REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE Spis treści I. Szczegółowe zestawienie metodyki prac inwentaryzacyjnych dla panelu przyrodniczego prowadzonych na potrzeby Dokumentacji dla dwóch rezerwatów przyrody Dolina potoku Rudno i Cisy w Mogilnie...2 II. Bibliografia (wersja robocza, częściowa) dla rezerwatu przyrody Dolina potoku Rudno...9 1. Akty prawne... 9 2. Planistyka, raporty, studia i analizy...9 3. Literatura... 10 III. Bibliografia (wersja robocza, częściowa) dla rezerwatu przyrody Cisy w Mogilnie...11 1. Akty prawne... 11 2. Planistyka, raporty, studia i analizy...11 3. Literatura... 12 1
I. Szczegółowe zestawienie metodyki prac inwentaryzacyjnych dla panelu przyrodniczego prowadzonych na potrzeby Dokumentacji dla dwóch rezerwatów przyrody Dolina potoku Rudno i Cisy w Mogilnie Lp Przedmiot Miejsce Czas Metoda Opis metody Metody elementów środowiska abiotycznego 1 Sierpieńwrzesień Przyjęcie istniejących aktualnych danych inwentaryzacyjnych oraz danych z aktualnych materiałów publikowanych i niepublikowanych niezbędnych w opisie ogólnym terenu. Odsłonięcia naturalne i sztuczne rezerwatów 2 Sierpień 1. Kartowanie terenowe Kartowanie geologiczne (z podaniem dokładnej lokalizacji wg odbiornika GPS). Wykonanie obmiarów obiektów geologicznych w oparciu o odbiorniki GPS). Wykonanie dokumentacji fotograficznej (min. 2 fotografie każdego z obiektów). 3 Elementy geomorfologiczne (formy skalne, jaskinie, schroniska skalne, denudacyjne i akumulacyjne formy rzeźby) rezerwatów Sierpieńwrzesień 4 Sierpień 5 Elementy hydrograficzne Sierpieńwrzesień 6 Przestrzenne zróżnicowanie pokrywy glebowej na terenie rezerwatów 1. Kartowanie terenowe 1. Analiza źródłowych materiałów literaturowych i danych inwentaryzacyjnych Przyjęcie istniejących aktualnych danych inwentaryzacyjnych oraz danych z aktualnych materiałów publikowanych i niepublikowanych niezbędnych w opisie ogólnym terenu. Kartowanie geomorfologiczne (z podaniem dokładnej lokalizacji wg odbiornika GPS). Wykonanie dokumentacji fotograficznej (min. 2 fotografie każdego z obiektów). 2
Lp Przedmiot Miejsce Czas Metoda Opis metody 7 Charakterystyka parametrów klimatycznych Metody drzewostanów i leśnych zbiorowisk roślinnych (w tym siedlisk przyrodniczych NATURA 2000) 1. Weryfikacja terenowa kształtu wszystkich wydzieleń drzewostanowych z wykorzystaniem: pomiarów prowadzonych za pomocą odbiornika GPS oraz fotointerpretacji ortofotomapy. 8 Stan lasu i zasobów drzewnych. Wyłączenia drzewostanowe Lipiec-sierpień 1. Szacunkowopomiarowa metoda określania stanu lasu i zasobów drzewnych. 2. Weryfikacja opisu wszystkich parametrów drzewostanów (składu gatunkowego, wieku, wymiarów, zasobności, itd.) z wykorzystaniem szacunku wzrokowego wspieranego powierzchniami próbnymi kołowymi (wykonywanymi zgodnie z pkt. 4.7. ppkt. 6 Załącznika I SIWZ) oraz w oparciu o fotointerpretację ortofotomapy. 3. Wykonanie dokumentacji multimedialnej dla każdego rodzaju drzewostanu. 9 Martwe drewno (nekromasa). Wyłączenia drzewostanowe Lipiec-sierpień 1. Pomiarowa metoda określania zasobów martwego drewna na powierzchniach kołowych. Określenie zasobów martwego drewna w m3/ha w każdym wydzieleniu drzewostanowym (wykonywane zgodnie z pkt. 4.7. ppkt. 6d Załącznika I SIWZ) 3
Lp Przedmiot Miejsce Czas Metoda Opis metody 1. Kartowanie zbiorowisk roślinnych w terenie (na podkładzie map w skali 1:5000 (1:3000)). 10 Leśne zbiorowiska roślinne (w tym siedliska przyrodnicze NATURA 2000). Obszar leśny w granicach rezerwatów Sierpień 1. Kartografia fitosocjologiczna 2. Wykorzystanie przy określaniu kształtu poszczególnych płatów zbiorowisk: pomiarów prowadzonych za pomocą odbiornika GPS i fotointerpretacji ortofotomapy. 3. Założenie zdjęć fitosocjologicznych (20x20m o ile pozwala na to powierzchnia)) na stabilizowanych powierzchniach próbnych kołowych wg metody Braun-Blanqueta w ilości min. 3 szt. na 1 zbiorowisko. 4. Wykonanie dokumentacji multimedialnej dla każdego zbiorowiska (min. 2 fot. dla każdego zbiorowiska). Metody flory naczyniowej 1. Opracowanie listy gatunków w oparciu o dane literaturowe i wizję terenową. 11 Cenne gatunki roślin naczyniowych zinwentaryzowanych w granicach rezerwatów. rezerwatu (oraz obszar przyległy inwentaryzacja kłokoczki południowej) Sierpieńwrzesień 1. Kartografia florystyczna. 2. Powtórna penetracja obszaru rezerwatu w poszukiwaniu stanowisk cennych gatunków roślin naczyniowych. 3. Zaznaczenie stanowisk na mapach 1:3000 (1:5000). Wykonanie opisu stanowisk i opisu populacji zgodnie z pkt. 4.8 załącznika I SIWZ 4. Wykorzystanie do prac pomiarów prowadzonych za pomocą odbiornika GPS. 5. Wykonanie dokumentacji multimedialnej (min. 2 fot. dla każdego gatunku). 4
Lp Przedmiot Miejsce Czas Metoda Opis metody 1. Penetracja obszaru rezerwatów w poszukiwaniu stanowisk gatunków obcych ekologicznie. 2. Opracowanie listy gatunków. 12 Gatunki obce ekologicznie (gat. krajowe i obce (w tym inwazyjne)) rezerwatu Sierpieńwrzesień 1. Kartografia florystyczna. 3. Zaznaczenie stanowisk na mapach (skala 1:3000 (1:5000)). Wykonanie opisu stanowisk i opisu populacji zgodnie z pkt. 4.5 ppkt. 5 załącznika I SIWZ. 4. Wykorzystanie do prac pomiarów prowadzonych za pomocą odbiornika GPS. 5. Wykonanie dokumentacji multimedialnej (min. 2 fot. dla każdego gatunku). Metody zwierząt oraz ich siedlisk 13 Płazy (Amphibia) rezerwatu, a w szczególności oczka wodne oraz Lipiec-wrzesień inne płytkie okresowe zbiorniki wodne, rozlewiska potoków oraz koleiny i kałuże. 1. Analiza źródłowych materiałów literaturowych i danych inwentaryzacyjnych. 2. Obserwacja terenowa 1.Opracowanie listy gatunków w oparciu o materiały publikowane, niepublikowane, informacje ustne oraz inwentaryzacyjne wizje terenowe. 2 Prowadzenie obserwacji wzrokowej i nasłuchów w ciągu dnia i nocy. Poszukiwanie płazów nad potokami, w oczkach wodnych i na drogach (wędrujące po drogach lub rozjechane przez pojazdy kołowe). Największa efektywność prac w czasie deszczu oraz bezpośrednio po nim. Identyfikacja miejsc rozrodu płazów. 3. Opis i mapowanie wszystkich obserwacji nanoszenie na mapy i rejestracja przy pomocy odbiornika GPS. 4. Wykonanie dokumentacji fotograficznej. 5
Lp Przedmiot Miejsce Czas Metoda Opis metody 14 Gady (Reptilia) 15 Ptaki (Aves) 16 Ssaki (Mammalia) rezerwatu, a w szczególności obrzeża lasów, miejsca nasłonecznione. rezerwatu rezerwatu Lipiec-wrzesień Lipiec-wrzesień Lipiec-wrzesień 1. Analiza źródłowych materiałów literaturowych i danych inwentaryzacyjnych. 2. Obserwacja terenowa 1. Analiza źródłowych materiałów literaturowych i danych inwentaryzacyjnych. 2. Obserwacja terenowa 1. Analiza źródłowych materiałów literaturowych i danych inwentaryzacyjnych. 2. Wywiad środowiskowy wśród służb leśnych, 3. Bezpośrednia obserwacja terenowa. 1.Opracowanie listy gatunków w oparciu o materiały publikowane, niepublikowane, informacje ustne oraz inwentaryzacyjne wizje terenowe. 2. Prowadzenie obserwacji wzrokowej; poszukiwanie gadów pod stertami gałęzi, kamieniami, nad potokami, na drogach (rozjechane przez pojazdy kołowe). 3. Opis i mapowanie wszystkich obserwacji - nanoszenie na mapy i rejestracja przy pomocy odbiornika GPS. 4. Wykonanie dokumentacji fotograficznej. 1. Opracowanie listy gatunków w oparciu o materiały publikowane, niepublikowane, informacje ustne oraz inwentaryzacyjne wizje terenowe. 2 Prowadzenie obserwacji wzrokowej oraz nasłuchów w ciągu dnia i nocy, stymulacja głosowa. 3. Rejestrowanie innych śladów obecności ptaków (żerowisk, wypluwek, oskubów, piór, skorupek jaj, dziupli, gniazd). 4.Opis i mapowanie wszystkich obserwacji - nanoszenie na mapy i rejestracja przy pomocy odbiornika GPS. 4. Wykonanie dokumentacji fotograficznej. 1. Opracowanie listy gatunków w oparciu o materiały publikowane, niepublikowane, informacje ustne oraz inwentaryzacyjne wizje terenowe. 2. Prowadzenie całodobowych obserwacji zwierząt, śladów bytowania (tropy, odchody, nory, ślady żerowania, miejsca odpoczynku), nasłuchy. 3. Opis i zaznaczenie na mapach miejsc obserwacji osobników/śladów bytowania z wykorzystaniem pomiarów prowadzonych przy pomocy odbiornika GPS. 4. Wykonanie dokumentacji fotograficznej. 6
Lp Przedmiot Miejsce Czas Metoda Opis metody 17 Popielicowate (Gliridae) Obszary leśne rezerwatów (lasy liściaste). Sierpieńwrzesień 1. Analiza źródłowych danych inwentaryzacyjnych. 3. Dodatkowe badania terenowe. 1. Przyjęcie istniejących aktualnych danych inwentaryzacyjnych oraz danych z aktualnych materiałów publikowanych (firma BIOEXPERT projekt wykonywany na zlecenie ZPKWM pierwszy pomiar w sierpniu roku) 2. Prowadzenie uzupełniających obserwacji terenowych (podczas innych gatunków zwierząt) polegające na rejestrowaniu śladów żerowania osobników (zgryzy na bukwi) oraz nasłuchów nocnych. 3. Opis i zaznaczenie na mapach miejsc obserwacji osobników/śladów bytowania z wykorzystaniem pomiarów prowadzonych przy pomocy odbiornika GPS. 4. Wykonanie dokumentacji multimedialnej 7
8
REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE II. Bibliografia (wersja robocza, częściowa) dla rezerwatu przyrody Dolina potoku Rudno 1. Akty prawne 1. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. L 206 z 22.7.1992, str. 7 z późn. zm.). 2. Europejska Konwencja Krajobrazowa z dnia 20 października 2000r. Konwencja ratyfikowana przez RP, Dz.U. 14/2006, poz. 98. 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. nr 0, poz. 81) 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2011 r. Nr 237 poz. 1419) 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sporządzenia projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. 2005 r. Nr 94 poz. 794). 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. 2005 r. Nr 60 poz. 533). 7. Rozporządzenie Nr 2/2001 Wojewody Małopolskiego z dnia 4 stycznia 2001 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody akt powołujący rezerwat Dolina potoku Rudno. 8. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. r. Poz. 627). 9. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jednolity: Dz. U. r. poz. 856 ). 10. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity: Dz. U. 2011 r. Nr 12 poz. 59 z późn. zm.). 2. Planistyka, raporty, studia i analizy 1. [2010] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Krzeszowice (Uchw. XLVI/369/2012 Rady Miejskiej w Krzeszowicach). 2. [2012] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Alwernia (Uchw. VII/69/2012 Rady Miejskiej w Alwerni). 3. [2002] Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla wsi Zalas (Uchwała nr XVII/162/2012 Rady Miejskiej w Krzeszowicach z dnia 29 czerwca 2004 r.) (wraz z aktualizacjami). 9
3. Literatura REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE 1. Berger L., 2000. Płazy i gady Polski. Klucz do oznaczania. PWN, Warszawa-Poznań. 2. Bocheński Z., Harmata W., 1962. Ptaki południowego krańca Jury Krakowsko-Wieluńskiej. Acta Zool. Crac., t.7,z.15, Kraków. 3. Czarniecki S., 1956. Fauna dolnokarbońska w osadach facji kulmowej we wschodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Przegl. Geol. 4. Drużkowski M., Dubiel E. 1994. Zbiorowiska roślinne projektowanego rezerwatu projektowanego rezerwatu przyrody Dolina potoku Rudno. Ochrona Przyrody 51: 81-105. 5. Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Sorus, Poznań 6. Fabijanowski J., Feliksiak E., Bednarz Z., 1997. Projekt utworzenia rezerwatu przyrody Dolina Potoku Rudno (Rudniański Park Krajobrazowy). 7..Faliński J. B., 1990. Kartografia geobotaniczna. Cz. 2. Kartografia fitosocjologiczna. PPWK, Warszawa-Wrocław. 8. Głowaciński Z., Rafiński J., 2003. Atlas płazów i gadów Polski. Status rozmieszczenie ochrona. Biblioteka monitoringu środowiska, Kraków. 9. Harmata W., 1981. Obserwacje nad awifauną Ziemi Chrzanowskiej. Studia Ośrodka Dok. Fizj. PAN VIII. 10. Herbich. J (red.), 2004. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny T. 5 Lasy i bory. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. 11. Kajtoch Ł., Żmihorski M., Wieczorek P., (w przygotowaniu). Can forest-dwelling species benefits from forest fragmentation? The competitor release effect within owl community. 12. Malik R., 2011. Siedliska przyrodnicze oraz cenne gatunki roślin występujące na terenie Nadleśnictwa Olkusz perspektywy ich zachowania i możliwości ochrony. Prace Dyplomowe uczestników Studium Ochrony Przyrody UR (promotor dr hab. Jan Bodziarczyk). 13. Matuszkiewicz J.M., 2008. Geobotanical regionalization of Poland (Regionalizacja geobotaniczna Polski). IGiPZ PAN, Warszawa. 14. Matuszkiewicz J.M., 2008. Potential natural vegetation of Poland (Potencjalna roślinność naturalna Polski). IGiPZ PAN, Warszawa. 15. Rothmaler W., Jäger E. J., Werner K. (red.), 2000. Exkursionflora von Deutschland. 3.Gefäßpflanzen. Atlasband. Spektrum Akademischer Verlag Heidelberg, Berlin. 16. Szafer W., Zarzycki K. (red.), 1972. Szata roślinna Polski. PWN, Warszawa. 17. Szafer W., Kulczyńki S., PawłowskI B., 1988. Rośliny polskie. T. 1-2. PWN, Warszawa. 18. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W.,C Hołdyński C., 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. 19. Tomiałojć L., 1990. Ptaki Polski rozmieszczenie i liczebność. PWN. 20. Walasz K. (red.), 1992. Atlas ptaków lęgowych małopolski 1985-1991. Biologica Silesiae, Wrocław. 10
REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE III. Bibliografia (wersja robocza, częściowa) dla rezerwatu przyrody Cisy w Mogilnie 1. Akty prawne 1. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. L 206 z 22.7.1992, str. 7 z późn. zm.). 2. Europejska Konwencja Krajobrazowa z dnia 20 października 2000r. Konwencja ratyfikowana przez RP, Dz.U. 14/2006, poz. 98. 3. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. nr 0, poz. 81) 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2011 r. Nr 237 poz. 1419) 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sporządzenia projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. 2005 r. Nr 94 poz. 794). 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. 2005 r. Nr 60 poz. 533). 7. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. r. Poz. 627). 8. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jednolity: Dz. U. r. poz. 856 ). 9. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jednolity: Dz. U. 2011 r. Nr 12 poz. 59 z późn. zm.). 10. Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 27 maja 1963 roku w sprawie uznania za rezerwat akt powołujący rezerwat Cisy w Mogilnie. 2. Planistyka, raporty, studia i analizy 1. [2010] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Krzeszowice (Uchw. XLVI/369/2012 Rady Miejskiej w Krzeszowicach). 2. [2012] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Alwernia (Uchw. VII/69/2012 Rady Miejskiej w Alwerni). 3. [2002] Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla wsi Zalas (Uchwała nr XVII/162/2012 Rady Miejskiej w Krzeszowicach z dnia 29 czerwca 2004 r.) (wraz z aktualizacjami). 11
3. Literatura REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE 1. Berger L., 2000. Płazy i gady Polski. Klucz do oznaczania. PWN, Warszawa-Poznań. 2. Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Sorus, Poznań 3. Fabijanowski J., Feliksiak E., Bednarz Z., 1997. Projekt utworzenia rezerwatu przyrody Dolina Potoku Rudno (Rudniański Park Krajobrazowy). 4..Faliński J. B., 1990. Kartografia geobotaniczna. Cz. 2. Kartografia fitosocjologiczna. PPWK, Warszawa-Wrocław. 5. Głowaciński Z., Rafiński J., 2003. Atlas płazów i gadów Polski. Status rozmieszczenie ochrona. Biblioteka monitoringu środowiska, Kraków. 6. Głowacka M., 2005. Ekologiczne uwarunkowania występowania cisa pospolitego (Taxus baccata L.) w Polsce. Rozprawa doktorska. 7. Herbich. J (red.), 2004. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny T. 5 Lasy i bory. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. 8. Kajtoch Ł., Żmihorski M., Wieczorek P., (w przygotowaniu). Can forest-dwelling species benefits from forest fragmentation? The competitor release effect within owl community. 9. Kruszelnicki J., 2001. Cis pospolity Taxus baccata L. Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) Polska Czerwona Księga Roślin. Polska Akademia Nauk. Instytut Botaniki im. W Szafera. Instytut Ochrony Przyrody. ss. 68-70. 10. Kurzeja W., 2007. Struktura populacji cisa pospolitego Taxus baccata L. w rezerwacie przyrody Cisy w Mogilnie. Praca inżynierska Uniwersytet Rolniczy w Krakowie (promotor dr hab.. Jan Bodziarczyk). 11. Matuszkiewicz W., 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa. 12. Matuszkiewicz J.M., 2008. Geobotanical regionalization of Poland (Regionalizacja geobotaniczna Polski). IGiPZ PAN, Warszawa. 13. Matuszkiewicz J.M., 2008. Potential natural vegetation of Poland (Potencjalna roślinność naturalna Polski). IGiPZ PAN, Warszawa. 14. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002. Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. 15. Pawelec M., 2010. Ochrona i restytucja cisa pospolitego na terenie RDLP Kraków. R. 12. Zeszyt 2 (25), Studia i Materiały CELP w Rogowie. 16. Rothmaler W., Jäger E. J., Werner K. (red.), 2000. Exkursionflora von Deutschland. 3.Gefäßpflanzen. Atlasband. Spektrum Akademischer Verlag Heidelberg, Berlin. 17. Niedojad J., Szlaga H. 2005. Projekt ścieżki edukacyjnej Cisy w Mogilnie. Praca dyplomowa Zespołu Szkół Zawodowych Technikum Leśne Stary Sącz (promotor mgr inż. Paweł Szczygieł. 18. Pawelec M. 19. Siwy M. 2012. Rozmieszczenie, struktura i stan zdrowotny populacji cisa pospolitego Taxus baccata L. w rezerwacie przyrody Cisy w Mogilnie. Praca magisterska, Uniwersytet rolniczy, Kraków (promotor dr hab.. Jan Bodziarczyk). 20. Szafer W., Zarzycki K. (red.), 1972. Szata roślinna Polski. PWN, Warszawa. 12
REGIONALNA DYREKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE 21. Szafer W., Kulczyńki S., PawłowskI B., 1988. Rośliny polskie. T. 1-2. PWN, Warszawa. 22. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W.,C Hołdyński C., 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa. 23. Tomasiewicz J. 1996. Plan ochrony rezerwatu Cisy w Mogilnie. GORC-EKO, Lubomierz. 24. Tomiałojć L., 1990. Ptaki Polski rozmieszczenie i liczebność. PWN. 25. Walasz K. (red.), 1992. Atlas ptaków lęgowych małopolski 1985-1991. Biologica Silesiae, Wrocław. 13