Odpowiedzialność cywilnoprawna Kierownika Budowy oraz Inspektora Nadzoru w procesie budowlanym wobec Inwestora Część II Radca Prawny Tomasz Wierzowiecki
Odpowiedzialność odszkodowawcza Kierownika Budowy a odpowiedzialność odszkodowawcza Inspektora Nadzoru W sytuacji, gdy oprócz Kierownika Budowy występuje na danej budowie również Inspektor Nadzoru Inwestorskiego, wybudowanie danego obiektu budowlanego w sposób wadliwy, tj. np. niezgodnie z projektem budowlanym, będzie najczęściej wynikiem naruszenia obowiązków zarówno przez Kierownika Budowy jak i Inspektora Nadzoru Inwestorskiego.
Jeśli Kierownik Budowy nieprawidłowo kieruje robotami budowlanymi, Inspektor Nadzoru Inwestorskiego powinien temu zapobiegać i np. żądać od Kierownika Budowy lub Kierownika Robót dokonania poprawek bądź ponownego wykonania wadliwie wykonanych robót, jeśli natomiast tego nie czyni, czego skutkiem jest wybudowanie wadliwego obiektu budowlanego, to zarówno Kierownik Budowy jak i Inspektor Nadzoru wyrządzają Inwestorowi szkodę.
W sytuacji gdy zarówno Kierownik Budowy jak i Inspektor Nadzoru swoim zachowaniem wyrządzają szkodę Inwestorowi, Inwestor może żądać naprawienia szkody zarówno od Kierownika Budowy jak i od Inspektora Nadzoru. W doktrynie wskazuje się bowiem, że gdy dana szkoda jest rezultatem łącznego działania (zachowania) kilku (co najmniej dwóch) osób, zasadą jest, że w stosunku do poszkodowanego nie wyodrębniamy i nie różnicujemy odpowiedzialności poszczególnych osób [1]. [1] Red. G. Bieniek, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom 1, wyd. Warszawa 2006, s. 71.
Art. 441 1 kodeksu cywilnego Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.
Odpowiedzialność solidarna Odpowiedzialność solidarna Kierownika Budowy i Inspektora Nadzoru polega na tym, że Inwestor może w szczególności według swego wyboru żądać spełnienia całości lub części świadczenia od wszystkich osób odpowiedzialnych łącznie, a więc zarówno od Kierownika Budowy jak i Inspektora Nadzoru lub od każdego z nich z osobna, a zaspokojenie Inwestora przez jednego dłużnika zwalnia wobec Inwestora drugiego dłużnika.
Inspektor Nadzoru nie będzie mógł domagać się wobec Inwestora zmniejszenia zakresu swojej odpowiedzialności ze względu na to, że Kierownik Budowy w większym stopniu przyczynił się do wyrządzenia szkody (i na odwrót), bowiem w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że odpowiedzialny solidarnie za wyrządzenie szkody nie może domagać się wobec poszkodowanego zmniejszenia zakresu swej odpowiedzialności ze względu na przyczynienie się do szkody w mniejszym stopniu niż innej osoby - współdłużnika solidarnego; zob. wyr. SN z 2.12.1970 r. (II CR 542/70, OSN 1971, Nr 9, poz. 153); uchw. SN z 25.8.1978 r. (III CZP 48/78, OSN 1979, Nr 4, poz. 64); wyr. SN z 10.5.2012 r., IV CSK 579/11, Legalis; wyr. SA w Katowicach z 18.1.2013 r. (I ACA 885/12, Legalis).
Regres Art. 441 2 kodeksu cywilnego Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się do powstania szkody.
Jeśli jeden ze współdłużników solidarnych np. Kierownik Budowy uiścił na rzecz Inwestora pełne odszkodowanie, może on żądać od drugiego dłużnika solidarnego w tym przypadku Inspektora Nadzoru zwrotu odpowiedniej części zapłaconego odszkodowania w zależności od okoliczności konkretnej sprawy, a w szczególności winy oraz stopnia w jakim Inspektor Nadzoru przyczynił do powstania szkody. Aby uniknąć w postępowaniu regresowym zarzutu wadliwego prowadzenia procesu ze strony drugiego ze współdłużników solidarnych, przeciwko któremu dochodzone jest roszczenie regresowe, w postępowaniu z powództwa poszkodowanego przeciwko pierwszemu ze współdłużników solidarnych, pierwszy ze współdłużników solidarnych powinien przypozwać do tego postępowania drugiego ze współdłużników solidarnych.
Przypozwanie Art. 84 kpc 1. Strona, której w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia przysługiwałoby roszczenie względem osoby trzeciej albo przeciwko której osoba trzecia mogłaby wystąpić z roszczeniem, może zawiadomić taką osobę o toczącym się procesie i wezwać ją do wzięcia w nim udziału. 2. W tym celu strona wnosi do sądu pismo procesowe wskazujące przyczynę wezwania i stan sprawy. Pismo to doręcza się niezwłocznie osobie trzeciej, która może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny. Art. 85. kpc Skutki związane z interwencją uboczną określone w art. 82 powstają w stosunku do wezwanego, który nie zgłosił przystąpienia, z chwilą, w której przystąpienie było możliwe. Art. 82 kpc Interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane.
Przypadki wyłączające odpowiedzialność odszkodowawczą Kierownika Budowy oraz Inspektora Nadzoru Kierownik Budowy oraz Inspektor Nadzoru co do zasady nie są odpowiedzialni za szkodę wyrządzoną Inwestorowi, gdy ich zachowanie nie jest bezprawne bądź nie ponoszą winy.
Okoliczności wyłączające winę lub bezprawność zachowania dłużnika to np.: siła wyższa, stan wyższej konieczności, działanie w stanie wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, spornym w doktrynie jest natomiast czy taką okolicznością jest zgoda pokrzywdzonego.
Siła wyższa jest to sytuacja nadzwyczajna, przemożna i zewnętrzna, a zatem musi ona być trudna do przewidzenia, niemożliwa do okiełznania przy dochowaniu najwyższej staranności i nie leżąca po stronie osoby, która się na nią powołuje. Może ona wynikać zarówno ze zdarzeń naturalnych (np. trzęsienie ziemi) jak i z działań człowieka (np. wojna, zamieszki itp.). Nie sposób jest jednak sformułować zamknięty katalog przypadków siły wyższej, gdyż jest on zależny od stanu faktycznego danej sprawy oraz od obiektywnych możliwości człowieka w danym czasie [1]. [1] K. Osajda, Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis 2015.
Art. 473 kodeksu cywilnego 1. Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi. 2. Nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.
Kierownik Budowy/Inspektor Nadzoru w umowie z Inwestorem może przyjąć na siebie odpowiedzialność za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy na skutek siły wyższej.
W praktyce niejednokrotnie mamy do czynienia z sytuacją, gdy Inwestor nakazuje wykonawcom zastosowania pewnych odstępstw od projektu budowlanego bez zachowania stosownej procedury wynikającej z przepisów prawa budowlanego, a więc niejako godzi się na nieprawidłowe kierowanie budową przez Kierownika Budowy czy też nadzór Inspektora. Gdy Kierownik Budowy/Inspektor Nadzoru przystanie na takie rozwiązania bez zachowania odpowiedniej procedury jaką przewiduje art. 36a Prawa budowlanego będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą wobec Inwestora, nawet pomimo tego, że zgodził się na takie rozwiązanie na wyraźne żądanie Inwestora.
W orzecznictwie podkreśla, że to Kierownik Budowy powinien dbać o wykonywanie prac budowlanych zgodnie z zatwierdzonym projektem. Dysponuje on bowiem zarówno wiedzą specjalistyczną, konieczną do oceny propozycji Inwestora, jak i instrumentami prawnymi mogącymi powstrzymać bezprawne działania Inwestora (por. art. 22 i 23 Prawa budowlanego). Jeśli Inwestor proponuje rozwiązania wykraczające poza projekt, Kierownik Budowy winien się temu sprzeciwić i w ostateczności wstrzymać budowę (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 czerwca 2013 r., sygn. I ACa 521/13).
Fakt, że to Inwestor chciał, aby wykonano roboty budowlane niezgodnie z projektem budowlanym nie jest zupełnie bez znaczenia dla odpowiedzialności odszkodowawczej Kierownika Budowy/Inspektora Nadzoru wobec Inwestora. W takiej sytuacji, aby ograniczyć swoją odpowiedzialność Kierownik Budowy/Inspektor Nadzoru może powoływać się na przyczynienie się Inwestora do powstania szkody.
Art. 362 kodeksu cywilnego Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.
W sytuacji zatem gdy Inwestor przyczynił się do powstania szkody np. poprzez żądanie wykonania robót niezgodnych z projektem budowlanym, w przypadku sporu sądowego o odszkodowanie z Kierownikiem Budowy/Inspektorem Nadzoru sąd, mając na względzie wszystkie okoliczności danej sprawy powinien obniżyć odszkodowanie należne Inwestorowi.
W judykaturze wskazuje się, iż ustalenie faktu przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody nie uzasadnia w żadnym przypadku całkowitego zniesienia obowiązku odszkodowawczego (tak wyr. SA w Warszawie z 14.10.2009 r. VI ACa 414/09), jednakże w literaturze występuje również pogląd odmienny.
Kierownik Budowy/Inspektor Nadzoru może powoływać się na przyczynienie Inwestora do powstania lub zwiększenia szkody zarówno w przypadku odpowiedzialności z umowy jak i z deliktu.
Odpowiedzialność kierownika budowy i inspektora nadzoru wykonujących swoje obowiązki w ramach stosunku pracy art. 120 kodeksu pracy 1 W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. 2 Wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, pracownik ponosi odpowiedzialność przewidzianą w przepisach niniejszego rozdziału. art. 119 kodeksu pracy Odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Art. 122 kodeksu pracy Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości.
Zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu umowy ubezpieczenia OC inżynierów budownictwa za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania ubezpieczonego, w związku z wykonaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa zzłonek izby samorządu zawodowego podlega obowiązkowi ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody, które mogą wyniknąć w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Umowa ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej obejmuje odpowiedzialność cywilną podmiotu objętego obowiązkiem ubezpieczenia za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym oraz wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, o ile nie sprzeciwia się to ustawie lub właściwości (naturze) danego rodzaju stosunków.
Zgodnie z art. 13 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych 1. Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie lub świadczenie z tytułu ubezpieczenia obowiązkowego na podstawie uznania roszczenia uprawnionego z umowy ubezpieczenia w wyniku ustaleń, zawartej z nim ugody, prawomocnego orzeczenia sądu. 2. W obowiązkowych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej odszkodowanie wypłaca się w granicach odpowiedzialności cywilnej podmiotów objętych ubezpieczeniem, nie wyżej jednak niż do wysokości sumy gwarancyjnej ustalonej w umowie.
W sytuacji gdy inżynier budownictwa posiada wyłącznie ubezpieczenie OC do wysokości wskazanej w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa, w przypadku wyrządzenia szkody w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych, Ubezpieczyciel wypłaci poszkodowanemu wyłącznie równowartość w złotych 50.000 euro ustalanej przy zastosowaniu kursu średniego euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia OC została zawarta. W przypadku natomiast, gdy szkoda będzie przewyższała ww. kwotę, co w praktyce zdarza się bardzo często, wówczas inżynier budownictwa będzie zobowiązany do pokrycia pozostałej części wyrządzonej szkody (nienaprawionej przez Ubezpieczyciela).
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ww. ustawy o obowiązkowych ubezpieczeniach poszkodowany w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń. O zgłoszonym roszczeniu zakład ubezpieczeń powiadamia niezwłocznie ubezpieczonego.
Inwestor, któremu Kierownik Budowy/Inspektor Nadzoru wyrządził szkodę może zwrócić się o jej naprawie (w wysokości nie przekraczającej sumy gwarancyjnej) bezpośrednio do Ubezpieczyciela, z pominięciem samego sprawcy szkody. Może jednak również żądać naprawienia szkody bezpośrednio od jej sprawcy, a więc od Kierownika Budowy/Inspektora Nadzoru lub żądać łącznego naprawienia szkody przez sprawcę oraz Ubezpieczyciela (in solidum).
W przypadku wytoczenia powództwa przez Inwestora wyłącznie przeciwko Kierownikowi Budowy/Inspektorowi Nadzoru, zgodnie z art. 20 ust. 2 Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych niezbędne jest przypozwanie zakładu ubezpieczeń. Art. 20 ust. 2 Ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych W postępowaniu sądowym o naprawienie szkody objętej ubezpieczeniem obowiązkowym odpowiedzialności cywilnej jest niezbędne przypozwanie zakładu ubezpieczeń. Zasadę tę stosuje się do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.
Przypozwanie Art. 84 kpc 1. Strona, której w razie niekorzystnego dla niej rozstrzygnięcia przysługiwałoby roszczenie względem osoby trzeciej albo przeciwko której osoba trzecia mogłaby wystąpić z roszczeniem, może zawiadomić taką osobę o toczącym się procesie i wezwać ją do wzięcia w nim udziału. 2. W tym celu strona wnosi do sądu pismo procesowe wskazujące przyczynę wezwania i stan sprawy. Pismo to doręcza się niezwłocznie osobie trzeciej, która może zgłosić swe przystąpienie do strony jako interwenient uboczny. Art. 85. kpc Skutki związane z interwencją uboczną określone w art. 82 powstają w stosunku do wezwanego, który nie zgłosił przystąpienia, z chwilą, w której przystąpienie było możliwe. Art. 82 kpc Interwenient uboczny nie może w stosunku do strony, do której przystąpił, podnieść zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie albo że strona ta prowadziła proces wadliwie, chyba że stan sprawy w chwili przystąpienia interwenienta uniemożliwił mu korzystanie ze środków obrony albo że strona umyślnie lub przez niedbalstwo nie skorzystała ze środków, które nie były interwenientowi znane.
Zgodnie z 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC, w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia OC, wynosi równowartość w złotych 50 000 euro. Istotne jest przy tym jak należy rozumieć ww. "jedno zdarzenie".
Czy jednym zdarzeniem w rozumieniu 4 ust. 1 ww. rozporządzenia jest: wadliwe kierowanie robotami budowlanymi całego budynku, kierowanie robotami budowlanymi poszczególnych elementów budynku (np. ławy fundamentowe, przewody kominowe itp.), kierowanie robotami budowlanymi jednego lokalu w budynku wielolokalowym.
Zdaniem Ministerstwa Finansów... nie wiadomo
Przedawnienie roszczeń względem ubezpieczyciela Art. 819 kc 1. Roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech. 2. (uchylony). 3.W wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania. 4. Bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela przerywa się także przez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
Zasady ponoszenia kosztów procesu Art. 98 1 kpc Strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Art. 100 kpc W razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Art. 101 kpc Zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu. Art. 102 kpc W wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.
6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Stawki minimalne wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy: 1) do 500 zł - 60 zł; 2) powyżej 500 zł do 1500 zł - 180 zł; 3) powyżej 1500 zł do 5000 zł - 600 zł; 4) powyżej 5000 zł do 10 000 zł - 1200 zł; 5) powyżej 10 000 zł do 50 000 zł - 2400 zł; 6) powyżej 50 000 zł do 200 000 zł - 3600 zł; 7) powyżej 200 000 zł - 7200 zł.
CASE STUDY
Dziękuję Państwu za uwagę. Radca Prawny Tomasz Wierzowiecki