Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak na lata 2015-2020

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak na lata 2015-2020 Gmina Czerwonak Studio Diagnozy i Profilaktyki 30-011 Kraków ul. Oboźna 17/5 tel. (12) 446-42-60

Spis treści 1. Istota i znaczenie Strategii dla rozwiązywania problemów społecznych w Gminie Czerwonak... 4 2. Podstawa formalna tworzenia Strategii... 6 2.1. Dokumenty europejskie... 6 2.2. Dokumenty krajowe... 7 2.3. Dokumenty regionalne oraz lokalne... 7 2.4. Krajowe regulacje prawne... 7 3. Zasady pracy nad Strategią... 9 4. Struktura demograficzna i podstawowe dane o mieszkańcach... 10 4.1. Informacje ogólne o gminie... 10 4.2. Struktura demograficzna mieszkańców... 10 5. Diagnoza warunków życia mieszkańców oraz istniejących problemów społecznych w gminie Czerwonak... 17 5.1. Edukacja, kultura, sport i rekreacja... 17 5.1.1. Edukacja... 17 5.1.2. Kultura, sport i rekreacja... 21 5.2. Rynek pracy i bezrobocie... 22 5.3. Wykluczenie społeczne... 25 5.4. Zagrożenia współczesnej rodziny... 29 5.5. Uzależnienia od substancji psychoaktywnych... 31 6. Analiza SWOT... 36 7. Założenia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak na lata 2015-2020... 38 8. Realizacja Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak na lata 2015-2020... 46 8.1. Monitoring i ewaluacja Strategii... 46 2

8.2. Źródła finansowania... 47 9. Harmonogram Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak na lata 2015-2020... 48 3

1. Istota i znaczenie Strategii dla rozwiązywania problemów społecznych w Gminie Czerwonak Polityka społeczna, według Kurzynowskiego to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie. 1 Definicja ta zawiera trzy istotne dla polityki społecznej cele: dbałość o warunki bytu, prorozwojowe struktury i stosunki społeczne. Pierwszy cel odwołuje się do dbania przez państwo, by społeczeństwo miało możliwość zaspokajania podstawowych potrzeb poprzez pracę zarobkową, emerytury, renty lub świadczenia społeczne. Drugi cel wskazuje na konieczność kształtowania kapitału ludzkiego, który byłby zdolny do realizowania różnorodnych zadań w warunkach konkurencji na rynkach. Trzeci cel wskazuje na potrzebę kształtowania stosunków społecznych w oparciu o zasadę sprawiedliwości oraz zapewnianie równości szans na starcie każdemu człowiekowi. Podmiotem odpowiedzialnym za kształtowanie i realizowanie polityki społecznej jest państwo, samorządy oraz organizacje pozarządowe. Jakość relacji oraz stopień współpracy między poziomem ogólnokrajowym, regionalnym oraz lokalnym decyduje o skuteczności polityki społecznej. Ustawa o pomocy społecznej 2 nakłada na gminę obowiązek opracowania i realizacji Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Art. 16 b wymienionej powyżej ustawy określa istotne elementy, które powinny znaleźć się w dokumencie Strategii. Skuteczna polityka społeczna powinna opierać się na rozpoznaniu rzeczywistych zjawisk i problemów społecznych 1 Kurzynowski A. (2001) Polityka społeczna- podstawowe pojęcia i zakres. W: Kurzynowski A. (red.), Polityka społeczna. Warszawa: Instytut Gospodarstwa Społecznego SGH, s. 11. 2 Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (tj. Dz. U. 2013 r., poz. 182.) 4

występujących w danej społeczności lokalnej oraz ocenie znaczenia i roli czynników warunkujących te zjawiska. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych to usystematyzowana, długoterminowa i perspektywiczna koncepcja polityki społecznej, mająca na celu objęcie wsparciem osoby zagrożone lub dotknięte wykluczeniem społecznym oraz stworzenie optymalnych warunków dla funkcjonowania społeczności lokalnej. Głównym zadaniem strategii jest wyrównanie szans społecznych mieszkańców gminy dzięki efektywnej współpracy wszystkich partnerów działających w obszarze polityki społecznej. 5

2. Podstawa formalna tworzenia Strategii Priorytetowe kierunki zawarte w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak oraz planowane w ich ramach przedsięwzięcia są zgodne z kierunkami polityk w sferze społecznej zawartymi w dokumentach strategicznych formułowanych i realizowanych na poziomie Unii Europejskiej, na poziomie Kraju, na poziomie Regionalnym oraz Lokalnym. Poniższy rozdział przedstawia opis podstawowych dokumentów strategicznych, które stanowią przesłanki dla Strategii. 2.1. Dokumenty europejskie Kluczowym programem społeczno-gospodarczym Unii Europejskiej jest Strategia Europa 2020. Jest ona nowym długookresowym programem rozwoju, zastępującym przyjętą w 2000 roku Strategię Lizbońską. Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu podkreśla znaczenie współdziałania państw członkowskich na rzecz wychodzenia z kryzysu oraz wdrażania reform, w odpowiedzi na wyzwania związane z globalizacją, starzeniem się społeczeństw oraz rosnącą potrzebą racjonalnego wykorzystywania zasobów. Wyznaczone zostały trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniające się priorytety: wzrost inteligentny, czyli rozwój oparty na wiedzy i innowacjach wzrost zrównoważony, czyli transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, efektywnie korzystającej z zasobów i konkurencyjnej, wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną. Podstawowymi instrumentami realizującymi cele zawarte w strategii są Krajowe Programy Reform, opracowywane przez państwa członkowskie oraz inicjatywy przewodnie, przygotowywane przez KE, a realizowane na poziomie UE, państw członkowskich, regionalnym oraz lokalnym. 6

2.2. Dokumenty krajowe Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak uwzględnia zapisy poniższych dokumentów krajowych: Strategia Długookresowa Kraju Polska 2030 Strategia Średniookresowa Kraju Polska 2020 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie Krajowy Program Reform KRR Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015 Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomani na lata 2011-2016 Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011-2015 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2.3. Dokumenty regionalne oraz lokalne Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak uwzględnia zapisy poniższych dokumentów regionalnych i lokalnych: Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku Strategia Polityki Społecznej Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku Strategia Rozwoju Powiatu Poznańskiego na lata 2006-2015 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Poznańskiego na lata 2014-2020 Strategia Rozwoju Gminy Czerwonak na lata 2012-2020 2.4. Krajowe regulacje prawne Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Czerwonak uwzględnia powszechnie obowiązujące przepisy prawa, a w szczególności w oparciu o: 1) przepisy o samorządzie gminnym, 2) przepisy o finansach publicznych, 3) przepisy o pomocy społecznej, 4) przepisy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, 7

5) przepisy o świadczeniach rodzinnych, 6) przepisy o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów, 7) przepisy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, 8) przepisy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, 9) przepisy o ochronie zdrowia psychicznego, 10) przepisy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, 11) przepisy o przeciwdziałaniu narkomani, 12) przepisy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, 13) przepisy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, 14) przepisy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, 15) przepisy o zatrudnieniu socjalnym, 16) przepisy o spółdzielniach socjalnych, 17) przepisy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, 18) przepisy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, 19) przepisy o postępowaniu administracyjnym, 20) przepisy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, 21) przepisy o dodatkach mieszkaniowych, 22) przepisy o systemie ubezpieczeń społecznych, 23) przepisy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy, 24) przepisy o postępowaniu w sprawach nieletnich, 25) przepisy o systemie oświaty, 26) przepisy - Kodeks cywilny, 27) przepisy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy. 8

3. Zasady pracy nad Strategią Diagnoza problemów społecznych w gminie Czerwonak została opracowana na podstawie danych statystycznych oraz sprawozdań z realizacji programów, a także dokumentu Diagnozy Lokalnych Zagrożeń Społecznych przygotowanego przez Studio Diagnozy i Profilaktyki w Krakowie na podstawie badań przeprowadzonych wśród dorosłych mieszkańców, pracowników wybranych punktów sprzedaży napojów alkoholowych, uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych w gminie Czerwonak w 2012 roku. W oparciu o diagnozę sytuacji w gminie Czerwonak oraz analizę SWOT wyznaczone zostały cele, kierunki działań oraz wskaźniki realizacji założeń Strategii. 9

4. Struktura demograficzna i podstawowe dane o mieszkańcach 4.1. Informacje ogólne o gminie Gmina Czerwonak jest gminą wiejską położoną w powiecie poznańskim, w północnej części województwa wielkopolskiego. Gmina zajmuje powierzchnię 8248 ha i można wyodrębnić jej trzy zróżnicowane funkcjonalnie części pas terenów użytkowanych rolniczo wzdłuż południowo-wschodniej granicy, zwarty kompleks obszarów leśnych w środkowej i północno-wschodniej części gminy oraz pas między rzeką Wartą oraz terenem zalesionym, pełniący funkcje mieszkaniową, usługowoprodukcyjną oraz rekreacyjną. W skład gminy wchodzi 17 wsi oraz trzy osiedla: Annowo, Bolechowo, Bolechowo Osiedle, Bolechówko, Czerwonak, Dębogórza, Kicin, Kliny, Koziegłowy, Ludwikowo, Mielno, Miękowo, Owińska, Potasze, Promnice, Szlachęcin i Trzaskowo oraz osiedla: Karolin, Leśne i 40-lecia PRL. Administracyjnie gmina podzielona jest na 11 sołectw. Gmina Czerwonak sąsiaduje: od północy z gminą Murowana Goślina, od południa z miastem Poznań, od wschodu z gminami Pobiedziska oraz Swarzędz, od zachodu z gminą Suchy Las. 4.2. Struktura demograficzna mieszkańców Gmina Czerwonak posiada korzystną sytuację demograficzną. Liczba mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym przewyższa liczbę mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, dominuje ludność w wieku produkcyjnym. Sytuacja demograficzna w gminie jest bardziej korzystna od sytuacji w kraju i województwie wielkopolskim. Liczba ludności zamieszkującej gminę zwiększa się co roku w związku z dodatnim saldem migracji wewnętrznych oraz dodatnim przyrostem naturalnym. Struktura ludności w podziale na wiek i płeć stanowi podstawę większości analiz demograficznych, gdyż determinuje skalę i rodzaj potrzeb społecznych. Poniższy wykres przedstawia liczbę ludności faktycznie zamieszkałą w gminie Czerwonak w latach 2005-2013 ogółem (dane dotyczą stanu na dzień 31 grudnia każdego roku). Przez cały analizowany okres czasu liczba ludności stopniowo wzrastała. W 2013 roku gminę Czerwonak faktycznie zamieszkiwało 26750 mieszkańców ogółem, w tym 10

13027 mężczyzn oraz 13723 kobiety. Na 100 mężczyzn w gminie przypadało średnio 105 kobiet. Średnia gęstość zaludnienia gminy Czerwonak w 2013 roku wyniosła 324 osób/km 2. Prognozy demograficzne GUS do 2020 roku zakładają stały wzrost liczby ludności terenów wiejskich w powiecie poznańskim. Wykres 1. Liczba ludności w gminie Czerwonak w latach 2005-2013 według faktycznego miejsca zamieszkania. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bank Danych Lokalnych. Sytuacja demograficzna w gminie Czerwonak jest korzystna. Najbardziej liczną grupą jest ludność w wieku produkcyjnym, zaś liczba mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym znacznie przeważa liczbę mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. Analizując strukturę wieku ludności gminy można zaobserwować, że stopniowo maleje odsetek osób w wieku produkcyjnym, wzrasta odsetek osób w wieku poprodukcyjnym, natomiast odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym ulega nieznacznym wahaniom. Tab.1. Odsetki ludności faktycznie zamieszkałej w gminie Czerwonak w latach 2005-2013 według kategorii wieku. Opracowanie własne na podstawie GUS. Bank Danych Lokalnych. Liczba ludności wiek: 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Przedprodukcyjny 0-17 lat 21,7% 21% 20,5% 20,2% 19,9% 20,5% 20,5% 20,7% 20,5% Produkcyjny 18-59/64 lat 69,9% 70,3% 70,5% 70,4% 70,2% 69,3% 68,6% 67,6% 66,9% Poprodukcyjny 60/65 lat i więcej 8,4% 8,8% 9% 9,4% 9,9% 10,2% 10,9% 11,8% 12,6% 11

Sytuacja w gminie Czerwonak jest bardziej korzystna od sytuacji demograficznej w kraju oraz województwie wielkopolskim, natomiast jest zbliżona do sytuacji w powiecie poznańskim. Tab.2. Procentowy udział ludności według kategorii wieku w 2013 roku. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bank Danych Lokalnych. Liczba ludności wiek: Polska Województwo wielkopolskie Przedprodukcyjny 0-17 lat Produkcyjny 18-59/64 lat Poprodukcyjny 60/65 lat i więcej Powiat poznański Gmina Czerwonak 18,2% 19,3% 21,9% 20,5% 63,4% 63,6% 64,5% 66,9% 18,4% 17,1% 13,6% 12,6% Prognozy demograficzne GUS dla terenów wiejskich powiatu poznańskiego zakładają, że w przyszłości, w związku ze starzeniem się ludności, znaczny wzrost liczby ludności wystąpi w grupie ludności w wieku poprodukcyjnym, stopniowo zmniejszać się będzie natomiast odsetek ludności w wieku produkcyjnym, natomiast odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym będzie się utrzymywał na takim samym poziomie. Tab.3. Prognoza liczby ludności do 2020 roku odsetek mieszkańców terenów wiejskich w powiecie poznańskim w latach 2014-2020 według kategorii wieku. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bank Danych Lokalnych. Liczba ludności wiek: 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Przedprodukcyjny 0-17 lat 21,8% 21,8% 21,9% 22% 22% 22% 22,1% Produkcyjny 18-59/64 lat 65,4% 64,9% 64,4% 63,8% 63,3% 62,9% 62,4% Poprodukcyjny 60/65 lat i więcej 12,8% 13,3% 13,7% 14,2% 14,7% 15,1% 15,5% Zmiany w strukturze demograficznej ludności spowodowane są zmianami w przyroście naturalnym oraz wydłużeniem czasu trwania życia. Poniższy wykres przedstawia przyrost naturalny na 1000 ludności w gminie Czerwonak w latach 2005-2013. Przez cały analizowany okres czasu w gminie istniał dodatni przyrost naturalny. Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 ludności w gminie Czerwonak w 2013 roku osiągnął wartość 4,5 i był zbliżony do wskaźnika przyrostu naturalnego dla 12

powiatu poznańskiego (4,7) oraz wyższy od wskaźnika przyrostu naturalnego dla województwa wielkopolskiego (1,2). Wykres 2. Przyrost naturalny na1000 ludności w gminie Czerwonak w latach 2005-2013. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bank Danych Lokalnych. Sytuacja społeczna kształtowana jest również przez zmiany w modelu rodziny. W gminie Czerwonak liczba zawieranych małżeństw na 1000 ludności ulegała wahaniom w latach 2005-2013. Wskaźnik liczby zawieranych małżeństw na 1000 ludności w gminie Czerwonak przyjął w 2013 roku wartość 4,5 i był zbliżony do wskaźnika dla województwa wielkopolskiego (4,8) oraz wskaźnika dla powiatu poznańskiego (4,4). Tab.4. Liczba zawieranych małżeństw na 1000 ludności w gminie Czerwonak. Opracowanie własne na podstawie danych Bank Danych Lokalnych GUS. Liczba zawieranych małżeństw na 1000 ludności 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 5 5 6,5 8 6,8 7,3 5,5 4,4 4,5 Zmiany w strukturze demograficznej ludności, związane ze starzeniem się społeczeństwa, przyczynią się do coraz większego obciążenia osób w wieku produkcyjnym, które będą musiały utrzymywać powiększającą się stale liczbę osób 13

w wieku nieprodukcyjnym, w szczególności osób w wieku poprodukcyjnym. Jednym z przydatnych wskaźników demograficznych jest wskaźnik obciążenia demograficznego, przedstawiający ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wykres 3. Wskaźnik obciążenia demograficznego (ludność osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) w gminie Czerwonak w latach 2005-2013. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bank Danych Lokalnych. Wartość tego wskaźnika przez analizowany okres czasu malała do 2007 roku, by zacząć stopniowo wzrastać w kolejnych latach, osiągając wartość w 2013 roku 49,5 osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym (w porównaniu do wskaźnika obciążenia demograficznego dla kraju- 57,6, województwa wielkopolskiego 57,1, oraz powiatu poznańskiego 55). Jednym z najczęściej stosowanych mierników zaawansowania procesu starzenia się jest wskaźnik starości, przedstawiający udział osób starszych wśród ogółu populacji. W 2013 roku współczynnik starości, przedstawiający udział kobiet w wieku 60 lat i więcej oraz mężczyzn w wieku 65 lat i więcej wśród ogółu populacji, w gminie wyniósł 12,6% i był niższy od wartości wskaźnika dla powiatu poznańskiego, województwa wielkopolskiego oraz kraju. Innym miernikiem procesu starzenia się ludności jest indeks starości, wyrażający liczbę osób starszych (w wieku poprodukcyjnym) przypadających 14

na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym. W 2013 roku wskaźnik ten, obliczony dla ludności w gminie Czerwonak przyjął wartość 61,4 (dla porównania powiat poznański 62,4; województwo wielkopolskie 88,3; Polska 101,2). Starzenie się społeczeństwa wraz ze zmniejszającym się przyrostem naturalnym przyczynia się do powstania problemów: ekonomicznego, finansowego oraz społecznego. Ten niekorzystny trend demograficzny zachodzi w skali ogólnokrajowej, pojawiające się natomiast problemy społeczne powinny być rozwiązywane lokalnie. W gminie Czerwonak sytuacja jest obecnie korzystna, odsetek osób w wieku poprodukcyjnym jest znacznie mniejszy w porównaniu do sytuacji w całym województwie i kraju. Migracje ludności to przemieszczenia związane ze zmianą miejsca zamieszkania (pobytu stałego lub czasowego) i przekroczeniem granicy administracyjnej jednostki terytorialnej. W ramach migracji wewnętrznych wyróżnia się migracje: - międzywojewódzkie (przemieszczenia ludności z jednego województwa do innego) - wewnątrzwojewódzkie (zmiany miejsca zamieszkania w obrębie tego samego województwa) - międzypowiatowe (przemieszczenia ludności z jednego powiatu do innego) - wewnątrzpowiatowe (zmiany miejsca zamieszkania w obrębie tego samego powiatu). Migracje zagraniczne to wyjazdy za granicę i przyjazdy do kraju w celu osiedlenia się (zamieszkania na stałe) lub na pobyt czasowy. Wykres 4. Saldo migracji wewnętrznych w gminie Czerwonak w latach 2005-2013. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bank Danych Lokalnych. 15

Powyższy wykres przedstawia saldo migracji wewnętrznych, w obrębie kraju w przedziale czasu od 2005 do 2013 roku. W analizowanym okresie czasu, saldo migracji cały czas było dodatnie. Największy napływ ludności nastąpił w 2007 roku. Gmina, ze względu na swoją lokalizację, pełni funkcję zaplecza mieszkalnego dla stolicy Wielkopolski. Liczba ludności zamieszkującej gminę zwiększa się co roku w związku z procesem suburbanizacji, który wiąże się z opuszczaniem przez mieszkańców miast i osiedlaniem się migrantów w strefie podmiejskich gmin. W związku z bliskością Poznania proces suburbanizacji, wraz z dodatnim przyrostem naturalnym, przyczynia się do wzrostu liczby ludności w gminie. Poniższy wykres przedstawia saldo migracji zewnętrznych (zagranicznych) w gminie Czerwonak w okresie czasu od 2005 do 2013 roku. Saldo migracji zewnętrznych w analizowanym czasie ulegało wahaniom, było jednak znacznie niższe niż saldo migracji wewnętrznych oraz przyjmowało przez większość analizowanego czasu wartości ujemne. Największy odpływ ludności zagranicę miał miejsce w 2013 roku. Wykres 5. Saldo migracji zagranicznych w gminie Czerwonak w latach 2005-2013. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bank Danych Lokalnych. 16

5. Diagnoza warunków życia mieszkańców oraz istniejących problemów społecznych w gminie Czerwonak 5.1. Edukacja, kultura, sport i rekreacja Na terenie gminy znajdują się placówki oświatowe, które zapewniają dzieciom możliwość kształcenia się na różnych etapach rozwoju. W gminie istnieje infrastruktura sportowa i rekreacyjna. 5.1.1. Edukacja Rozwój współczesnej gospodarki w coraz większym stopniu opiera się na wiedzy. Dane dotyczące wykształcenia mieszkańców gminy Czerwonak pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego, który przeprowadzony został w 2002 roku. Od tego czasu wzrosła dostępność szkolnictwa oraz liczba osób, które decydują się zdobywać coraz wyższe wykształcenie, dlatego też można przypuszczać, że w chwili obecnej wykształcenie mieszkańców będzie bardziej korzystne od wskaźników prezentowanych w tabeli. Dla porównania w tabeli przedstawione zostały dane dotyczące wykształcenia mieszkańców powiatu poznańskiego w 2002 i 2011 roku. Tab.5. Ludność faktycznie zamieszkała w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia na podstawie wyników spisów w latach 2002 i 2011. Źródło: Główny Urząd Statystyczny (2012). Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011. Podstawowe informacje o sytuacji demograficzno-społecznej ludności Polski oraz zasobach mieszkaniowych. Warszawa. Poziom wykształcenia 2002 % ludności Gmina Czerwonak 2002 % ludności Powiat poznański 2002 % ludności Polska 2011 % ludności Powiat poznański 2011 % ludności Polska Wyższe Średnie i policealne Zasadnicze zawodowe Podstawowe ukończone i gimnazjalne** Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego 11,6 31,7 27,5 25 2,6 10,3 28,8 30,9 27,4 2,3 9,9 31,5 23,2 29,8 3,6 22,5 31,1 24,3 19,1 0,9 16,8 31,4 21,5 23,8 1,4 ** w 2002 roku wykształcenie wyłącznie podstawowe Wykształcenie mieszkańców gminy Czerwonak oraz całego powiatu poznańskiego w 2002 roku było wyższe w porównaniu do poziomu wykształcenia 17

wszystkich Polaków. Kolejny Narodowy Spis Powszechny z 2011 roku pokazał poprawę poziomu wykształcenia wszystkich Polaków. Wykształcenie mieszkańców powiatu poznańskiego uległo poprawie, jego mieszkańcy w 2011 roku nadal charakteryzowali się wyższym poziomem wykształcenia od poziomu wykształcenia wszystkich Polaków. W 2002 roku wykształcenie mieszkańców gminy Czerwonak było nieznacznie wyższe od wykształcenia mieszkańców powiatu poznańskiego, dlatego też można spodziewać się, że również w 2011 roku poziom wykształcenia mieszkańców gminy był nieco bardziej korzystny. GUS nie podaje jednak szczegółowych danych za rok 2011 dotyczących gminy Czerwonak. Na terenie gminy znajdują się placówki oświatowe, które zapewniają dzieciom możliwość kształcenia się na różnych etapach rozwoju. Na terenie gminy funkcjonują placówki oświatowe: Gminne Przedszkole nr 1 Bajkowe ludki, Gminne Przedszkole nr 2 im. Krasnala Hałabały, Gminne Przedszkole w Owińskach, Gminne Przedszkole im. Dzieci z Leszczynowej Górki w Czerwonaku, Publiczne Przedszkole Bańka Mydlana, Niepubliczne Przedszkole SKRZAT, Niepubliczne Przedszkole Dwujęzyczne Na górze róże, Niepubliczne Przedszkole Artystyczne im. św. Cecylii, Niepubliczne Przedszkole Mali Przyrodnicy, Szkoła Podstawowa im. Józefa Wybickiego w Czerwonaku, Szkoła Podstawowa im. Józefa Wybickiego w Owińskach, Szkoła Podstawowa im. H. Ch. Andersena w Bolechowie, Szkoła Podstawowa im. Augusta Cieszkowskiego w Kicinie, Szkoła Podstawowa im. gen. Stefana Roweckiego Grota w Koziegłowach, Gimnazjum im. Jana Pawła II w Czerwonaku, Gimnazjum im. Kazimierza Górskiego w Bolechowie, Gimnazjum w Koziegłowach, 18

Zespół Szkół im. D. Chłapowskiego w Bolechowie, Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych, Warsztaty Terapii Zajęciowej Pawełek. Według danych GUS (Bank Danych Lokalnych) w szkołach podstawowych w roku szkolnym 2013/2014 uczyły się 1592 osoby, w szkołach gimnazjalnych 683 osoby. Nowoczesna gospodarka o dużym potencjale innowacyjności wymaga rozwijania umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii komunikacyjnych. Miejscem wyrównywania szans dzieci, już na wczesnych etapach edukacji, w tym zakresie może być szkoła. Istotnymi informacjami, dającymi obraz na temat rozwoju społeczeństwa informacyjnego w gminie, są statystyki dotyczące dostępu uczniów do komputerów w szkole, w tym również dostępu do komputerów z dostępem do Internetu. Poniższa tabela przedstawia informacje na ten temat. Tab.6. Dostęp uczniów w gminie Czerwonak do komputerów z dostępem do Internetu w szkołach. GUS. Vademecum Statystyczne Samorządowca 2013. Komputery z dostępem do Internetu przeznaczone do użytku uczniów w szkołach 2010/11 2011/12 2012/13 Szkoły podstawowe 153 157 158 Szkoły gimnazjalne 71 71 70 Uczniowie przypadający na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów w szkołach Szkoły podstawowe Szkoły gimnazjalne 10 9 9 12 11 11 W badaniu w ramach Diagnozy Lokalnych Zagrożeń Społecznych w gminie Czerwonak w 2012 roku uczniowie szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych pytani byli o swoje doświadczenia związane z używaniem komputera. Niewielki odsetek badanych uczniów nie posiadał dostępu do komputera w domu (2,4% uczniów szkół podstawowych, 2,3% gimnazjalistów oraz 1,1% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Uczniowie, którzy mieli w domu dostęp do komputera, spędzali przed nim najczęściej od 1 do 3 godzin dziennie; 7,8% badanych uczniów szkół podstawowych, 10,9% badanych gimnazjalistów oraz 22,2% badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych przyznawało, że poświęca tej czynności ponad 5 godzin dziennie. Należy podkreślić, że korzystanie z komputera było ulubioną formą spędzania wolnego czasu dla 59,1% badanych uczniów szkół podstawowych, 59,4% badanych 19

gimnazjalistów oraz 68,9% badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Badani uczniowie najczęściej korzystali z Internetu (63,7% uczniów szkoły podstawowej, 79,2% gimnazjalistów oraz 90% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). Młodzi mieszkańcy gminy często korzystają z nowoczesnych technologii komunikacyjnych. Dostępność oraz kompetencje związane z technologiami komunikacyjnymi mniejsze są wśród starszych mieszkańców, a także osób mniej wykształconych. Aktywność obywatelska oraz umiejętność współpracy i wymiany wiedzy stają się kluczowe w obliczu wyzwań współczesnej gospodarki oraz przyczyniają się do powiększania dobrobytu społecznego. Pobudzanie aktywności mieszkańców, ich zaangażowania w sprawy lokalne oraz kształtowanie odpowiedzialności za rozwiązywanie problemów społecznych stają się największym wyzwaniem stojącym przed lokalnymi władzami oraz instytucjami działającymi na terenie gminy. Badanie prowadzone w ramach Diagnozy Lokalnych Zagrożeń Społecznych w gminie Czerwonak w 2012 roku dostarcza danych, wskazujących na umiarkowaną aktywność mieszkańców. Wraz z wiekiem młodych mieszkańców, nieco wzrasta odsetek badanych, którzy angażują się w wolnym czasie w działalność różnych organizacji 11,1% badanych uczniów szkół podstawowych, 12,2% badanych gimnazjalistów oraz 15,6% badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych przyznało, że ich ulubioną formą spędzania wolnego czasu jest udział w pracach różnych organizacji. Na terenie gminy Czerwonak w 2013 roku działało 13 fundacji oraz 49 stowarzyszeń i organizacji społecznych (GUS, Bank Danych Lokalnych). Jednym ze wskaźników pozwalających na określenie wielkości sektora pozarządowego jest liczba fundacji, stowarzyszeń oraz organizacji społecznych przypadających na 10 tysięcy ludności. W 2013 roku na 10 tysięcy mieszkańców gminy Czerwonak przypadały 23 fundacje, stowarzyszenia oraz organizacje społeczne (GUS, dla porównania 24 fundacje, stowarzyszenia oraz organizacje społeczne przypadały na 10 tysięcy ludności powiatu poznańskiego, 33 fundacje, stowarzyszenia oraz organizacje społeczne przypadały na 10 tysięcy ludności województwa wielkopolskiego, 32 fundacje, stowarzyszenia oraz organizacje społeczne przypadały na 10 tysięcy ludności Polski w 2013 roku). Na terenie gminy działają różne stowarzyszenia i organizacje społeczne, między innymi, Parafialny Zespół Caritas - parafia pw. Matki Bożej Fatimskiej w Koziegłowach, Klub Honorowych Dawców Krwi w Czerwonaku, Ogólnopolskie 20

Stowarzyszenie Integracji GEM, Wielkopolski Związek Inwalidów Narządu Ruchu w Poznaniu Warsztat Terapii Zajęciowej, Fundacja Kobieta Nowego Czasu, Stowarzyszenie Na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Kicina I Okolic LEN, Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Wielkopolska Hufiec Czerwonak, Fundacja bezgraniczni.pl, Liga Ochrony Przyrody Koło "ĆMA", Stowarzyszenie Rozwoju Rekreacji i Ochrony Środowiska w Czerwonaku, Stowarzyszenie Twórcze Mamy. 5.1.2. Kultura, sport i rekreacja Na terenie gminy działa Gminny Ośrodek Kultury Sokół, którego celem jest upowszechnianie działalności kulturalnej oraz integracja środowiska, co realizuje, między innymi, poprzez organizowanie spektakli, koncertów, prezentacji, wystaw, giełd i odczytów, prowadzenie kursów nauki języków obcych oraz prawa jazdy, organizowanie różnych imprez, prowadzenie impresariatu artystycznego. W strukturze Ośrodka działają 3 filie: Klub Iskra w Promnicy, Klub Kogucik w Potaszach oraz Klub Słoneczko w Czerwonaku. Tab.7. Wskaźniki dotyczące kultury i sztuki (działalność bibliotek, domów, ośrodków kultury i świetlic) w gminie Czerwonak. Opracowanie własne na podstawie danych Bank Danych Lokalnych GUS. Wskaźniki 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ludność na 1 placówkę biblioteczną 6264 6364 6499 6571 6632 6688 Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności 130 132 128 132 127 97 Imprezy ogółem - 36-11 11 37 Uczestnicy imprez - 7850-5910 6025 25710 Zespoły artystyczne - 10-10 11 9 Członkowie zespołów artystycznych - 87-143 163 170 Na terenie gminy działa ponadto Gminna Biblioteka Publiczna w Czerwonaku, mająca filie w Koziegłowach, Owińskach i Bolechowie. Biblioteka i jej filie, poza typową działalnością, organizują szereg imprez kulturalno-edukacyjnych, między innymi, wystawy, spotkania literackie i autorskie, wernisaże, zajęcia plastyczne, a także wakacje i ferie w bibliotece. 21

Tab.8. Wskaźniki dotyczące sportu i rekreacji w gminie Czerwonak. Opracowanie własne na podstawie danych Bank Danych Lokalnych GUS. Wskaźniki 2008 rok 2010 rok 2012 rok Kluby 11 10 8 Członkowie 552 559 436 Ćwiczący ogółem 638 635 368 Ćwiczący do lat 18 ogółem 457 531 295 Sekcje sportowe 15 11 10 W gminie funkcjonuje Centrum Rozwoju Kultury Fizycznej AKWEN, pełniące rolę gminnych ośrodków sportu i rekreacji. W gminie organizowane są różne imprezy kulturalne i sportowe, gdyż na terenie gminy znajduje się bogata baza sportowa m.in.: hala sportowa w Czerwonaku, pływalnia w Koziegłowach, kąpielisko Akwen Tropicana w Owińskach, korty tenisowe w Bolechowie, skatepark w Koziegłowach, boiska sportowe, ścianka wspinaczkowa w Czerwonaku oraz bieżnia. Na terenie gminy działają również kluby sportowe oraz stowarzyszenia sportowe: Uczniowski Klub Sportowy "Owińska", Piłkarskie Stowarzyszenie Sportowe "Junior", Ludowy Klub Sportowy "Kicin", Klub Sportowy "Grand Judo", Gminny Klub Sportowy Błękitni Owińska, Stowarzyszenie Biegaczy "msics", Klub Sportowy Jurand Koziegłowy, Klub Sportowy KAROLINKA, Wielkopolska Grupa Sportów Wodnych KILWATER, Akademia Piłkarska Błękitni Owińska, Klub Pływacki Koziegłowy oraz Uczniowski Klub Sportowy "Grot" Koziegłowy. 5.2. Rynek pracy i bezrobocie Problem bezrobocia w powiecie poznańskim i gminie Czerwonak jest mniejszy w porównaniu do sytuacji w kraju oraz województwie wielkopolskim. Bezrobocie jest zjawiskiem trudnym do zmierzenia. Statystyki najczęściej odnoszą się do skali bezrobocia rejestrowanego (jawnego), ujmując w ten sposób tylko część osób pozostających bez pracy. Poważnym skutkiem bezrobocia jest ubożenie rodziny, które często prowadzi do narastania konfliktów i napięć między członkami rodziny oraz przyczynia się do powstawania patologii społecznych. Brak perspektyw zatrudnienia, szczególnie w przypadku bezrobotnych długoterminowych, powoduje 22

degradację pozycji społecznej tych osób. Długotrwałe bezrobocie często prowadzi do ubóstwa oraz marginalizacji społecznej. W 2013 roku w rejestrze REGON wpisanych było 3276 podmiotów gospodarki narodowej, w tym w sektorze rolniczym 32 podmioty, w sektorze przemysłu i budownictwa 779 podmiotów, pozostała działalność 2465 podmiotów. Zdecydowaną większość stanowią niewielkie podmioty gospodarcze, w których jest zatrudnionych 0-9 osób (3176 podmioty). Tab.9. Podmioty gospodarki narodowej - wskaźniki. GUS. 2012 rok. Wskaźniki 2012 rok Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tysięcy ludności Gmina Czerwonak Powiat poznański Województwo wielkopolskie Polska 1225 1503 1148 1032 Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym 15,1 18,5 13,6 12 Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w powiecie poznańskim stopa bezrobocia rejestrowanego na dzień 31 grudnia 2013 roku, wynosiła 4,5% i była znacznie niższa od stopy bezrobocia rejestrowanego dla kraju (13,4%) oraz niższa od stopy bezrobocia rejestrowanego dla województwa wielkopolskiego (8,8%). Poniższe tabele przedstawiają wybrane statystyki dotyczące charakterystyki zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców powiatu poznańskiego w 2013 roku. Tab.10. Struktura bezrobotnych mieszkańców powiatu poznańskiego podział ze względu na wiek. Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu. Struktura bezrobotnych ze względu na wiek bezrobotnych Dane w dn.31 grudnia 2013 rok Do 24 lat 13% Od 25 do 34 lat 29,3% Od 35 do 44 lat 21,1% Od 45 do 54 lat 19% Od 55 lat do 59 lat 13,6% Od 60 do 64 lat 4% Analizując strukturę bezrobotnych mieszkańców powiatu zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Poznaniu w 2013 roku, należy zauważyć, że sporą 23

grupę stanowią osoby młode, w wieku do 35 lat (42,3% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych mieszkańców). Tab.11. Struktura bezrobotnych mieszkańców powiatu poznańskiego podział ze względu na poziom wykształcenia. Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu. Struktura bezrobotnych ze względu na poziom wykształcenia Dane w dn.31 grudnia 2013 rok Wyższe 17,8% Policealne i średnie zawodowe 19,7% Średnie ogólnokształcące 10,4% Zasadnicze zawodowe 26,1% Gimnazjalne i poniżej 26% Wśród zarejestrowanych w 2013 roku bezrobotnych mieszkańców powiatu największy odsetek stanowią osoby bez wykształcenia średniego (52,1% ogółu zarejestrowanych mieszkańców powiatu). Tab.12. Struktura bezrobotnych mieszkańców powiatu poznańskiego podział ze względu na czas pozostawania bez pracy. Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Poznaniu. Struktura bezrobotnych ze względu na czas pozostawania bez pracy Dane w dn.31 grudnia 2013 rok Do 1 miesiąca 9,6% 1-3 miesiące 20,8% 3-6 miesięcy 19,5% 6-12 miesięcy 25,3% 12-24 miesiące 18,2% Powyżej 24 miesięcy 6,6% W 2013 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Poznaniu zarejestrowanych było 24,8% bezrobotnych mieszkańców powiatu poznańskiego, którzy pozostawali bez pracy powyżej 12 miesięcy, w tym 6,6% bezrobotnych mieszkańców powiatu powyżej 24 miesięcy. Osoby te znajdują się w szczególnie niekorzystnej sytuacji, gdyż długotrwałe bezrobocie powoduje utratę uprawnień i umiejętności zawodowych, co w istotny sposób utrudnia powrót na rynek pracy. 24

W 2012 roku udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w gminie Czerwonak wyniósł 2,9% i był nieznacznie niższy od wartości tego wskaźnika dla powiatu poznańskiego 3,2% (Bank Danych Lokalnych GUS). Na koniec grudnia 2013 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Poznaniu zarejestrowanych było 547 osób bezrobotnych z terenu gminy Czerwonak, w tym: 318 kobiet 66 osób w wieku do 25 roku życia 168 osób w wieku powyżej 50 roku życia 153 długotrwałych bezrobotnych 34 osoby niepełnosprawne 143 osoby pobierające zasiłki. Osoby bezrobotne z terenu gminy Czerwonak mogą uzyskać pomoc w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Czerwonaku oraz Powiatowym Urzędzie Pracy w Poznaniu. W strukturze Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonuje Młodzieżowe Centrum Kariery i Klub Pracy, świadczące pomoc osobom poszukującym pracy, osobom uczącym się oraz bezrobotnym oraz udostępniające informacje dotyczące ofert pracy, informacje z zakresu prawa pracy, poradnictwa zawodowego, podnoszenia kwalifikacji. Należy podkreślić, że w Diagnozie Lokalnych Zagrożeń Społecznych 7,6% badanych dorosłych mieszkańców przyznało, że posiada wiedzę na temat lokalnych działań wspierających osoby bezrobotne i zagrożone wykluczeniem społecznym. 5.3. Wykluczenie społeczne Długotrwała i ciężka choroba, niepełnosprawność, ubóstwo oraz bezrobocie są najczęstszymi powodami przyznawania pomocy społecznej mieszkańcom przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku. Osoby trwale ubogie cechuje poczucie bezradności, bezsilności oraz zepchnięcia na margines. Z powodu podejmowania prac dorywczych i potrzeby oszczędzania, takie osoby nie uczestniczą czynnie w życiu społecznym ani nie korzystają z dóbr kulturowych. Do grup szczególnie zagrożonych ubóstwem można zaliczyć rodziny, w których członkowie utrzymują się z niezarobkowych źródeł, innych niż renta 25

czy emerytura. Utrwalanie się biedy powoduje zmianę stylu życia rodziny oraz przyczynia się do powstania wielu niekorzystnych zjawisk, jak: zaniedbania w opiece i wychowaniu dzieci, alkoholizm, przemoc w rodzinie, przestępczość. Prowadząc aktywną politykę społeczną, której zadaniem jest rozwiązywanie problemów społecznych i przeciwdziałanie skutkom niekorzystnych zjawisk, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku, obejmuje swoim wsparciem jednostki i grupy społeczne szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym. Powyższe działania realizowane są w oparciu o diagnozę środowiska prowadzoną przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku, we współpracy z podmiotami działającymi w obszarze pomocy społecznej. Współpraca ta obejmuje w szczególności, podejmowanie interdyscyplinarnych działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, wspierania rodzin w wypełnianiu funkcji opiekuńczo wychowawczych oraz wspierania osób niepełnosprawnych i długotrwale chorych. Osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej mogą liczyć na pomoc Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, w tym w formie świadczeń pieniężnych (zasiłek celowy, zasiłek okresowy, zasiłek stały, zasiłek celowy specjalny). Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej świadczy również pomoc rzeczową i finansową oraz pomoc o charakterze niepieniężnym, do której zaliczyć można pracę socjalną, opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, sprawienie pogrzebu, zapewnienie schronienia, odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej, dożywianie dzieci, gorący posiłek. Z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Czerwonaku korzystało w 2011 roku 467 rodzin, w tym 47 rodzin z powodu problemów uzależnień. W 2012 roku z pomocy GOPS korzystały 473 rodziny, w tym 28 rodzin z powodu problemów uzależnień, natomiast w 2013 roku z pomocy GOPS korzystało 449 rodzin, w tym 58 rodzin z powodu problemu uzależnień. 26

Tab.13. Powody przyznania pomocy społecznej przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku. Źródło danych: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku. Powody przyznania pomocy społecznej 2011 rok Liczba rodzin 2012 rok Liczba rodzin 2013 rok Liczba rodzin Niepełnosprawność 154 188 185 Długotrwała choroba 253 271 284 Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, w tym: Rodziny niepełne Rodziny wielodzietne Ubóstwo 138 152 210 Alkoholizm 44 28 58 Bezrobocie 104 120 160 Potrzeba ochrony macierzyństwa, w tym: Rodziny wielodzietne Przemoc w rodzinie 19 13 55 Sieroctwo 0 0 2 Bezdomność 18 16 21 Trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego 62 45 22 71 14 60 47 14 78 16 11 8 8 Narkomania 3 4 0 Klęska żywiołowa lub ekologiczna 0 0 0 Sytuacja kryzysowa 11 3 16 Zdarzenie losowe 5 3 4 74 40 19 78 21 Najczęstszymi powodami udzielania pomocy społecznej w latach 2011-2013 była długotrwała i ciężka choroba, niepełnosprawność, ubóstwo oraz bezrobocie. Poniższa tabela przedstawia wybrane statystyki dotyczące środków finansowych na wydatki w zakresie pomocy społecznej. 27

Tab.14. Wybrane świadczenia udzielone przez GOPS w Czerwonaku. Źródło danych: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku. Rodzaj świadczenia pomoc społeczna 2011 rok 2012 rok 2013 rok Leki leczenie 4 828,51 zł 4 777,67 zł 4 736,67 zł Obiady, posiłki, w tym dotacja z budżetu państwa 196 128,89 zł 246 021,53 zł 237 358,89 zł Żywność 6 410,00 zł 600,00 zł 8 778,50 zł Odzież, obuwie 0,00 zł 1 000,00 zł 600,00 zł Opał, w tym 29 150,07 zł Zasiłki Natura 22 395,03 zł 4 105,01 zł 22 710,02 zł 2 640,00 zł Schronienie 52 706,21 zł 66 080,20 zł 59 781,00 zł Sprawienie pogrzebu 0,00 zł 0,00 zł 6 992,00 zł Zasiłki okresowe 57 982,83 zł 50 092,95 zł 52 293,95 zł Pozostałe zasiłki celowe, w tym przedszkola 38 896,06 zł 41 218,05 zł 219 311,92 zł Zasiłki celowe specjalne 126 185,95 zł 111 370,42 zł 121 212,00 zł Opłata za Domy Pomocy Społecznej 233 563,78 zł 226 425,04 zł 220 515,00 zł Zasiłki stałe 112 456,00 zł 100 042,00 zł 138 919,00 zł Kolonie, obozy 6 385,00 zł 4 630,00 zł 4 274,00 zł Ogółem 824 043,27 zł 877 607,84 zł 1 103 923,00 zł Według danych Banku Danych Lokalnych GUS w 2013 roku w gminie Czerwonak istniało ogółem 8179 mieszkań, w tym 8159 mieszkań wyposażonych było w wodociąg, 8116 mieszkań ustęp spłukiwany, 8065 mieszkań łazienkę, 7675 mieszkań centralne ogrzewanie, 5088 mieszkań gaz sieciowy. W 2013 roku w budownictwie indywidualnym oddano do użytkowania 91 mieszkań o łącznej powierzchni 14714 m 2, 102 budynki, w tym 90 budynków mieszkalnych o łącznej powierzchni 14714 m 2. W zasobach gminy w 2013 roku znajdowało się 171 mieszkań komunalnych oraz 25 mieszkań socjalnych. W Polsce liczba niepełnosprawnych wzrasta, co może wiązać się między innymi ze starzeniem się społeczeństwa. Natężenie zjawiska niepełnosprawności nasila się z wiekiem. Starzenie się społeczeństwa jest związane ze zmniejszaniem się odsetka nowonarodzonych oraz wydłużaniem przeciętnego trwania życia. Wśród osób starszych, obok niepełnosprawności, problemem jest również samotność, choroba, życie 28

w ubóstwie, poczucie braku przydatności. Do najczęstszych przyczyn niepełnosprawności można zaliczyć choroby, wypadki, zatrucia i urazy. Często niepełnosprawność jest wynikiem przewlekłej choroby. Należy zaznaczyć, że częstość występowania chorób przewlekłych wzrasta wraz z wiekiem. Według danych udostępnionych przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Poznaniu, w 2013 roku na terenie gminy Czerwonak zamieszkiwało 1055 osób niepełnosprawnych. W gminie realizowany jest Gminny Program Pomocy Osobom Niepełnosprawnym i Starszym Mieszkańcom Gminy Czerwonak Zachowaj Radość Życia. W strukturze Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej funkcjonują Kluby Seniora w Czerwonaku, Owińskach i Kicinie, których celem jest aktywizacja społeczna osób starszych. Poniższa tabela przedstawia liczbę członków Klubów Seniora w latach 2004-2013. Tab.15. Liczba członków Klubów Seniora w gminie Czerwonak. Źródło danych Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku. Liczba członków Klubów Seniora 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 68 106 119 130 149 170 190 187 185 163 5.4. Zagrożenia współczesnej rodziny W gminie Czerwonak istnieją rodziny z problemami wychowawczymi oraz takie, w których występuje przemoc w rodzinie. Zgodnie z art.16 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka rodzina jest naturalną podstawową komórką społeczną 3, spełniającą wiele funkcji w społeczeństwie. Obecnie zagrożeniem dla stabilizacji życia rodzinnego w Polsce są trudności na rynku pracy i problemy finansowe. Bezrobocie głównych żywicieli rodziny, trwałe ubóstwo mogą przyczynić się do wystąpienia szeregu niekorzystnych zjawisk, jak przemoc w rodzinie, przestępczość, alkoholizm, niedożywienie dzieci, brak należytej opieki i działań wychowawczych, choroby somatyczne i psychiczne. 3 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 29

W 2013 roku z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej korzystały 74 rodziny z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i w prowadzeniu gospodarstwa domowego, w tym 40 rodzin niepełnych oraz 19 rodzin wielodzietnych, a także 78 rodzin otrzymujących pomoc z powodu potrzeby ochrony macierzyństwa, w tym 21 rodzin wielodzietnych. Poniższa tabela przedstawia typy rodzin objętych pomocą społeczną przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku w 2013 roku. Tab. 16. Typy rodzin objęte pomocą społeczną przez Gminy Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku w 2013 roku. Typy rodzin korzystających z pomocy liczba rodzin 2013 rok Rodziny z dziećmi ogółem, w tym z 1 dzieckiem z 2 dzieci z 3 dzieci z 4 dzieci z 5 dzieci z 6 dzieci z 7 lub więcej dzieci Rodziny niepełne ogółem, w tym: z 1 dzieckiem z 2 dzieci z 3 dzieci z 4 lub więcej dzieci Rodziny emerytów i rencistów ogółem 86 162 61 64 28 7 1 0 1 67 36 21 8 2 Zjawisko przemocy w rodzinie występuje na terenie gminy Czerwonak. Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w 2011 roku miały miejsce 82 interwencje, w tym 44 interwencji dotyczących przemocy w rodzinie. Przemoc dotknęła 125 osób, w tym 30 kobiet, 10 mężczyzn, 85 dzieci. Sprawcami przemocy było 50 osób (dane GOPS i Policji), w tym 10 kobiet, 39 mężczyzn i jeden nieletni. 20 sprawców przemocy domowej (dane GOPS, 5 kobiet, 15 mężczyzn) było pod wpływem alkoholu. Podczas interwencji obecnych było 25 dzieci (dane GOPS). W 2012 roku miały miejsce 52 interwencje (dane GOPS), w tym 28 interwencji dotyczących przemocy w rodzinie. Przemoc dotknęła 64 osoby, w tym 25 kobiet, 2 mężczyzn, 37 dzieci. Sprawcami przemocy było 28 osób (dane GOPS), w tym 8 kobiet oraz 20 mężczyzn. 20 sprawców przemocy domowej było pod wpływem alkoholu (dane 30

GOPS i Policji), 2 kobiety oraz 18 mężczyzn). Podczas interwencji obecnych było 20 dzieci (dane GOPS). W gminie funkcjonuje Zespół Interdyscyplinarny, w którego skład wchodzą przedstawiciele Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, ochrony zdrowia, Policji, oświaty, organizacji pozarządowych, a koordynacją jego działań zajmuje się Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Czerwonaku. W 2013 roku w ramach prac Zespołu powołano 25 grup roboczych. Rodziny wymagające pomocy zgłaszane były przez: jedna rodzina wychowawcę przedszkolnego, jedna rodzina lekarza rodzinnego, 10 rodzin - pracownika socjalnego, 13 rodzin Policję. Do najczęściej podejmowanych działań wobec zgłoszonych rodzin należało: pomoc psychologiczna, wizyty dzielnicowego i pracownika socjalnego w domu klienta, terapia indywidualna dla ofiar przemocy, terapia dla sprawców przemocy, interwencja kryzysowa, umieszczenie w placówce oraz powiadomienie organów ścigania i sądu rodzinnego, w tym w celu zobowiązania sprawcy przemocy do podjęcia leczenia alkoholizmu. W gminie Czerwonak realizowany jest Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Gminny System procedury Niebieskie Karty oraz Gminny Program Wspierania Rodzin Nasza Rodzina. 5.5. Uzależnienia od substancji psychoaktywnych Problem uzależnień od substancji psychoaktywnych występuje wśród mieszkańców gminy Czerwonak, na terenie gminy prowadzone są działania, których celem jest przeciwdziałanie temu zjawisku. Najbardziej rozpowszechnione jest wśród uczniów spożywanie napojów alkoholowych oraz palenie wyrobów tytoniowych. Alkoholizm jest chorobą spowodowaną nadużywaniem napojów alkoholowych, z którą wiążą się nie tylko konsekwencje zdrowotne dla uzależnionej osoby, ale również stanowi ona problem socjalny i przyczynia się do występowania patologii społecznych. Niepokojące jest zjawisko stałego obniżania się granicy wieku inicjacji alkoholowej młodzieży. 4 Zjawisko alkoholizmu jest ściśle powiązane z występowaniem 4 Minkiewicz A. (2001) Patologia społeczna. W: Kurzynowski A. (red.), Polityka społeczna. Warszawa: Instytut Gospodarstwa Społecznego SGH, s. 291-292. 31

przestępczości, wypadkami w pracy oraz wypadkami drogowymi. Nadużywanie alkoholu przez któregoś z rodziców osłabia więzi rodzinne i skutkuje występowaniem dysfunkcji w pełnieniu ról rodzicielskich. Zakres badania w ramach Diagnozy Lokalnych Problemów Społecznych obejmuje szereg problemów, w tym spożywanie alkoholu i narkotyków przez dorosłych mieszkańców, a także doświadczenia młodych mieszkańców z substancjami psychoaktywnymi. Nieduży odsetek badanych mieszkańców (4,7%) wskazał na częste spożywanie alkoholu (przynajmniej raz w tygodniu lub prawie codziennie), zaś 7,6% badanych dorosłych mieszkańców gminy Czerwonak przyznało, że przynajmniej raz w życiu zażyło narkotyki. Poniższa tabela przedstawia statystyki dotyczące doświadczeń uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych z substancjami psychoaktywnymi. Tab.17. Nasilenie określonych problemów społecznych w poszczególnych grupach wiekowych. Diagnoza Zagrożeń Społecznych w gminie Czerwonak w 2012 roku. Problem społeczny Szkoły Podstawowe Gimnazja Szkoły Ponadgimnazjalne N % N % N % Picie alkoholu 15 8,9 222 51,3 79 87,8 Palenie papierosów 8 4,7 142 32,9 53 58,9 Używanie narkotyków 2 1,2 38 8,8 28 31,1 Używanie dopalaczy 3 1,8 16 3,7 8 8,9 N ilość osób, które przyznają się do używania środków psychoaktywnych oraz papierosów Dane zamieszczone w powyższej tabeli przedstawiają odpowiedzi uczniów na pytania o przynajmniej jednorazowe doświadczenie z napojami alkoholowymi, papierosami, narkotykami i dopalaczami, odnoszą się one do zjawiska eksperymentowania przez dzieci i młodzież z tymi substancjami. Wraz z wiekiem badanych uczniów wzrasta odsetek osób sięgających po wybrane rodzaje substancji psychoaktywnych. Najbardziej rozpowszechnione jest wśród uczniów spożywanie napojów alkoholowych oraz palenie wyrobów tytoniowych. Niepokojący jest znaczny odsetek badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którzy przynajmniej raz w życiu mieli kontakt z narkotykami. Odpowiedziała w ten sposób blisko jedna trzecia badanych uczniów szkół ponadgimnazjalnych. 32

Problem nadużywania alkoholu występuje w gminie Czerwonak, istnieją ośrodki i instytucje, oferujące specjalistyczną pomoc, z której mogą korzystać osoby z problemami alkoholowymi. W gminie realizowany jest Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii. Działalność Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2013: Odbyło się 12 ogólnych posiedzeń (12 posiedzeń w 2012 roku, 12 posiedzeń w 2011 roku). Prowadzono sprawy o zobowiązanie do podjęcia leczenia wobec 40 osób (48 osób w 2012 roku, 48 osób w 2011 roku). Rozpatrzono 30 nowych wniosków o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego. Wysłano 84 zaproszenia na rozmowę motywującą (117 zaproszeń w 2012 roku, 143 zaproszenia w 2011 roku). Skierowano 19 osób na badania przez biegłych sądowych psychologa i psychiatrę (25 osób w 2012 roku, 13 osób w 2011 roku). Skierowano do Sądu Rejonowego w Poznaniu 16 wniosków o zastosowanie obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego 16 wniosków w 2012 roku, 20 wniosków w 2011 roku). Zaopiniowano 26 wniosków o zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych, w tym 8 wniosków o zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych (jednorazowych) (41 wniosków w 2012 roku, w tym 8 wniosków jednorazowych; 31 wniosków w 2011 roku, w tym 10 wniosków jednorazowych). Przeprowadzono 7 kontroli punktów sprzedaży napojów alkoholowych (30 kontroli w 2012 roku, 30 kontroli w 2011 rok). Działalność Punktu Konsultacyjno-Informacyjnego w ramach Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych: Liczba osób korzystających z pomocy Punktu w 2010 roku 79 (142 porady), w tym 7 osób z problemem alkoholowym (9 porad), 44 osób dorośli członkowie 33