Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Kościół w Radziechowach Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków
Opracowanie strategii: Krzysztof Piksa kontakt: krzychu@ap.krakow.pl Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Kościół w Radziechowach została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach 2007-2011. Więcej informacji o projekcie: www.iop.krakow.pl/karpaty Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 2
Spis treści Projekt Natura 2000 w Karpatach... 4 Strategie zarządzania załoŝenia ogólne... 6 Opis obszaru... 7 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru... 7 Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000... 7 Cele ochrony obszaru Natura 2000... 7 Istniejące formy ochrony... 7 Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego... 7 Użytkowanie terenu... 8 Strategia ochrony gatunków zwierząt... 9 Zestawienie gatunków zwierząt... 9 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt... 9 Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt... 10 Potrzeby ochrony gatunków zwierząt... 10 Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji... 11 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt... 12 Zakres monitoringu gatunków zwierząt*... 12 Braki danych... 12 Waloryzacja obszaru Natura 2000... 12 Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań... 12 Istniejące plany zarządzania dla obszaru... 14 Analiza moŝliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT)... 14 Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000... 14 Wyniki konsultacji społecznych... 15 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 3
Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to 950 000 Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach 2007-2011 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura 2000. Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura 2000. Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000. Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności. 1.1. Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach. 1.2. Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach. 1.3. Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony. 2.1. Program ochrony dużych drapieżników. 2.2. Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym. 2.3. Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ. 2.4. Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym. 2.5. Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja. 3.1. Programy edukacyjne. 3.2. Promocja projektu. 3.3. Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000. Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 4
przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii publicznej poprzez stronę internetową www.iop.krakow.pl/karpaty, poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC120001 Tatry PLH120001 Babia Góra PLH120002 Czarna Orawa PLH120009 Kostrza PLH120013 Pieniny PLH120016 Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH120018 Ostoja Gorczańska PLH120019 Ostoja Popradzka PLH120024 Dolina Białki PLH120025 Małe Pieniny PLH120043 Luboń Wielki PLH120078 Uroczysko Łopień PLH120094 Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH120052 Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC180001 Bieszczady PLH180011 Jasionka PLH180013 Góry Słonne PLH180014 Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH240023 Beskid Mały PLH240006 Beskid Żywiecki PLH240005 Beskid Śląski PLH240007 Kościół w Radziechowach PLH240008 Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 5
Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura 2000. Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura 2000. Dla Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 6
każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar zaproponowany został do sieci Natura 2000 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie w 2006 roku, w 2008 roku został zatwierdzony jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Kościół w Radziechowach PLH240007. Ostoja położona jest w województwie śląskim, powiecie żywieckim, gminie Radziechowy-Wieprz w jednej z najstarszych wsi Żywiecczyzny - Radziechowy. Obszar leży na południowo-zachodnim krańcu Kotliny Żywieckiej, około 3 km na południowy-zachód od Żywca. Pod względem biogeograficznym obszar zaliczany jest do regionu alpejskiego. Obszar o powierzchni 0,1 ha obejmuje rzymsko-katolicki kościół pod wezwaniem św. Marcina wraz z najbliższym otoczeniem. Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Jedynym przedmiotem ochrony ostoi jest nietoperz: podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (kod 1303). W SFD obszaru podkowiec mały otrzymał następujące oceny: Gatunek Populacja Stan ochrony Izolacja Ocena ogólna Podkowiec mały C B C C Nie proponuje się zmian w formularzu danych. Cele ochrony obszaru Natura 2000 Utrzymanie warunków zapewniających możliwość trwałego wykorzystania strychu świątyni, jako miejsca formowania i bytowania kolonii rozrodczej podkowca małego. Istniejące formy ochrony Kościół wraz z pobliskim cmentarzem wpisany jest do Państwowego Rejestru Zabytków. Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Ostoja Kościół w Radziechowach obejmuje kościół parafialny w Radziechowach wraz z najbliższym otoczeniem. Kościół położony jest w górnej części miejscowości na stoku niewielkiego wzniesienia. Jest jedną z najstarszych murowanych świątyń w regionie. Wraz z przykościelnym cmentarzem został on wpisany do rejestru zabytków. Najbliższe otoczenie kościoła jak i całej miejscowości stanowi teren o stosunkowo gęstej niskiej zabudowie z licznymi kępami, szpalerami i alejami drzew, niewielkimi sadami i ogrodami. W sąsiedztwie kościoła przepływa potok Wieśnik o brzegach porośniętych Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 7
drzewami i krzewami. Zbocza wzgórz otaczających Radziechowy od strony południowej i północnej pokryte są szachownicą pól uprawnych, łąk, pastwisk, kęp drzew i krzewów. Od zachodu, nad miejscowością górują dwa pokryte mozaiką pól i zadrzewień wzgórza Wapiennik (ok. 570 m n.p.m.) i Matyska (609 m n.p.m.), a powyżej nich zalesione szczyty Beskidu Śląskiego Jaworzynka (952 m n.p.m.) i Wytrzyszczona (866 m n.p.m.). Na stokach tych szczytów znajdują się najbliżej usytuowane kościoła tereny leśne (ok. 1,5 km). Użytkowanie terenu W świątyni odbywają się regularne nabożeństwa. Strych kościoła - miejsce bytowania kolonii rozrodczej nie jest użytkowany. Cała kubatura strychu i wieży wykorzystywana jest przez nietoperze. Tereny poza granicami ostoi to przede wszystkim własność prywatna. Właściciele, zarządzający i użytkownicy terenu Właścicielem obiektu jest rzymskokatolicka parafia Radziechowy. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 8
Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt W granicach obszaru stwierdzono obecność podkowca małego Rhinolophus hipposideros (1303) Tab. 1. Lista gatunków zwierząt z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Kościół w Radziechowach. Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Powierzchnia siedlisk gatunku (ha) Liczebność populacji Podkowiec mały Rhinopophus hipposideros Strych kościoła Obecnie 35-40 SUMA Obecnie 35-40 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt 1303 Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros Podkowiec mały jest małym nietoperzem jednym z dwóch przedstawicieli rodziny podkowcowatych w Polsce. Jest gatunkiem ciepłolubnym, osiadłym. Wiosną (IV, V) ciężarne samice gromadzą się na strychach budynków tworząc kolonie rozrodcze. Jako miejsca formowania kolonii rozrodczych podkowiec wykorzystuje najczęściej strychu budynków zwłaszcza chętnie strychy budynków sakralnych. Tu rodzą się młode, dorastają, uczą się latać i polować. Podkowce małe podobnie jak inne nietoperze są zwierzętami o aktywności nocnej. Są owadożerne, żerują w najbliższym sąsiedztwie kolonii rozrodczych w zadrzewieniach i zakrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach zwłaszcza bukowych, a także w roślinności przybrzeżnej. Zdobycz chwytają w locie. Od września kolonie stopniowo się rozpraszają. Zimę podkowce spędzają w jaskiniach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są w niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych. Na strychu kościoła w Radziechowach corocznie formowana jest kolonia rozrodcza podkowca małego. Jest to jedna z najważniejszych kolonii rozrodczych podkowca małego w województwie śląskim. Monitoring tego nietoperza, prowadzony jest w tym obiekcie od 1992 roku. Początkowo w latach 1992-1997 liczebność kolonii wahała się między 25-45 osobników. Potem nieznacznie wzrosła, w 2000 roku obserwowano szczyt liczebności - kolonia liczyła wtedy 73 osobniki. W ciągu następnych kilku lat liczebność kolonii nieznacznie zmalała. Od kilku lat jej liczebność utrzymuje się na podobnym poziomie 35-40 dorosłych osobników. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, jakie były przyczyny spadku liczebności kolonii rozrodczej. Przypuszczalnie złożyło się na to kilka przyczyn: bardzo niska powierzchnia terenów zadrzewionych w bliskim sąsiedztwie ostoi - w promieniu 1,5 km od kościoła powierzchnia terenów zadrzewionych nie przekracza kilku procent. Być może także iluminacja nocna świątyni, oraz uszczuplenie powierzchni terenów leśnych usytuowanych na stokach sąsiednich wzgórz i pogorszenie ich stanu. Warunki bytowe kolonii rozrodczej są bardzo dobre. Dzięki działaniom PTPP pro Natura i przychylności gospodarza świątyni strych przystosowano do obecności nietoperzy: strych jest nieużytkowany, cała kubatura Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 9
strychu i wieży została udostępniona dla nietoperzy, zamontowano podest na guano nietoperzy, wloty na strych i wieżę dla nietoperzy są, drożne i oznakowane. Wejście na strych jest zabezpieczone i niedostępne dla osób trzecich. Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Kościół w Radziechowach Nazwa polska gatunku Podkowiec mały Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposideros Siedlisko Populacja Perspektywy ochrony Ocena ogólna U1 U1 U1 U1 Ocena ogólna (%) SUMA 100 FV U1 U2 XX 100 Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt Brak potencjalnych konfliktów, ponieważ jedynym przedmiotem ochrony jest podkowiec mały. Potrzeby ochrony gatunków zwierząt Potrzeba podjęcia działań ochronnych gatunków zwierząt w obszarze Kościół w Radziechowach (1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski) Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Priorytet Najistotniejsze miejsca dla ochrony Najistotniejsze działania ochronne (ogólnie) Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros 2 Kościół Modyfikacja zewnętrznej iluminacji obiektu sakralnego w taki sposób by miejsca wylotu/wlotu nietoperzy oraz miejsca dolotu do schronienia nie były bezpośrednio oświetlane 10 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Nazwa polska gatunku Podkowiec mały Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposideros Zagrożenie Prace remontowe obejmujące strych świątyni Konserwacja więźby dachowej, drewnianych elementów dachu Zanieczyszczenie światłem (objęciem iluminacją miejsc wylotu ze świątyni i tras przelotu) Uszczelnienie strychu Montaż przekaźników telefonii komórkowej Usuwanie zadrzewień i linearnych ciągów roślinności drzewiastej usytuowanych wokół świątyni Nieprawidłowo przeprowadzone cięcia pielęgnacyjne drzew, ogławianie drzew Kurczenie się dogodnych terenów żerowania Wpływ na przedmiot ochrony Eliminacja kolonii rozrodczej, utrudnienie lub uniemożliwienie zasiedlenia strychu Eliminacja kolonii rozrodczej lub ograniczenie jej liczebności Odstraszanie nietoperzy, utrudnienie wylotu ze strychu i dolotu do schronienia, zwiększenie presji ze strony drapieżników Eliminacja kolonii rozrodczej, uniemożliwienie zasiedlenia strychu Pogorszenie warunków bytowych kolonii Utrudnienie dolotu do świątyni i przelotów między schronieniem, a miejscami żerowania i innymi schronieniami Jak wyżej Pogorszenie kondycji nietoperzy, konieczność żerowania w oddaleniu od kolonii rozrodczych. Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Prace remontowe należy prowadzić poza okresem bytności nietoperzy (listopad-marzec). Prace prowadzić pod nadzorem specjalisty chiropterologa Konserwacji należy dokonać środkami nietoksycznymi dla ssaków poza okresem bytności nietoperzy Modyfikacja oświetlenia tak by nie obejmowało ono miejsc wlotu i wylotu nietoperzy ze strychu kościoła i tras przelotu Utrzymanie drożności wlotów/wylotów na strych kościoła, wieży i ich trwałe i widoczne oznakowanie. Nieinstalowanie Zachowanie zadrzewień i zakrzewień. W razie konieczności usunięcia drzew przeprowadzić nasadzenia kompensacyjne. Prowadzenie cięć pielęgnacyjnych zgodnie z zasadami sztuki ogrodniczej Zachowanie zadrzewień i zakrzewień. W razie konieczności usunięcia drzew przeprowadzić nasadzenia kompensacyjne. 11 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Gatunek Stan ochrony Cel ochrony Warunki utrzymania/odtworzenia FV Podkowiec mały U1, prowadzono szereg działań ochronnych, m.in. zamontowano podest na guano nietoperzy, udrożniono i oznakowano wloty na strych i wieżę, umieszczono tablice informacyjne. Utrzymanie obecnego stanu siedlisk gatunku. Podjęcie działań zmierzających do odtworzenie maksymalnej liczebności jaka była obserwowana w 2000 roku. Modyfikacja oświetlenia zewnętrznej bryły budynku w taki sposób by miejsca dolotu nietoperzy do schronienia i miejsca wlotu i wylotu pozostały w cieniu. Utrzymanie drożności wlotów na strych kościoła i wieży. Niedopuszczenie do znacznego zmniejszenia się terenów zadrzewionych Radziechowów. Zakres monitoringu gatunków zwierząt* Gatunek Rhinolophus hipposideros Wskaźniki stanu populacji Wskaźniki stanu siedliska Powierzchnia schronienia dostępna (dogodna) dla nietoperzy Liczebność Zabezpieczenia przed niepokojeniem nietoperzy Dostępność wylotów i wlotów dla nietoperzy Stan zadrzewień i linearnych ciągów drzew wokół obiektu (w obszarze i poza obszarem) Struktura wiekowa Powierzchnia terenów zadrzewionych w promieniu 1,5 km od schronienia kolonii rozrodczej (poza obszarem). *Monitoring stanu populacji nietoperzy i siedliska powinien być prowadzony wyłącznie przez doświadczonego specjalistę chiropterologa posiadającego stosowne zezwolenia (m.in. Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska). Najlepiej by były to osoby, które od lat prowadzą w tym obiekcie badania. Braki danych Brak danych na temat miejsc żerowania nietoperzy, tras przelotu, jakości i areału terenów żerowiskowych kolonii rozrodczej. Waloryzacja obszaru Natura 2000 W obrębie ostoi znajduje się kolonia rozrodcza podkowca małego. Zasiedla ona strych kościoła w Radziechowach. Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Osiągnięciu celów ochrony służyć będzie przede wszystkim ochrona miejsca formowania kolonii rozrodczej podkowca małego i zapewnienia jej optymalnych warunków bytowych. 12 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
Największymi potencjalnymi zagrożeniem dla przedmiotu ochrony mogą być: - w niewłaściwym terminie (kwiecień-październik) przeprowadzony remont strychu świątyni, - likwidacja lub niedrożność wlotów dla nietoperzy na strych i wieżę kościoła, - zanieczyszczenie światłem tj. oświetlenie świątyni nocą w taki sposób, że miejsca wylotu/wlotu nietoperzy ze schronienia i trasy przelotu są oświetlone, - montaż nadajników i przekaźników telefonii komórkowej, - impregnacja drewnianych elementów dachu środkami toksycznymi dla ssaków, - ograniczenie lub likwidacja zadrzewień, linearnych ciągów roślinności w formie szpalerów i alei drzew w najbliższym sąsiedztwie schronienia (w obrębie ostoi i poza jej granicami), - częste niepokojenie nietoperzy w okresie ich bytności na strychu (związane z prowadzeniem różnego typu prac technicznych, konserwacją instalacji elektrycznej, mechanizmu zegara, dzwonu, itp.) - znaczne uszczuplenie powierzchni terenów zadrzewionych w obrębie Radziechowów (poza obszarem). Ze względu na dobry stan techniczny budynku, dobre warunki bytowe dla nietoperzy na strychu świątyni oraz stosowanie się do zaleceń dotyczących ochrony nietoperzy przez gospodarza obiektu większość spośród wymienionych wyżej punktów nie stanowi aktualnego zagrożenia dla obszaru Kościół w Radziechowach. Aby zapobiec pojawieniu się zagrożeń w przyszłości, należy regularnie monitorować liczebność kolonii rozrodczej, stan schronienia i siedlisk, na bieżąco konsultować optymalne z punktu widzenia ochrony nietoperzy sposoby rozwiązania ewentualnych problemów. Kwestią wymagającą sprawdzenia jest wpływ oświetlenia kościoła na stan i liczebność populacji podkowca małego. Jeśli obecna iluminacja kościoła bezpośrednio oświetlałaby wyloty nietoperzy z wieży kościoła zalecanym rozwiązaniem byłaby taka jej modyfikacja by nie obejmowała ona swym zasięgiem miejsca wylotu/wlotu i trasy przelotu nietoperzy. Podkowiec mały będący przedmiotem ochrony jest nietoperzem polującym najchętniej w niewielkim oddaleniu od schronień letnich. Biorąc pod uwagę fakt, że optymalne tereny żerowiskowe podkowca małego (lasy) mieszczą się w znacznej odległości od kościoła miejsca bytowania kolonii rozrodczej tereny zadrzewione Radziechowów są przypuszczalnie istotnym miejscem żerowania tego nietoperza. Dlatego zagrożeniem może być usuwanie drzew, zadrzewień, szpalerów i alei drzew w obrębie tej miejscowości. Może to uszczuplić tereny łowieckie nietoperzy i utrudnić możliwości przemieszczania się nietoperzy. Zalecanym rozwiązaniem byłoby ograniczenie możliwości usuwania drzew. W razie konieczności usunięcia drzew (zwłaszcza wzdłuż potoku) należałoby przeprowadzić nasadzenia kompensacyjne. 13 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
Istniejące plany zarządzania dla obszaru Nazwa planu Krajowy Plan Zarządzania Gatunkiem PODKOWIEC MAŁY (R. Szkudlarek) Czas obowiązywania Zapisy planu mogące mieć wpływ na ochronę obszaru Natura 2000 2007 Sposób ochrony gatunku nietoperza w Karpatach Zgodność planu z celami ochrony obszaru Zgodny Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Mocne strony Strength Słabe strony Weakness Dobry stan techniczny budynku (w najbliższych latach nie wymaga on generalnego remontu). Optymalne warunki dla funkcjonowania kolonii rozrodczej na strychu obiektu (strych niedostępny dla osób postronnych, cała kubatura strychu dostępna dla nietoperzy, drożne i oznakowane wloty na wieżę i strych kościoła). Gospodarz obiektu pozytywnie odnosi się do problemów ochrony nietoperzy i przestrzega związanych z nią zaleceń. Szanse Oportunities Nocne oświetlenie obiektu obejmujące miejsca wlotu i wylotu. Brak optymalnych żerowisk w bliskim sąsiedztwie kolonii rozrodczej. Brak rekompensat ponoszonych strat (stosowanie się do pewnych zaleceń może powodować wymierne straty). Zagrożenia Threats Wykorzystanie Natury 2000 do promocji znaczenia turystycznego obszaru i pozyskania funduszy na remont budynku sakralnego i czynną ochronę nietoperzy. Potencjalnie najpoważniejszym zagrożeniem może być przeprowadzenie remontu strychu kościoła w nieodpowiednim okresie, likwidacja lub niedrożność wlotów na strych i wieżę. Może to uniemożliwić uformowanie kolonii rozrodczej i w bardzo krótkim czasie całkowicie wyeliminować gatunek z obszaru. Kurczenie się terenów zadrzewionych i linearnych ciągów roślinności drzewiastej (poza obszarem). Brak środków finansowych i mechanizmów finansowania obszarów Natura 2000. Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 Zarządzanie obszarem Kościół w Radziechowach powinno być prowadzone w ścisłej współpracy z gospodarzem obiektu Parafią Radziechowy, gospodarzem terenów sąsiadujących z ostoją lokalnym samorządem, jak również z ekspertami z zakresu chiropterologii oraz służbami ochrony przyrody, a także PTPP pro Natura sprawującym opiekę nad kolonią i podejmującym szereg czynnych działań w zakresie jej 14 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)
ochrony (montaż podestu na guano nietoperzy, instalacja tablic informacyjnych, oznakowanie i udrożnienie wlotów na strych kościoła i wieży, itp.). Wyniki konsultacji społecznych Odbyto spotkania z gospodarzem obiektu oraz przedstawicielem władz samorządowych. W trakcie spotkania przedstawiono cele utworzenia obszaru Natura 2000 Kościół w Radziechowach, podstawowe fakty na temat biologii przedmiotu ochrony, kluczowe zalecenie związane z funkcjonowaniem tego obszaru oraz sugestie dotyczące sposobu utrzymania i poprawy stanu przedmiotu ochrony. Najistotniejszą kwestią poruszaną w rozmowie z gospodarzem obiektu było potencjalne pogorszenie stanu siedliska nietoperzy związane z nocną iluminacją obiektu. Ustalono, przybliżony termin i zakres wizji terenowej polegającej na sprawdzeniu, w jakim zakresie istniejąca iluminacji nocna obiektu oświetla wylotu nietoperzy z obiektu i utrudnia dolot nietoperzy do obiektu i miejsc żerowania. Jeśli te negatywne działania będą miały miejsce istnieje wstępna zgoda na zmodyfikowanie oświetlenia obiektu w ten sposób by z jednej strony zapewnić dogodne warunki przemieszczania się nietoperzy z drugiej strony zapewni atrakcyjne oświetlenie świątyni. Problem będzie natomiast zapewnienie sposobu finansowania tych zmian. W trakcie spotkania z przedstawicielem władz samorządowych zwrócono m.in. uwagę na konieczność utrzymania w obrębie miejscowości obecnego areału terenów zadrzewionych. Utrzymanie tego stanu będzie jednak trudne ze względu m.in. na potrzeby urbanizacyjne. Umówiono się również na kolejne spotkania w trakcie pikniku ekologicznego, które odbędzie się w czerwcu 2011 roku. W trakcie tego spotkania mieszkańcom Radziechowów i ich władzom samorządowym przedstawione zostaną podstawowe zalecenia dotyczące sposobu ochrony nietoperzy w ostoi. Spotkanie było bardzo owocne spotkano się ze zrozumieniem zarówno ze strony gospodarza kościoła jak i władz samorządowych. Nie stwierdzono istotnych rozbieżności w stanowisku służb ochrony przyrody oraz gospodarzem kościoła i samorządem lokalnym. 15 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)