K.062/12 Polaków rozmowy o gospodarce Warszawa, październik 2012 r. W sondażu przeprowadzonym przez Zespół Badań Społecznych OBOP w TNS Polska w dn. 4-7.10.2012 r. zbadano, czy i jak Polacy rozmawiają o sytuacji gospodarczej kraju. Sytuacja gospodarcza jest częstym tematem rozmów Polaków: 42% rozmawia o niej w rodzinie, 27% ze znajomymi lub kolegami w pracy; 2% wypowiada się o niej w sytuacjach zawodowych, a 15% w przypadkowych rozmowach; 30% rzucało czasem pojedyncze uwagi na ten temat. Im wyższy poziom wykształcenia, tym częściej ludzie wypowiadają lub wymieniają opinie o gospodarce. Im wyższe wykształcenie badanych, tym częściej spotykają się oni z opiniami o gospodarce różnymi od własnych, podobnie jest z grupami dochodu. W ostatnim roku 17% badanych w rozmowie o sytuacji gospodarczej w Polsce przynajmniej raz z kimś się pokłóciło. Nie jest to mały procent i pokazuje, jak kontrowersyjną jest ocena stanu gospodarki. 59% badanych zwraca, uwagę na wiadomości i programy o gospodarce w telewizji, a 38% na artykuły w gazetach (nie są to grupy rozłączne). 41% badanych, mówi, że pamięta z mediów jakieś, nawet niedokładne liczby o inflacji, 42% o emigracji, a 59% o bezrobociu. Kontakt z informacjami ekonomicznym w mediach i ich przyswajanie zależy przede wszystkim od wykształcenia, ale także od własnej sytuacji materialnej i, w przypadku gazet, dostępu do źródła informacji. NIP: 526-02-11-819; REGON: 011003524 BNP Paribas Bank Polska S.A. nr konta: 17 1600 1127 0003 0127 9804 6001 Sąd Rejonowy dla M.St. Warszawy XIII Wydział, KRS 0000059619, Kapitał zakładowy: 500.000 zł, w pełni opłacony
Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: Zespół Badań Społecznych OBOP w TNS Polska. Rozmowy o gospodarce to tytuł popularnego niegdyś programu telewizyjnego, prowadzonego przez Andrzeja Bobera, redaktora bardzo kompetentnego w tej dziedzinie. W tytule tego komunikatu chodzi jednak nie tylko o wiedzę, która spływa do społeczeństwa z mediów, ale przede wszystkim o rozmowy Polaków między sobą. W takich rozmowach ludzie wymieniają się opiniami o gospodarce, upewniają się w swych poglądach lub je zmieniają, w takich rozmowach tworzą się ich opinie i opinia publiczna o gospodarce. Zbadano je w ogólnopolskim sondażu Zespołu Badań Społecznych OBOP w TNS Polska, przeprowadzonym w dniach 4-7.10.2012 r. 1 FORMY ROZMÓW O GOSPODARCE Formy rozmów o gospodarce mogą być różne od rzucenia pojedynczej uwagi, czegoś, co trudno nawet nazwać rozmową między ludźmi do wypowiadania się na tematy gospodarcze w sytuacjach zawodowych. Jak się te możliwości realizują, pokazano w tabeli (można było wymienić więcej niż jedną formę). Prawie każdemu zdarza się wymieniać z innymi opinie o sytuacji gospodarczej w kraju, a nie tylko o tym jak jest jemu i jego rodzinie. Ciekawi jesteśmy, w jaki sposób Pan(i) wyraża to co Pan/i myśli na ten temat czasem rzucę jakąś pojedynczą uwagę 40% pogadam o tym w przypadkowej rozmowie, np. w podróży 15% rozmawiam o tym w rodzinie 42% rozmawiam o tym ze znajomymi lub kolegami w pracy 27% wypowiadam się w sytuacjach zawodowych 2% Przede wszystkim widać, że gospodarka, sytuacja gospodarcza kraju jest częstym tematem w rozmowach Polaków: 42% rozmawia o niej w rodzinach, 27% ze znajomymi 1 Sondaż zrealizowano w dniach 4-7 października 2012 r. na ogólnopolskiej, losowej, reprezentatywnej próbie 1000 mieszkańców Polski w wieku 15 i więcej lat. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru dla tej wielkości próby wynosi +/- 3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2
lub kolegami w pracy, a 15% w przypadkowych rozmowach; 30% rzuca od czasu do czasu jakąś uwagę na ten temat. Z kolejnej tabeli dowiadujemy się o różnicach w częstości podejmowania rozmów o gospodarce. Prawie każdemu zdarza się wymieniać z innymi opinie o sytuacji gospodarczej w kraju, a nie tylko o tym jak jest jemu i jego rodzinie. Ciekawi jesteśmy, w jaki sposób Pan(i) wyraża to co Pan/i myśli na ten temat: czasem rzucę jakąś uwagę pogadam o tym w przypadkowej rozmowie rozmawiam o tym w rodzinie rozmawiam o tym ze znajomymi lub i w pracy wypowiadam się w dyskusjach zawodowych Wykształcenie podstawowe 45 12 41 14 0 zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne licencjat i wyższe 42 15 40 27 1 38 14 44 28 3 24 20 58 37 3 Ocena sytuacji materialnej dobra 32 21 46 29 3 średnia 42 13 40 25 2 zła 40 15 46 29 1 Ocena kierunku zmian w kraju w dobrym kierunku w złym kierunku 44 17 34 27 2 39 15 44 27 2 Okazuje się, że im wyższy poziom wykształcenia, tym częściej ludzie wypowiadają lub wymieniają opinie o gospodarce; tym rzadziej rzucają pojedyncze uwagi o gospodarce, a tym częściej rozmawiają o gospodarce ze znajomymi i kolegami z pracy. Ponadto osoby z wyższym wykształceniem nawet w rodzinach i przypadkowych rozmowach wypowiadają opinie częściej niż wszyscy pozostali badani. 3
Te zróżnicowania są dosyć oczywiste, gdyż rozmowa o sytuacji gospodarczej kraju jest bardziej wymagająca poznawczo niż zwykłe narzekanie lub wyrażanie zadowolenia z sytuacji własnej rodziny. Sama ocena własnej sytuacji materialnej nie ma spójnego wpływu na podejmowanie rozmów o gospodarce, natomiast ludzie, którzy sądzą, że sytuacja gospodarcza kraju zmierza w złym kierunku częściej mówią o tym we własnych rodzinach. JAKIE OPINIE SPOTYKAMY Rozmowy z innymi wpływają na nasze poglądy, co nie znaczy zaraz, że je zmieniają, częściej utwierdzają nas w słuszności własnych przekonań. Zależy to najpierw od tego, jakie poglądy spotkamy takie same czy inne niż własne. Czy w rozmowach przypadkowych lub ze znajomymi i kolegami na ogół spotyka Pan/i opinie tylko takie jak swoje czy także inne, a nawet całkiem inne niż Pana/i własne? zwykle takie jak moje 10% częściej takie jak moje niż różne 19% raz takie raz takie 47% częściej różne niż takie jako moje 7% zwykle różne 6% trudno powiedzieć 11% W tabeli pokazano, że ludzie najczęściej spotkają opinie o gospodarce raz takie, raz takie (47%), ale zarazem, że więcej ludzi spotka zwykle lub częściej opinie takie jak ich własne (29%) niż opinie odmienne od ich własnych (13%). Takie zjawisko jest czymś naturalnym, gdyż nie tylko swój do swego ciągnie, ale też ludzie upodobniają się poglądami do swego otoczenia i w konsekwencji obu tych procesów ich szanse na spotkanie poglądów odmiennych są mniejsze niż poglądów takich jak własne. Ciekawe jest co innego stratyfikacyjne zróżnicowanie tych szans, pokazane w tabeli. 4
Czy w rozmowach przypadkowych lub ze znajomymi i kolegami na ogół spotyka Pan/i opinie tylko takie jak swoje czy także inne, a nawet całkiem inne niż Pana/i własne? zwykle lub częściej takie jak moje raz takie raz takie częściej lub zwykle różne niż moje Wykształcenie podstawowe 27 47 9 zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne 33 44 13 33 45 15 licencjat i wyższe 22 47 17 Ocena sytuacji materialnej dobra 22 50 19 średnia 30 47 13 zła 35 45 10 Pominięto odpowiedzi trudno powiedzieć, są one jednak wliczone do podstawy procentowania Im wyższe wykształcenie badanych, tym częściej spotkają się oni z opiniami różnymi od własnych, podobnie jest z grupami dochodu (co zrozumiałe, gdyż wysokość dochodu związana jest z wykształceniem). Osoby gorzej wykształcone żyją w środowiskach nieco bardziej homogenicznych i nieco silniej konserwujących opinie ludzi w sprawach gospodarczych (zapewne innych także). Ciekawe jest jednak, że choć ludzie spotykają się raczej z poglądami podobnymi do własnych niż z różnymi od własnych, to w odpowiedzi na pytanie Czy w ostatnim roku, zdarzyło się, że w rozmowie o sytuacji gospodarczej w Polsce z kimś się Pan(i) pokłócił(a)? 17% badanych powiedziało, że się przynajmniej raz pokłóciło. Nie jest to mały procent i pokazuje, jak kontrowersyjną jest ocena stanu gospodarki 5
Czy w ostatnim roku, zdarzyło się, że w rozmowie o sytuacji gospodarczej w Polsce z kimś się Pan(i) pokłócił(a)? tak, wiele razy 2% tak, parę razy 8% tak, raz 7% nie 79% trudno powiedzieć 3% Warto odnotować, że wyraźnie mniej chętni do kłótni o gospodarkę są ludzie o wykształceniu podstawowym (12% tak, 85% nie ) niż ludzie z innych grup wykształcenia (19-22% tak, 76-77% nie ). Można to odwrócić: do kłótni o stan gospodarki bardziej skorzy są ludzie z wykształceniem wyższym niż podstawowe. Do takich kłótni bardziej skorzy są też mieszkańcy wielkich (500 tys. +) miast (29% tak, 65% nie ; w pozostałych typach miejscowości 14-17% tak, 80-84% nie ). MEDIA ŹRÓDŁEM WIEDZY O GOSPODARCE Drugim, obok rozmów z ludźmi, źródłem wiedzy o gospodarce są media, drukowane lub elektroniczne. Wiadomości i opinie tam spotykane mają charakter bardziej uogólniający niż spotykane w rozmowach, czasem wiadomości te występują w postaci liczb. Z sondażu dowiadujemy się, że 59% badanych zwraca, uwagę na wiadomości, programy i artykuły o gospodarce w telewizji, a 38% w gazetach (nie są to, oczywiście, wybory rozłączne). Czy zwraca Pani uwagę na wiadomości, programy i artykuły o gospodarce w telewizji w gazetach Tak 59% 38% Nie 41% 63% Telewizja jest więc najważniejszym z mediów masowych, z którego do społeczeństwa płyną informacje i opinie. Ludzie odbierają je tym częściej, im lepiej są wykształceni i im lepiej oceniają sytuację własną; te czynniki są ze sobą skorelowane. Związane jest to, po pierwsze, z dostępnością medium dwukrotna różnica miedzy badanymi z wykształceniem podstawowym a badanymi z wykształceniem wyższym, 6
a także między badanymi w złej i dobrej sytuacji materialnej - pod względem kontaktu z wiadomościami ekonomicznymi w gazetach może być związana w dużym stopniu ze stratyfikacyjnymi różnicami w dostępie do gazet: ludzie mniej wykształceni i biedniejsi czytają gazety rzadziej i rzadziej czytają gazety, które piszą o sprawach gospodarczych. Po drugie jednak, zależą od zainteresowania badanych, duża rozbieżność między skrajnymi grupami wykształcenia (46-74%) w zwracaniu uwagi na wiadomości ekonomiczne w telewizji nie może być tłumaczona różnicami w dostępie do telewizji, gdyż dostęp ten jest w Polsce prawie powszechny. Podobne, choć mniejsze różnice występują pomiędzy różnymi poziomami zamożności. Ludzie lepiej wykształceni i zamożniejsi mają i więcej sposobności i więcej chęci do zwracania uwagi na medialne wiadomości, programy i artykuły o gospodarce. Odp. w proc Wykształcenie Zwraca uwagę na wiadomości, programy i artykuły o gospodarce w telewizji w gazetach podstawowe 46 26 zasadnicze zawodowe 60 32 średnie i pomaturalne 64 44 licencjat i wyższe 74 54 Samoocena sytuacji ekonomicznej dobra 65 43 średnia 60 40 zła 50 24 W sondażu sprawdzono też, co w ich własnej ocenie ludzie wynoszą z kontaktów z mediami. Spytano badanych, czy pamiętają z telewizji lub z gazet jakieś, nawet niedokładne liczby o gospodarce. Nie sprawdzano, czy i co faktycznie pamiętają, ale odpowiedzi twierdzące uznano za wskaźnik głębszego kontaktu z przekazywanymi przez mediach treściami ekonomicznymi; z pewnością te liczby są cokolwiek zawyżone. Okazało się, że ok. 40% badanych pamięta jakieś, szacunkowe liczby o inflacji, tyleż o emigracji, a 60% o bezrobociu. W tabeli pokazano też, że istnieje spodziewana dodatnia zależność między wykształceniem a pamiętaniem jakichś, nawet niedokładnych liczb o gospodarce. 7
Czy pamięta Pan(i) z telewizji lub z gazet jakieś, nawet niedokładne liczby o gospodarce? o inflacji o bezrobociu o emigracji tak 41 59 42 nie 59 41 58 Wykształcenie Pamięta z telewizji lub z gazet jakieś, nawet niedokładne liczby o gospodarce o inflacji o bezrobociu o emigracji podstawowe 46 46 29 zasadnicze zawodowe 60 58 43 średnie i pomaturalne 64 61 46 licencjat i wyższe 74 75 52 W relacjonowanym tu badaniu pokazano, jak wielu ludzi czerpie informacje i opinie o sytuacjach gospodarczej kraju z rozmów z innymi oraz z mediów, zwłaszcza z telewizji. Jest jeszcze trzecie, równie ważne źródło takiej wiedzy własne doświadczenie i obserwacja; inflacji doświadczamy robiąc zakupy, o wyjazdach bliższych i dalszych znajomych słyszymy, podobnie jest z bezrobociem. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych pokazują, że w podstawowych opiniach o gospodarce ludzie, którzy o jej stanie sądzą z informacji medialnych i ludzie, którzy sądzą o niej na podstawie tylko swoich własnych doświadczeń i obserwacji mało się od siebie różnią, jeśli się społeczeństwo ujmie jako całość. Gdy się jednak rozbije je na segmenty, to okazuje się, że ludzie mniej zamożni sądzą o gospodarce raczej z zawartości swoich kieszeni, zaś ludzie bardziej zamożni raczej na podstawie publikowanych wskaźników ekonomicznych. 8