PRZYRODA KLASA 5 2017/2018 PLAN WYNIKOWY (kryteria na poszczególne oceny Kategoria A- uczeń ZNA Kategoria B- uczeń ROZUMIE Kategoria C- uczeń UMIE Kategoria D- uczeń UMIE Wymagania na ocenę dopuszczającą (2) obejmują wiadomości i umiejętności umożliwiające uczniowi dalszą naukę, bez których uczeń nie jest w stanie zrozumieć kolejnych zagadnień nych podczas lekcji i wykonywać prostych zadań nawiązujących do sytuacji z życia codziennego Wymagania na ocenę dostateczną (3) obejmują wiadomości stosunkowo łatwe do opanowania, przydatne w życiu codziennym, bez których nie jest możliwe kontynuowanie dalszej nauki Wymagania na ocenę dobrą (4) obejmują wiadomości i umiejętności o średnim stopniu trudności, które są przydatne na kolejnych poziomach kształcenia. Wymagania na ocenę bardzo dobrą (5) obejmują wiadomości i umiejętności złożone, o wyższym stopniu trudności, wykorzystywane do rozwiązywania zadań problemowych Wymagania na ocenę celującą (6). ( stosowanie znanych wiadomości i umiejętności w sytuacjach trudnych, nietypowych, złożonych) Numer i temat lekcji Witaj, przyrodo! Planujemy wspólną pracę w piątej klasie (lekcja organizacyjna) * i Lekcja 1. Do czego służy mapa? ocena dopuszczająca 2 definiuje pojęcie mapa elementy mapy, czym jest legenda mapy ocena dostateczna 3 wskazuje różnice zdjęciem satelitarnym (lotniczym) a mapą wskazuje i nazwy poszczególnyc h elementów mapy ocena dobra 4 wskazuje podobieństwa i różnice zdjęciem satelitarnym a mapą przedstawiają cą ten sam fragment Ziemi (w tej samej skali) odczytuje informacje zawarte w ocena bardzo dobra) 5 zastosowania map rozpoznaje co najmniej 2 znaki graficzne na ocena celująca 6 potrzebę stosowania znaków graficznych na mapach
Lekcja 2. Różne potrzeby, różne mapy Lekcja 3. Orientacja w terenie za pomocą mapy Lekcja 3a. Ćwiczymy orientowanie się w terenie za pomocą mapy lub planu (zajęcia terenowe) Lekcja 4. Do czego służy skala mapy? znaków graficznych stosowanych na mapach identyfikuje na topograficznej wybrany obiekt posługuje się legendą planu miasta pięć obiektów, które można przedstawić na planie miasta, na czym polega orientowanie mapy wyznacza kierunki geograficzne na planie miasta lub topograficznej/turysty cznej planie i topograficznej miejsce obserwacji, na czym polega orientowanie mapy wyznacza kierunki geograficzne na planie miasta lub topograficznej/turysty cznej planie i topograficznej miejsce obserwacji, w jakim celu pomniejsza się na /planie odległości rzeczywiste znaków graficznych przedstawianyc h na mapach i planach w postaci symboli, linii i plam odróżnia plan od mapy określa lokalizację wybranych obiektów na planie Starego Miasta w Warszawie rysuje (według prosty plan okolicy identyfikuje na /planie obiekty widoczne z miejsca obserwacji według instrukcji nauczyciela orientuje w terenie mapę/plan identyfikuje na /planie obiekty widoczne z miejsca obserwacji według instrukcji nauczyciela orientuje w terenie mapę/plan, co to jest skala mapy trzy sposoby przedstawiania skali mapy według instrukcji legendzie mapy znaków graficznych przedstawiany ch na mapach i planach w postaci symboli, linii i plam odróżnia plan od mapy określa lokalizację wybranych obiektów na planie Starego Miasta w Warszawie rysuje (według prosty plan okolicy, na czym polega orientowanie mapy/planu w terenie za pomocą kompasu orientuje mapę za pomocą kompasu, na czym polega orientowanie mapy/planu w terenie za pomocą kompasu orientuje mapę za pomocą kompasu wykorzystania skali w życiu codziennym prawidłowo odczytuje zapisy skali różnice mapą a planem posługuje się dowolnym planem miasta lub mapą topograficzną szczegółowo drogę wyznaczoną na planie miasta rysuje plan okolicy, jak można zorientować mapę/plan za pomocą obiektów w terenie orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie, jak można zorientować mapę/plan za pomocą obiektów w terenie orientuje mapę za pomocą obiektów w terenie różnice skalą liczbową a skalą mianowaną i podziałką liniową plany i mapy treść rodzajów map pod względem szczegółowości obiektów geograficznych, których nie można przedstawić na planie projektuje legendę do narysowanego planu lub mapy wybór danego sposobu orientowania planu/mapy wybór danego sposobu orientowania planu/mapy przelicza skalę liczbową na mianowaną, a mianowaną na liczbową ustala wielkością
Lekcja 5.Mierzenie i szacowanie odległości Lekcja 6. Jak się posługiwać podziałką liniową? Lekcja 8. Jak pokazać wysokość terenu na? wykonuje w terenie i w klasie pomiary odległości za pomocą taśmy mierniczej, do czego służy podziałka liniowa według instrukcji nauczyciela mierzy odległości za pomocą podziałki liniowej i cyrkla (kroczka) wzdłuż linii prostej, co to jest poziomica wyznacza (według poziomice na modelu wzniesienia nauczyciela rysuje plan klasy, boiska szkolnego lub sali gimnastycznej mierzy odległość własnymi krokami (C posługuje się podziałką liniową oraz cyrklem, linijką lub paskiem papieru do określania odległości wzdłuż linii prostej dwa rodzaje wysokości w terenie (bezwzględna i względna) liczbowej, skali mianowanej i podziałki liniowej sposoby szacowania odległości mierzy odległość na planie/ wzdłuż linii łamanej mierzy odległości na planie/ za pomocą nitki wzdłuż linii krzywej znaczenie pojęć wysokość względna i wysokość bezwzględna, co oznacza zapis m n.p.m. wykonane w skalach (mała, duża) oblicza odległości rzeczywiste na podstawie skali liczbowej lub mianowanej wskazuje w terenie obiekty pomocne w szacowaniu odległości szacuje odległość za pomocą kciuka posługuje się odcinkiem wstecznym podziałki liniowej znaczenie pojęć wysokość względna i wysokość bezwzględna, co oznacza zapis m n.p.m. skali a szczegółowości ą planu/mapy wyszukuje w źródłach i przedstawia informacje dotyczące szacowania wysokości obiektów zamienia podziałkę liniową na skalę mianowaną lub liczbową, a skalę mianowaną lub liczbową na podziałkę liniową
Lekcja 9. Formy terenu na Lekcja 10. Tworzymy mapę ą Lekcja 11. Jak czytać różne rodzaje map? Lekcja 13. Ukształtowani e powierzchni Polski wykonuje prosty rysunek poziomicowy modelu wzniesienia odczytuje z prostej mapy poziomicowej wartości poziomic znaczenie pojęcia mapa a znaczenie kolorów na skali barw mapy ej co najmniej 2 rodzaje map najczęściej używanych w życiu codziennym odczytuje znaki graficzne znajdujące się w legendach wybranych map ogólnogeograficznych i tematycznych zamieszczonych w atlasie szkolnym lub podręczniku ej Polski dowolny obszar nizinny, wyżynny i górski; odczytuje ich nazwy wykonuje prosty rysunek poziomicowy modelu wzniesienia odczytuje z prostej mapy poziomicowej wartości poziomic kryteria podziału obszarów na niziny, wyżyny i góry ej niziny, wyżyny i góry, co to jest depresja trasę wycieczki, zamieszczoną w podręczniku mapą turystyczną rodzaje map wykorzystywa nych w prasie, telewizji i internecie (lokalizacyjne, pogody) i ej Polski co najmniej 2 obszary nizinne, wyżynne i górskie pasy rozpoznaje na poziomicowej nachylenie terenu poziomicowej miejsca leżące najwyżej i najniżej posługuje się legendą mapy ej odczytuje z mapy ej wysokość bezwzględną danego punktu ej wypukłe i wklęsłe formy terenu wybiera odpowiedni rodzaj mapy, aby uzyskać potrzebne informacje posługuje się różnymi rodzajami map rozróżnia w pasie nizin pobrzeża, pojezierza oraz Niziny Środkowopols kie poszczególne pasy rzeźby terenu w odczytuje z mapy poziomicowej wznoszeniu się lub obniżaniu się terenu posługuje się legendą mapy ej odczytuje z mapy ej wysokość bezwzględną danego punktu ej wypukłe i wklęsłe formy terenu oblicza odległości rzeczywiste na mapach drogowych mapy drogowe z mapami turystycznymi mapą ą, pasowy układ ukształtowania powierzchni Polski wysokość bezwzględną i oblicza wysokość względną obiektu geograficznego na poziomicowej posługiwania się mapą poziomicową w czasie wycieczek (zwłaszcza w górach) ocenia przydatność map y ch wyszukuje sposobach prezentacji głębokości mórz i oceanów na mapach y ch planuje trasę podróży na podstawie mapy drogowej lub planuje trasę wycieczki na podstawie mapy turystycznej przygotowuje prezentację multimedialną na temat wybranego pasa ukształtowania powierzchni Polski wyszukuje w
Lekcja 14. Obszary i obiekty chronione w Polsce Lekcja 15. Rzeki Polski Lekcja 16 Morze Bałtyckie formy ochrony przyrody w Polsce parków narodowych Polski w podręczniku wybrany park narodowy i jego nazwę zasady zachowania się na obszarach chronionych dwie najdłuższe rzeki w Polsce schematycznym rysunkiem zamieszczonym w podręczniku, elementy doliny rzecznej ej Polski Morze Bałtyckie organizmów żyjących w Morzu Bałtyckim rzeźby terenu na obszarze Polski ej Polski pasy: nizin, wyżyn i gór rozpoznaje niziny, wyżyny i góry na fotografiach przedstawiając ych krajobrazy Polski, na czym polega ochrona przyrody w parkach narodowych rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków chronionych występujących w okolicy (A różnice rzeką główną a dopływem ej Polski Wisłę i Odrę oraz ich dwa wybrane dopływy rozpoznaje na ilustracjach w podręczniku bieg rzeki: górny, środkowy i dolny, co to znaczy, że woda w Morzu Bałtyckim jest słonawa czynniki decydujące o warunkach Polsce wysokość bezwzględną pasa nizin przyporządko wuje swoją miejscowość pasowi ukształtowania powierzchni, na czym polega ochrona przyrody w parkach krajobrazowyc h co najmniej 2 parków krajobrazowyc h warunki życia w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki organizmy żyjące w poszczególnyc h odcinkach rzeki, co to jest dorzecze odczytuje z wykresu słupkowego zasolenie Morza Bałtyckiego wpływ wysokości względne pasa wyżyn i gór ze sobą park narodowy, krajobrazowy i rezerwat przyrody ej Polski położenie co najmniej 2 parków narodowych i ich nazwy odszukuje i ej Polski źródła Wisły i Odry ej Polski i nazwy co najmniej 2 parków narodowych w dolinach rzek wykonuje rysunek prezentujący temperaturę wody w Morzu Bałtyckim latem i zimą źródłach informacje na temat krainy geograficznej, w której mieszka potrzebę tworzenia obszarów chronionych i wyznaczania obiektów chronionych wyszukuje i prezentuje wybranym parku narodowym Polski dorzecza Wisły i Odry, utworzono wybrany park narodowy: Narwiański, Biebrzański, Drawieński i Ujście Warty wpływ sąsiedztwa Morza Bałtyckiego na pogodę na obszarach nadmorskich tworzy kolekcję
Lekcja 17. Krajobraz pasa pobrzeży Lekcja 18. Jak człowiek gospodaruje w pasie pobrzeży? Lekcja 19. W krainie jezior ej Polski i nazywa wybraną wyspę, półwysep i zatokę leżącą na polskim wybrzeżu Morza Bałtyckiego charakterystyczne elementy wybrzeży wysokiego i niskiego dawne i obecne zajęcia mieszkańców polskiego wybrzeża Polski największe porty (Gdańsk, Gdynia, Szczecin, Świnoujście)i ich nazwy i nazywa Zatokę Gdańską, co to jest pojezierze ej Polski i nazywa Pojezierze Mazurskie nazwę największego polskiego jeziora życia w morzu (falowanie, ilość światła, temperatura) przystosowania zwierząt do życia w wodzie morskiej, co to jest wyspa, półwysep, zatoka wybrzeże niskie i wybrzeże wysokie Polski i nazwy mierzei (Helska, Wiślana) i jezior przybrzeżnych (Łebsko, Gardno) walory turystyczne polskiego wybrzeża na Polski wskazuje Żuławy Wiślane, co to jest Trójmiasto; wskazuje je na znaczenie pojęcia epoka lodowcowa 2 śladów, pozostawionyc h przez lądolód w pasie falowania i ilości światła na warunki życia w morzu, jak ryby chronią się przed drapieżnikami, jak powstają: klif, plaża, mierzeja, wydma ej Polski parki narodowe leżące w pasie pobrzeży i ich nazwy rolę Wisły w powstawaniu Żuław Wiślanych planie Gdańska najważniejsze zabytki (fontanna Neptuna, Długi Targ, Żuraw, bazylika Mariacka, Dwór Artusa) ej Polski parki narodowe występujące w pasie pojezierzy i ich nazwy (Wigierski warunki życia w morzu z warunkami życia w jeziorze działalność fal na niskim i wysokim wybrzeżu morskim mechanizm powstawania jezior przybrzeżnych rolniczym krajobrazem Żuław Wiślanych a madami wybrany zabytek Gdańska wpływ lądolodu na powstanie pasa pojezierzy walory przyrodnicze i turystyczne Pojezierza Mazurskiego muszli, w jaki sposób morze kształtuje wybrzeże wysokie (klif) przygotowuje folder prezentujący walory przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego lub Wolińskiego Parku Narodowego wyszukuje dodatkowe zmianach w krajobrazie nadmorskim spowodowanyc h działalnością człowieka planuje wycieczkę po Pojezierzu Mazurskim, korzystając z map turystycznych i przewodników
Lekcja 20. Wśród równin i szerokich dolin na Nizinach Środkowopols kich Lekcja 21. W stolicy kraju Polski pas Nizin Środkowopolskich niziny wchodzące w skład pasa Nizin Środkowopolskich Polski Nizinę Mazowiecką Warszawę, Łódź, Wrocław i Poznań wskazuje Warszawę na Polski, co to jest stolica 3 atrakcje turystyczne Warszawy pojezierzy Polski i nazwy jezior leżących w pasie pojezierzy: największych (Śniardwy, Mamry, Miedwie, Jeziorak) i najgłębszych (Hańcza, Drawsko, Wigry, Wdzydze) Polski 3 wybrane niziny i ich nazwy Polski Wisłę, Narew i Bug cechy krajobrazu Nizin Środkowopolsk ich ze szczególnym uwzględnienie m Niziny Mazowieckiej elementy krajobrazu wielkomiejskie go Warszawy funkcje Warszawy jako stolicy planie Warszawy co najmniej 3 atrakcje Park Narodowy, Park Narodowy Bory Tucholskie, Wielkopolski Park Narodowy) co najmniej po 3 roślin i zwierząt Pojezierza Mazurskiego zasady bezpiecznego wypoczywania nad jeziorami krajobraz Niziny Mazowieckiej rolę Wisły, Narwi i Bugu w powstaniu Kotliny Warszawskiej działalnością człowieka a zmianami w krajobrazie Niziny Mazowieckiej co najmniej 3 atrakcje turystyczne Warszawy wskazuje Trakt Królewski na planie Warszawy, co sprzyja rozwojowi rolnictwa w południowej części Niziny Mazowieckiej najcenniejsze przyrodniczo obszary na Nizinach Środkowopols kich i wskazuje je na Polski rolę Warszawy jako węzła komunikacyjn ego, warszawskie Stare Miasto zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i przygotowuje i prezentuje osobliwościach wybranego parku narodowego: Kampinoskiego, Białowieskiego, Narwiańskiego, Biebrzańskiego lub Poleskiego historyczną rozwojem Warszawy a jej położeniem nad Wisłą
Lekcja 23. Poznajemy rolniczy krajobraz Lubelskiej Lekcja 24. Wśród skał i jaskiń wyżyny wapiennej Lekcja 25. Poznajemy Wyżynę Krakowsko- Częstochowsk ą Lekcja 26. Zwiedzamy Kraków dawną stolicę Polski Polski Wyżynę Lubelską Polski Lublin, Zamość, Kazimierz Dolny nazwę skał budujących Wyżynę Krakowsko- -Częstochowską Polski Wyżynę Krakowsko- -Częstochowską wskazuje Kraków na Polski informuje, że Kraków jest dawną stolicą Polski co najmniej 4 zabytki Krakowa turystyczne elementy krajobrazu Lubelskiej wylicza co najmniej 3 rośliny najczęściej uprawiane na Wyżynie Lubelskiej schematyczny m rysunku 2 formy krasowe powierzchniow e i 2 formy krasowe podziemne oraz ich nazwy 4 obiektów stanowiących atrakcje turystyczne Krakowsko- - Częstochowski ej na podstawie mapy Polski położenie Krakowa na planie Krakowa krajobraz Lubelskiej, co to jest less występowanie m żyznych gleb a rozwojem rolnictwa na Wyżynie Lubelskiej krajobraz wyżyny wapiennej, jak powstają jaskinie i formy krasowe wewnątrz jaskiń jaskiń krasowych występujących w Polsce (jaskinia Raj, jaskinia Niedźwiedzia ) przyczyny ukształtowania się krajobrazu krasowego na Wyżynie Krakowsko- - Częstochowski ej, co to jest Szlak Orlich Gniazd 2 zabytkowe obiekty zaznaczone na planie Starego Miasta w Krakowie Przyrodniczeg o UNESCO czynniki decydujące o rolniczym charakterze krajobrazu Lubelskiej, w jaki sposób powstają wąwozy lessowe, na czym polega proces krasowy grupuje formy krasowe powierzchnio we i podziemne wybraną atrakcję turystyczną Krakowsko- - Częstochowski ej, Kraków został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa przygotowuje i prezentuje osobliwościach Roztoczańskieg o Parku Narodowego wyszukuje w źródłach informacje na temat ciekawych obszarów krasowych na świecie przygotowuje i prezentuje na lekcji osobliwościach Ojcowskiego Parku Narodowego wyznacza trasę wycieczki po Krakowie i przygotowuje krótki opis obiektów, które
Lekcja 27. Poznajemy krajobraz przemysłowy Śląskiej Lekcja 28. Górskie łańcuchy i pasma Lekcja 29. Poznajemy krajobraz Tatr Lekcja 30. Poznajemy wskazuje Wyżynę Śląską na Polski nazwę najważniejszego surowca mineralnego wydobywanego na Wyżynie Śląskiej wskazuje Katowice na Polski ej Polski Karpaty i Sudety Polski Tatry fotografią, podobną jak zamieszczona w podręczniku, elementy krajobrazu wysokogórskiego Tatr cechy pogody w górach wskazuje Wawel, Rynek Główny, kościół Mariacki, Sukiennice, Planty na podstawie mapy Polski położenie Śląskiej nazwy co najmniej 4 miast leżących na Wyżynie Śląskiej elementy krajobrazu przemysłoweg o Śląskiej Polski Beskidy, Tatry, Karkonosze i Góry Świętokrzyskie elementy rzeźby terenu charakterystycz ne dla krajobrazu górskiego Polski Rysy; prawidłowo odczytuje ich wysokość bezwzględną, na jakie części dzielą się Tatry i ich nazwy (Tatry Zachodnie i Tatry Wysokie piętra roślinności w (Rynek Główny, Sukiennice, kościół Mariacki, Collegium Maius, Zamek Królewski na Wawelu, Barbakan) krajobraz przemysłowy na przykładzie Śląskiej wylicza zmiany w środowisku przyrodniczym Śląskiej spowodowane działalnością człowieka na podstawie mapy ej Polski położenie gór obiekty wodne występujące w górach krajobraz Tatr Zachodnich krajobraz Tatr Wysokich po 2 nazw tatrzańskich: szczytów, dolin, jezior, w Kulturalnego i Przyrodniczeg o UNESCO znaczenie występowania węgla kamiennego w rozwoju i zmianach środowiska przyrodniczeg o na Wyżynie Śląskiej panoramą wybranych gór, wskazuje elementy rzeźby terenu, w jaki sposób powstają żleby i stożki piargowe krajobraz Tatr Zachodnich z krajobrazem Tatr Wysokich warto zwiedzić wyszukuje w źródłach ciekawostki dotyczące kościoła Mariackiego lub Zamku Królewskiego na Wawelu poprawy stanu środowiska przyrodniczego Śląskiej proponuje działania prowadzące do poprawy stanu środowiska przyrodniczego Śląskiej oblicza różnice wysokości najwyższym szczytem Tatr a najwyższymi szczytami Beskidów, Sudetów, Gór Świętokrzyskic h na przykładach rolę lodowców górskich w tworzeniu dolin i jezior tatrzańskich przygotowuje i prezentuje
warunki życia w górach Lekcja 31. Wędrujemy po górach Lekcja 32. Mój region na Polski Lekcja 34. Do czego służy skóra? schematycznym rysunkiem zamieszczonym w podręczniku, kolejne piętra roślinne w Tatrach wybrane piętro roślinne zasady zachowania się w górach podczas burzy odczytuje nazwy województw z mapy administracyjnej Polski wskazuje swój region administracyjny na Polski i jego nazwę, do czego człowiekowi służy skóra Tarach sposoby gospodarowani a człowieka w górach nazwy co najmniej 2 parków narodowych leżących w pasie gór elementy wyposażenia niezbędne w czasie jednodniowej wycieczki górskiej kryteria podziału Polski na regiony elementy, które należy opisać, aby scharakteryzow ać swój region nazwy województwa, powiatu i gminy, w których mieszka elementy skóry (na podstawie ilustracji w wylicza wytwory skóry zwierząt i ludzi (włosy, paznokcie, sierść, pióra) górach rośliny rozmieszczone są piętrowo czynniki sprzyjające rozwojowi turystyki w górach zasady bezpiecznej wędrówki po górach region, w którym mieszka, uwzględniając położenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni, wody powierzchnio we i roślinność funkcje poszczególnyc h elementów skóry, jakie znaczenia dla organizmu ma pot zachowania ostrożności podczas kąpieli słonecznych wzrostem wysokości nad poziomem morza a spadkiem temperatury powietrza chronionych roślin i zwierząt występujących w Tatrzańskim Parku Narodowym, w górach zawsze trzeba mieć ze sobą ciepłe ubranie region, w którym mieszka, uwzględniając obszary chronione i położenie względem dużych miast rolę skóry w utrzymywaniu stałej temperatury ciała, jakie znaczenie dla organizmu ma opalenizna osobliwościach wybranego parku narodowego leżącego w pasie gór oblicza różnicę temperatury powietrza podnóżem a szczytem w górach planuje jednodniową wycieczkę górską, korzystając z map i przewodników turystycznych wyszukuje i prezentuje regionie historycznym, w którym mieszka związek skórą a daktyloskopią
Lekcja 35. Co sprawia, że się poruszamy? Lekcja 36. Jak dbać o kości, mięśnie i stawy? Lekcja 37. Po co jemy i pijemy?, z czego jest zbudowany szkielet człowieka wskazuje (na planszy lub modelu) i nazywa najważniejsze elementy układu kostnego człowieka: czaszkę, kręgosłup, klatkę piersiową, kończyny górne, kończyny dolne wskazuje staw łokciowy i kolanowy na schematycznym rysunku zamieszczonym w podręczniku przynajmniej 3 działania sprzyjające zachowaniu prawidłowej postawy objawy zwichnięcia i skręcenia stawu, jak należy się zachować w przypadku podejrzenia złamania planszy i nazywa podstawowe narządy układu pokarmowego człowieka (jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbyt) w prawidłowej rolę, jaką w organizmie człowieka pełni szkielet własnym ciele najważniejsze elementy układu kostnego rolę stawów i mięśni w poruszaniu się wykonuje z kartonu model ręki i posługuje się nim (według wapń jako główny składnik budujący kości co najmniej 3 produktów spożywczych bogatych w wapń podstawowe zasady dbałości o mięśnie i kości, jak należy się zachować w przypadku zwichnięcia lub skręcenia stawu podstawowe funkcje narządów układu pokarmowego płynów ustrojowych (kremy z filtrem) funkcje poszczególnyc h elementów układu kostnego człowieka działanie modelu ręki skutki nieprawidłowe go rozwoju mięśni i kości (wady postawy) sposoby zapobiegania wadom postawy powody dostarczania organizmowi pożywienia (energia, materiał budulcowy) zależności elementami układu kostnego człowieka pracą mięśni i stawów a ruchami wykonywany mi przez człowieka, w jaki sposób lekarz może zbadać stan kości, do prawidłowego rozwoju mięśni, stawów i kości niezbędna jest aktywność fizyczna przewiduje skutki niedostarczani a organizmowi pokarmu przykładami (m.in. sportowcy po treningu),, co się dzieje z mięśniami, które przez dłuższy czas nie są używane i takich sytuacji przewiduje skutki stosowania przez dzieci diety ubogiej w wapń wyszukuje i prezentuje dodatkowe sposobach bezpiecznego uprawiania sportu (narciarstwo, skoki do wody, jazda na: rowerze, łyżwach, rolkach, deskorolce) na przykładzie jamy ustnej rolę enzymów w procesie trawienia projektuje wykazujące utratę wody
Lekcja 38. Jak się zdrowo odżywiać? Lekcja 39. Jak działa układ oddechowy? kolejności etapy przemiany pokarmu w układzie pokarmowym (rozdrabnianie, trawienie, wchłanianie) co najmniej po 2 pokarmów zdrowych i niezdrowych planszy i nazwy podstawowych narządów układu oddechowego człowieka (jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela, płuca) wykonuje (według potwierdzające obecność dwutlenku węgla w człowieka, których głównym składnikiem jest woda sytuacji, w których organizm traci wodę wskazuje miejsce wchłaniania substancji pokarmowych i wody w układzie pokarmowym i stosuje zasady prawidłowego odżywiania się co najmniej po 5 przykładów pokarmów, które należy jeść często, oraz tych, których spożycie należy ograniczać pokarmy zawierające dużo witamin, posiłki warto jeść powoli swoim ciele podstawowe narządy układu oddechowego zasadnicze funkcje układu oddechowego człowieka różnice powietrzem wdychanym a odróżnia prawidłowo skonstruowan y jadłospis od skonstruowane go nieprawidłowo, niektóre pokarmy należy jeść często, a innych trzeba unikać drogę tlenu i dwutlenku węgla w organizmie człowieka funkcje poszczególnyc h narządów układu oddechowego jak za pomocą uzupełniania wody i pokarmu w organizmie przykład sytuacji, w której pokarm zjadany przez jednego człowieka jest przeznaczony na budowanie ciała drugiego człowieka potrzebę regularnego odżywiania się układa prawidłowy jadłospis na cały dzień, odpowiedni dla swojego wieku (inny niż w rolę tlenu w uzyskiwaniu energii przez organizm przebieg doświadczeń wykazujących obecność dwutlenku węgla i wody (pary wodnej) w wydychany m przez organizm D) rolę witamin zawartych w pokarmach we wzroście i rozwoju organizmu człowieka przygotowuje zdrowotnych skutkach nieprawidłowe go odżywiania się (anoreksja, bulimia, otyłość) planuje w celu sprawdzenia, czy spaliny wydobywające się z samochodu zawierają dwutlenek węgla
Lekcja 40. Oddychaj zdrowym powietrzem Lekcja 41. Jak krew krąży w organizmie? Lekcja 42. Jak działa mózg? wydychanym powietrzu co najmniej 2 substancji zanieczyszczających powietrze zapisuje obserwacje w przebiegu doświadczenia dotyczącego wpływu dymu tytoniowego na rozwój roślin planszy lub modelu i nazywa podstawowe narządy układu krwionośnego (serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice) bada swoje tętno (według zmysły, jakimi dysponuje człowiek; nazwy narządów zmysłów człowieka swoim powietrzem wydychanym przeprowadza proste (według wykazujące utratę wody przez płuca podstawowe zasady dbania o jakość powietrza, którym oddychamy wykonuje wykazujące wpływ dymu tytoniowego na rozwój roślin (według negatywnego wpływu nikotyny na zdrowie człowieka podstawowe funkcje poznanych narządów układu krwionośnego rolę krwi w organizmie odróżnia żyły od tętnic na rysunku schematyczny m wskazuje żyły na swoim przedramieniu rolę zmysłów w odbieraniu bodźców zewnętrznych lusterka sprawdzić czy osoba ranna lub nieprzytomna oddycha, należy wietrzyć pomieszczenia i spędzać dużo czasu na świeżym powietrzu przebieg doświadczenia wykazującego wpływ dymu tytoniowego na rozwój roślin; formułuje wnioski funkcje serca w układzie krwionośnym różnice żyłą a tętnicą, skąd krew zabiera i dokąd zanosi: tlen, dwutlenek węgla, substancje pokarmowe mechanizm docierania informacji do mózgu powietrzu prawdziwość ostrzeżeń zamieszczanyc h na opakowaniach papierosów: Palenie zabija lub Palenie poważnie szkodzi Tobie i osobom w Twoim otoczeniu, w jaki sposób działa serce, ile krwi przepływa przez serce w ciągu minuty odbierania przez mózg sygnałów z wnętrza ciała projektuje i wykonuje plakat ostrzegający przed paleniem papierosów wyszukuje i prezentuje dodatkowe informacje na temat chorób będących konsekwencją palenia papierosów przygotowuje notatkę dotyczącą krwi jako leku, którego niczym nie można zastąpić zapewnienia odpowiedniej ilości snu i właściwej higieny
Lekcja 43. Substancje uzależniające są groźne Lekcja 45. Czym kobiety różnią się od mężczyzn? Lekcja 46. Kiedy powstaje nowe życie? ciele narządy zmysłów substancje uzależniające (alkohol, nikotyna, narkotyki, niektóre leki) co najmniej 2 negatywnego wpływu substancji uzależniających na organizm człowieka różnice w budowie ciała kobiety i mężczyzny planszach położenie narządów układu rozrodczego żeńskiego i męskiego wskazuje bliskość kobietą a mężczyzną jako jeden z elementów ich wspólnego życia definiuje pojęcie zapłodnienie funkcje mózgu, korzystając ze schematyczneg o rysunku zamieszczoneg o w podręczniku(a ) negatywny wpływ alkoholu na zdrowie człowieka wylicza czynności, których nie wolno wykonywać pod wpływem alkoholu znaczenie pojęcia rozmnażanie żeńskie i męskie narządy rozrodcze rozpoznaje na ilustracjach komórkę jajową i plemnik wskazuje części ciała człowieka wytwarzające komórki jajowe oraz plemniki korzystając z podręcznika, sposób zapłodnienia znaczenie czynności wykonywanyc h przez mózg w prostych sytuacjach życiowych negatywny wpływ nikotyny na zdrowie człowieka przedstawia istotę uzależnienia odmowy w przypadku otrzymania propozycji palenia papierosów, picia alkoholu i przyjmowania narkotyków podstawowe funkcje narządów rozrodczych żeńskich i męskich komórkę jajową z plemnikiem drogę plemników w ciele kobiety nazwę części ciała, w której dochodzi do zapłodnienia liczbę plemników, które dostają się do jednej negatywny wpływ narkotyków na zdrowie i świadomość człowieka wylicza czynności, których nie wolno wykonywać pod wpływem narkotyków propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia drogę plemników w ciele mężczyzny, organizm kobiety jest zdolny do rozmnażania tylko raz w miesiącu, a mężczyzny praktycznie zawsze, co się dzieje z komórką jajową po zapłodnieniu powiększania się macicy podczas ciąży odpowiedzialn psychicznej dla prawidłowego funkcjonowani a mózgu, że palenie papierosów (oprócz niszczenia zdrowia) znacznie zmniejsza budżet rodziny proponuje kryteria, na podstawie których można rozpoznać płeć osoby mijanej na ulicy wyszukuje informacje dotyczące bezpłodności u kobiet i mężczyzn oraz jej przyczyn
Lekcja 47. Jak dojrzewają chłopcy? Lekcja 48. Jak dojrzewają dziewczęta? zmiany zachodzące w organizmie chłopców podczas dojrzewania zmiany zachodzące w organizmie dziewcząt podczas dojrzewania pojęć: zarodek ( embrion ), ciąża definiuje pojęcie dojrzewania płciowego fizyczne oznaki dojrzewania płciowego u chłopców otrzymaną ilustracją, wygląd chłopca z wyglądem mężczyzny fizyczne oznaki dojrzewania płciowego u dziewcząt otrzymaną ilustracją, wygląd dziewczynki z wyglądem kobiety komórki jajowej, jaką funkcję w czasie ciąży pełni pępowina okres, w jakim przebiega dojrzewanie u chłopców znaczenie pojęć: polucje i trądzik młodzieńczy okres, w jakim przebiega dojrzewanie u dziewcząt, na czym polega cykl miesiączkowy (menstruacyjn y) definiuje pojęcia owulacja i miesiączka przyporządko wuje opis zmian w ciele kobiety odpowiednim etapom cyklu miesiączkowe go ość kobiety i mężczyzny za poczęcie dziecka mutację zmiany w zachowaniu chłopców związane z dojrzewaniem owulacją a możliwością zajścia w ciążę zmiany w zachowaniu dziewcząt związane z dojrzewaniem wyszukuje podobieństwa w dojrzewaniu chłopców i dziewcząt dbania o higienę osobistą w okresie dojrzewania dbania o higienę okolic intymnych w czasie miesiączki, po czym kobieta może poznać, że jest w pierwszych tygodniach ciąży
Lekcja 49. Wzrost, rozwój i starzenie się człowieka Lekcja 51. Jak to się dzieje, że widzimy? Lekcja 52. Cień i camera obscura Lekcja 53. Jak odbija się światło? kolejno etapy rozwoju człowieka rozróżnia etapy rozwoju człowieka na podstawie opisu i fotografii wybrany etap rozwoju człowieka po 2 obiektów świecących i odbijających światło bada doświadczalnie (według rozchodzenie się światła bada doświadczalnie powstawanie cienia prostą camerę obscurę badające odbicie światła od przedmiotów (lustro, kartka białego papieru, światełko odblaskowe) stosowania elementów odblaskowych wskazuje różnice wzrostem a rozwojem organizmu zmiany zachodzące w organizmie człowieka na dwóch wybranych etapach rozwoju określa etap rozwoju, na którym się obecnie znajduje mechanizm widzenia przedmiotów świecących i odbijających światło przebieg doświadczenia badającego rozchodzenie się światła przebieg doświadczenia badającego, jak powstaje cień posługuje się camerą obscurą, aby otrzymać obraz przedmiotu przebieg doświadczenia badającego odbicie światła od przedmiotów (lustro, kartka białego papieru, światełko odblaskowe) funkcjonowani e organizmu człowieka na poszczególnyc h etapach rozwoju, na czym polega starzenie się organizmu, nie widzimy w ciemności sposób wysyłania promieni świetlnych przez żarówkę, latarkę i laser mechanizm powstawania cienia przedstawia sposób powstawania obrazu wewnątrz camery obscury różnice w odbijaniu się światła od przedmiotów stosowania światełek odblaskowych i innych przykładami (innymi niż w,, że ludzie rozwijają się w różnym tempie mechanizm widzenia przedmiotów w księżycową noc wykorzystania liniowego rozchodzenia się światła w życiu codziennym (inne niż w, za pomocą camery obscury uzyskujemy obraz odwrócony wykonuje schematyczny rysunek pokazujący, jak światło odbija się od lustra, a jak od kartki białego papieru barwą powierzchni a ilustruje rozwój swój, któregoś z rodziców lub babci, dziadka, umieszczając jego kolejne etapy na linii czasu planuje i przeprowadza badające sposób rozchodzenia się światła (inne niż w wyszukuje i prezentuje zasadach działania zegara słonecznego, światło odbite od papieru rozprasza się potrafi przewidzieć, jak światło odbije się od powierzchni
Lekcja 54. Co widać przez soczewkę? Lekcja 55. Jak działają nasze oczy? Lekcja 56. Dbajmy o oczy, do czego służy lupa wskazuje soczewkę, jako główny element lupy badające, od czego zależy obraz widziany przez soczewkę wykonuje obserwacje budowy oka i lupy na schematycznym rysunku zamieszczonym w podręczniku wskazuje obraz przedmiotu powstały na dnie oka ochrony oczu rodzaje okularów rysunkami zamieszczony mi w podręczniku, zjawisko odbicia światła od lusterka, kartki białego papieru i światełka odblaskowego bezpiecznie wykonuje pokazujące skupianie światła za pomocą lupy doświadczalnie, że soczewka lupy może powiększać, pomniejszać lub odwracać obraz podobieństwa w budowie oka i lupy zagrożenia dla oczu w konkretnych sytuacjach elementów odblaskowych w ruchu drogowym zagrożenia towarzyszące skupianiu promieni świetlnych za pomocą lupy doświadczalni e, że za pomocą lupy można uzyskać na kartce obraz odległego przedmiotu (C ) szkicuje na kartce obraz powstały w wyniku doświadczenia mechanizm powstawania obrazu w oku działania poprawiające ostrość obrazu powstałego w oku funkcje okularów i szkieł kontaktowych( B) działania chroniące oczy podczas oglądania ilością odbijanego światła związek odległością soczewki od oglądanego obiektu a powstającym obrazem, nie wolno przez lupę obserwować Słońca zastosowania alfabetu Braille a czynności, jakie należy wykonać, jeśli do oka, że pozostawianie szkła w lesie grozi pożarem, jak działa aparat fotograficzny wyszukuje i prezentuje możliwościach pomocy osobom niewidomym (inne niż w wyszukuje informacje i sporządza notatkę o skutkach
Lekcja 57. Jak powstaje dźwięk? Lekcja 58. Dźwięki rozchodzą się w przestrzeni Lekcja 59. Jak słyszymy dźwięki? Lekcja 60. Jak widzą i słyszą zwierzęta? co najmniej 4 dźwięków w otoczeniu doświadczenia badające powstawanie dźwięku (drgająca linijka) model telefonu z kubeczków co najmniej 2 substancji, w których może się rozchodzić dźwięk prezentujące działanie błony bębenkowej wskazuje w doświadczeniu element imitujący błonę bębenkową co najmniej 2 zwierząt z dobrze rozwiniętym wzrokiem co najmniej 2 zwierząt z dobrze rozwiniętym słuchem (m.in. pływanie, jazda na rowerze, intensywne światło słoneczne), jak powstaje dźwięk wskazuje w otoczeniu różne źródła dźwięków mechanizm rozchodzenia się dźwięków w przestrzeni prędkość dźwięku w powietrzu prędkość rozchodzenia się światła i dźwięku na podstawie obserwacji zjawisk przyrodniczych, np. burzy prezentujące działanie błony bębenkowej skutki narażania uszu na zbyt głośne dźwięki sposoby porozumiewani a się z ludźmi, którzy słabo słyszą lub są głuchoniemi 2 zwierząt, które słyszą ultradźwięki przykład zwierzęcia widzącego telewizji i pracy przy komputerze na podstawie doświadczenia wysokością dźwięku a długością drgającej linijki na modelu telefonu z kubeczków rozchodzenie się dźwięków w ciele stałym znaczenie błony bębenkowej w odbieraniu dźwięku, nie należy słuchać głośnej muzyki przez słuchawki wkładane do uszu znaczenie pojęcia pole widzenia funkcje i mechanizm działania małżowiny usznej dostanie się ciało obce mechanizm powstawania dźwięku w ciele człowieka różnice prędkości rozchodzenia się dźwięku w substancjach mechanizm odbierania wrażeń słuchowych przez ucho człowieka dbania o słuch, co umożliwia ludziom i zwierzętom trójwymiarowe widzenie różnice w osadzeniu oczu u wybranych niedoboru witaminy A w pożywieniu proponuje i przeprowadza wykazujące istnienie przestrzeni rezonacyjnych w ciele człowieka, jak wykorzystać różnicę prędkościami światła i dźwięku do określenia odległości obserwatorem a miejscem wyładowań atmosferycznyc h wyszukuje w dostępnych źródłach nazwy jednostek, w jakich mierzy się natężenie hałasu tworzenie osłon przeciwhałaso wych przy ruchliwych drogach przystosowanie oczu kreta do życia pod ziemią wyszukuje zwierzętach, które widzą bardzo dobrze,
Lekcja 62. Otaczają nas różne substancje Lekcja 63. Poznajemy właściwości ciał stałych Lekcja 64. Jak zmieniają się substancje pod wpływem temperatury? wykazujące zalety widzenia dwuocznego co najmniej 3 substancji z najbliższego otoczenia właściwości wybranych substancji po 1 przykładzie ciała stałego sprężystego, plastycznego, kruchego wykazujące właściwości ciał stałych instrukcji w wykazujące zmiany objętości cieczy w zależności od temperatury prawidłowo posługuje się termometrem cieczowym światło ultrafioletowe wykazujące zalety widzenia dwuocznego podstawowe właściwości substancji, takich jak: cukier, mleko, papier, olej, sól, drewno, metal, guma, szkło jak najwięcej (co najmniej 5) właściwości soku porzeczkowego, soli i drewna na podstawie doświadczenia sprężystość, plastyczność i kruchość badanych substancji bada doświadczalnie zmianami temperatury a objętością gazu zasadę działania termometru cieczowego, co to znaczy, że ciało jest palne lub niepalne co najmniej 3 zastosowania substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości substancji, co to znaczy, że ciało jest sprężyste, plastyczne, kruche wykorzystania plastyczności, sprężystości i kruchości ciał stałych w przedmiotach codziennego użytku określa, co to jest rozszerzalność cieplna substancji (gazów, cieczy, ciał stałych) zmianami temperatury a objętością gazów, cieczy zwierząt właściwościam i substancji a ich zastosowaniem w życiu codziennym, należy zachować szczególną ostrożność podczas badania smaku i zapachu substancji ciał stałych, których właściwości są różne w zależności od warunków w jakich się znajdują przykład pozytywnego i negatywnego wpływu rozszerzalnośc i cieplnej substancji na życie ludzi i zwierzętach, które bardzo dobrze słyszą (inne niż w wykorzystania substancji palnych i niepalnych (inne niż w planuje i wykonuje wykazujące sprężystość i kruchość plastikowej linijki wyszukuje substancji zmieniających właściwości pod wpływem temperatury (inne niż w
Lekcja 65. Substancje zmieniają się pod wpływem wody, powietrza i gleby Lekcja 66. Odwracalne i nieodwracalne przemiany substancji badające wpływ wody na różne substancje bada doświadczalnie (według wpływ gleby na różne substancje 2 rodzaje przemian substancji: odwracalne i nieodwracalne pokazujące wpływ alkoholu na białko jaja wpływ wody i powietrza na metale, co się dzieje z przedmiotami metalowymi, szklanymi, plastikowymi, pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego umieszczonymi w glebie co najmniej 5 przykładów odpadów wytwarzanych w domach, które powinny być sortowane ścinanie się białka i korozję jako przemian nieodwracalny ch topnienie lodu i krzepnięcie wody jako przemian odwracalnych i ciał stałych, co to jest korozja i patyna, jakie odpady mogą być przetwarzane na kompost istotę przemian odwracalnych i nieodwracalny ch wybrane sposoby ochrony metalu przed niszczącym wpływem wody i powietrza sortowania odpadów przykład przemiany nieodwracalnej (inny niż w wyszukuje i prezentuje możliwościach powtórnego wykorzystywan ia przedmiotów szklanych i plastikowych doświadczalnie odwracalność wybranej przemiany (innej niż w
Lekcja 67. Niektóre substancje są niebezpieczne co najmniej 2 środków czystości używanych w gospodarstwie domowym, zawsze należy uzgodnić z dorosłymi korzystanie ze środków czystości, do czego służą symbole umieszczane na opakowaniach substancji niebezpiecznych rozpoznaje na ilustracji i znaczenie symboli: środek trujący, środek żrący zagrożenia związane ze stosowaniem środków czystości podstawowe zasady bezpiecznego stosowania środków czystości znaczenie symboli umieszczonych na opakowaniach wybranych substancji niebezpiecznyc h wyszukuje w swoim domu i symbole umieszczone na opakowaniach 2 substancji niebezpiecznyc h postępowanie w przypadku kontaktu oka lub skóry ze szkodliwą substancją płynną, co jest niebezpieczne go w środkach do odtykania kanalizacji, należy chronić oczy, usta, nos i dłonie w czasie kontaktu ze środkami czystości sposób postępowania, gdy szkodliwy płyn zostanie połknięty określa niebezpieczeńs two związane z mieszaniem środków czystości wypadków z substancjami szkodliwymi, przy których jest niezbędna pomoc lekarska przygotowuje w formie np. plakatu, komiksu i prezentuje na lekcji objaśnienia symboli substancji niebezpiecznyc h (innych niż w, szczególnie niebezpieczne środki czystości nie powinny stać na dolnych półkach w supermarketach