GÓRNICTWO ODKRYWKOWE W KONTEKŚCIE FUNKCJONOWANIA GEOPARKU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO SZANSA CZY ZAGROŻENIE? Michał Poros, Geopark Kielce

GÓRNICTWO ODKRYWKOWE W KONTEKŚCIE FUNKCJONOWANIA GEOPARKU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO SZANSA CZY ZAGROŻENIE? Michał Poros, Geopark Kielce

I. GEOPARK,,GEOLAND ŚWIĘTOKRZYSKI LOKALIZACJA I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

II. LOKALIZACJA I UWARUNKOWANIA GEOLOGICZNE LOKALIZACJA W STREFIE GRANICZNEJ POMIĘDZY PLATFORMĄ ZACHODNIOEUROPEJSKĄ A KARTONEM WSCHODNIOEUROPEJSKIM PÓŁNOCNO-ZACHODNI FRAGMENT REGIONU KIELECKIEGO NALEŻĄCEGO DO BLOKU MAŁOPOLSKIEGO SKAŁY OSADOWE BUDUJĄCE TRZON PALEOZOICZNY ORAZ OBRZEŻENIE PERMSKO-MEZOZOICZNE, REPREZENTUJĄCE ŁĄCZNIE WSZYSTKIE OKRESY GEOLOGICZNE OD KAMBRU DO CZWARTORZĘDU

II. LOKALIZACJA I UWARUNKOWANIA GEOLOGICZNE Podkład geologiczny na podstawie: Wróblewski T. 2000. Mapa chronionych obszarówi obiektów przyrody nieożywionej 1:200 000, Państwowy Instytut Geologiczny

III. HISTORYCZNE GÓRNICTWO SKALNE, JAKO ELEMENT DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GEOPARKU

IV. WSPÓŁCZESNE GÓRNICTWO SKALNE, JAKO ELEMENT DZIAŁALNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ NA TERENIE GEOPARKU

V. KOPALNIE ODKRYKOWE SUROWCÓW SKALNYCH - PROBLEM ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE DOMINACJA ZAKŁADÓW WYDOBYWCZO-PRZETWÓRCZYCH W STRUKTURZE PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH FUNKCJONUJĄCYCH NA TERENIE GEOPARKU ISTOTNE PRZEKSZTAŁCENIA W KRAJOBRAZIE KULTUROWYM I ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM SPOWODOWANE GŁÓWNIE PRZEZ NAJWIĘKSZE OŚRODKI WYDOBYWCZO-PRZETWÓRCZE: - PRZEKSZTAŁCENIA RZEŹBY TERENU I TWORZENIE KRAJOBRAZU PRZEMYSŁOWEGO ZWIĄZANY Z DUŻYMI REJONAMI EKSPLOATACYJNYMI I ELEMENTAMI ZAKŁADÓW GÓRNICZYCH (DUŻE, WIELOPOZIOMOWE WYROBISKA ZE ZWAŁOWISKAMI ORAZ ELEMENTY INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ) - ODDZIAŁYWANIE NA GLEBY, ROŚLINNOŚĆ, WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE (WYDOBYCIE SUROWCA PONIŻEJ POZIOMU WÓD GRUNTOWYCH POWODUJĄCE ZABURZENIE STOSUNKÓW WODNYCH I WYNIKAJĄCE Z TEGO ZMIANY W SZACIE ROŚLINNEJ) - TECHNIKI STRZAŁOWE ODSPAJANIA SUROWCA POWODUJĄCE DRGANIA SEJSMICZNE, HAŁAS ORAZ ZAPYLENIE POWIETRZA - ODDZIAŁYWANIE PRZEMYSŁU CEMENTOWO-WAPIENNICZEGO POWIĄZANEGO Z KOPALNIAMI SUROWCÓW WĘGLANOWYCH (WPŁYW EMISJI ALKALICZNEJ NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE W SZCZEGÓLNOŚCI GLEBY I ROŚLINNOŚĆ) - WYSTĘPOWANIE SZKÓD GÓRNICZYCH, JAKO ELEMENT WPŁYWAJĄCY NA NEGATYWNE POSTRZEGANIE DZIAŁALNOŚCI GÓRNICZEJ PRZEZ SPOŁECZNOŚĆ LOKALNĄ

V.1 REJON EKSPLOATACYJNY OSTRÓWKA-OŁOWIANKA JEDEN Z NAJWIĘKSZYCH OBSZARÓW GÓRNICZYCH ZLOKALIZOWANYCH W GRANICACH GEOPARKU O POWIERZCHNI 1,26 km² WIELOPOZIOMOWE WYROBISKO TYPU STOKOWO-WGLĘBNEGO O NAJWIĘKSZEJ POWIERZCHNI I GŁĘBOKOŚCI SPOŚRÓD WYROBISK ZLOKALIZOWANYCH NA TERENIE GEOPARKU LOKALIZACJA W BEZPOŚREDNIM SĄSIEDZTWIE GRANICY CHĘCIŃSKO-KIELECKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO ZNACZĄCY STOPIEŃ ODDZIAŁYWANIA NA KRAJOBRAZ I ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE (OBNIŻENIE ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH W PÓŁNOCNO-ZACHODNIEJ CZĘŚCI GEOPARKU REGIONALNY LEJ DEPRESJI; ZMIANY W SIECI RZECZNEJ)

V.2 REJON EKSPLOATACYJNY SITKÓWKA-KOWALA-TRZUSKAWICA REJON NAJWIĘKSZEJ KONCENTRACJI ZAKŁADÓW WYDOBYWCZYCH ORAZ CEMENTOWO-WAPIENNICZYCH NA OBSZARZE GEOPARKU OBSZAR SILNIE PRZEKSZTAŁCONY ANTROPOGENICZNIE Z TYPOWYM KRAJOBRAZEM PRZEMYSŁOWYM LOKALIZACJA W BEZPOŚREDNIM SĄSIEDZTWIE GRANICY CHĘCIŃSKO- KIELECKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO ZNACZĄCY STOPIEŃ ODDZIAŁYWANIA NA KRAJOBRAZ I ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE (ALKALIZACJA GLEB I ODDZIŁYWANIE NA ROŚLINNOŚĆ, EMISJA PYŁÓW, REGIONALNY LEJ DEPRESJI)

VII. GÓRNICTWO ODKRYWKOWE SUROWCÓW SKALNYCH KORZYŚCI I ZAGROŻENIA - POTENCJALNE GEOSTANOWISKA MOŻLIWE DO WYKORZYSTANIA W GEOTURYSTYCE PRZY ODPOWIEDNIO POPROWADZONYM PROCESIE REKULTYWACJI I ZAGOSPODAROWANIA PO ZAKOŃCZONYM WYDOBYCIU SUROWCÓW SKALNYCH - CENNE ODSŁONIĘCIA PROFILI GEOLOGICZNYCH WYKORZYSTYWANE W BADANIACH NAUKOWYCH I DYDAKTYCE GEOLOGICZNEJ NA POZIOMIE AKADEMICKIM - WAŻNE ŹRÓDŁO OKAZÓW SKAŁ, MINERAŁÓW I SKAMIENIAŁOŚCI DLA EKSPOZYCJI W MUZEACH I CENTRACH NAUKI ORAZ DO DZIAŁALNOŚCI EDUKACYJNEJ - ODSŁONIĘCIA PROFILI GEOLOGICZNYCH O ZNACZENIU PONADREGIONALNYM I MIĘDZYNARODOWEJ RANDZE NAUKOWEJ - POTENCJALNE TERENY INWESTYCYJNE ZWIĄZANE Z ADAPTACJĄ WYROBISK PO ZAKOŃCZONEJ EKSPLOATACJI DO NOWYCH FUNKCJI - POTENCJALNE ENKLAWY BIORÓŻNORODNOŚCI I/LUB FRAGMENTY KORYTARZY EKOLOGICZNYCH PRZY ZAŁOŻENIU NATURALNEJ SUKCECJI I OCHRONY PRAWNEJ CZĘŚCI LUB CAŁOŚCI TERENÓW POGÓRNICZYCH - POZYTYWNY WPŁYW NA JAKOŚĆ ŻYCIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH POPRZEZ INWESTYCJE KOMUNALNE I SPECJALNE PROGRAMY REALIZOWANE W RAMACH POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU - PRZEKSZTAŁCENIE RZEŹBY TERENU / KRAJOBRAZU KULTUROWEGO IMPAKT KRAJOBRAZOWY - NEGATYWNE ODDZIAŁYWANIE NA RÓŻNORODNE KOMPONENTY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO (ALKALIZACJA GLEB, PRZEKSZTAŁCENIA SZATY ROŚLINNEJ, ODDZIAŁYWANIE NA WODY PODZIEMNE I POWIERZCHNIOWE, EMISJA PYŁÓW, EMISJA HAŁASU - PROBLEM GENEROWANIE SZKÓD GÓRNICZYCH I NEGATYWNEGO ODDZIAŁYWANIA NA JAKOŚĆ ŻYCIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ I SPOWODOWANY TYM NEGATYWNY ODBIÓR GÓRNICTWA ODKRYWKOWEGO PRZEZ MIESZKAŃCÓW WSI ZLOKALIZOWANYCH W BEZPOŚREDNIM SĄSIEDZTWIE TERENÓW GÓRNICZYCH

VI. KOPALNIE ODKRYWKOWE SUROWCÓW SKALNYCH ZNACZENIE NAUKOWE I DYDAKTYCZNE VI.1 KOPALNIA OSTRÓWKA KOPALNIA,,OSTRÓWKA PROFIL SKAŁ MŁODSZEGO PALEOZOIKU W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI WYROBISKA - UNIKATOWY PROFIL DOKUMENTUJĄCY LOKALNE I GLOBALNE ZDARZENIA BIOTYCZNE I ABIOTYCZNE U SCHYŁKU DEWONU ORAZ WE WCZESNYM KARBONIE - CENNE STANOWISKO PALEONTOLOGICZNE (DEWON GÓRNY, KARBON DOLNY) - UNIKATOWE STANOWISKO WYSTĘPOWANIA TZW. WAPIENIA WĘGLOWEGO W REGIONIE ŚWIĘTOKRZYSKIM - JEDNA Z NAJLEPIEJ ZBADANYCH SUKCECJI SKALNYCH Z POGRANICZA DEWON/KARBON W REGIONIE - STANOWISKO WYKORZYSTYWANE W EDUKACJI GEOLOGICZNEJ NA POZIOMIE AKADEMICKIM ORAZ JAKO STANOWISKO WZORCOWE W RAMACH SYMPOZJÓW I KONFERENCJI NAUKOWYCH DOT. TEMATYKI GEOLOGICZNO-PALEONTOLOGICZNEJ

VI.1 KOPALNIA OSTRÓWKA KOPALNIA,,OSTRÓWKA JAKO UNIKATOWE STANOWISKO PALEONTOLOGICZNE DOKUMENTUJĄCE KOPALNE BIOCENOZY MORSKIE PÓŹNEGO DEWONU I WCZESNEGO KARBONU, ORAZ ZMIANY W ŚRODOWISKU BIOTYCZNYM U SCHYŁKU DEWONU (WIELKIE WYMIERANIE PÓŹNODEWOŃSKIE)

VI.2 KOPALNIA,,KOWALA KOPALNIA,,KOWALA PROFIL SKAŁ MŁODSZEGO PALEOZOIKU W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI WYROBISKA - JEDNA Z NAJLEPIEJ ZBADANYCH SUKCECJI DEWONU GÓRNEGO I KARBONU DOLNEGO NA ŚWIECIE - UNIKATOWY ZAPIS PÓŹNODEWOŃSKICH I WCZESNOKARBOŃSKICH ZDARZEŃ BIOTYCZNYCH I ABIOTYCZNYCH (M.IN. WIELKIE WYMIERANIE PÓŹNODEWOŃSKIE, ZDARZENIA BEZTLENOWE) - UNIKATOWE STANOWISKO PALEONTOLOGICZNE (DEWON GÓRNY) - STANOWISKO WYKORZYSTYWANE NAUKOWO I DYDAKTYCZNIE

VI.2 KOPALNIA,,KOWALA Na podstawie: Błażejowski i in., 2016 STANOWISKA PALEONTOLOGICZNE DEWONU GÓRNEGO O RANDZE MIĘDZYNARODOWEJ: STANOWISKO Z FAUNĄ SPIRYTYZOWANĄ, STANOWISKO ZE,,ŚCIEZKAMI TRYOBITOWYMI, JEDYNE W POLSCE STANOWISKO DEWOŃSKIE TYPU,,FOSSIL-LAGERSTATTEN

VI.2 KOPALNIA,,KOWALA Na podstawie: Filipiak, Racki, 2005 UNIKATOWE PROFILE GEOLOGICZNE ODSŁONIĘTE W WYNIKU EKSPLOATACJI GÓRNICZEJ, DOKUMENTUJĄCE GRANICE PIĘTER (FRAN/FAMEN) I OKRESÓW (DEWON-KARBON-PERM), JAK RÓWNIEŻ PIĘTER STRUKTURALNYCH (WARYSCYJSKIE/ALPEJSKIE) Na podstawie: Filipiak, Racki, 2005

VI.3 KOPALNIA,,BOLECHOWICE KOPALNIA WAPIENI DEWOŃSKICH,,BOLECHOWICE PANEK NAJWAŻNIEJSZE STANOWISKO HISTORYCZNEJ EKSPLOATACJI OZDOBNEJ ODMIANY WAPIENIA DEWOŃSKIEGO TZW. MARMURU BOLECHOWICKIEGO ODSŁONIĘTY FRAGMENT WYROBISKA DOKUMENTUJĄCY DAWNE TECHNIKI EKSPLOATACJI WAŻNE ŹRÓDŁO MATERIAŁU DLA RENOWACJI ZABYTÓW ARCHITEKTURY W KTÓRYCH WYKORZYSTANO WAPIEŃ TYPU,,BOLECHOWICE WAŻNE STANOWISKO WYKORZYSTYWANE W EDUKACJI GEOLOGICZNEJ

VI.3 KOPALNIA,,BOLECHOWICE KOPALNIA,,BOLECHOWICE I EKSPLOATOWANE PRZEZ NIĄ ZŁOŻE, JAKO ELEMENT DZIEDZICTWA PRZEMYSŁOWEGO ZWIĄZANEGO Z TRADYCJAMI WYDOBYCIA I PRZETWÓRSTWA OZDOBNYCH ODMIAN WAPIENI DEWOŃSKICH WYKORZYSTYWANYCH DO PRODUKCJI TZW.,,MARMURÓW TECHNICZNYCH WAPIENIE DEWOŃSKIE Z KOPALNI,,BOLECHOWICE, JAKO MATERIAŁ WYKORZYSTYWANY W PROCESIE EDUKACJI GEOLOGICZNEJ PROWADZONEJ PRZEZ OŚRODKI EDUKACJI NIEFORMALNEJ (PRZYKŁAD WARSZTATÓW SZLIFIERSKICH W CENTRUM GEOEDUKACJI W KIELCACH)

VII. GÓRNICTWO ODKRYWKOWE SUROWCÓW SKALNYCH A STRATEGIA FUNKCJONOWANIA GEOPARKU NAUKA - BADANIA NAUKOWE PROWADZONE W OPARCIU O UNIKATOWE PROFILE GEOLOGICZNE ODSŁONIĘTE W WYNIKU EKSPLOATACJI I/LUB MATERIAŁ BADAWCZY POCHODZĄCY Z WW. PROFILI EDUKACJA - PRAKTYKI STUDENCKIE I WARSZTATY EDUKACYJNE PROWADZONE W OBRĘBIE CZYNNYCH KAMIENIOŁOMÓW - POZYSKIWANIE OKAZÓW GEOLOGICZNYCH DO EKSPOZYCJI, LAPIDARIÓW ORAZ JAKO MATERIAŁ DO ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ - PROJEKTY/DZIAŁANIA SKIEROWANE DO SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ PRZEZ KONCERNY WYDOBYWCZE - WSPÓŁPRACA Z ZAKŁADAMI GÓRNICZYMI W ZAKRESIE PROJEKTÓW EDUKACYJNYCH OCHRONA I KONSERWACJA GEOSTANOWISK - WŁĄCZENIE W PROCES PLANOWANIA REKULTYWACJI GEOPARKÓW TWORZENIE WARUNKÓW DLA PRZYSZŁEGO UDOSTĘPNIENIA, KONSERWACJI I OCHRONY GEOSTANOWISK

VII. STRATEGIA ROZWOJU GEOPARKU A PROBLEM PLANOWANA DZIAŁAŃ ZWIĄZANYCH Z REKULTYWACJĄ I ZAGOSPODAROWANIEM WYROBISK PO ZAKOŃCZENIU EKSPLOATACJI GEOPARK,,GEOLAND ŚWIĘTOKRZYSKI STOWARZYSZENIE GMIN PRZEDSIĘBIORSTWO GÓRNICZE GMINA MOŻLIWOŚĆ INICJOWANIA PRZEZ GEOPARK SAMORZĄD TERYTORIALNY WSPÓŁPRACY Z PRZEDSIĘBIORSTWAMI GÓRNICZYMI W ZAKRESIE PLANOWANIA PROCESU REKULTYWACJI JAKO DZIAŁANIA PRZYGOTOWAWCZEGO POD PÓŹNIEJSZE ZAGOSPODAROWANIE ZGODNE ZE STRATEGIĄ ROZWOJU GEOPARKU WŁĄCZENIE STRATEGII ROZWOJU GEOPARKU, JAKO CZYNNIKA MAJĄCEGO WPŁYW NA PROCES PRZYGOTOWANIA DOKUMENTÓW DOT. ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMIN (STUDIUM LUB PLAN ZAGOSPODAROWANIA) - CZŁONKÓW STOWARZYSZNIA, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM OBSZARÓW POGÓRNICZYCH

VII. STRATEGIA ROZWOJU GEOPARKU A PROBLEM PLANOWANA DZIAŁAŃ ZWIĄZANYCH Z REKULTYWACJĄ I ZAGOSPODAROWANIEM WYROBISK PO ZAKOŃCZENIU EKSPLOATACJI Wykorzystanie metod oceny potencjału geoturystycznego geostanowisk, jako narzędzi w planowaniu kierunku rekultywacji i zagospodarowania Powiązanie ze dokumentami strategicznymi na poziomie lokalnym i regionalnym, w tym strategią funkcjonowania i rozwoju Geoparku Analiza uwarunkowań przyrodniczych i kulturowych, geoi hydrogeologicznych, społecznogospodarczych, ekonomicznych PROCES PLANOWANIA KIERUNKÓW REKULTYWACJI I ZAGOSPODAROWANIA W ODNIESIENIU DO AKTYWNEGO OBSZARU GÓRNICZEGO Współpraca pomiędzy Geoparkiem (w tym gminami) a sektorem górniczym na etapie planowania rekultywacji i zagospodarowania

GÓRNICTWO SKALNE NA OBSZARZE GEOPARKU SZANSA CZY ZAGROŻENIE? ELIMINOWANIE ZAGROŻEŃ POPRZEZ INICJOWANIE WSPÓŁPRACY I WSPÓLNYCH DZIAŁAŃ Z SEKTOREM GÓRNICZYM, ZA POŚREDNICTWEM JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO CZŁONKÓW STOWARZYSZENIA WYKORZYSTANIE POLITYKI ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU, JAKO ELEMENTU ŁĄCZĄCEGO STRATEGIE ROZWOJU DUŻYCH KONCERNÓW EKSPLOATUJĄCYCH ZŁOŻA NA TERENIE GEOPARKU ZE STRATEGIĄ ROZWOJU GEOPARKU: STRATEGIA ROZWOJU GEOPARKU, JAKO NARZĘDZIE BUDOWANIA POZYTYWNEGO WIZERUNKU PRZEMYSŁU WYDOBYWCZEGO U SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ, JAK RÓWNIEŻ NARZĘDZIE DLA WŁAŚCIWEGO UKIERUNKOWANIA DZIAŁAŃ REKULTYWACYJNYCH ROZPATRYWANIE CZYNNYCH KOPALNI ODKRYWKOWYCH, JAKO POTENCJALNYCH TERENÓW MOŻLIWYCH DO WYKORZYSTANIA W TURYSTYCE (W TYM GEOTURYSTYCE) I/LUB POTENCJALNYCH OBSZARÓW PRZYRODNICZO CENNYCH, PODNOSZĄCYCH ATRAKCYJNOŚĆ TERENÓW OTACZAJĄCYCH POD KĄTEM INWESTYCYJNYM WŁĄCZENIE W STRATEGIĘ ROZWOJU GEOPARKU ASPEKTÓW ZWIĄZANYCH Z PROCESEM PLANOWANIA REKULTYWACJI I ZAGOSPODAROWANIA TERENÓW PO ZAKOŃCZENIU EKSPLOATACJI SUROWCÓW SKALNYCH I WSPÓŁPRACĄ W TYM ZAKRESIE POMIĘDZY SEKTOREM SAMORZĄDOWYM GEOPARKIEM-SEKTOREM NAUKOWYM A PRZEDSIĘBIORSTWAMI GÓRNICZYMI

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ michal.poros@geopark-kielce.pl