PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Gospodarcza i Monetarna 2014/0000(INI) 3.3.2014 PROJEKT SPRAWOZDANIA w sprawie możliwego przyjęcia euro przez Litwę z dniem 1 stycznia 2015 r. (2014/0000(INI)) Komisja Gospodarcza i Monetarna Sprawozdawca: Werner Langen PR\1020918.doc PE529.857v01-00 Zjednoczona w różnorodności
PR_INI SPIS TREŚCI Strona PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO...3 UZASADNIENIE...6 PE529.857v01-00 2/9 PR\1020918.doc
PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO w sprawie możliwego przyjęcia euro przez Litwę w dniu 1 stycznia 2015 r. (2014/0000(INI)) Parlament Europejski, uwzględniając swoją rezolucję z dnia 3 lipca 2013 r. w sprawie wniosku dotyczącego decyzji Rady w sprawie przyjęcia przez Łotwę euro w dniu 1 stycznia 2014 r. 1, uwzględniając swoją rezolucję z dnia 1 czerwca 2006 r. w sprawie rozszerzenia strefy euro 2, uwzględniając swoją rezolucję z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie ulepszenia metody konsultacji z Parlamentem w procedurach dotyczących rozszerzenia strefy euro 3, uwzględniając art. 140 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, uwzględniając art. 83 Regulaminu, A. mając na uwadze, że wymogi prawne do przystąpienia do strefy euro określono w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) (art. 140) i w protokole nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji oraz że w celu przystąpienia do strefy euro trwale spełnione muszą zostać cztery kryteria konwergencji (osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen, stabilna sytuacja finansów publicznych, poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem wymiany walut, poziomy długoterminowych stóp procentowych); B. mając na uwadze, że euro jest walutą UE i że zasadniczo wszystkie państwa członkowskie UE, które spełniają kryteria konwergencji, muszą przyjąć euro, od czego poczyniono odstępstwo jedynie w przypadku Danii i Zjednoczonego Królestwa; C. mając na uwadze, że Litwa sama dąży do przyjęcia euro w dniu 1 stycznia 2015 r.; D. mając na uwadze, że oceny Komisji i Europejskiego Banku Centralnego (EBC) ani ostateczne dane ze sprawozdania z konwergencji z 2014 r. jeszcze nie są dostępne, w związku z czym niniejsze sprawozdanie może się oprzeć jedynie na danych z prognozy zimowej z 2014 r.; 1. opowiada się, po wstępnym zweryfikowaniu faktów, za przyjęciem euro przez Litwę w dniu 1 stycznia 2015 r.; 2. stwierdza, że choć zgodnie z ostatnim sprawozdaniem z konwergencji z 2012 r. Litwa nie spełniała wszystkich warunków konwergencji do przyjęcia euro, od tamtej pory rząd 1 2 3 http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+ta+p7-ta- 2013-0313+0+DOC+XML+V0//. Dz.U. C 298 E z 8.12.2006, s. 249. Dz.U. C 146 E z 12.6.2008, s. 251. PR\1020918.doc 3/9 PE529.857v01-00
i ludność tego kraju podjęły ogromne starania, aby prognoza zimowa z 2014 r. mogła wykazać spełnienie wszystkich kryteriów konwergencji przez ten kraj; 3. z zadowoleniem zauważa, że w lutym 2014 r. średnioroczna stopa inflacji na Litwie wyniosła 0,9 %, co oznacza spełnienie odnośnego kryterium konwergencji; 4. z zadowoleniem zauważa, że zgodnie z zimową prognozą z 2014 r. dług publiczny na Litwie wynosi 39,5 % produktu krajowego brutto, a deficyt 2,7 %, co również oznacza spełnienie odnośnego kryterium konwergencji; 5. z zadowoleniem zauważa, że kurs wymiany lita do euro nie wykazywał żadnych napięć, co oznacza spełnienie również tego kryterium konwergencji; 6. z zadowoleniem zauważa, że średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa na Litwie zgodnie ze stosownymi danymi Europejskiego Banku Centralnego wyniosła w lutym 2014 r. 3,8 %, co oznacza spełnienie odnośnego kryterium konwergencji; 7. wyraża zadowolenie, że Litwa w opinii Komisji Europejskiej nie wykazuje żadnych zaburzeń równowagi makroekonomicznej; 8. z zadowoleniem zauważa, że parlament litewski zmienił w dniu 23 stycznia 2014 r. wiele ustaw, aby przenieść wszystkie aktywa wymieniane w bilansie litewskiego banku centralnego, w tym nieruchomości, na własność banku centralnego i w ten sposób zapewnić jego niezależność; 9. przyjmuje do wiadomości, że parlament litewski w marcu 2014 r. rozpocznie debatę nad projektem ustawy o przyjęciu euro, która powinna określać procedurę wprowadzenia euro, zastąpienia lita przez euro oraz unieważnienia krajowej waluty, a także inne praktyczne i techniczne aspekty przyjęcia euro; 10. stwierdza, że wszczęta wobec Litwy procedura nadmiernego deficytu budżetowego została wstrzymana dnia 21 czerwca 2013 r.; stwierdza również, że Komisja Europejska i Rada Europejska potwierdzają w sprawozdaniu z listopada 2013 r. ambitne dążenia i wysiłki Litwy w celu konsolidacji budżetu; 11. stwierdza, że Litwa cechuje się dużą zależnością energetyczną i tym samym należy do państw członkowskich o najbardziej zagrożonym bezpieczeństwie dostaw energii, przy czym chodzi tu przede wszystkim o silne uzależnienie od Rosji; 12. ubolewa, że uzależnienie to wynika również po części z wymaganego przez UE szybkiego zamknięcia dwóch elektrowni jądrowych, co doprowadziło do dużego zwiększenia udziału gazu w produkcji prądu; 13. stwierdza, że Litwa cechuje się w UE relatywnie wysoką energochłonnością, nawet pomimo osiągniętych postępów w tym zakresie; stwierdza ponadto, że koszyk dóbr i usług litewskiego konsumenta charakteryzuje się wysokim udziałem energii; 14. z zadowoleniem zauważa, że rząd litewski jest świadomy problemów energetycznych kraju i próbuje je rozwiązać za pomocą szeroko zakrojonej narodowej strategii PE529.857v01-00 4/9 PR\1020918.doc
niezależności energetycznej ; z zadowoleniem zauważa ponadto, że Litwa dąży do uwolnienia sektora gazowego (zgodnie z 3. pakietem energetycznym UE); 15. stwierdza, że litewski system finansowy charakteryzuje się płynnością i wysoką kapitalizacją; stwierdza ponadto, że litewski sektor finansowy jest zdominowany przez skandynawskie banki, które kontrolują ok. 90 % rynku; stwierdza również, że według najnowszych danych litewskiego banku centralnego Litwa ma obecnie lekko malejący wskaźnik płynności finansowej na poziomie 38,3 % (3. kwartał 2013 r.), malejącą liczbę kredytów zagrożonych oraz zmniejszający się stosunek kredytów do depozytów; 16. ubolewa, że w maju 2013 r. ponad połowa obywateli Litwy, którzy wzięli udział w ankiecie, opowiedziała się przeciwko przyjęciu euro; jest jednak przekonany, że nastroje społeczne znacznie poprawią się w ciągu 2014 r., kiedy będzie można rozpocząć kampanię informacyjną dotyczącą przyjęcia euro; z zadowoleniem zauważa, że rząd litewski jasno i wyraźnie opowiada się za przyjęciem euro. PR\1020918.doc 5/9 PE529.857v01-00
UZASADNIENIE Wymogi prawne dotyczące przyjęcia euro zawarto w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) oraz w protokole nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji. Litwa należy do państw objętych derogacją w kwestii przyjęcia euro. EBC i Komisja muszą co najmniej co dwa lata lub na wniosek państwa członkowskiego objętego derogacją składać Radzie sprawozdanie w sprawie postępów dokonanych przez państwa członkowskie objęte derogacją w wypełnianiu ich zobowiązań w zakresie urzeczywistnienia unii gospodarczej i walutowej. Następnych sprawozdań z konwergencji zgodnie z art. 140 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) można spodziewać się w czerwcu 2014 r. Oczekuje się, że w sprawozdaniu z konwergencji dotyczącym Litwy potwierdzone zostanie spełnienie przez ten kraj kryteriów z Maastricht. Zgodnie z art. 140 ust 2. TFUE Rada, na podstawie sprawozdań Komisji i Europejskiego Banku Centralnego i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, stanowiąc większością kwalifikowaną na wniosek Komisji, decyduje, które państwa członkowskie objęte derogacją spełniają niezbędne warunki, na podstawie kryteriów określonych w art. 140 ust. 1 TFUE, i uchyla derogacje w stosunku do danych państw członkowskich. Zadaniem Parlamentu Europejskiego jest zbadanie sprawozdania z konwergencji wraz z odpowiednim wnioskiem ustawodawczym oraz wydanie opinii. W tym roku proces ten, z uwagi na wybory europejskie odbywające się w maju, jest związany z ograniczeniami czasowymi, ponieważ z jednej strony danemu państwu członkowskiemu (Litwie) należy dać 6 miesięcy, aby mogło ono skutecznie przygotować się do przyjęcia euro, z drugiej strony jednak nowy Parlament Europejski rozpocznie pracę dopiero dnia 1 lipca 2014 r. W obliczu tych trudności Parlament będzie dążył do szybkiego podjęcia koniecznych decyzji, chociaż w przeszłości wyrażał już uprawnioną krytykę napiętego harmonogramu przystąpienia do strefy euro. W związku z tym komisja ECON i sprawozdawca rozpoczną pracę jeszcze w bieżącej kadencji z zamiarem przekazania nowemu Parlamentowi, który ukonstytuuje się w lipcu 2014 r., wstępnych politycznych zaleceń, nawet jeśli nie będą one wiążące prawnie. Dodatkowo, w uzupełnieniu niniejszego sprawozdania, na marzec 2014 r. zaplanowano przesłuchania przedstawicieli władz litewskich (ministra finansów i dyrektora banku centralnego) oraz Komisji. Proces ustawodawczy musi następnie zostać szybko dokończony przez nowy Parlament w lipcu 2014 r., o ile przyjęcie euro zostanie zaproponowane na dzień 1 stycznia 2015 r. Daje to nowo wybranemu Parlamentowi niewiele czasu na przyjęcie stanowiska, które należy uzgodnić z trybie pilnym. Rodzi to poważne ograniczenia, niewystępujące w przypadku harmonogramu standardowego. Pomimo tego należy zachować zgodność z zasadami systemu językowego. W sprawie spełnienia kryteriów konwergencji zawartych w art. 140 ust. 1 TFUE sprawozdawca stwierdza w marcu 2014 r.: 1. Zgodność przepisów prawa krajowego z art. 130 i 131 oraz ze statutem EBC Prawo krajowe musi być zgodne z przepisami TFUE (art. 123, 124 i 130) i statutem ESBC PE529.857v01-00 6/9 PR\1020918.doc
(art. 7, art. 12 ust. 1, art. 14 ust. 2, art. 14 ust. 3 i art. 37). Dnia 23 stycznia 2014 r. parlament litewski (Seimas) przyjął wnioski dotyczące zmiany wielu ustaw, które pozwolą litewskiemu bankowi centralnemu swobodnie dysponować posiadanym majątkiem oraz zmienią kompetencje krajowego organu kontrolnego w zakresie kontroli banku centralnego. Wnioski dotyczące zmian przewidują, że wszystkie aktywa wymienione w bilansie banku centralnego, w tym nieruchomości, wejdą w posiadanie banku centralnego (własność) i że bank centralny będzie nimi swobodnie dysponował. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami rzeczone aktywa są w posiadaniu państwa, a bank centralny jedynie nimi zarządza na mocy specjalnych przepisów. Uchwalony stan prawny oraz postanowienia dotyczące zgodności z art. 130 i 131 oraz statutem EBC będą musiały zostać sprawdzone z chwilą przyjęcia euro. Parlament litewski (Seimas) rozpocznie na początku roku (marzec 2014 r.) debatę nad projektem ustawy o przyjęciu euro. Projekt będzie określał procedurę przygotowania przyjęcia euro, wymiany lita na euro, unieważnienia krajowej waluty oraz inne praktyczne aspekty wprowadzenia euro. Projekt zostanie przedłożony EBC celem zajęcia przez tę instytucję stanowiska. Tekst ten musi zostać również sprawdzony przez Parlament Europejski. 2. Osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen Obecnie (marzec 2014 r.) nie jest możliwa ostateczna ocena zgodności z kryterium stabilności cen, ponieważ kryterium to mierzone jest w czerwcu w oparciu o dane zebrane do kwietnia 2014 r. włącznie i w odniesieniu do dwunastomiesięcznej średniej stopy inflacji HICP. Stosowne obliczenia przeprowadzone jedynie w celach informacyjnych w marcu 2014 r. pozwalają stwierdzić, że w okresie referencyjnym od lutego 2013 r. do stycznia 2014 r. dwunastomiesięczna średnia stopa inflacji HICP wyniosła na Litwie 0,93 % i była tym samym niższa od wartości referencyjnej wynoszącej 1,54 %. Wartość referencyjna jest obliczana na podstawie trzech państw członkowskich osiągających najlepsze wyniki, w tym przypadku Łotwy, Cypru i Bułgarii. Grecja, jako państwo osiągające wyniki nietypowe, nie została uwzględniona w obliczeniach. Nawet gdyby stopa inflacji HICP, obecnie bardzo niska, miała wzrosnąć, według prognoz utrzyma się ona w nadchodzących miesiącach na Litwie poniżej wartości referencyjnej. Oczekuje się, że dzięki stosowaniu ostrożnej polityki fiskalnej możliwe będzie utrzymanie stabilności cen w dłuższym okresie. 3. Stabilna sytuacja finansów publicznych Z prognozy zimowej z 2014 r. (z lutego 2014 r.) wynika, że w roku referencyjnym 2013 deficyt budżetowy Litwy wyniósł 2,7 % PKB (wartość referencyjna 3,0 %), przy czym według Komisji utrzymuje się tutaj tendencja spadkowa. Również dług publiczny brutto w wysokości 39,5 % PKB bezpiecznie mieści się w granicach wartości referencyjnej wynoszącej 60 %. Od dnia 21 czerwca 2013 r. wobec Litwy nie jest już prowadzona procedura nadmiernego deficytu budżetowego. Również w ostatnich zaleceniach dla poszczególnych krajów (z lipca 2013 r.) oraz w sprawozdaniu z listopada 2013 r. Rada i Komisja potwierdziły, że od 2009 r. Litwa podejmuje ambitne starania na rzecz konsolidacji budżetu. Jednocześnie ubolewa się, że państwo to nadal nie dysponuje wystarczającą swobodą w polityce budżetowej, aby móc efektywnie reagować na negatywne wydarzenia gospodarcze. Rada i Komisja są zdania, że PR\1020918.doc 7/9 PE529.857v01-00
Litwa dalej powinna pracować nad zmniejszeniem negatywnego wpływu systemu podatkowego na konkurencję oraz nad przestrzeganiem przepisów podatkowych. 4. Poszanowanie zwykłych marginesów wahań kursów przewidzianych mechanizmem kursów wymiany walut europejskiego systemu walutowego przez co najmniej dwa lata Litewska waluta lit przystąpiła do mechanizmu kursów wymiany walut II (ERM II) dnia 28 lipca 2004 r.; jej kurs do euro wynosił 3,45280; z powodu systemu zarządu walutą możliwy standardowy margines wahań ± 15 % nie został wykorzystany; wahań kursu nie stwierdzono. W momencie przystąpienia do ERM II władze Litwy jednostronnie zobowiązały się do utrzymania systemu zarządu walutą w ramach tego mechanizmu. W systemie zarządu walutą dużą rolę odgrywają rezerwy walutowe, ponieważ to od nich zależy wiarygodność zarządu walutą. Również w tym względzie nie stwierdza się żadnych problemów na Litwie, co oznacza spełnienie odnośnego kryterium. 5. Trwały charakter konwergencji odzwierciedlający się w poziomach długoterminowych stóp procentowych Kształtowanie się długoterminowych stóp procentowych ocenia się na podstawie notowania na rynku wtórnym jedynej referencyjnej obligacji rządowej o okresie pozostającym do terminu zapadalności wynoszącym do 10 lat. Zgodnie z ostatnim sprawozdaniem z konwergencji nominalne długoterminowe stopy procentowe już w 2012 r. mieściły się w granicach tolerancji, i tym samym spełniały odnośne kryterium konwergencji. Stosowne obliczenia przeprowadzone jedynie w celach informacyjnych w lutym 2014 r. pozwalają stwierdzić, że w okresie referencyjnym od lutego 2013 r. do stycznia 2014 r. dwunastomiesięczna średnia dla Litwy wynosi 3,8, i tym samym znajduje się poniżej wartości referencyjnej wynoszącej 5,4 %, która jest obliczana na podstawie tych samych krajów, co w przypadku kryterium stabilności cen, tzn. Łotwy, Cypru i Bułgarii. Ponieważ z powodu szczególnych warunków na Cyprze wyniki tego kraju można ewentualnie uznać za nietypowe, wartość 5,4 % jest obliczana na podstawie Łotwy i Bułgarii. 6. Integracja gospodarcza i konwergencja (art. 140 ust. 1, ostatni akapit) 6.1 Zaburzenia równowagi makroekonomicznej Zdaniem Komisji na Litwie nie występują żadne zaburzenia równowagi makroekonomicznej. Jednak Komisja w swojej analizie, która stanowi podstawę uzgodnionych w lipcu 2013 r. zaleceń Rady dla poszczególnych krajów, przedstawia również następujące stanowisko: Litwa stoi przed ważnymi wyzwaniami związanymi z koniecznością konsolidacji budżetu w sposób niewpływający negatywnie na wzrost gospodarczy, stabilnością finansów publicznych, bezrobociem i wykluczeniem społecznym, a także łączeniem sieci energetycznych i efektywnością energetyczną. 6.2 Stabilność finansowa MFW stwierdził we wrześniu 2013 r., że litewski system finansowy cechuje się płynnością i wysoką kapitalizacją. Skandynawskie banki niezmiennie dominują w litewskim sektorze finansowym, kontrolując ok. 90 % rynku. Według najnowszych danych litewskiego banku centralnego Litwa ma obecnie lekko malejący wskaźnik płynności finansowej wynoszący 38,3 % (3. kwartał 2013 r.), malejącą liczbę kredytów zagrożonych oraz zmniejszający się PE529.857v01-00 8/9 PR\1020918.doc
stosunek kredytów do depozytów. Komisja Europejska wzywa Litwę do poświęcenia większej uwagi poszerzeniu oferty kredytowej dla małych i średnich przedsiębiorstw. Litwa powinna także dalej wspierać inwestycje i dbać o wzrost gospodarczy, ponieważ w 2012 r. nie wystąpił wzrost akcji kredytowej z powodu słabego stosunku podaży do popytu w tym zakresie. 7. Sektor energetyczny, czyli szczególne wyzwanie Litwa wyróżnia się dużą zależnością energetyczną: Należy do państw członkowskich UE o najsilniej zagrożonym bezpieczeństwie zaopatrzenia w energię. W przypadku ropy i gazu występuje całkowita zależność od jednego zagranicznego dostawcy (rosyjskiego koncernu państwowego Gazprom); brakuje połączeń przesyłowych z innymi państwami UE. Udział gazu przybrał szczególnie na sile w wyniku konieczności kompensacji zamknięcia dwóch elektrowni jądrowych. W UE Litwa wyróżnia się relatywnie wysoką energochłonnością, nawet mimo osiągniętych postępów w tym obszarze. Konsumencki koszyk dóbr i usług charakteryzuje się wysokim udziałem energii. Urząd prezydenta Litwy poinformował dnia 8 lutego 2014 r., że niemiecki rząd federalny opowiedział się za uwolnieniem litewskiego sektora gazu (zgodnie z 3. pakietem energetycznym UE). Plan rządu litewskiego zakłada wycofanie się Gazpromu ze struktury własności operatora sieci przesyłowej gazu Amber Gas do listopada; obecnie Gazprom posiada 37 % udziałów w tym przedsiębiorstwie. Ponadto koncern E.ON udzieli wsparcia przedsiębiorstwu energetycznemu Lietuvos Dujos (E.ON ma w nim udziały w wysokości 38,9 %) w postępowaniu sądowym przeciwko praktykom monopolistycznym koncernu Gazprom. Rząd litewski jest świadomy problemów energetycznych w swoim kraju i próbuje je rozwiązać za pomocą szeroko zakrojonej narodowej strategii niezależności energetycznej. Strategia ta sięga do roku 2020 i zakłada różnorodne działania w sektorach energii elektrycznej, gazu i ropy, m.in. rozwój źródeł energii odnawialnych, budowę nowej elektrowni jądrowej, budowę nowych sieci elektrycznych i gazowych z krajami nadbałtyckimi oraz budowę terminalu gazu skroplonego. 8. Opinia publiczna i debaty polityczne Ponad połowa 52 % obywateli Litwy, którzy w maju 2013 r. wzięli udział w ankiecie (1029 osób), była przeciwna przystąpieniu Litwy do strefy euro; 40 % wyraziło swoje poparcie, a 8 % było niezdecydowanych. Należy mieć nadzieję, że jasny cel rządu litewskiego, czyli przyjęcie euro w dniu 1 stycznia 2015 r., doprowadzi do zwiększenia poparcia społecznego dla tego kroku. PR\1020918.doc 9/9 PE529.857v01-00