodarki. Przepis ten jest logicznie spójny z ust. 3 artykułu 125 ustawy o ochronie przyrody(u.o.p.).artykuł125u.o.p.wymieniawyjątkiodogólnejzasadyobowiązującej w polskim prawie, ustanawiającej generalny zakaz zabijania zwierząt. Zgodnie z prah wemzwierzętamogąbyćzabijanejedyniewściślezdefiniowanychwustawieprzypadh kach.ustęp 3 artykułu 125 odnosi się do jednego z tych wyjątków, tj. zabijania w związkuzracjonalnągospodarką.zatemzarównozu.o.p.,jakizustawyprawołowiech kie (u.p.ł.) wynika, iż zabijać zwierzęta (w tym zwierzęta w stanie dzikim) można, ale podpewnymiwarunkami.jednymznichjestwarunek,abytozabijanieodbywałosięw ramach gospodarowania zasobami oraz, żeby taka gospodarka była gospodarką racjoh nalną.tymczasemwprzypadku13gatunkówptakówłownychniedajesięustalićżadh nychprzesłanek,którewskazywałybynato,że prowadzone jest gospodarowanie w ogóle,atymbardziej,żegospodarkaprowadzonawodniesieniudotychgatunkówjest gospodarkąracjonalną.

19 3.3.1Czyptakamiłownymidasię gospodarować? Obowiązujący aktualnie wzór rocznego planu łowieckiego w punkcie II wyh mieniaelementyzagospodarowaniaobwodułowieckiego.składająsięnatozagospodah rowanieurządzeniałowieckie(paśniki,lizawki,ambony,woliery,zagrodyiin.),poletka łowieckie, pasy zaporowe, łąki śródleśne i przyleśne, a także karma i sól. Ptaków łowh nychzasadniczoniedotyczążadneznich.zajedynewymienionetuurządzeniełowiech kie odnoszące się do ptaków można uznać wolierę. Woliery faktycznie są wykorzystywanewhodowlachbażantaikuropatwywceluwsiedlaniatychptakówdo środowiska 11. Wkonsekwencji,pomimopozornieszerokiejgamyzagospodarowaniaiurząh dzeńłowieckich,ptakomwrzeczywistościdedykowanyjesttylkojedenrodzajczynnoh ścigospodarczych,tj.budowaiutrzymaniewolier,któryznajdujązresztązastosowanie wobeczaledwie2spośród13gatunkówptakówłownych. Ptakówłownychniedotyczyteżelementzagospodarowaniałowiskpolegający nadokarmianiu.dokarmianiejestjednymznajczęściejwysuwanychargumentówmająh cychuzasadniaćpolowaniawogóle.jesttorównieżargumentwysuwanydlauzasadnieh nia polowań na ptaki. Jednakże ptaków po prostu nie da się dokarmiać na liczącą się skalęiwrzeczywistościtakiedokarmianieniemamiejsca.jedynymispośród13gatunh kówptakówłownych,codoktórychmożnabyrozważaćmożliwośćdokarmianiasąbah żantikuropatwa.jednakskalatakiegodokarmianiajestniewięcejniżsymboliczna(por. Jezierski2009idalszeuwaginatematdokarmianiawtymrozdziale).Pozapodsypywah niemziarnakuropatwom,czybażantom,cozaspokajazaledwiekilkaprocentichzapoh trzebowania energetycznego, trudno mówić o jakiejkolwiek możliwości efektywnego dokarmianiapozostałych11gatunkówłownychptaków. Reasumując,należystwierdzić,żezasadniczowstosunkudoptakówłownych niejestprowadzonagospodarkałowieckawsensiebudowyurządzeń,czypodejmowah nia konkretnych działań gospodarczych. Nie jest też możliwe skuteczne dokarmianie dzikichptakówprzezmyśliwych.biorącpoduwagęfaktycznybrakmożliwościprowah dzeniaracjonalnejgospodarkiłowieckiejwobecptaków,należyuznać,iżklauzulawyłąh czająca bezprawność zabijania zwierząt określona w art. 125 u.o.p. nie może mieć zastosowaniadopolowańnaptaki. 11Jednak zgodnie ze stanowiskiem Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska wsiedlanie bażanta do środowiska jest postępowaniem niezgodnym z prawem.

20 3.3.2Gospodarkadalekaodracjonalności. Przyjrzyjmysięterazwymogowiprawa(u.o.p.orazu.p.ł.),którynakazuje,aby prowadzonagospodarkabyłagospodarkąracjonalną.jakagospodarkamożebyćzataką uznana? Na podstawie definicji występujących w orzecznictwie sądów administracyjh nych i cywilnych oraz w literaturze dotyczącej ustawy Prawo ochrony środowiska (Pchałek2011)możnastwierdzićiż racjonalnegospodarowaniezasobamioznaczagoh spodarowanienowoczesne,opartenanaukowychmetodach,dobrzezaplanowaneidah jącedobrewyniki.spróbujmyodnieśćsiędokażdejztychprzesłanekskładającychsię nadefinicję racjonalnejgospodarki. Przesłanka nowoczesności: trudno znaleźć praktyczne potwierdzenie, iż przesłankatafaktyczniezachodziwobecnymmodelupolskiegomyślistwawodniesieh niudogospodarowaniaptakamiłownymi.wręczprzeciwnie,myśliwinakażdymkroku podkreślają dbałość o zachowanie wielosetletnich tradycji polskiego myślistwa; są do tychtradycjibardzoprzywiązani,apzłstarasięjeutrwalać.tradycyjne,anienowoczeh snesą:1.sposobypolowania,2.broń,3.amunicja(śrutołowiany).nowoczesnetechnoh logie,takiejakelektroniczneodtwarzaniegłosówptaków,czyteżcelowaniezapomocą noktowizorówsązabronione(isłusznie).myśliwiniestosująnowoczesnychmetodprzy określaniu populacji poszczególnych gatunków ptaków łownych wdanychobwodach, okręgachłowieckich,czyteżwskalikraju.niekorzystająznowoczesnychmetodokreh ślaniawpływupozyskaniałowieckiegonasukceslęgowywdanymsezonie.zaprzejaw nowoczesności można by np. odebrać dążenia do stopniowego odchodzenia od stosoh waniatoksycznejamunicjiołowianej.tymczasemobecnie(2014)polskaznajdujesięjuż w mniejszości krajów na kontynencie europejskim, które w żaden sposób nie ureguloh wałystosowaniaamunicjizołowiu(mateoetal.2013).toteżtrudnouznaćzaprzejaw nowoczesności. Podobnieniezachodziprzesłankagospodarowaniaopartegonametodach naukowych.brakjestwpolscebadańnaukowychnadwpływempraktykłowieckichna środowiskoprzyrodnicze.myśliwiniebadajązgodniezprzyjętymiwnaukachprzyrodh niczychmetodologiamirelacjipopulacyjnych,czyekologicznych.prowadzącygospodarh kę łowiecką nie aplikują badań naukowych nawet w wydawałoby się najbardziej podstawowymikoniecznymzakresieniezbędnymdoprowadzeniatakiejgospodarki,tj.

21 wzakresiebadaniastanówpopulacji.ograniczonebadaniapopulacjiptakówniektórych gatunków łownych prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Szacująoneliczebnościtylko8z13gatunkówptakówłownych,adodatkowoszacująje tylko na poziomie krajowym. Tymczasem zgodnie z prawem (art. 8 u.p.ł.) gospodarka łowiecka powinna być przecież prowadzona w obwodach, a zatem na poziomie obwoh dównależałobyteższacowaćliczebnośćzwierząt.dowodzitonietylkobrakustosowah nia metod naukowych w prowadzeniu gospodarki przez organizacje myśliwskie, ale równieżbrakurealizacjiprzezniezadań,którewyznaczyłimustawodawca. GęśzastrzelonanagranicyobszaruNatura2000.Fot.Gaensewacht Przesłanka planowania również nie jest stosowana w stosunku do gospoh darkiptakamiłownymi.zgodniezart.8u.p.ł.,gospodarkałowieckaprowadzonajestw oparciuoroczneplanyłowieckieiwieloletniełowieckieplanyhodowlane.tymczasem roczneplanynieprzewidująszacowanialiczebnościaż10z13gatunkówptakówłowh nych.zgodniezrozporządzeniemministraśrodowiskawsprawierocznychplanówłoh wieckichiwieloletnichłowieckichplanówhodowlanych,wrocznymplaniezamieszcza się szacowaną liczebność występujących zwierząt łownych z wyłączeniem łownych ptaków migrujących. Określony rozporządzeniem wzór rocznego planu łowieckiego zawiera znaki X (nie należy wypełniać) w rubrykach szacowanej liczebności: dzikich gęsi,dzikichkaczek,gołębigrzywaczy,słonekiłysek.oznaczato,żewrocznychplanach

22 łowieckich szacuje się tylkoliczbębażantów,kuropatwijarząbków.łowczyustalając planłowieckizawierającyliczbękaczek,gęsi,łysek,słonekigrzywaczyprzeznaczonych doodstrzału,nieposiadawiedzyotym,jakistanowitoprocentpopulacjizasiedlającej danyobwódłowiecki(micińskahbojarek2014).trudnozgodzićsięztym,abytakadziah łalnośćwypełniałaprzesłankędobregozaplanowaniaskładającąsięnadefinicję racjoh nalnejgospodarki. Jeszczegorzejwyglądasprawawieloletnichłowieckichplanówhodowlanych. Zgodniezart.8u.p.ł.planytesąobligatoryjne ustawodawcanieprzewidziałtutajżadh nych wyjątków. Plany wieloletnie muszą zatem istnieć dla wszystkich gatunków zwieh rząt łownych. Tymczasem, zgodnie zrozporządzeniem w sprawie rocznych planów łowieckichiwieloletnichłowieckichplanówhodowlanych,dlaptactwałownego(zwyh jątkiemjedyniekuropatwy)planówtakichsięniesporządza.brakwieloletnichplanów hodowlanychdlaptakówłownychjestwprostnaruszeniemprzepisówustawowych,zaś pozyskanie (odstrzał) jakichkolwiek gatunków ptaków łownych dla danego obwodu łowieckiegobezoparciawwytycznychwynikającychzplanuwieloletniegouznaćnależy zaniezgodnezustawąprawołowieckie.należytakżeuznać,żewydanierozporządzeh nia,którewyłączawiększośćgatunkówptakówzplanowaniałowieckiegojestniezgodh ne z Prawem łowieckim i rażąco wykracza poza delegację do wydania aktu wykonawczegozawartąwart.8ust.4u.p.ł. Warto przytoczyć opinię Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska wyrażoną w trakcie publicznych konsultacji reformy ochrony gatunkowej zwierząt w roku 2013. Przychylając się do postulatów organizacji ochrony przyrody zgłoszonych w ramach tychkonsultacjigdośstwierdziłam.in. Nieoznaczato,żeprawoipraktykałowiecU ka#w#zakresie#dotyczącym#polowan #naptakiuwzględniająpotrzebyichochronyi sądostosowanedobiologiiiekologiigatunkówłownych.wprzypadkuwiększości ptaków łownych nie prowadzi się racjonalnej gospodarki. 12 Gospodarkałowiecka, zgodniezu.p.ł.,prowadzonajestwoparciuoroczneplanyiwieloletnieplanyhodowlah ne.$ Jednym$ z$ kluczowych$ elementów$ planów$ są$ dane$ dotyczące$ liczebności$ zwierząt$ łownych(w(okresie(bezpośrednio(poprzedzającym(okres(polowan (oraz(planowana(liczba( zwierząt przeznaczonych do odstrzału. Plany łowieckie mają pomagac & w& racjonalnym& gospodarowaniu populacjami zwierząt łownych, to jest takim gospodarowaniu, które niemanegatywnegowpływunategatunki.ptakiwędrowne awięcwszystkiegatunki 12 Podkreślenieautorów

23 łownezawyjątkiem,bażantaijarząbka sączęściowowyłączoneztakiegoplanowania. (GDOŚ2014) Krzyżówkazostawionaprzezmyśliwychpopolowaniu.Fot.Terianotropia.pl Ostatnim elementem definicji racjonalnego gospodarowania jest osiąganie dobrych wyników. Należałoby się tutaj zastanowić, co można rozumieć przez dobre wyniki. Kierując się priorytetami wymienionymi w u.p.ł. z pewnością na pierwszym miejscu należałoby wymienić ochronę zwierząt i zachowanie bioróżnorodności. Czy w wynikuprowadzonegoobecnierzekomegogospodarowaniazasobamiptakówłownych populacjetych ptaków ulegają wzmocnieniu, a przynajmniej utrzymują się na stałym poziomie?tegoniedasięstwierdzić,ponieważjakjużwcześniejwspomniano,nieproh wadzisiębadańnatematwpływupozyskaniałowieckiegoimetodtegopozyskaniana parametry populacji. Jednakże dysponujemy danymi dotyczącymi trendów populacji przynajmniejczęścigatunkówptakówłownychiwiemy,żewwieluprzypadkachpopuh lacjetewykazująbardzosilnetendencjespadkowe.składasięnatooczywiściewiele przyczyn; prawdopodobnie najważniejsza z nich to utrata siedlisk, niemniej jednak możnazałożyć,żepozyskaniełowieckie,tj.odstrzałzpewnościąpopulacjeteosłabia,a co najmniej nie wzmacnia. Najostrzejsza tendencja spadkowa liczebności w ostatnich latach zachodzi niewątpliwie w przypadku kuropatwy (ok. 80%). W przypadku łyski, czernicyigłowienkispadkiwynosząod40%do60%(państwowymonitoringśrodowih

24 ska 2014). Z pewnością trudno uznać, by tak gwałtowne spadki liczebności oznaczały osiąganie dobrychwyników.symptomatycznejestto,żepodobnaprawidłowośćdotyh czywszystkichgatunkówptaków,którewprzeszłościbyłyprzedmiotemintensywnego pozyskania łowieckiego. Najbardziej wymowne historyczne przykłady dotyczą: dropia (gatunek wymarły w Polsce), głuszca (gatunek wymierający), bataliona (skrajnienieh licznapopulacjalęgowa),cietrzewia(zagrożonywyginięciem,bardzonielicznapopulah cja lęgowa). Niewątpliwie zatem, z punktu widzenia ochrony przyrody i zachowania bioróżnorodności, obecnie rzekomo prowadzona gospodarka łowiecka w wielu przyh padkachhistorycznychiwspółczesnychnieprowadzidouzyskaniadobrychwyników. Reasumując, polowania na ptaki nie mieszczą się w ustawowej definicji łoh wiectwazawartejwart.1prawałowieckiego,niesąbowiemdziałaniamiochronnymiw odniesieniu do któregokolwiek z 13 gatunków ptaków łownych, ani też nie stanowią elementugospodarowaniazasobamitychgatunków.wpraktyce,jedynączynnościąpoh dejmowaną w ramach tzw. gospodarowania jest zabijanie, przy czym w większości przypadkówgatunkówptakówłownychzabijanietonastępujebezwstępnegookreśleh niastanuliczebnościwdanymobwodziełowieckim.gospodarkaprowadzonawstosunh kudogatunkówptakówłownychwżadnymelemencieniespełniawymogu gospodarki racjonalnej,wzwiązkuzczymnależałobyjąuznaćzaniezgodnązobowiązującymprah wem. 3.3.3Sprzecznośćzustawowymicelamiłowiectwa W art. 3 u.p.ł. wymienione są w czterech grupach cele stawiane łowiectwu. Są to: 1) ochrona, zachowanie różnorodności i gospodarowanie populacjami zwierząt łownych;2)ochronaikształtowanieśrodowiskaprzyrodniczegonarzeczpoprawywah runków bytowania zwierzyny; 3) uzyskiwanie możliwie wysokiej kondycji osobniczej i jakości trofeów oraz właściwej liczebności populacji poszczególnych gatunków zwieh rzyny przy zachowaniurównowagiśrodowiskaprzyrodniczego;4)spełnianiepotrzeb społecznych w zakresie uprawiania myślistwa, kultywowania tradycjiorazkrzewienia etykiikulturyłowieckiej.dokonującsystemowejwykładnitegoartykułunależyprzyjąć, iżkolejność,wjakiejustawodawcawymieniłteceleniejestprzypadkowa.ustawodawca uporządkował je w taki sposób, by ich kolejność oddawała wagę, którą im przypisuje (Radecki2010).Charakterystycznejestto,żepierwszetrzycelemówiąoochroniezwieh rząt i środowiska przyrodniczegoorazoochronieiuzyskiwaniuwłaściwejliczebności

25 populacjizwierząt.dopierowostatnim,czwartymustępie(tj.onajniższympriorytecie) wymienionejestzaspokajaniepotrzebspołecznychwzakresiemyślistwa.przybliższej analiziełatwodochodzisiędowniosku,żepolowanianaptakiniespełniająconajmniej dwóchzustawowozdefiniowanychcelówłowiectwa.przyjrzyjmysięimbliżej. Ustęp1art.3wymieniaochronę, zachowanie różnorodności i gospodarou waniepopulacjamizwierzątłownych.zgodniezu.o.p.,ochronapolegana zachowah niu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów. Dodatkowo Prawo łowieckiewartykule9uzupełniatędefinicjęochronyo: zwalczaniekłusownictwa,zah kaz płoszenia, chwytania, przetrzymywania, ranienia i zabijania, zakaz wybierania jaj i piskląt, niszczenia lęgowisk, nor i gniazd ptasich. W przypadku ptaków łownych te elementy składowe definicji ochrony zasadniczo nie są realizowane przez łowiectwo. Zrównoważoneużytkowanieniemamiejsca,ponieważtrudnojestmówićozrównowah żonymużytkowaniu,kiedyniesąznanedanewyjściowedotycząceliczebności.pozatym trudno jest mówić obecnie o zrównoważonym użytkowaniu dzikich kaczek, łyski, czy kuropatwy,którychliczebnościdoznałygwałtownegozałamaniawokresieostatnich7 lat (regres o 40% do 70%). Odnawianie zasobów w przypadku ptaków łownych ma miejscejedyniewprzypadkukuropatwyorazbażanta,przyczymwprzypadkubażanta wprowadzanie odchowanych ptaków do środowiska jest niezgodne z prawem, o czym piszemywinnejczęścirozdziału.takwięc,zgodnezprawemodnawianiezasobówma miejscejedyniewodniesieniudojednegospośród13gatunkówptakówłownych(kuroh patwy),aitupowstająpoważnewątpliwościzuwaginaraportowanąprzeznaukowców nawet 100% śmiertelność wsiedlonych ptaków(rymerowa, Tomasek, Salek 2013). Co dozwalczaniakłusownictwa,niesąznaneżadnesystemowe,czyteżregularnieprowah dzone działania łowieckie mające zwalczać kłusownictwo ptaków. Czy można zatem uznać,żetenelementochronyjestfaktycznierealizowany? Co do zakazu ranienia należyuznaćwprost,żezakaztenjestregularniełah manyprzezmyśliwychpolującychnaptaki,aranieniedużejichliczbyjestcodozasady wpisanewpraktykępolowań napióro (wdalszejczęściszczegółowoomawiamyproh blemranienia).należysięteżzastanowić,jakpraktykairzeczywistośćłowieckamająsię doinnegozezdefiniowanychustawowocelówłowiectwa,jakimjest zachowanie biou różnorodności. Wskazano już wcześniej na gatunki ptaków, które historycznie były intensywnieeksploatowanełowiecko(drop,cietrzew,głuszec,batalion),aktóreobecnie albowyginęły,albowymierają,lubteżichpopulacjesąskrajnienieliczne.natychprzyh kładachmożnastwierdzić,żepomimoiżłowiectwoniebyłogłównympowodemdestah

26 bilizacji populacji, z pewnością przyczyniło się do doprowadzenia tych gatunków do krytycznieniskiegostanupopulacji,czywręczdowyginięcia.zperspektywyhistoryczh nejzatemrolałowiectwawzachowaniubioróżnorodnościniewątpliwiebyłanegatywh na. Ale czy dzisiaj jest inaczej? Pomimo regresu populacji wielu gatunków ptaków łownych,nawetowielkościrzędu60%(czernica,głowienka),czy80%(kuropatwa)nah dalkontynuujesięichodstrzał.czysprzyjatobioróżnorodności?czywjakikolwiekspoh sób wzmacnia populacje? Na pewno nie. Choć przyczyny tych gwałtownych spadków liczebnościsąróżne:np.utratasiedliskwprzypadkukuropatwy,czyteżprawdopodobh niedrapieżnictwonorkiamerykańskiejwprzypadkułyski,tojednakodstrzałpopulacji odznaczających się silną tendencją regresową trudno uznać za działanie na rzecz zah chowaniabioróżnorodności. Czaplazabitazbroniśrutowejodnalezionapozakończeniupolowania. Fot.Teranotropia Polowania na ptaki oddziałują negatywnie na bioróżnorodność również i w innymwymiarze.zpowodusłabejumiejętnościidentyfikacjigatunkówprzezmyśliwych regularnie zachodzą przypadki strzelania do ptaków objętych ochroną. Ten problem zostanie jeszcze omówiony szczegółowo w dalszej części, ale należałoby tu podkreślić,

27 że w wyniku takich pomyłek giną chronione ogorzałki, podgorzałki, krakwy, rożeńce, płaskonosyicyranki,narażonenazabiciesątakżegęsimałe,czykrótkodziobe,anawet berniklebiałolice azatemcałagrupagatunkówwymienionychwzałącznikuidodyh rektywyptasiej(podlegającychspecjalnejochronie). Trzeci z elementów tego punktu, tj. gospodarowanie populacjami w przyh padkuptakówłownychsprowadzasięjedyniedoichzabijania,acozatymidzie,trudno jest mówić o faktycznym spełnieniu kryterium gospodarowania była o tym mowa powyżej.biorącpoduwagęskalępresjiłowieckiejnaniektóregatunki,zarównowbezh pośrednim wymiarze(odstrzał), jak i pośrednio(np. emisja śrutu ołowianego natereh nachpodmokłych)wydajesię,iżcelłowiectwa,októrymmowawustępie1artykułu3 zostałbyosiągniętynajefektywniejpoprzezrezygnacjęzpolowań. Podgorzałka.GatunekklasyfikowanyobecniewPolscejako skrajnienieliczny,wkrajulęgnie sięok.100par.wpisanydoczerwonejksięgigatunkówzagrożonych.doxxwiekupodgorzałka byłagatunkiemłownym.dodziśginiepodczaspolowań,ponieważbardzołatwojestjąpomylić np.zczernicą.ginietakżenaskutekzanieczyszczeniazbiornikówwodnychśrutemołowianymz bronimyśliwskiej.

28 Z kolei ustęp 3 artykułu 3 u.p.ł. formułuje cel określony jako uzyskiwanie możliwiewysokiejkondycjiosobniczejijakościtrofeóworazwłaściwejliczebnou ści populacji poszczególnych gatunków zwierzyny przy zachowaniu równowagi środowiska przyrodniczego. Patrząc na realizację tego celu w ujęciu historycznym, wypadaonasłabo. Szereg gatunków będących w przeszłości przedmiotem pozyskania jest dzisiaj objętych ochroną ścisłą i wymaga intensywnych i kosztownych działań w celuodbudowyizrównoważeniapopulacji;niektórefaktyczniejużwymarłynaterenie Polski. Jako przykłady podajmy rysia, niedźwiedzia brunatnego, wilka, dropia, dubelta, bataliona, derkacza, głuszca, czy cietrzewia. Na tak postawioną tezę można oczywiście odpowiedzieć,żewieleztych katastrofalnychwskutkach działańłowieckichmiało miejsce jeszcze przed wejściem w życie aktualnego Prawa łowieckiego (grudzień 1995r.).Jednaknawetpatrzącnastanaktualnychpopulacjigatunkówłownych,trudno byłobywykazać,żełowiectwospełniaswójustawowycel,jakimjestuzyskiwanie włah ściwejliczebnościpopulacji.potwierdzeniemtegojestwymienionywtymrozdzialejuż wielokrotniedramatycznyregreszająca,kuropatwy,łyski,czydzikichkaczek.znamienh nym przykładem niech będzie także łoś, którego populację w naszym kraju w wyniku polowańdoprowadzononiedawnodogranicyprzetrwaniagatunku.stałosiętojużza czasówobowiązywaniaobecnejustawy,tj.podkonieclat90.gdybyniewprowadzenie moratorium,łośprawdopodobniepodzieliłbylospolskichgłuszców,ztątylkoróżnicą, żewprzypadkułositopresjałowieckabyłabygłównąprzyczynązanikutegogatunkuw kraju. Ten sam ustęp 3 art. 3 Prawa łowieckiego formułuje jeszcze inny cel łowiech twa,amianowicieuzyskiwaniemożliwiewysokiejkondycjiosobniczejijakościtrofeów. Celtenwprzypadkuptakówbrzmidośćabsurdalnie.Nawetteoretycznietrudnobyłoby rozważać jakikolwiek realny wpływ działań myśliwych na kondycję osobniczą dzikich ptaków.oddziaływujenaniąbowiemtakniezmiernielicznagrupaczynnikówogólnoh środowiskowych,żeżadnezdziałańpodejmowanychwramachgospodarkiłowieckiej, czy też zagospodarowywania łowisk, nie mogą mieć wymiernego wpływu w realnym wymiarze na kondycję osobniczą. Łowiectwo musiałoby wpływać na powstrzymanie antropopresji, w tym niszczenie i degradację siedlisk, ograniczenie zanieczyszczenia (chemizacji) środowiska, czy ograniczenie intensyfikacji rolnictwa, co oczywiście w praktycejestwznaczącejskalizupełnieniemożliwe.

29 4.Łowiectwoaochronaprzyrody 4.1Naukaposzławlas? Brak jest w Polsce kompleksowych badań i danych o wpływie łowiectwa na środowiskoprzyrodnicze.stacjabadawczapzłwczempiniuograniczasiędogatunków łownych.nieprowadzisięcałościowychbadańnadwpływemmyślistwanaposzczególh ne ekosystemy i ich bioróżnorodność. Nikt nie bada relacji populacyjnych, ani ekoloh gicznych(wyrażającychoddziaływaniapomiędzyorganizmami,aichśrodowiskiemoraz wzajemniemiędzytymiorganizmami,czylistrukturąekosystemów).napoziomiebarh dziejszczegółowymbrakjestbadańiocenoddziaływaniałowiectwanatroficzną,parah troficzną i konkurencyjną strukturę mikrośrodowisk, ekosystemów i jednostek ponadekosystemowych;podobnienieanalizujesięzłożonościinterakcjiwewnątrzpopuh lacyjnychibiocenotycznych.takichbadańianaliznieprowadzisięnawet(zdrobnymi wyjątkami)wobecgatunkówłownych.myśliwinieprowadząbadańmogącychokreślić występowanie i ekologiczne metody zapobiegania szkodom od gatunków łownych (z wyjątkiem szkód, które zobowiązani są naprawiać, co nie dotyczy ptaków). Wobec 13 gatunkówptakówłownychmyśliwinieużywająbadańnaukowychnawetwnajbardziej podstawowym i niezbędnym zakresie tj.dookreśleniastanu populacji. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż brak badań w tym zakresie jest wprost niezgodny z przepisami dyrektywyptasiej.zgodniezart.10tejdyrektywywzwiązkuzzałącznikiemv,polska zobowiązanajestnietylkodoprowadzeniabadańnatematwpływumetodpozyskania łowieckiego ptaków na populacje, ale także badań na temat ekologicznych sposobów zapobieganiaszkodomwyrządzanymprzezptaki.wydawałobysię,żetowłaśniemyślih wi i ich związek powinni takie badania prowadzić. Tymczasem w naszym kraju takich badańbrak. Literatura wskazuje wyraźnie, że polowania mogą mieć istotny negatywny wpływ na zachowanie właściwego stanu ochronnego poszczególnych populacji, w tym gatunkówobjętychochroną.polowaniamogąnegatywnieoddziaływaćnawielesposoh bów,generującniepożądaneefektynawszystkichpoziomachorganizacji,tj.napoziomie zgrupowań(ingerencjawinterakcjegatunkowe,piramidytroficzne,uwalnianiekaskad troficznychitp.),populacji(wzrostśmiertelności,zmniejszonarozrodczość),jakiosobh ników(reakcjebehawioralnedotyczącesposobużerowania,budżetuczasowego,wykoh rzystaniazasobówśrodowiskaitp.).

30 W2014r.toczyłasiędebatanatematpropozycjiMinisterstwaŚrodowiskazah kończenia moratorium na odstrzał łosi obowiązującego od roku 2001. W przygotowah nymprzezministerstwouzasadnieniuprzywoływanoargumentymająceprzemawiaćza wznowieniemodstrzałułosi(większośćznichokazałasięzresztąnietrafna,aszacunki liczebności bazowały na nieprawidłowej metodyce). Pominięto natomiast niesłychanie ważną rolę, jaką spełnia łoś w powstrzymaniu sukcesji wtórnej na cennych obszarach torfowisk. Jak celnie wskazał w swojej analizie profesor Wiktor Kotowski z UW 13, łoś jest bardzo ważnym gatunkiem zwornikowym(keystone species), utrzymującym rówh nowagę ekologiczną w ekosystemach bagiennych, a zmniejszenie jego liczebności poh przez pozyskanie łowieckie może skutkować poważnymi zmianami w stanie ochrony ekosystemówbagiennychinaruszeniemintegralnościlicznychobszarównatura2000. Argumentacjazaodstrzałemtegoczynnikaniebrałapoduwagę. Łoś.Fot.AdamŁawnik 13 Opinia z dnia 6 czerwca 2014 skierowana do Ministerstwa Środowiska przez Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska Instytutu Botaniki, Wydział Biologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz przez Zarząd Centrum Ochrony Mokradeł.

31 4.2Jakłowiectwoszkodziprzyrodzie? Paradygmat korzystnego wpływu łowiectwa na środowisko obalają wyniki& badań% naukowych% z% zakresu% ekologii,% biologii% środowiska i fizjologii zwierząt. W ich świetlemyśliwiwcaleniezastępująnaturyizamiastprzywracac niszcząrównowagę przyrodniczą. (M.MicińskahBojarek2014) 4.2.1 Gołębica Martha, dropie, głuszce i cietrzewie. Dlaczego nie potrafimy uczyć sięnabłędach? Historiadostarczawieledowodówtego,jakniszczącymożebyćwpływpozyh skania łowieckiego na populacje dzikich zwierząt. Jeśli zaczęlibyśmy ten smutny przeh gląd od prehistorii,warto przypomnieć, że już ok. 13 tysięcy lat temu wybiliśmy całą grupęwielkichzwierząt.przezludzkązachłannośćzniknęławiększośćtzw.megafauny, ponad100gatunkówwielkich ssaków: mamuty, jelenie olbrzymie, europejskie lwy jah skiniowe,żubrypierwotne,nosorożcewłochate,niedźwiedziejaskiniowe.zwierzętate ginęływszędzietam,gdzieosiedlalisięludzie.zaspokajaniegłoduniebyłonawetwtedy naszą główną motywacją. Pędziliśmy na skalne urwiska całe stada zwierząt, zabijając setkiitysiące.niepotrafiliśmykonserwowaćżywności,więczjadaliśmyniewielkątylko część naszych ofiar. Już wtedy byliśmy morderczo skuteczni korzystaliśmy z ognia, ostrych narzędzi i potrafiliśmy się zorganizować we współpracujące grupy. (Weisman 2007). CzyWielkieWymarcienauczyłonasczegokolwiek?W1598naMauritiusiepoh jawilisiępierwsiosiedleńcy.w1681niebyłotamjużżadnegododo.anitam,aninih gdzieindziejnaziemi.wielkie,tłusteiłagodnegołębierobiłyzamagazynżywnościdla przepływającychobokwyspyokrętów.wymordowaniegatunkuzajęłonamrekordowo krótkiokres83lat(karczewski2014). 1 września 2014 r. minęło równo 100 lat odkąd umarła Martha ostatni na świeciegołąb wędrowny.jegowybiciestałosięsymbolemludzkiejzachłanności,aroh gancjiibrakuumiaruwczerpaniuzzasobównatury.marthazmarławwieku29latw zoowcincinnati.jeszcze100latwcześniejpopulacjagołębiwędrownychliczyłaponad 5 miliardów ptaków i był to prawdopodobnie najliczniejszy gatunek ptaka, jaki kiedyh kolwiekżyłnaziemi(avery2014).gołębiewędrownebyłytanimmięsemdlaniewolnih

32 ków,biedotyiinwentarza.rozwójtelegrafuiliniikolejowychsprzyjałichzagładzie.góh ry martwych ptaków przewożone były koleją do szybko rozwijających się miast. Kilka miliardówzniknęłowciągudwóchhtrzechpokoleń.niewielusiętymprzejmowało.zato, gdy na świecie została tylko Martha, przed jej klatką w zoo każdego dnia zbierały się tłumy(avery2014).wparkuwwisconsinstoidzisiajpomnikgołębiawędrownego,na którymwidniejenapis: Tengatunekwyginąłzpowoduludzkiejzachłannościibezmyślh ności.napisnieustającoaktualnywodniesieniudowieluinnychgatunków Smutna historiagołębiawędrownegojestjednąztysięcypodobnych(karczewski2014). Gołębiewędrownemożemyobejrzećjużtylkojakomuzealneeksponaty. CreativeCommons,https://www.flickr.com/photos/bradhdarren/17297097915/ WybrzeżaEuropyzamieszkiwałaniegdyśalkaolbrzymia.Ostatniąparętych nielotnych i ledwo poruszających się na lądzie ptaków, 3 czerwca 1844 zabiło dwóch traperównazleceniekolekcjonerazreykjaviku.tur(bosprimigenius)przeżył2milioh nylat.przestałistniećw1627roku.wybityipozbawionyprzestrzeniżyciowej.zebra Kwagga(Equus quagga quagga) przeżyła 300 tysięcy lat. Przestała istnieć 12 sierpnia 1883. Wybita dla mięsa i skór. Tarpan(Equus gmelini) przeżył 2 miliony lat. Przestał istniećok.1909roku.wyłowionyiwybity.wilkworkowaty(thylacinuscynocephalus) przeżył 4 miliony lat. Przestał istnieć 7 września 1936. Wybity. Ara turkusowa(anoh

33 dorhynchusglaucus)przeżyła30milionówlat.przestałaistniećwroku1951.wyłowioh nazlasów,którebyłyjejdomem.tygrys kaspijski(pantheratigrisvirgata)przeżył2 milionylat.przestałistniećwlatachdziewięćdziesiątych.wybity.delfinchiński(lipoh tesvexillifer)przeżyłnaziemi20milionówlat.przestałistniećw2002roku.wybityi pozbawiony przestrzeni życiowej (Karczewski 2014).Drop byłwpolsce gatunkiem łownym,ajakże.jużwpierwszejpołowiexxwiekupopulacjanaszychdropiszybkosię kurczyła.mimotoprominentnimyśliwiwciążdonichstrzelali.zgodnezprawempoloh waniaeliminowałynajwartościowszesamce.zwyklikłusownicyorazpostępującaintenh syfikacja rolnictwa przyspieszyły kryzys (Karczewski 2014).Obecniewnaszym kraju jesttogatunekwymarły(bereszyński2010).cietrzewieigłuszcebyłynaliściegatunh kówłownychjeszczewroku1995pomimotego,żejużwtedydobrzewiedziano,iżpoh pulacjeobutychgatunkówprzechodząpoważnykryzys.zwłaszczakultowygłuszecbył dla myśliwych obiektem wielkiego pożądania. Czy wyrządzał szkody w uprawach rolh nych, leśnych? Czy polowano na niego z głodu? Samce głuszców zabijane są przede wszystkim dla trofeów. Po to, aby tzw. lirę, czyli rozłożone w wachlarz pióra ogona spreparowaćipowiesićnaścianie.idzisiaj kiedyinstytutochronyprzyrodypolskiej Akademii Nauk kwalifikuje głuszca jako gatunek wymierający można sobie jedynie zadawaćpytanie,nailuścianachpokrywająsiękurzemgłuszcoweliry? Wroku1995głuszeczostałzdjętyzlistygatunkówłownychitrafiłproU stonalistęgatunkówobjętychochronąścisłą.obecniejegoliczebnośćjestmniejsza, niżwroku1995,kiedyobejmowanogoochroną.cóżnamdzisiajpodziałaniachfundah cji Ochrony Głuszca? Szanse jego przetrwania w Polsce są niewielkie. Czyż działalność tejłowieckiejfundacji,wświetlehistorycznychfaktów,niejestjedyniepróbąratowania łowieckiego wizerunku? Gdzie podziewała się łowieckaetykaw XX wieku,kiedy dobijanogłuszcawpolsce?gdzietaetykapodziewasięwspółcześnie,kiedypolscy myśliwipolująnagłuszcenabiałorusiiukrainie?

34 Fot.www.globalhunting.pl W roku 2011 Minister Środowiska Andrzej Kraszewski zaproponował wproh wadzenie moratorium na zające i kuropatwy, motywując to drastycznym spadkiem populacjitychzwierząt.argumentowanowtedy,iżwlatach1991h2010populacjazajęcy zmniejszyłasiędwukrotnie,akuropatwdwuipółkrotnie.moratoriummiałopozwolićna odbudowę liczebności tych zwierząt. Propozycja ta spotkała się z oporem myśliwych, którzy zablokowali zmiany.odtegoczasuliczebnośćkuropatwydalejspadawsposób dramatyczny,apomimotegoptaktenjestnadalprzedmiotempozyskaniałowieckiego. Wśród zwierząt znajdujących się obecnie na liście gatunków łownych są głowienka, czernica, cyraneczka, łyska i słonka. Populacje dzikich kaczek łownych zmniejszyły się w ostatnich 6 latach średnio o połowę(pmś). Liczebność cyraneczki w Polsce jest nieznana, a trend malejący. W przypadku słonki nieznana jest ani liczebność tego gah tunkuwpolsce,anijejtrend.zaskreśleniemwszystkichwyżejwymienionychgatunków z listy zwierząt łownychopowiedziałasięwroku2013generalnadyrekcjaochrony Środowiskawramachkonsultacjispołecznychdotyczącychochronygatunkowej.Analoh gicznywniosekzgłaszakilkanaścieorganizacjipozarządowych(gdoś2014). DlaczegoPolskiZwiązekŁowieckiniebierzetychgłosówpoduwagę?Czyśroh dowiskomyśliwychbędzieczekałodochwili,ażzacznązanikaćwnaszymkrajukolejne gatunki zwierząt? Czy w przyszłości czeka nas stworzenie Fundacji Ochrony Dzikich Kaczekipróbaratowaniawymierającychgatunkówpoprzezochronęczynną relatywh niemałoskutecznąwwymiarzeekosystemów,choćzawszebardzokosztowną?coósmy gatunek ptaka jest we współczesnym świecie zagrożony wyginięciem przed upływem

35 obecnegostulecia.zagrożonychjestteż24%wszystkichssaków,27%gadów,20%płah zówi30%ryb(karczewski2014).ponosimyzatopełnąodpowiedzialność.możnadoh mniemywać, że łowiectwo w większości przypadków nie jest główną przyczyną zanikaniagatunków.aleczyleczącpacjentapoamputacjinogi,naprawdępowinniśmy mujeszczeodcinaćrękę? Spróbujmyprzyjrzećsiękonkretnymibezpośrednimzagrożeniomdlaprzyroh dy i bioróżnorodności oraz realnym szkodom wyrządzanym w środowisku przyrodnih czymprzezmyślistwo.chcielibyśmyuczynićtonaprzykładziepolowańnaptaki. 4.2.2Brakwiedzyostaniepopulacji Profesjonalny sposób zarządzania populacjami ptaków łownych wymagałby szczegółowychdanychnietylkoowielkościcorocznegopozyskania,aletakżeodynamih cepopulacji,zuwzględnieniemnaturalnejiinnejśmiertelności,jakrównieżcorocznych danychosukcesielęgowym(mazgajski,chylarecki,żmihorski2011).niestety,istniejący wpolscesystemmonitoringupopulacjiniepozwalaaktualnienastworzeniecenzusów populacjiwszystkichptakówznajdującychsięnaliściezwierzątłownych.sukceslęgowy wielugatunkówptakówczęstowykazujeznacznewahaniazrokunarok,cowpływana wielkość populacji podlegającej później presji łowieckiej. W Polsce nie jest możliwe wdrożenie takiego systemu. Wiele gatunków podlegających presji łowieckiej w Polsce odbywalęgiwpółnocnejeuropieiazji(np.trzygatunkigęsi,cyraneczka),cosprawia, żeniemamydostępudodanychdotyczącychdynamikirozrodutychptakówwposzczeh gólnychlatach(ibid). Monitoring Ptaków Polski prowadzony w ramach Państwowego Monitoringu Środowiskaobejmujejedynie20%powierzchnikraju.Danedotycząceliczebnościpopuh lacjiobjętychmonitoringiemniesąwięcnigdydanymirzeczywistymi.ichoćprzyużyciu sprawdzonychmetodszacowaniapopulacji,wynikimonitoringusąrelatywnierzetelne, zawsze będą one obarczone dużym marginesem błędu. Błąd ten będzie tym bardziej niebezpieczny jakopodstawadalszychdziałań,immniejszajestpopulacjadanegogah tunku.kluczowyjestjednakfakt,iżmonitoringniedostarczanamcorocznychdanychna tematliczebnościpopulacji.corokubadanyjestjedynietrend,anieliczebnośćwyrażoh nawliczbachrzeczywistych.dlawielugatunkówptakówłownych,ostatniedanedotyh czące faktycznej liczebności pochodzą z roku 2007. Dla przykładu w roku 2007

36 policzono,iżmieliśmywkrajuprawdopodobniepomiędzy15a25tysięcyparczernic. Regrespopulacjiwostatnich7latachwyniósł60%.Czyliprawdopodobnejest,żewroh ku2014mamywpolsce15tys.partejkaczki,alerówniedobrzemożejejbyćzaledwie6 tys.par.todośćzasadniczaróżnica.czywoparciuotakiedanemożnarzetelnieplanoh waćwielkośćłowieckiegopozyskania?namarginesie,6tys.parmogłobysięniektórym wydawaćdużąpopulacją.jeślijednakpodzielimytęliczbęprzezilośćpolskichpowiatów (380) wygląda na to, że na statystyczny powiat przypada przeciętnie zaledwie 16 par czernic.jesttoilośćpar,któramożezostaćrozbitawczasie1h2weekendowychpoloh wań 4.2.3Płoszenieizaburzeniawużytkowaniusiedlisk Polowanie, a zwłaszcza polowanie zbiorowe, oznacza agresywną ingerencję człowieka w środowisko. To nie tylko głośne strzały i emisja chmury kilkuset śrucin ołowianychzkażdegonabojuśrutowego 14,totakżeobecnośćmyśliwychipsówmyśliwh skich intensywnie penetrujących teren polowania. To wzmożony ruch samochodów zjeżdżających z utwardzonych dróg i poruszających się w terenie. Płoszenie w wyniku polowańmaistotnynegatywnywpływnafunkcjonowanieptakówpoprzezwymuszanie zmiany użytkowania siedlisk, zmianę aktywności dobowej, zmianę proporcji czasu odh poczynku do stanu wzmożonego czuwania, uniemożliwianiekorzystaniazżerowiski noclegowisk(madsenifox1995,tamisieretal2003).polowaniarozbijająparylęgowe i zaburzają strukturę rodzinną ptaków, a tym samym przekładają się bezpośrednio na obniżonyprzyrostpopulacyjny.coważne,ograniczenieużytkowaniaoptymalnychśroh dowisk w okresie zimowym ma bezpośrednie przełożenie na wzrost śmiertelności w tymtrudnymdlaptakówokresie(madsenifox1995).wprzypadkuczajkiisiewkizłoh tejwykazano,żepolowaniawistotnysposóbzwiększajączęstośćlataniaiczasspędzony naczuwaniu,azmniejszajączasodpoczynku(casasetal.2009).naturalnąreakcjąptah kównapolowaniajestprzemieszczaniesięwmiejscawolneodpolowań(ibid.).badania duńskie wykazały np., że strzały powodują, iż łabędzie przemieszczają się na głębsze wody,aponad80%ptakówwodnychopuszczamiejscepolowaniajużpokilkustrzałach (Mazgajski, Chylarecki, Żmihorski 2011). W efekcie polowań świstun, siewka złota i czajka przemieszczały się 0,5h1,2 km od miejsca polowań, a gęgawa na odległość co najmniej9km(bregnballeimadsen2004).powodujetowydatkowanieprzezptakidoh 14 W jednym naboju znajduje się nawet do ok. 700 śrucin

37 datkowej energii, podczas gdy niejednokrotnie są już w trakcie gromadzenia zapasów energetycznychnaokreslęgów.dlatego płoszenie ptaków w wyniku polowań może osłabić przygotowanie do lęgów i obniżyć sukces lęgowy.coważne,teoddziaływania nieograniczająsięjedyniedoptakówgatunkówłownych,aledotycząwszystkichgatunh ków występujących na obszarze poddawanym presji łowieckiej. Także zatem gatunki objęte ochroną zmuszane bywają do opuszczania optymalnych siedlisk. Płoszenie ptah kówzżerowisk,miejscwypoczynkuischronienia,narażajenanoweniebezpieczeństwa (Sokołowski 1973, s.53). Dlatego faktyczne straty populacji w wyniku polowań są dużo większe, niż oficjalnie podawane w statystykach liczby zwierząt odstrzelou nych.daneoficjalneniestetynigdynieobejmująubytkówdanegogatunkuponieu sionychjakodalsze,pośrednieoddziaływaniepolowań. Gęgawy Posłużmy się tutaj przykładem najmłodszego polskiego parku narodowego Ujście Warty. Park ten utworzono na obszarze stanowiącym ostoję ptasią o randze europejskiej. Jest on objęty ochroną w ramach międzynarodowej Konwencji Ramsar. Wynikającezdyrektywyptasiejzobowiązaniaochronnesąjednakwtymmiejscutrudne do zrealizowania. Od początku powstania tego parku problemem są intensywne odh strzałyptaków,któreodbywająsięnaobszarzejegootuliny,dosłowniehnagranicyparh ku Czy postępowanie takie nie jest swoistym obejściem statusu ochronnego obszaru

38 Parku? Ujście Warty jest ważną ostoją podczas wiosennych i zimowych migracji gęsi. Służygęsiomzbożowym,atakżegęsiombiałoczelnymigęgawomgłówniezanoclegowih sko. Tymczasem polowania odbywające się na noclegowiskach powodują zaburzanie naturalnegorytmudobowegogęsi,coprzejawiasięnp.powrotemnazlotowiskodopieh ro w nocy, stymuluje gęsi do wcześniejszego wylotu z miejsca odpoczynku, rozbija głównenoclegowiskoizmuszadozajmowanasiedlisksuboptymalnych,awnajgorszym wypadku skutkuje zanikiem noclegowiska(ławicki i in. 2012). Strzelanie do stad gęsi powracających na noclegowisko skutkuje znaczną liczbą ptaków' rannych' (Ebbinge' 1991,$ Mooij$ 1991,$ Madsen$&$ Rigét$ 2007,$ Noer, Madsen, Hartmann 2007), apolowania przysłabymświetlepowodująponadtoomyłkowezabijaniegatunkówchronionych.jak sugerujewielunaukowców,naterenachgdziegęsistanowiąprzedmiotochronynależah łoby zapewnic im pełną ochronę (Ławicki i in. 2012).Wszystkie noclegowiska wraz z indywidualnie wyznaczonymi strefami buforowymi oraz najważniejszeżerowiska poh winny być objęte zakazem polowań w okresie występowania gęsi(por. Fox& Madsen 1997). 4.2.4.Zabijaniegatunkówchronionych W Polsce udokumentowanych zostało co najmniej kilka przypadków zastrzeh lenia gęsi krótkodziobej (Anas& brachyrhynchus), gęsi małej (Anas& erythropus), bernikli białolicej (Branta& leucopsis) i bernikli rdzawoszyjej (Branta& ruficollis) (Ławicki i in. 2012,archiwumKomisjiFaunistycznej,archiwumkampaniiNiechŻyją,T.Stawarczyk in litt.). Takie przypadki jest trudno zaakceptować, zwłaszcza, kiedy weźmie się pod uwagę, iż np. populacja gęsi małej w całej Europie liczy sobie zaledwie ok. 30 par. Poh prawnaidentyfikacjanp.pojedynczejgęsimałejprzebywającejwstadziegęsibiałoczelh nych sprawiłaby trudność nawet doświadczonemu ornitologowi. W jaki sposób takiej identyfikacjimadokonaćmyśliwypodejmującydecyzjęostrzalewczasie1h2sekund,w często trudnym świetle i nie korzystając w momencie strzału z lunety? Na to pytanie trudnojestznaleźćracjonalnąodpowiedź.brakmożliwościpoprawnejidentyfikacjigah tunków w warunkach polowania potwierdziła ostatnio ekspertyza sporządzona przez członkakomisjifaunistycznej(skakuj2014).pomyłkiwynikajązobiektywnychtrudnoh ści w identyfikacji gatunków łownych w warunkach polowania, niedostatecznego wyh szkolenia myśliwych w tym zakresie, nieskutecznego poziomu sprawdzania umiejętności rozpoznawania ptaków podczas egzaminów łowieckich oraz braku reguh

39 larnychegzaminówsprawdzającychwiedzęiumiejętnościmyśliwychwtejdziedziniew okresiepouzyskaniuuprawnieńłowieckich.grupaptaków wodnohbłotnych obejmuje kilkadziesiątgatunków,wtymwielegatunkówtrudnychdorozpoznawania.znacznaich liczbawsezoniepolowańprzechodzipierzenie,obecnesątakżeosobnikimłodociane,co sprawia, że oznaczenie gatunku staje się niezwykle trudne i wymaga specjalistycznej wiedzyornitologicznej. Krakwa(gatunekobjętyochronąścisłą)zastrzelonaprzezmyśliwegowOsieczanach. Fot.MichałBaran,MałopolskieTowarzystwoOrnitologiczne Brak takiej wiedzy wśród myśliwych, jak również słaba widzialność podczas polowań (rano lub wieczór) skutkuje częstym strzelaniem do ptaków chronionych, w tym gatunków bardzo rzadkich. Potwierdzają to publikacje naukowe (Jamrozy 1992, MajewskiiPanek1994,Anderwald2009).BadaniaJamrozego(1992)równieżpokazują, żepomyłki,lubcelowestrzelaniedogatunkówchronionychirzadkichjestrealnymproh blemempolskiegołowiectwaimusibyćuwzględnionewplanowaniuochronygatunkoh wej ptaków. Autor ten wykazał, że pośród gatunków strzelanych przez myśliwych trafiająsiętakrzadkiegatunkijakpuszczykuralskiczyczaplapurpurowa.potwierdzeh niem tych publikacji jest monitoring śmiertelności ptaków szponiastych prowadzony przezkomitetochronyorłów(mazgajski,chylarecki,żmihorski2011).

40 OkoliceParkuNarodowego UjścieWarty. Prezeslokalnegokołałowieckiegotrzymamartwąberniklębiałolicą,gatunekobjętyochroną ścisłą,wpisanydoczerwonejksięgigatunkówzagrożonych. 4.2.5.Ranienieptaków Oproblemietymwspominamywkilkuinnychmiejscachtegorozdziału.Wielu badaczy,aletakżeipraktykówwskazuje,żeskalaranieniaptakówwtrakciepolowań jest wyjątkowo duża. W przypadku różnych gatunków i lokalizacji udział ptaków poh strzelonychjestzmienny,jednaknajczęściejwahasięwgranicach20h30%całejpopulah cji (Falk et al. 2006, Madsen i Riget 2007, Noer et al. 2007), co jest wartością bardzo wysoką.cozatymidziekwestiatabudzićmusipoważnepytaniawzakresiehumanitah ryzmu, poszanowania zwierząt i etyki myśliwskiej. Problem ranienia ptaków podczas polowańjestdobrzeudokumentowanyzwłaszczawprzypadkugęsi.strzelaniedostad gęsipowracającychnanoclegowiskoskutkujeznacznąliczbąptaków'rannych'(ebbinge' 1991,$ Mooij$ 1991,$ Madsen$&$ Rigét$ 2007, Noer, Madsen, Hartmann 2007). Według nieh którychbadańodsetekdzikichgęsi,któresąrannewwynikupolowańdochodzido36%

41 (Noer, Madsen, Hartmann 2007). Według praktyków gęsi wykazują dużą żywotność i odpornośćnastrzały,aodsetekptakówrannychmożebyćjeszczewiększyhnawetok. 80%strąconychgęsitowgmyśliwychsztuki zbarczone (Woźniak2013).Trasyprzeloh tówgęsizinażerowiskaoraznoclegowiskawiodąnadterenamipodmokłymiitrudno dostępnymi. Dodatkowym problemem są trudności z prawidłowym wyszkoleniem psa doaportowaniagęsi(woźniak2013).wszystkieteczynnikisprawiają,żeskutkiemwieh lu polowań na te blaszkodziobe jest dużaliczba nieodnalezionych ptaków rannych.za powołanymi wyżej statystykami kryje się ogrom realnego cierpienia. Ranna, ale żywa jeszczegęśzrobiwszystko,abyniedaćsięschwytać.jeśliniezostaniedobita,czekająją długiegodzinylubnawetdniumieraniawwielkimbólu. Podczasstrzałudoptakalecącegowstadzieolbrzymiawiększośćśrucinpotencjalnie razi(irani)inneptaki,niżten,któryjestaktualnymcelem.ilustracjamichałskakuj.

4.2.6.Sztucznewsiedlenia 42 Wsiedlanie bażantów odbywa się w Polsce na dużą skalę, pomimo, że jest to praktykaniezgodnazobowiązującymprawem 15.Sztucznezasilaniepopulacjibażantów niemażadnychpozytywnychwalorówzpunktuwidzeniaprzyrodniczego.bażantywyh hodowane w niewoli tracą w dużej mierze naturalne instynkty, np. nie radzą sobie z presjądrapieżników,iginąwkrótkimczasieodmomentuwsiedlenia.zpunktuwidzeh niadobrostanuśrodowiskaizachowaniaróżnorodnościprzyrodniczejpożądanebyłoby, abywsiedleńunikaćipozwolićnaturalnympopulacjom,abysięwpełninaturalizowały. Prawdopodobnieustabilizowałybysięnadużoniższympoziomie,niżobecnie,cowielu naukowcówodebrałobypozytywniezuwaginaniezbadanydotejporywpływbażanh tów na populacje np. kuraków leśnych. Ponieważ negatywny wpływ bażantów na cieh trzewie nie został w wystarczającym stopniu zbadany, wielu przyrodników uważa, że należałobyzaniechaćwsiedleńtam,gdziewystępujecietrzew,bądźgdziewprzyszłości możliwebędzieprzywróceniejegowystępowania(kamieniarz2002).bażantmożestah nowić zagrożenie zarówno dla cietrzewia, jak i głuszca głównie z uwagi na ryzyko hyh brydyzacji(johnsgard1983,beaman&madge2010,avibirds2014,birdhybrids2014). GeneralnaDyrekcjaOchronyŚrodowiskaklasyfikujebażantajakogatunekobcy.Konseh kwencjątegojestzakazwprowadzaniabażantadośrodowiska.zgodniezart.120u.o.p. zabraniasięwprowadzaniadośrodowiskaprzyrodniczegoorazprzemieszczaniawtym środowisku roślin, zwierząt lub grzybów gatunków obcych. W powszechnej(i mylnej) opiniiprawo łowieckie ma jakoby ustanawiać wyjątki od tej zasady. Takniejest: u.p.ł. mówijedynieohodowlizamkniętej,alebrakjestwniejpodstawdofaktycznegowsieh dlaniabażantówdośrodowiska. Warto krótko odnieść się w tym miejscu również do kwestii wsiedleń kuroh patw.praktykitesącoprawdazgodnezprawem,alewydajesię,żeskutecznośćtakich wsiedleń jest wyjątkowo niska. Wg badań prowadzonych w Wielkiej Brytanii przeżyh walnośćkuropatwyzwyczajnejwprzypadkuwsiedleniadośrodowiskadorosłychptah kówwynosiwciągu pierwszych 6 miesięcy od 9% do 10%. W przypadku młodych ptaków odchowanych w systemie adopcyjnym przeżywalność w ciągu pierwszych 6 miesięcywynosi20%,awprzypadkumłodychwsiedlonychbezodchowaniawsystemie adopcyjnymprzeżywalnośćwynosi7%(buneretal.2011).badaniaczeskiewskazują, iżprzeżywalnośćkuropatwwsiedlonychdośrodowiskazkomercyjnychhodowliwynosi 15 Zgodnie z wykładnią Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska z 2014r.

43 0(zero)%(Rymerova,Tomasek,Salek2013).Wtychbadaniachzpróby75wsiedlonych kuropatwżadenptaknieprzetrwałdokońcapierwszegosezonulęgowego.należyprzy tymzwrócićuwagę,iżwarunkibrytyjskiesąnieporównywalnezkrajowymizuwagina dużołagodniejszyklimat,dużodłuższyokreswegetacyjnyibrakzimwnaszympojęciu tejporyroku.jeślizatemmielibyśmywyciągaćwnioskizbadańprowadzonychwtych krajach, zdecydowanie bardziej miarodajne są dla nas wyniki uzyskane w Czechach. Wskazująonenaoczywistąnieefektywnośćinieużytecznośćwsiedleńkuropatwpochoh dzących z hodowli. Powstają zatem poważne wątpliwości, czy finansowanie w tym zah kresiedziałalnościkółłowieckichprzezwojewódzkiefunduszeochronyśrodowiskajest uzasadnionymicelowymwydatkowaniemśrodkówpublicznych. 4.2.7.Ołów ciężkouwierzyć? Ołów jest skrajnie toksycznym metalem ciężkim, którego szkodliwość jest bardzodobrzerozpoznanaiudokumentowana.jakopierwiastekwwarunkachnaturalh nychniepodlegarozkładowi.ołówwchodziwłańcuchytroficzneikrążywśrodowisku; jestwchłanianyzukładupokarmowego,asoleitlenkiołowiukumulująsięiodkładają w organizmie. Stanowizagrożenienawetwbardzoniskichstężeniach.Nieistniejąmih nimalnedopuszczalnenormyekspozycjiczyspożyciaołowiu tenpierwiastekjestnieh bezpieczny w każdej ilości dla wszystkich zwierząt i dla człowieka. Szczególnie niebezpieczny jest dla dzieci i kobiet w ciąży.zatrucie ołowiem powoduje problemy neurologiczne,immunologiczne,wprzypadkuptakówiinnychdrobnychzwierzątzwyh kle kończy się śmiercią(kendall et al. 1996)(Friend 2014). Po wprowadzeniu do śroh dowiska ołów stanowi istotne zagrożenie zarówno dla człowieka i zwierząt hodowlanych,jakidladzikichzwierząt,wtymgatunkówchronionych,copotwierdzają liczneźródła(kendal1996,leadpoisoninginwild Birds 2009, Pain 2009, Pain 2010, Baintema2001,Mateo2011).Emisjeołowiuwewszystkichdziedzinachżyciapodlegają ścisłej kontroli. Tymczasem emisja ołowiu w amunicji myśliwskiej nie jest w naszym krajupoddanażadnemunadzorowi.ołówkumulujesięwmiejscachpolowańoddziesiąh tek, jeśli nie setek lat. Na obszarach regularnych polowań, zwłaszcza na terenach moh kradłowych ołów zalega w dużych ilościach(sanderson& Bellrose 1986, Mooij 1991). Odkładanieznacznychilościołowiunadniestawówhodowlanych(ok.100kgroczniew pojedynczymkompleksiestawów)potwierdzająpolskieźródła(wiehle2007).według raportów Komisji Europejskiej, w miejscach polowań występuje wyjątkowo wysokie

44 nagromadzenie śrucin wykonanych z tego toksycznego metalu ciężkiego. Stwierdzano występowaniedo2mlnśrucinołowianychnahektarorazdo400śrucinołowianychna 1metrkwadratowy(Giana2005.RaportKomisjiEuropejskiej). Śrutołowianybywaczęstomylonyprzezptactwowodnezpożywieniem(nah sionami,ziarnami,mięczakami)lubteżzdrobnymikamykami,którecelowopołykanesą przezptakijakotzw.gastrolitypomagającewtrawieniuirozdrabnianiupokarmuwżoh łądkach mięśniowych tzw. mielcach (Newt 2013, WWT, Lead poisoning. Conservation policy briefing on lead gunshot. 2014). W Wielkiej Brytanii odnajdywano ptaki, które miaływżołądkunawetdo438śrucinołowianych(wildlifeextra2012).badaniażołądh ków dzikich gęsi z rez. Słońsk (obecnie Park Narodowy Ujście Warty ) wykazały, że ptakipołykałyśrutmyśliwski,auok.30%gęsiodnotowanoniebezpieczniewysokipoh ziomołowiuwmózgowiu(kalisińska)2000).)z)kolei)w)badaniachbrytyjskichwykazano, iż34%zbadanychptakówmiałpodwyższonypoziomołowiuwekrwi,aok.10%przyh padkówśmiercitychptakówspowodowanyzostałołowicą(newth2013).ofiarąołowih cy spowodowanej przez połknięcie śrucin ołowianych pada jeden z najrzadszych ptakówweuropieinaświecie,sterniczkazwyczajna(zaledwieok.5,700osobnikówna świecie).wedługźródeł,32%osobnikówtegogatunkumawsobieołowianeśruciny,a 80%martwychsterniczekmiałodużestężenieołowiuwwątrobie(>20μg/g)(Mateoet al.2001).oceniasię,żeweuropiezpowoduzatruciaołowiemginiekażdejzimyokoło milionaptakówrocznie(17różnychgatunków),costanowiok.8.7%populacji.(mateo 2009).

45 Żołądekgęsiwypełnionyśrucinamiołowianymi.Fot.MiltonFriend Ołowica stanowi również zagrożenie dla chronionych ptaków szponiastych, ponieważ to one często żywią się mniejszymi ptakami, w ciałach których znajdują się kawałkiołowiu.mogątobyćalbośrucinypołknięteprzezptakijakogastrolityiobecne wprzewodziepokarmowym,albośrucinyktóreutkwiływcielenaskutekpostrzelenia. Dziejesiętakponieważzarównoptakidotknięteołowicąnaskutekobecnościołowiuw przewodziepokarmowym,jakiptakiranne,postrzelone,wktórychutkwiłśrutołowiah ny,jakoosłabionestanowiądladrapieżnikówdużołatwiejszązdobycz,niżptakisilnei zdrowe.wtensposóbobecnywśrodowiskuołówprzyczyniasiędozwiększeniaśmierh telnościorłówiinnychptakówszponiastych(fisher2005,pain2005,cade2007,komoh sa 2009). Z powodu zatrucia ołowiem giną bieliki amerykańskie i orły przednie (Bedrosian 2008). Zespół naukowców z Akademii Rolniczej w Szczecinie w roku 2005 przebadał11martwychorłówbielików,potwierdzając,iżgatunektenjestnarażonyna zatrucie ołowiem. W niektórych przypadkach stężenie ołowiu u bielików było bezpoh średniąprzyczynąśmierci(kalisińska2006). Ołówzamunicjimyśliwskiejjestgroźnytakżedlaludzi.Ołowianynabójprzeh bija ciało zwierzyny z prędkością trzykrotnie większą od prędkości dźwięku i ulega gwałtownemu rozszerzeniu, a w czasie, kiedy wędruje przez tkanki, odrywają się od

46 niegosetkiniewielkichcząstek(nationalparkservice2014).wynikibadańzroku2009 pokazują,żeok. 86% tusz jeleni zabitych podczas polowania pociskami typu Breneka miałowsobiefragmentyołowiu(neumann2008).drobinyołowiupozostająwdziczyźh nieimogąstanowićzagrożeniedlakonsumentów(cornatzer2007,whaley2008,neuh mann2009,hunt2009,nationalparkservice2014). Odłamkizpociskuołowianego(typubreneka)wtuszyjeleniamulaka.Nazdjęciuzidentyfih kowano450odłamkówołowiu.fragmentyroztrzaskanychkościwidocznesąjakokolor jasnoszary.źródło:nationalparkservice,usa Wroku2008,naUniwersytecieStanowymBoisewUSAodbyłasiękonferencja na temat przypadkowego spożycia ołowiu z zużytej amunicji i konsekwencji tego dla dzikichzwierzątiludzi( IngestionofSpentLeadAmmunition:ImplicationsforWildlife andhumans ).Potwierdzononaniej,żenawetbardzoniskiedawkiołowiupowodująu dziecizaburzeniaprocesuuczeniasię,audorosłychmogązwiększaćzachorowalnośćna chorobęalzheimerairyzykośmiercizpowoduudarulubzawałuserca(americanbird Conservancy2008).Tymczasemzawartośćołowiuwdziczyźniemożebyćznacząca.W roku2007wdakociewusabadaniamiobjętoporcjedziczyznypodarowaneprzezmyh śliwychnarzeczlokalnegobankużywności.spośródzmielonychiopakowanychporcji dziczyznyowadzeok.0.5kglosowowybrano100sztukizbadanojenaobecnośćołoh wiumetodąfluoroskopiirentgenowskiejitomografiikomputerowej.59%paczekzawieh rałojedenlubwięcejodłamkówołowiu(cornatzer2007).ołówtenzostałbynajpewniej spożytywrazzmięsem.

47 Odłamkiołowiu pozostałościmyśliwskiejamunicjiołowianejhwidocznenazdjęciurtg wzmielonejpaczkowanejdziczyźnieprzeznaczonejdokonsumpcji. Źródło:ThePeregrineFund Również inne prace potwierdzają zagrożenie zatrucia ołowiem związane ze spożyciem dziczyzny. W. Grainger Hunt i pozostali autorzyopracowaniazroku2009 doszlidowniosku,iżosobyjedzącemięsozwierzynygrubejnarażająsięnaryzykospoh życiafragmentówołowianychpociskówtkwiącychwdziczyźnie(hunt2009).

48 Wlatach2012h14ukazałysiędodatkowewynikibadańpotwierdzającebezpoh średniezagrożeniezatruciemołowiemdlaosóbspożywającychdziczyznę.wbadaniach brytyjskichzajmowanosięwpływemołowiuzptakówupolowanychołowianąamunicją śrutowąnazdrowieosóbdorosłychidzieci.autorzypodkreślają,żewdzisiejszychczah sachweuropienajwiększeryzykokontaktuzołowiemwystępujegłówniewzwiązkuz dietą. Wnioski pokazują, iż nawet zjadanie mniej, niż średnio jednego posiłku z upoloh wanychdzikichptakówwtygodniu(<1)możeobniżaćilorazinteligencji(iq)udziecio jedenpunkt.konsumpcjaśredniowtygodniu1,25lubwięcejtakichposiłkówmożepoh wodować inne zaburzenia (Green & Pain 2012). Z kolei w Szwecji potwierdzono, że zwiększone spożycie dziczyzny może być przyczyną podwyższonego poziomu ołowiu wekrwi(bjermoetal.2013),aszwedzkaagencjads.żywnościwydałaostatniozaleceh niadotyczącemaksymalnychnormspożyciadziczyzny(nationalfoodagency2012). Co dalej z amunicją ołowianą? Każdego roku w Polsce wystrzeliwuje się jej prawdopodobnie od ok. 400 do ok. 640 ton ołowiu: szacunki przeprowadzone przez kampanię Niech Żyją wskazują na zużycie około 370 ton amunicji ołowianej rocznie, podczasgdyźródłanaukowewymieniająilościnawetod500tondo640ton(thomas V.G.,Guitart,R.2010).WPolsceużywanajestwyłącznieamunicjaołowiana.Tymczasem większośćkrajóweuropejskichwprowadziłajużczęściowelubcałkowitezakazystosoh waniatakiejamunicji(mateo2013).wniektórychkrajacheuropejskichobowiązujecałh kowityzakazużywaniaamunicjizołowiu(np.dania),winnychkrajachzakazobejmuje użycieamunicjiołowianejnaterenachmokradłowych(np.wielkabrytania)lubdopoh lowańnaptaki. Wodpowiedzinainterpelacjęposelskązroku2012ówczesnyGeneralnyKonh serwatorprzyrody,januszzaleskiinformował,iżwpolscewprowadzanyjestprogram stopniowejeliminacjiamunicjiołowianej.niejesttoprawda zgodniezinformacjąuzyh skanąwzarządziegłównympzłwlipcu2014r.żadentakiprogramnieistnieje.wśród krajóweuropypolskaznajdujesięobecniewmniejszości,niemającnawetkonkretnych planów dotyczących odchodzenia od stosowania amunicji wykonanej z toksycznego ołowiu.rozwiązanietegoproblemupozostajewrękachmyśliwych jeślifaktyczniedla tego środowiska ważna jest ochrona przyrody i bezpieczeństwo ludzi, techniczne rozh wiązanie problemu toksycznego ołowiu, którego katastrofalne skutki dla wielu gatunh ków oraz zagrożenia dla zdrowia ludzkiego opisane są powyżej, jest dość proste. PodobniejakwielekrajówwEuropieinainnychkontynentach(np.USA)powinniśmy jaknajszybciejwyeliminowaćamunicjęołowianą.

49 5. Dokarmianie, szkody łowieckie, drapieżnictwo i regulacja pogłowia. Czyłowiectwojestracjonalne? Zabijanie dzikich zwierząt w zamierzchłych czasach spełniało istotną rolę w wyżywieniugatunkuhomo&sapiens.ludziezabijalizwierzynębymiećcojeść,byprzeżyć i można to potraktować jako stan zbliżony do naturalnego. Taka jest zasada: jesteś głodny maszprawojeść.czywspółcześniejesteśmygłodni?patrzącodstronypodaży, mięsamamypoddostatkiem,wrzeczywistościwięcej,niżpotrzebujemy.wpolscespoh życie mięsa wynosi około 80 kilogramów rocznie na osobę. Skup dziczyzny to 12 14 tys.kilogramówrocznie 16,codajeokoło0,34kg/osobę/rok.Poodjęciuwagiskór,kościi głów może przypadnie jeden statystyczny kotlet na osobę rocznie. Patrząc globalnie h rola współczesnego łowiectwa w żywieniu ludzi jest tak mała, że aż bez znaczenia. Uzbrojone w zaawansowaną technologicznie doskonałą broń i przyrządy optyczne współczesne myślistwo, będące w gruncie rzeczy zajęciem hobbystycznym, jest zjawih skiemdalekimodnaturalności.społeczeństwacorazwyraźniejniechcątolerowaćsyh tuacji,abyniektórzyczłonkowiewspółtworzącytespołeczności,czerpaliprzyjemnośćz zabijania. Zabijanie, jeżeli już się dokonuje, powinno być ostatecznością, dokonywaną przytymznajwyższąprzykrością.wobecnymmyślistwietakniejest.populacjeniektóh rychdzikichzwierzątsągorzejlublepiejliczebnościowooszacowane,natejpodstawie ustalasięplanyodstrzałówtak,bynaprzyszłyrokpodobneilościowostadopodstawoh weurodziłopodobnąliczbęzwierzątdozabicia takwygląda odstrzałstabilizacyjny. Dlawspółczesnegołowiectwanaturalnaśmierćzwierzęciatostrata, zmarnowałosię nie można już na nie zapolować i sprzedać do skupu. Najbardziej pożądane jest, aby 100procentpopulacjizginęłoodkuli,oczywiściewpewnymprzedzialeczasupozwalah jącymnanieustanneodtwarzaniestadapodstawowego.stawiamytezę,żewspółczesne myślistwo rozchwiało w bardzo znaczącym stopniu naturalne mechanizmy regulacji liczebnościpopulacjiconajmniejkilkunastugatunkówzwierzątłownych.myśliwirobią tonakilkasposobów,aprzykładoweto: hdokarmianiezwierząt, h regulacja pogłowiahingerencjawnaturalneinterakcjedrapieżcahofiarazah równo na poziomie liniowym(dwa gatunki), jak i sieciowym(gdzie w powiązania poh karmowezaangażowanychjestwięcejgatunków), 16 http://www.portalspozywczy.pl/mieso/wiadomosci/prof-pisula-polacy-jedza-za-malo-dziczyzny,49347.html

50 hoddziaływanienabehawiorwielugatunkówpoprzezekspansywnąobecność w przestrzeni przyrodniczej np. obniżanie sukcesu lęgowego i wychowawczego ptah kówjakowynikstresunaterenachczęstychpolowań. Jeleń. 5.1.Śmiertelneperpetuummobile Zajmijmysięponoszonymiprzezmyśliwychkosztami.Wszak,jaksamitolubią podkreślać, ponoszą wielkie wydatki związane zpolowaniem. Tę wielkość kształtują dwiegrupygłównychwydatków szkodyłowieckieidokarmianie. W przeciętnym sezonie łowieckim w 2007/2008 roku myśliwi wypłacih li41,5mlnzłtzw. odszkodowań łowieckich za płody rolne zjedzone przez zwierzynę łowną.

51 NadokarmianiemyśliwizPolskiegoZwiązkuŁowieckiegowydaliwedługdah nychzamieszczonychnawww.pzlow.pl28,5mlnzł.dotegodochodzisuma3,7mlnzł, jakąwydająośrodkihodowlizwierzynyadministracjilasówpaństwowych.razemtzw. zwyklimyśliwiimyśliwizohzhówalpnadokarmianiewydająrocznieok.32,2mlnzł. zwierząt. Skądbiorąsięteniemałepieniądze?Główniezesprzedażyciałzastrzelonych WgGUSTab.16(68).Ilośćiwartośćskupuzwierzynyłownejw2007rokuwyh niosła:81,8mlnzł. Poodjęciuszkódłowieckichisumwydanychnaodszkodowaniazostajekwoh ta8,1mlnzłdozagospodarowaniaprzezmyśliwych. Tak wygląda ta śmiertelna matematyka. Każde koło łowieckie iohz jest mah łym przedsiębiorstwem, wktórym bilans musi wyjść przynajmniej na zero. Zgrubsza rzeczbiorąc: sumapieniędzywydanychnaodszkodowaniaidokarmianie=sumiepieniędzy uzyskanychzesprzedażymięsazabitychzwierząt. Wyglądatonajakieś,zpiekłarodem,perpetuummobile: dużokarmy=dużo zwierzątdozabicia=dużopieniędzy=dużokarmy=dużozwierzątdozabicia Jedzeniedlazwierząt,naktórezostaławydanasumaprzeznaczonanadokarh mianie,przezdwa,najwyżejtrzyzimowemiesiącetrafiadopaśników.wciąguostatnich kilkunastulatzimybyłyraczejsłabeikrótkie.zwierzętawczasielekkichzimwbardzo umiarkowany sposób korzystają zpaśników wolą, dostępne także zimą, pożywienie świeże. Wszak natura bez żadnego wysiłku iludzkiej pomocy wykarmia je takim poh żywieniem od milionów lat. Przypuśćmy więc, że około 20 h 30% rocznej puli karmy przeznajwyżejtrzymiesiącetrafiadopaśników.gdziepodziewasię70h80%kartofli, buraków,owsa,kukurydzyitp.?trafiananęciska

5.2.Dokarmianieijatkananęciskach 52 Paśniktomiejsce,wktórymdokarmiasięzwierzętatylkozimą.Nanęciskunah tomiast,karmajestprzezokrągłyrok.ponieważprzypaśnikuzabijaćniewolno,toinne miejsce stałego dokarmiania myśliwi nazwali nęciskiem i tam już wolno. Zaprasza sięzwierzętanaposiłek,żebydonichpostrzelaćzprecyzyjnejbronizodległościokoło 30h40m.Aonekorzystająznęcisk,bonieodróżniająichodpaśników.Najednymnęcih skumożnazabićnawetdziesiątkizwierzątrocznie.tozwykłarzeźnia,jatka,egzekucja. Do jawnej sumy przeznaczonej na dokarmianie, dochodzą jeszcze nieznane kwotywydawaneprzezindywidualnychmyśliwychnazasilanieprywatnych()nęcisk. Jaktomożliwe,żeistniejątakie prywatne tworywpaństwowymskądinądlesie?otóż indywidualni,przedsiębiorczymyśliwi,wulubionychprzezsiebiefragmentachlasubuh dują za swoje prywatne pieniądze ambony zamknięte na prywatną kłódkę ipod nimi urządzająnęciska równieżzaswojepieniądze,izaopatrująjeszczodrzeprzezcałyrok. Dzicza matka przyprowadza tam swoje młode, ate,któreprzeżyjązabijanieidorosną, przyprowadzą tam swoje potomstwo itd. Itaktowewnątrzobwodów łowieckich poh wstałasiećprywatnychminihobwodów,któresąnazasadziewzajemnościrespektowah ne przez myśliwych. Na nęciskach pospolite są również buraki, marchew, kapusta, jabłkaitp.cowtymwzbudzauwagę?anoto,żeburakiiresztasłużądonęceniajeleni, danieli isaren dziki buraków i reszty nawet nie tkną. Czyli nęcisko urządzono zpremedytacjąpoto,byzabijaćjeleniowate.cóżztego,zapytaćbymożna?otóżreguh laminpolowańzabraniazabijaniajeleni,sarenidanieliprzynęcisku wolnotylkodziki. Sprawaobchodzićmożejedyniemyśliwych,gdyżpostronnemuobywatelowiteniuanse sąraczejobojętne.cóżtowkońcuzaróżnica,wjakisposóbiwjakimmiejsculasuczy polazwierzędostaniekulę?zwierzętawstaniewolnymsąwłasnościąskarbupaństwa, lecz prawo decydowania oich życiu ma tylko wąska grupa ludzi, która stanowi0,26% społeczeństwa.agdyzwierzęzostałojużzastrzelone,przechodzinawłasnośćmyśliweh go,którynajczęściejsprzedajejedoskupu.jaktolapidarnieująłdziennikarzadamwajh rak: tonajszybszaprywatyzacja Jeżelichodziodokarmianiecałegodrobiazguleśnegoi polnego, w tekście zamieszczonym w Braci Łowieckiej 8/2009, pt. Realny wymiar konkurencjipokarmowejmiędzyzwierzynąaczłowiekiem,prof.włodzimierzjezierski,twórcazakładuekologiiiochronyśrodowiskauwmwolsztynie, podsumowuje doh karmianiezajęcyikuropatwtak:

53 Nie&łudźmy&się&bowiem,&że&wykładana&tu&i&ówdzie&snopówka&owsiana&dla&zajęcy& czy& podsypywane& w&budkach& ziarno& dla& kuropatw& ma& jakiekolwiek& istotne& znaczenie& w&zakresie&uzupełnienia&koniecznych&dla&organizmu&dostaw&energetycznych. Dokarmianie jest kompletnie niepotrzebne. Zaczęło się wdrugiej połowie XX w.,gdyweuropiepojawiłysięnadwyżkiżywności.myśliwidorobilidotegoideologię,że pomagają zwierzętom przeżyć zimę. Aprzecieżprzyrodazawszesobieztym radziła. Przez miliony zim wykarmiła nieprzeliczone eony zwierząt. Dokarmianie jest wręcz szkodliwe,stanowiingerencjęwprzestrzeńiprocesyprzyrodniczeoraznaturalnezasoh by ekosystemów. Takiego jedzenia wlesienigdyniebyłoinie powinno być. W Niemh czechobowiązujezakazdokarmianiapłodamirolnymi.myśliwymzawszechodzioduże stanyzwierzyny.dokarmianiesprzyjatemu.najważniejszejestbowiem,żebybyłodo czegostrzelać.imwięcejmożnazabićhtymatrakcyjniejszepolowanie. 5.3.Szkodyłowieckie Omawiając ilość zjadanych przez zwierzęta płodów rolnych na polach, czyli zjawiskotakzwanychszkódłowieckich,wspomnianywyżejautorpisze: Wynika&stąd,&że&z&ok.&28,5&mln&zł&odszkodowań&za&szkody&łowieckie&wypłaconych& w&roku& łowieckim& 2007/08& ok.&24,2&mln&zł& to& odszkodowania& za& szkody& & nazwijmy& je& & konkurencyjne.& Za& tą& wartością& stoi& oczywiście& określona& wielkość& masy& towarowej.& Pierwsze&miejsce&zajmują&tu&ziemniaki,&z&których&zwierzyna&»odebrała«&nam&0,4&proc.&kraX jowej&produkcji&tych&roślin&w&2007&roku.&można&by&to&uznać&za&znaczącą&wielkość,&ale&jeżeli& zauważyć,&że&w&2007&roku&przyrost&produkcji&ziemniaków&w&stosunku&do&roku&poprzedniex go&wyniósł&38&proc.,&a&straty&w&przechowalnictwie,&transporcie&itp.& &ok.&9&proc.,&to&wielkość& 0,4&proc.& wynikająca& z&żerowania& zwierzyny& przestaje& mieć& jakiekolwiek& praktyczne& znax czenie&dla&krajowej&produkcji&ziemniaków.&w&przypadku&zbóż&i&roślin&oleistych&te&wartości& są&jeszcze&mniej&znaczące.&żerowanie&zwierzyny&umniejsza&krajową&produkcję&owsa,&żyta,& jęczmienia& i&kukurydzy& o&ok.&0,1&proc.,& a&pszenicy& o&ok.& 0,04& procent.& Tymczasem& przyrost& produkcji& zbóż& wyniósł& 25%,& a&straty& & ok.& 5&proc.& Rośliny& oleiste& zwierzyna& uszkadza& w&rozmiarze&ok.&0,1&proc.&produkcji&krajowej&przy&wzroście&produkcji&2%&i&stratach&prawie& 7& procent.& Podsumowując& powyższe& rozważania,& można& zatem& powiedzieć,& że& z&punktu& widzenia& całości& krajowej& produkcji& rolnej& żerowanie& zwierzyny& na& płodach& i&plonach& tej& produkcji&nie&ma&żadnego&praktycznego&znaczenia&dla&efektów&gospodarki&rolnej.&łączna& wartość& produkcji& roślinnej& w&2007& roku& wyniosła& 45,4& mld& złotych.& W&odniesieniu& do& tej&

54 wartości& kwota& wypłaconych& odszkodowań& to& zaledwie& 0,06& procent.& W&gospodarce,& w&której&straty&przyprodukcyjne&wahają&się&między&5&a&10&proc.,&jest&to&wielkość&niezauwax żalna.& [ ]&dokarmianie&zwierzyny&przenosi&kolejne&0,1%&krajowej&produkcji&roślin&okox powych& (głównie& ziemniaków& i&buraków& cukrowych)& i&kolejne& 0,1%& krajowej& produkcji& zbóż&[ ].& W résumé zaś konkluduje:podsumowując,& można& powiedzieć,& że& rzeczywisty& wymiar&konkurencji&pokarmowej&zwierzyny&względem&człowieka&jest&całkowicie&bez&znax czenia& zarówno& w&świetle& możliwości& produkcyjnych& gospodarki& rolnej,& jak& i&w&świetle& strat&przyprodukcyjnych. Patrząc za prof. Jezierskim na rzeczywisty wymiar szkód łowieckich w skali krajowejprodukcjirolnej,problemszkódłowieckichmaznikomeznaczenieekonomiczh ne.oczywiście,wwymiarzelokalnymparugospodarstwrolnych,okazjonalniemożeto byćproblemwiększy.skądzatembierzesięto,trochęhisteryczne,podejściedoszkód? Bierze się z minionych już w Europie czasów, gdy rolnicy pracowali ręcznymi narzęh dziami,azczasemrównieżprzypomocykoniiwołów.możliwościuprawyziemijakie wtedybyły,pozwalałyjedynienaograniczonepowierzchniowouprawy.cozatymidzie, plonybyłyrównież limitowane. I w tamtych realiach,gdybyzwierzynapożywiałasię równieżpłodamirolnymi,mógłbytobyćpoważnyproblemżyciowydlaludziżyjącychz roli,grożącynawetniedostatkiemjedzenia.przypuszczaćnależy,żegdyplonybyłyzah grożone polabyłydobrzechronione.niktniemógłsobiepozwolićnato,abydzielićsię swoimjedzeniemzezwierzyną.współcześniejednaosobazatrudnionawnowoczesnym rolnictwiemawydajność2000razywiększą 17 aniżelirolnikpracującyręcznyminarzęh dziami.naziemimamynadprodukcjężywności.ztegopowodu,iżzwierzynapożywisię okazjonalnie również płodami rolnymi, nikomu nie grozi niedostatek. Jest to sprawa pieniędzywskromnejskali,którąnakreśliłprof.jezierskiwswoimopracowaniuiktórą wykazanowprzytoczonychdanychgus.gdybypodejśćinteligentniedoograniczenia zwierzyniedostępudopólwokresachpóźnejwegetacji,problembyłbyjeszczebardziej marginalny. Dokarmianieipracaprzynimsąpotrzebnemyśliwymdoznieczulaniasumieh niaiłagodzeniastanów,którebudząsię,gdysięwciążzabijaalborani,apotemznowu 17 Ziemia z nieba. Portret planety u progu XXI wieku str. 132, wyd. Świat Książki 2002 r.

55 zabija Dokarmianieidosyćswobodnydostępzwierzynydouprawrolnychprzyczynił się do rozregulowanie naturalnych mechanizmów płodności, np. u dzików. Dziś płodh nośćdzików,międzyinnyminaskutekdostępudowysokobiałkowejpaszyjestnieprzeh widywalna, ale okresy ochronne się nie zmieniły, bo jakie właściwie miałyby być? Zupełnie legalnie można zastrzelić przyszłą dziczą matkę h przelatka nawet w bardzo zaawansowanejciąży,nawetnadzieńprzedrozwiązaniem.naprzelatkipolujesięcały rok,awwarunkachpolowanianadzikiniesposóbrozpoznaćciążę.zresztą,całażeńska zwierzynaprzezcałyrokjestalbowciąży,albokarmiiprowadziprzezżycieswojemłoh de,albojednoidrugiejednocześnie.pewnaczęśćsamicpauzuje.zabijasięjewszystkie iciężarne,iprowadzące,ipauzujące.wtychsprawachwśrodowiskumyśliwychpanuh jegłuche,wymownemilczenie. 5.4.Przyrodniczaszkodliwośćdokarmiania Jakstwierdziłwroku2013członekPaństwowejRadyOchronyPrzyrody,doh świadczony terenowy przyrodnik, do gospodarowania dzikimi zwierzętami kopytnymi podchodzi się tak, jak do intensywnej hodowli trzody chlewnej. Taka ocena nie dziwi, jeśliweźmiesiępoduwagę,żenawetbardzoobiektywnepublikacjenaukoweinstytutu OchronyPrzyrodyPANwKrakowiepodają,iżskaladokarmianiadzikichpopulacjiłowh nychssakówkopytnychjestolbrzymia(selvaiwsp.2014).jeśliuzasadnieniemdokarh miania gatunków łownych z rodziny jeleniowatych miałoby być zapobieganie lub ograniczanieszkódwuprawachleśnych,uzasadnienietakiewydajesięniedostatecznie potwierdzonewpraktyceiwźródłach.możnatutakżezadaćretorycznepytanie poco wtakimrazienaobszarachadministrowanychprzezlpgrodzonesąuprawy?brakjest jednoznacznych dowodów na to, że dokarmianie jeleniowatych ma jakikolwiek wpływ nazmniejszenieszkódwlasachnaturalnychczygospodarczych.niektórebadaniapokah zująwręczbrakrelacjipomiędzydokarmianiemaograniczeniemszkódleśnych,niektóh re wyniki badań wskazują, że w ten sposób niekiedy można zmniejszyć tego typu szkody, a jeszcze inne badania wykazują, że w wyniku dokarmiania rozmiar szkód w lasachwwymiarzelokalnymulegawręczpoważnemuzwiększeniu( significant&increase& in&local&impact )(PutmanandStaines,2004).Dokarmianiemożeteżrodzićinnepoważh neproblemy.wykazanonp.,iżkoncentracjedużejliczbyzwierzątwokółpaśników,czy miejscwykładaniakarmyskutkujązwiększonymryzykieminfekcjiiprowadzićmogądo zwiększeniazapasożycenia(putmanandstaines,2004).innynegatywnywpływdokarh miania populacji dzikich ssaków przedstawiony został w ostatnio opublikowanych

56 wnioskach Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (Selva i wsp. 2014) z badań prowadzonychwbieszczadach.wykazano,iżwykładaniekarmydlazwierzątnarażało nazniszczenieznajdującesięwpobliżulęgiptakówgniazdującychnaziemi,wtymtakże dwóchgatunkównarażonychnawyginięcie,czylicietrzewiaigłuszca.wykładanakarma zwabiała nie tylko gatunki łowne, dla którychbyłaprzeznaczona,aletakżeszereginh nychzwierząttakichjakmyszy,norniki,kruki,sroki,niedźwiedziebrunatne,dziki,borh suki,lisyijenoty.wkonsekwencji,wpromieniukilometraodmiejscwykładaniakarmy, odsetek zniszczonych lęgów ptasich był prawie dwukrotnie wyższy niż na pozostałym obszarze,tj.zdalaodmiejsckarmienia.takwięcintensywnedokarmianiezwierzątkoh pytnych może oddziaływać negatywnie również na sukces lęgowy zagrożonych wygih nięciem głuszców i cietrzewi, bowiem są to gatunki gniazdujące na ziemi(selva i wsp. 2014). NęciskomyśliwskiewPuszczyAugustowskiej.Fot.P.Sidło Powstajewięczasadniczepytanie:czymuzasadnionejesticzemusłużyćma dokarmianiezwierzątłownychprzezmyśliwych?czyniejesttowyłączniechęćpodh trzymaniaheroicznegowizerunkudzielnegomyśliwego,którywmroźnyzimowydzień brnie przez głęboki śnieg, niosąc zwierzętom karmę, bez której zginęłyby z głodu?

57 Współczesnerealiawskazują,żepopulacjedzikichzwierząt,któredasięwtensposób dokarmiać,wogóletakiejpomocyniepotrzebują,anawet,żejestonawprostszkodliwa zprzyrodniczegopunktuwidzenia.natomiasttychzwierząt,któresąfaktyczniewtrudh nejsytuacji,iktórychpopulacjewykazująkatastrofalnetendencjespadkowe,efektywnie dokarmiać się po prostu nie da (zające, kuropatwy, dzikie kaczki, łyski). Dziki, sarny, jelenie przekroczyły już być może ekologiczne pojemności środowisk, w których żyją. Trudnezimypowinnystaćsięjednymzelementówregulacjinaturalnejliczebnościpoh głowia tych zwierząt. Zima w roli regulatora populacji ma tę niepodważalną przewagę nadmyśliwym,żeprzedewszystkimiwpierwszejkolejnościprzyczyniasiędośmierci zwierzątchorych,ułomnych,słabychimłodych.dziękitemuwspomaganaturalnyproh cesewolucji(poprzezselekcjęidobórnaturalny),wktórymprzeżywajązazwyczajnajh bardziej wartościowe z punktu widzenia stada bądź szerzej puli genowej gatunku, i najsilniejsze zwierzęta. Myśliwi, tak jak absolutnie nie są w stanie zastąpić roli zim w przyrodzie,taksamoniesąwstaniewżadensposóbzastąpićrolidrapieżnikówwprzyh rodzie. 5.5.Czybrakdrapieżnikówdasięzastąpićmyśliwymi?# W książce pod tytułem Nie& taki& straszny& wilk& napisanej przez podróżnika i przyrodnika FarleyaMowata,badającegorelacjęwilkówijeleniwKanadzie,możnaznaleźć jasnyopisroli,jakądrapieżnikipełniąwprzyrodzie. Przede&wszystkim&[ ]&dorosłe&i&zdrowe&karibu&łatwo&prześcignie&wilka,&a&nawet&i& trzytygodniowe&cielę&przegania&wszystkie&wilki&z&wyjątkiem&najszybszych.&karibu&doskonax le&o&tym&wiedzą,&toteż&świadome&są,&że&w&zwykłych&okolicznościach&raczej&nic&im&ze&strony& wilków&nie&grozi.&wilki&też&są&tego&świadome&i&jako&zwierzęta&wysoce&inteligentne&z&reguły& nawet& nie& próbują& dogonić& zdrowego& karibu,& dobrze& wiedząc,& że& byłby& to& wysiłek& strwox niony&i&bez&sensu.&& Wilki&stosują&natomiast&[...]&technikę,&polegającą&na&sprawdzaniu&zdrowia&i&konX dycji&poszczególnych&jeleni,&aby&wykryć&tego,&co&jest&nie&w&formie.&jeśli&karibu&występują&w& obfitości,& sprawdza& się& je& napadając& na& stada& i& goniąc& je& tyle,& ile& potrzeba,& żeby& wykryć& obecność& lub& nieobecność& osobnika& chorego,& rannego,& czy& z& innych& przyczyn& niepełnox sprawnego.& Jeśli& się& taki& ujawni,& wilki& osaczają& go& i& próbują& zabić.& Jeśli& w& stadzie& nie& ma& takiego& zwierzęcia,& wilki& niebawem& rezygnują& z& pogoni& i& oddalają& się,& aby& wypróbować& następne&stado.&&

58 Z&sześćdziesięciu&siedmiu&karibu&zabitych&przez&wilki,&jakie&zbadałem&[ ]& I&to&jeszcze&ciekawe,&że&w&tych&skromnych&resztkach,&co&pozostały,&znajdowało&się&zwykle& świadectwo&chorób&albo&poważnego&upośledzenia.&nagminne&były&zniekształcenia& kości,&szczególnie&związane&z&martwicą&czaszki;&a&starte&zęby&w&wielu&czaszkach&świadczyx ły,& iż&należały&one&do&zwierząt&starych&i&osłabionych.&niełatwo&było&o&świeżą&zdobycz,& pozwalającą&zbadać&cały&zewłok;&ale&w&niektórych&wypadkach&udawało&mi&się& dopaść&jelenia&prawie&natychmiast&po&tym,&jak&wilki&go&zabiły,&i&z&niewybaczalnym& nachalstwem&odpędzić&je.&odchodziły&dosyć&ustępliwie,&choć&bardzo&niezadowolone.& Kilka&z&tych&jeleni&było&do&tego&stopnia&zainfekowanych&pasożytami&na&zewnątrz&i&od& wewnątrz,&że&były&to&już&wprost&chodzące&menażerie,&które&tak&czy&owak&musiałyby& niezadługo&zdechnąć.&(mowat&1997)& & ProfesorHenrykOkarmazInstytutuOchronyPrzyrodyPANwswoimopracowaniu podtytułemwilki&i&duże&ssaki&kopytne:&bezradność&ofiar&czy&wzajemna&równowaga?& piszemiędzyinnymi: Dzięki&znakomitym&przystosowaniom&ssaków&&kopytnych&do&unikania&drapieżnictwa& wilków,&drapieżniki&te&nie&zabijają&jak&chcą&i&czego&chcą.&gdyby&bowiem&tak& było,&nie&obserwowalibyśmy&w&przyrodzie&przypadków&&śmierci&szczeniąt&wilczych& z&wygłodzenia&(messier&1985),&a&wiele&gatunków&&kopytnych&zniknęłoby&już&z&powierzchni& Ziemi,&wytępionych&przez&wilki. & [ ]&Ponadto&analizuje&się&tylko&pewne&cechy&ofiar,&na&podstawie&pozostawionych& przez&wilki&resztek&(wiek,&płeć,&zawartość&tłuszczu&w&szpiku&kostnym,&pewne&patologie& szkieletowe),&a&wiele&innych&cech&unika&ocenie.&jak&na&przykład&ocenić,&jakie& cechy&fizjologiczne&miała&dana&ofiara?&dlaczego&selekcja&jeleni&nie&może&także& następować&na&poziomie&decyzyjnym:&może&jeleń&zabity&przez&wilki&był&tłusty,&ale& głupi&i&wybrał&złą&drogę&ucieczki? & [ ]&Sokolov&i&in.&(1990)&przeprowadzili&eksperyment&modelowania&selektywnego& wpływu&wilków&na&ofiary,&używając&chartów&borzoi&jako&odpowiedników&wilków& do&odłowu&antylop&saiga&(saiga&tatarica).&stwierdzili,&że&sukces&łowiecki&borzoi& w&polowaniu&na&grupy&antylop&wynosił&5& &19%,&a&wszystkie&antylopy&upolowane& przez&borzoi&wykazywały&patologie&organów&wewnętrznych&i&układu&szkieletowox& Xmięśniowego&[ ]. &

59 Zadajmysobiepytanie:czymyśliwyjestwstaniewypełnićsubtelnąrolę,jaką drapieżnictwo odgrywa wcałej przyrodzie? Zaryzykujemy twierdzenie, że przeciętny myśliwy odrapieżnikach wie głównie to, że zabijają. Itwierdzi, że ponieważ on też zabija, to także jest drapieżnikiem, takim ludzkim drapieżnikiem. Myśliwym wydaje się,żemusząregulowaćpogłowie,boniemadrapieżnikówiwtensposóbjezastępują. Leczgdychoćtrochędowiemysięodrapieżnikachwprzyrodzie,takapostawatracicałh kowicieracjębytu.tojestwyrazelementarnegonierozumienianaturyirolidrapieżnich twawniej.drapieżnikiniesąinigdyniebyłyodtego,byregulowaćwielkośćpogłowia nieprzeliczonych stad jeleniowatych w europejskich lasach czy też na afrykańskich sah wannach. Drapieżnikiutrzymująstadawzdrowiu. Myśliwi samozwańczo ogłosili się głównym drapieżcą, prezentując przy tym postawę obarczoną kardynalnym błędem. Tę błędną postawę można przedstawić tak: Drapieżniki regulują ilość zwierząt w przyrodzie, a ponieważ ich nie ma h musimy je zastępować. Żaden()myśliwyniejestwstaniepobieczałaniami,byprzetestowaćichkonh dycję i zdrowie. Dlatego porównywanie się myśliwych do drapieżników jest czystym uzurpatorstwem. Wilki utrzymują populacje jeleni w zdrowiu. W jaki sposób robią to myśliwiwwarunkachpolowania?zdrowiecałychpopulacjizwierzątdzikichtodlamyh śliwych ląd niedostępny. Jak zatem może oddziaływać myśliwskie regulowanie poh głowia?stawiamyhipotezę,że: Myśliwi, poprzez nieustanny odstrzał stabilizacyjny, czyli wybijanie rok wrokstanuzwierzynydowielkościstadapodstawowego,orazolbrzymiedokaru mianie,pobudzająmechanizmyrozrodczepopulacjizwierzynydonajwyższejwyu dajności. Tojestnieustannepotrząsanieprzyrodą.Skutkiwidaćgołymokiem niektóre populacjezwiększająswojąliczebnośćwsposóbniekontrolowany.

5.6.Czyprzyrodapotrzebujemyśliwych? 60 Argument,że towszystkojużtaksięrozregulowało,żebezpomocyludzkiej naturaniedasobierady hjestpoprostuniemądry.wziemskiejprzyrodzie,naróżnych poziomach złożoności przestrzeni h od poziomu biosfery począwszy, na mikrosiedlih skachskończywszy,znanesąnaturalneiwswymskomplikowaniuniezastąpione,oczyh wiście również przez człowieka, mechanizmy regulacji parametrów populacji większościznanychgatunków.tymmechanizmom,naktóreskładająsięm.in.zależnoh ści pokarmowe, konkurencyjne i inne, trzeba tylko pozwolić działać, jeżeli chcemy utrzymaćbiosferęimniejszejednostkiprzestrzennewstanieumożliwiającymbytowah nienaszegogatunkunaziemi.możeiprzykrotosłyszećizaakceptować,alemyśliwinie sąwżadensposóbprzyrodziepotrzebni.niesąteżjakąśszczególnieuprawnionąwspoh łeczności ludzkiej grupądo regulacji czegokolwiek w złożonych układach przyrodnih czych z uwagi na rzekome posiadanie wielce nieprzeciętnej, niedostępnej i nieznanej innym ludziom wiedzy przyrodniczej. Postawa, że wnaturze trzeba coś regulować, przypominaręcznesterowaniegospodarkązaczasówkomunizmu.prowadzidonędzy, upraszczaniaitrywialnościhtakżewprzyrodzie.zprzyrodąmożnatylkowspółistnieć, bosamijesteśmyjejczęściąiwegzystencjalnymsensietowłaśnieodniejzależymy.nah turaposiadaniepowtarzalnąumiejętnośćregulacjisamejsiebie;tentyp umiejętności nie stanie się prawdopodobnie nigdy udziałem naszego gatunku, w tym także myślih wych, o ile jeszcze ktokolwiek w przyszłości będzie polował. Współczesne myślistwo potrząsanieustanniewszelkązwierzyną,szczodrzeszafującśmierciąirozregulowującw skrajnysposóbmechanizmywzględnejrównowagiwprzyrodzie. Naszymzdaniemmożnapoddaćwpoważnąwątpliwośćracjonalnośćłowiech twaijegokoronneargumenty: hokonieczności&zimowego&dokarmiania, hokonieczności&obrony&pól&przed&szkodami,& X&o&konieczności&zastąpienia&drapieżników&myśliwymi. Tak zwana racjonalna gospodarka łowiecka nie spełnia zdefiniowanych wyh mogów racjonalności.wnaszejopiniiwspółczesnemyślistwoprzeczyzachowaniom zdroworozsądkowym h jestirracjonalne. Łowiectwo jest podtrzymywane i służy nade wszystkoludziom,którzyznaleźliwielkąprzyjemnośćwkultywowaniuhobbypolegająh cymnazabijaniuzwierzątzróżnorodnychkarabinów.myśliwymudajesięutrzymaćtak

61 długoprzekonanie,żesąniezbędnidziękiwieloletniejpropagandzie,którąwdrukowuje się wumysły kolejnych pokoleń. Ludzie może czasami nie do końca im wierzą, ale nie mają pewności, czują się nieswojo:to&całe&zabijanie&mi&się&nie&podoba,&ale&może&rzeczyx wiście&trzeba&regulować,&eliminować.&ktoś&to&musi&robić.&bo&jeśli&ktoś&tego&robił&nie&będzie& to I tu rozumowanie się zatrzymuje, bo właściwie nie wiadomo, co miałoby się stać. Niektórzy myśliwi wyliczają przyrost populacji zwierzyny w postępie geometryczh nym(),gdybynaglezaprzestali regulować.jestwtymukrytagroźbaiokazujesię,że podpresjąlękumożnawtę,delikatnietoujmując,irracjonalną prawdę uwierzyć.nieh ustannieindoktrynowanemuprzezmyśliwskiepublicrelationsspołeczeństwupozostaje przekonanie,żemyśliwibyćmuszą.natomiastmożnazastanowićsię,dlaczegomyśliwi zabijająkaczki,dzikiegęsi,bażanty,kuropatwy,zające,piżmaki,słonki?ptakimająnatuh ralnychwrogów,ludziomniezagrażają.dokarmiasięje?niedasięjakieszkodyrolnih czemożewyrządzićkaczka?aborsuk?myśliwskiekoronneargumentymająsiętunijak. Tunaprawdęwidać,żechodzitylkooczystezabijanie. Jeleńpodczasjesiennegorykowiska.

62 Ptakitożywerzutki.Gdybymyśliwitraktowaliswojesłowaoochronieprzyh rodyuczciwie,samipowinninatychmiastzrezygnowaćzestrzelaniadocałegoleśnego ipolnegodrobiazgu.zostałypoważniezakwestionowane,itoprzyudzialesamychnauh kowców zajmujących się łowiectwem, koronne argumenty myśliwskie okonieczności dokarmiania,regulacjipogłowiaiszkodachłowieckich,orazojakiejkolwieksensownoh ściselekcjisamcówjeleni,danieliisaren.myśliwywydajesiębyćpostaciącorazbardziej anachroniczną,wsteczną,reprezentujenurt,zktórymludziemusząsięewolucyjnierozh stać nurttwardej,jednostronnejeksploatacjiprzyrodyiwszelkiegoistnienianaziemi. W czasach realnego zaniku bioróżnorodności, czyli po prostu rzeczywistego wymieraniagatunków,jakżetotrudnadoobronypostawaspołeczna: Zabijać wszelkieżycie. O ileż bardziej odpowiada współczesnym potrzebom postawa: Ochraniać Zupływającymczasemrośnieopórspołecznywobecłowiectwa,ludziezaczyh najązauważać,żesamizgodzilisięnaustanowienieprawalegalizującegotęmakabryczh nąrozrywkę,żemyśliwimająclegitymacjęspołeczną,zabijajątakżewnaszymimieniu. Wokółmyśliwychzaczynapowstawaćcośnakształtwykluczeniaspołecznego,wwielu środowiskach lepiej nie ujawniać tego zamiłowania. Polaryzacja zwolenników iprzeciwników myślistwa nie daje szans na zmianę postaw po obu stronach. Wtakim samym stopniu jak ideowi przeciwnicy polowań nie dadzą się przekonać inie wezmą zochotądubeltówekdoręki,byzrobićkrwawepifhpaf,myśliwinieprzejdąnapozycje przeciwnikówzabijaniadlarozrywki.otofragmentwstępudoeseju,którynapisałprof. Dariusz Czaja, pod tytułem: Przefarbowany świat. Mitologie polowania, który ukazał sięwpoświęconychzwierzętom Kontekstach nr4z2009roku: W&opinii&entuzjastów&i&praktyków,&wciąż&otacza&je&aura&romantycznej&przygody,& a&pośród&najbliższych&asocjacji&związanych&z&hasłem&myślistwo&odnajdziemy&z&pewnością:& poczucie&zażyłości&z&naturą&i&ducha&szlachetnego&współzawodnictwa.&w&oczach&myśliwych,& sztuka&łowiecka,&to&nie&tylko&wzbogacające&i&pożyteczne&hobby,&ale&też&potrzebna&i&wielce& skuteczna& forma& ochrony& przyrody.& Wybitny& strzelec& (to& jednak& wciąż& w&przeważającym& stopniu& męskie& zajęcie)& mający& na& koncie& tysiące& upolowanych& zwierząt& i&posiadacz& najx wspanialszych& myśliwskich& trofeów& wciąż& jest& obiektem& podziwu& i&zazdrości& pośród& myx śliwskiej&braci.&w&oczach&pasjonatów&myślistwo,&to&elegancka&sezonowa&gra,&w&której&prym& wiodą&dwie&wartości&naczelne:&sportowe&współzawodnictwo&i&ochrona&przyrody.&

63 Z&kolei,&jak&łatwo&się&domyślić,&przeciwnicy&polowań&mają&niewiele&zrozumienia& dla&intencji&myśliwych,&nie&mówiąc&o&akceptacji&samego&zjawiska.&w&ich&opinii,&polowanie& to&po&prostu&mordowanie&nikomu&nie&zagrażającej,&niewinnej&leśnej&zwierzyny.&to,&kamux flowana& wzniosłą& czasem& retoryką& i&rozbudowanym& rytuałem,& prostacka& rozrywka& ludzx kich& samców.& Jeszcze& inaczej:& to& szczególnie& wyrafinowana,& bo& praktykowana& przez& cywilizowanych& ludzi,& forma& zadawania& cierpień& żywym& stworzeniom;& pretensjonalne& hobby&służące&zaspokojeniu&dość&prymitywnych&żądz.& Jak&więc&widać,&rozkład&racji&jest&w&tym&konflikcie&wyraźnie&biegunowy,&bez&żadX nych& form& pośrednich.& Obydwie& frakcje& stoją& zdecydowanie& po& dwóch& stronach& barykady& i&strzelają&do&siebie&z&zadawnionych&i&powtarzanych&ad&nauseam&argumentów.&zdaje&się,&że& w&tak&zarysowanym&sporze&porozumienie&nie&jest&możliwe.&każda&ze&stron&musiałaby&box wiem& zaakceptować& przesądzenia& wyjściowe& strony& przeciwnej,& a&na& to& właśnie& nie& ma& zgody&po&obydwu&stronach&tej&beznadziejnej& &jak&się&zdaje& &dysputy. & Lizawkadlazwierzątustawionaprzedambonąmyśliwską. Polskieprawozabraniastrzelaniadozwierzątprzylizawkach.

64 6.Tradycjaskazananawymarcie? Niektórzyuważają,żeżyjemywspółcześniewczasachtrywializacjiiwszechoh becności przemocy. To tylko częściowo prawda. Przemoc obecna jest głównie w grach elektronicznych, stabloidyzowanych mediach i na ekranach kin. W prawdziwym życiu coraz jej mniej, a na pewno staje się coraz mniej akceptowalna. Jednocześnie przez ostatnie100latniepomierniewzrosłaludzkawrażliwośćwobeczwierząt.nietraktujeh myichjużjakprzedmioty.zaczęliśmyimnadawaćograniczonąpodmiotowość.zmienia sięprawo powszechnieobowiązującastajesięzasadahumanitaryzmu,poszanowania życiaimaksymalnegoograniczaniacierpień.wielkichpostępówdokonałanauka.dzięki niej wiemy, że nawet w obrębie ławicy ryb zachodzą skomplikowane procesy, które ludzkim językiem określilibyśmy jako społeczne i emocjonalne (Balcombe 2010). Łoh wiectwostraciłoprawiecałkowicienaswoimgospodarczymznaczeniu.iledziśrodzin żyjewpolscezjegouprawiania?zajęcietoprzerodziłosięwrekreację,formęrozrywki, hobby,spędzaniewolnegoczasu.niemaniczłegowzabawieirozrywce,aletumamy doczynieniazfaktem,żejesttorozrywkazaktórąistotyzwierzęcepłacąmakabryczną cenę, hobby okupione morzem krwi i bezmiarem cierpienia. To przestaje być akceptoh walnewxxiwieku. Autorzyniniejszegorozdziałuuznajązaniezbędnestawianiepytańonietylko o humanitarną stronę łowiectwa, ale też o wpływpraktykłowieckichnaśrodowisko przyrodnicze.niestetybrakjestwpolscekompleksowejanalizytegowpływu.tadzieh dzina jest też w dużej mierze nieuregulowana przez przepisy. Prawo reguluje dość szczegółowo wpływ na przyrodę, a zwłaszcza na obszary chronione, przedsięwzięć przemysłowych, budowlanych, wodnych, infrastrukturalnych, czy nawet relatywnie niewielkich inwestycji prywatnych. Funkcjonuje system opłat za korzystanie ze środoh wiska, przewidziane są kary za jego zanieczyszczanie, czy za dokonanie zniszczeń w świecie roślinnym lub zwierzęcym. Natomiast dziedzina ściśle powiązana z intensywh nymkorzystaniemprzezosobyprywatnezeświataprzyrody,czyliłowiectwo,pozostaje oddziesięcioleciwramachtegosamego,niedoskonałego,obecniejużmocnoprzestarzah łegoreżimuprawnego.naszymzdaniemszybkieizasadniczezmianysąniezbędne,poh nieważwbrewtezomgłoszonymprzezoficjalneczynnikiłowieckiegopr,oddziaływanie łowiectwanaśrodowiskoprzyrodniczejestwwieluprzypadkachznacząconegatywne. Emisjeołowiuwwielkościachwiększychniżkrajowyprzemysłitransportłącznie,czy teżzabijaniegatunków,którejużoddawnapowinnybyćobjęteochronąhtotylkodwa

65 przykłady ilustrujące to oddziaływanie. Inicjatywa zmian na tym polu należy przede wszystkimdoministraśrodowiska,aleobojętnaniemożeteżpozostaćpaństwowarada OchronyPrzyrody.Ważnąrolędoodegraniamająteżorganizacjepozarządoweiinicjah tywyspołeczne,jakchoćbydziałającaodroku2012koalicjaniechżyją,wktórązaanh gażowanisąobaj autorzy tego rozdziału. W naszych działaniach sięgamy po rzecz bardzoambitną chcemy,abypolskastałasiękrajemwolnymodpolowańnaptaki.nie chcemybyćkrajemjakmalta,cyprczyliban,gdziecorokuodbywasięprawdziwaptah siarzeź.chcemypokazaćeuropieiświatu,żemożna:daćprzykład,dokonaćodważnego przełomuipozytywnejzmiany.wyobraźmysobiepolskę,wktórejpiękne,dzikieptaki sąbezpieczne tobędzieinnykrajweuropiewbrewopiniomniektórychadwersarzy robimytobyćmożerównieżwinteresiesamychmyśliwych.bomyślistwobezpoważh nychreformmaniewielkieszansenaprzetrwaniewobecnymkształcie.możeprzetrwać jedynie zmieniając się wraz ze zmianami postępującymi we współczesnym świecie, a przedewszystkim wnaszychludzkichumysłach. ***

66 Autorzyskładająpodziękowanianastępującymosobom/theauthorsofthischapU terwouldliketothankthefollowing: PrzemysławChylarecki,MiltonFriend,JacekKarczewski,TomaszD.Mazgajski,Magdah lenamicińskahbojarek,debbiepain,michałżmihorski. Konsultacjanaukowa/scientificconsultation: SławomirZieliński,www.mikrobiotop.pl Englishsummary OriginallywrittenasachapterofHunting&and&shooting&in&Poland&in&21st&century&X&reality& and&expectationspublishedin2015thistextprovidesacriticalviewofthecurrentstate ofhuntingandshootingregulationsandpracticesinpolandasseenbyconservationach tivists. Written by two authors who are actively involved in the Polish conservation movementandenvironmentalngosoneofwhomhadbeenanactivehunterfor18yeh ars. The authors provide a critical review of a wide spectrum of hunting issues from animalrightsandethicalconcernstotheapparentlyweekrationaleofhuntingeconomy and the damaging effects of hunting on ecosystems. It invokes modern and historical examplesofspeciesextinctionsinwhichhuntingpressureplayedasignificantrole.on many occasions the authors question the moral ground and legal basis of hunting and point to many reasons why hunting cannot be justified in the modern world. The auh thors call especially for the ban on shooting birds giving a comprehensive list of legal andenvironmentalreasonstojustifythisproposition.thechapteralsooffersananalyh sisofthreatsinvolvedintheuseofleadammunition,bothtoanimalsandhumans.poh landisnowoneinthelastthreeeucountrieswhichdonotregulatetheuseofleadin huntingandshooting.

Gęgawy, fot. Wojciech Nawrocki American Bird Conservancy 2008. Bird Studies Implicate Lead Bullet Residues as a Possible Threat to Human Health. Anderwald D. 2009. Przyczyny smiertelności ptaków szponiastych i sów na podstawie analizy danych kartoteki ptaków martwych i osłabionych Komitetu Ochrony Orłów. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 3 (22): 125-151. Avery M [2014]: A message from Martha. Bloomsbury, London. Avibirds, Profile Capercaillie strona internetowa http://www.avibirds.com/euhtml/capercaillie.html, dostęp 03.08.2014 Beaman M, Madge S (2010): The Handbook of Bird Identification: For Europe and the Western Palearctic, Bloomsbury, London BEDROSIAN, B., AND D. CRAIGHEAD. 2009. Blood lead levels of Bald and Golden Eagles sampled during and after hunting seasons in the Greater Yellowstone Ecosystem. Extended abstract in R. T. Watson, M. Fuller, M. Pokras, and W. G. Hunt (Eds.). Ingestion of Lead from Spent Ammunition: Implications for Wildlife and Humans. The Peregrine Fund, Boise, Idaho, USA. DOI 10.4080/ilsa.2009.0209 Beintema, N.H. (2001). Lead poisoning in waterbirds: International Update Report 2000. Wetlands International, Wageningen. Beaman M., Madge S., 1998, The Handbook of Bird Identification for Europe and the Western Palearctic, Christopher Helm Publishers, London Bereszyński A [2000]: Drop, Otis tarda Linnaeus, 1758, w Polsce i jego ochrona. Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego. Bjermo H, Sand S, Nälsén C, Lundh T, Enghardt Barbieri H, Pearson M, Lindroos A K, Jönsson B AG, Barregård L, Darnerud PO (2013): Lead, mercury, and cadmium in