Czym się różni zniewaga od zniesławienia? Co to takiego dobra osobiste i jak możemy je chronić? Jak bronić się przed cyberprzemocą czy wreszcie, jak ustrzec się przed wykorzystywaniem naszego wizerunku.! Cotygodniowa audycja w każdą środę po godz. 11:00 w Programie 1 Polskiego Radia. 1. ZNIESŁAWIENIE Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.! Przedmiotem ochrony jest tu cześć. Potocznie cześć określa się jako szacunek, poważanie, uznanie, ale ma ona też inne znaczenie, równoważne z kultem, uwielbieniem (i w tym drugim sensie zazwyczaj nie jest przedmiotem ochrony prawnokarnej). Występuje dwoistość w rozumieniu określenia "cześć": w znaczeniu zewnętrznym (przedmiotowym), wewnętrznym (podmiotowym). Mówiąc o czci zewnętrznej, mamy na myśli wartość, jaką dana osoba posiada w pojęciu innych ludzi (znaczenie społeczne człowieka), natomiast w przypadku czci wewnętrznej rozumiemy przez nią poczucie godności osobistej danego człowieka (wewnętrzna wartość osoby). w przypadku zniesławienia przedmiotem ochrony jest cześć zewnętrzna (przedmiotowa), w przypadku znieważenia - cześć wewnętrzna (podmiotowa), czyli godność.
! Pomówienie jest karalne jedynie wówczas, gdy nastąpiło wobec osoby, która jest w stanie je zrozumieć. A zatem nie będzie miała miejsca realizacja znamion przestępstwa, jeżeli pomówienie nastąpiło na przykład w stosunku do osoby śpiącej, kompletnie pijanej, upośledzonej w głębokim stopniu, o ile ich stan był znany pomawiającemu. Nie ma przestępstwa, jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy. Jeżeli sprawca dopuszcza się w/w czynu za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. W razie skazania sąd może orzec nawiązkę na rzecz: pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo, na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Nie popełnia przestępstwa, kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut: dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub służący obronie społecznie uzasadnionego interesu. Jeżeli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może być przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego. Brak przestępstwa nie wyłącza odpowiedzialności sprawcy za zniewagę ze względu na formę podniesienia lub rozgłoszenia zarzutu. Na wniosek pokrzywdzonego sąd orzeka podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego. 2. ZNIEWAGA Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Znieważyć można jedynie osobę żyjącą; obelżywe wyrażanie się o zmarłym może mieć jednak na celu obrazę godności osobistej żyjącego. Znieważenie zwłok, prochów ludzkich lub miejsca spoczynku zmarłego stanowi przestępstwo z art. 262 1 k.k. Przedmiotem ochrony jest cześć wewnętrzna (podmiotowa), czyli godność. Chroniona jest godność każdej osoby fizycznej, bez względu na jej płeć, wiek, status społeczny czy pochodzenie. Nawet osoby dotknięte chorobą psychiczną czy upośledzeniem nie tracą wartości, jaka nierozerwalnie związana jest z faktem bycia człowiekiem, w związku z tym mogą one zostać znieważone. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
W razie skazania za zniewagę dokonaną za pomocą mediów sąd może orzec nawiązkę na rzecz: pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo, na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego. 3. STALKNG Zgodnie z kodeksem karnym ten, kto przez uporczywe nękając inną osobę lub osoby jej najbliższe wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej. Jeżeli następstwem czynów wspomnianych wyżej jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Ściganie przestępstwa w dwóch pierwszych przypadkach następuje tylko na wniosek pokrzywdzonego. W przepisie ustawodawca posługuje się określeniem uporczywego nękania. Trudność zawiera się w interpretacji znamienia czasownikowego "nękanie", którego ustawa nie definiuje. Warto przypomnieć słownikowe znaczenie tego określenia: "ustawicznie dręczyć, trapić, niepokoić (czymś) kogoś; dokuczać komuś, nie dawać chwili spokoju" (Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 2, Warszawa 1984, s. 317). Nie jest to znamię ostre i jako takie budzi poważne wątpliwości interpretacyjne. Wydaje się, że chodzi o takie zachowania, które powodują przykrość pokrzywdzonemu, wyrządzają mu krzywdę czy powodują dyskomfort. Niewątpliwie w pojęciu nękania mieści się powtarzalność zachowań sprawcy (a zatem nie wystarczy tu zachowanie jednorazowe). 4. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH Dobra osobiste człowieka, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Dobra osobiste to w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia,
nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. 5. OCHRONA WIZERUNKU Co też ustawa mówi na temat swobodnego pstrykania zdjęć, na których świadomie bądź przez przypadek uwiecznimi osoby obce, członków naszej rodziny bądź znajomych? Otóż zakazuje czegoś takiego, mówiąc w wprost, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Zatem zdjęcie można zrobić, trzeba być jednak ostrożnym w jego dalszym wysyłaniu w świat. Ustawa bowiem nie stawia zakazu co do możliwości zrobienia zdjęcia, lecz ogranicza prawo do jego rozpowszechniania. Kolejna kwestia zezwolenie. Jeśli ten, kto znalazł się na zdjęciu zezwoli nam na jego rozpowszechnianie, to nie ma problemu. Ustawa nie precyzuje jaką formę ma mieć to zezwolenie. A co w sytuacji gdy nie jesteśmy w stanie udowodnić, że ktoś zgodził się nam pozować do zdjęć? Mało tego, umówiliśmy się z nim i wypłaciliśmy wynagrodzenie. Wtedy ustawa mówi, że w braku wyraźnego zastrzeżenia, zezwolenie nie jest wymagane. Zgodnie z ustawą zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej. Ale ustawa stawia też warunek, to znaczy można to robić, ale jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, np. politycznych, społecznych czy zawodowych. Co gdy zostaniemy sfotografowani przez kogoś jako dość przypadkowy element krajobrazu bądź jako uczestnik zgromadzenia czy innej publicznej imprezy? Otóż w takim wypadku rozpowszechnianie wizerunku nie wymaga zezwolenia takiej osoby.
Jeśli doszło do naruszenia powyższych zasad do roszczeń stosuje się zasady z k.c. takie jak przy naruszeniu wszystkich innych dóbr osobistych.