PULMONARIA Expectorantia 1. Korzeń wymiotnicy (ipekakuany) Radix Cephaelidis Wymiotnica, czyli ipekakuana Cephaelis ipecacuanha (Brot.) A. Rich. należy do rodziny marzannowatych Rubiaceae. Surowcem jest korzeń Radix Ipecacuanhae. Importowany jest z krajów Ameryki Południowej. Niegdyś niezmiernie ważny w medycynie, obecnie w Europie stracił znaczenie. Do głównych ciał aktywnych wymiotnicy należą alkaloidy izochinolinowe (protoemetyna, emetyna, cefalina, emetamina, psychotryna), których zawartość waha się w szerokich granicach, od 1,5 do 4%. Wg Farmakopei Polskiej VI surowiec powinien zawierać nie mniej niż 2% alkaloidów w przeliczeniu na emetynę. Emetyna w formie chlorowodorku jest używana w nowoczesnej farmakoterapii. Alkaloid ten ma smak gorzki i drażniący. Wymiotnica podrażnia śluzówkę żołądka, odruchowo zwiększa wydzielanie gruczołów błony śluzowej oskrzeli, wzmaga ruchy migawkowe nabłonka rzęskowego w oskrzelach. Zmniejsza lepkość wydzieliny w układzie oddechowym. Niszczy wirusy, bakterie i pierwotniaki. Zatrucie wymiotnicą (emetyną) przypomina objawami zatrucie arsenem. Drażni nerw błędny (zakończenia czuciowe nerwu błędnego w żołądku), wzmagając czynności wydzielnicze, a w większych dawkach wywołując wymioty. Działanie takie wykazuje także po podaniu pozajelitowym (podskórnym, dożylnie, domięśniowo). Sproszkowany korzeń wymiotnicy Pulvis radicis Ipecacauanhae w dawce 20-50 mg 3-4 razy dziennie działa wykrztuśnie (wykrztuśnie dawka dobowa maksymalna 300 mg), natomiast w ilości 1 g powoduje wymioty (jako lek wymiotny 1-2 g dziennie). Napar (0,5 g sproszkowanego korzenia na 180 ml wrzącej wody) stosuje się 3 razy dziennie po 1 łyżce. W dawnej medycynie w użyciu był również napar 0,25% Infusum Ipecacuanhae, podawany w dawce 1 łyżka co 2 h jako expectorans (lek wykrztuśny). W użyciu był syrop Sirupus Ipecacuanhae i nalewka Tinctura Ipecacuanhae (5-15 kropli pro dosi). Wymiotnica jest podawana w zapaleniu oskrzeli i przy suchym kaszlu. Podobne właściwości lecznicze do wymiotnicy, wykazują krajowe surowce: ziele (liść) kopytnika Herba (Folium) Asari, kłącza z korzeniami fiołka wonnego Rhizoma cum radicibus Violae odoratae, korzeń pierwiosnka Radix Primulae i ziele bluszczu pospolitego Herba (Folium) Hederae. 2. Kłącze fiołka wonnego - Rhizoma Viola Odorata zawiera alkaloid violinę oraz salicylany 3.Korzeń Omanu Radix Inulae Wyciąg z omanu (Extractum Inulae = Enulae = Helenii) wchodzi w skład kropli Pectosol (w aptekach), które są moimi ulubionymi przy przeziębieniu, grypie, kaszlu i zapaleniu oskrzeli. Po dodaniu do kropli Pectosol miodu lub soku malinowego uzyskamy doskonały syrop. Korzeń omanu wielkiego jest surowcem farmakopealnym. W Farmakopei Polskiej I = Pharmacopoeia Regni Poloniae z 1817 r. występuje pod nazwą Radix Helenii (Enulae). W Farmakopei Polskiej IV jest pod nazwą Radix Inulae i Helenii. Zgodnie z Farmakopeą Polską III korzeń omanu powinien zawierać nie mniej niż 2% olejku eterycznego; popiołu nie więcej niż 5%, wilgoci nie więcej niż 13%. Korzenie omanu wielkiego, wierzbolistnego, łąkowego (Inula britannica L.), wąskolistnego (Inula ensifolia L.) lub szorstkiego (inula hirta L.) powinny być zbierane jesienią i suszone w temperaturze nie wyższej niż 40 stopni C.
Ważnym czynnym składnikiem surowca jest alantolakton (lakton seskwiterpenowy; dawna nazwa helenina) o działaniu antybakteryjnym, przeciwnowotworowym i przeciwzapalnym. Przeciętna zawartość olejku eterycznego w korzeniu wynosi od 2,5-2,8%. W korzeniu znajduje się również inulina ok. 40%), poliacetyleny, fitosterole i trójterpeny. Korzeń i kwiat omanu łąkowego Inula britannica L.mają podobne właściwości lecznicze jak arnika (kwiat i korzeń) i podobnie były używane (działanie przeciwzapalne, gojące, antyseptyczne, przeciwobrzękowe). Wyciągi z korzenia omanów działają nie tylko rozluźniająco na gęstą i zalegająca wydzielinę śluzową w drogach oddechowych, ale również hamują rozwój grzybów, bakterii, wirusów i pierwotniaków. Nalewka, wyciąg eterowy z korzenia i olejek eteryczny omanowy działają zabójczo na pasożyty przewodu pokarmowego (zażywać na czczo) i skóry (wcieranie). Także ocet na korzeniu omanu odstrasza pchły, roztocze, zabija wszy i odpędza komary oraz gryzące meszki. Ocet omanowy (na spożywczym 5-8%) 1:3 wcierany w miejsca ukąszenia działa przeciwobrzękowo i gojąco. Okłady z octu omanowego dobre są na obrzęki wywołane urazem mechanicznym (rozcieńczyć wodą 1:1, dodać można nalewkę nostrzykową lub arnikową, albo nagietkową). Napar z korzenia omanu Infusum Inulae (1 łyżka na szklankę wrzącego mleka lub wody) hamuje rozwój Candida w jamie ustnej i jelitach, pić najlepiej na czczo. Ma wpływ żółciopędny i moczopędny. Świeżo zmielony korzeń omanu przyjmować doustnie jako prebiotyk (źródło inuliny), po 1 łyżeczce lub po wymieszaniu z miodem jako środek wzmacniający, żółciopędny, poprawiający trawienie i pomagający przy nieżycie gardła, tchawicy i oskrzeli. Napar z kwiatów omanu działa silnie moczopędnie, przeciwzapalnie i rozkurczowo na miocyty gładkie przewodu pokarmowego. Zauważyłem działanie uspokajające i poprawiające pracę serca (zapobiega dusznicy). Kwiat omanu zawiera flawonoidy uszczelniające naczynia krwionośne. Nalewka na kwiatach omanu 1:3 na alkoholu 40-60% usprawnia procesy intelektualne (dawka 10 ml). 4. Liść eukaliptusa (rozdrębu gałkowego) Folium Eucalypti W sklepach polskich i zagranicznych można nabyć liście rozdrębu gałkowego (Eucalyptus Leaf, Eucalyptusblätter), czyli liście eukaliptusa Eucalyptus globulus Labillardiere, z rodziny mirtowatych Myrtaceae. Liść eukaliptusa Folium Eucalypti jest w Farmakpei Europejskiej 5, podobnie jak olejek eukaliptusowy Eucalypti aetheroleum (Eucalyptusöl). Leaf Eucalyptus jest zamieszczony w najnowszej British Pharmacopoeia z 2009 r, wg której surowiec powinien zawierać przynajmniej 2% olejku eterycznego (20 ml x kg-1), jeśli jest w całości, albo nie mniej niż 1,5% olejku eterycznego w surowcu rozdrobnionym. Olejek eukaliptusowy obfituje w eukaliptol, czyli 1,8-cineol (60-80%). Wahania olejku w surowcu są znaczne: 1-3,5%, rzadko do 4%. Liść eukaliptusa zawiera również kwas chlorogenowy, kwas ferulowy, kwas kawowy, kwas p-kumaroilochinowy, flawonoidy (rutyna, kwercytryna, kwercetyna), kwasy trójterpenowe (ursolowy i jego pochodne), floroglucynoterpeny i ich pochodne (euglobal, eukalipton, makrokarpal), garbniki i polisacharydy. Liść eukaliptusa: popiół max 6%. Wyciągi z liści eukaliptusa, głównie alkoholowe wywierają wpływ antywirusowy, bakteriobójczy, bakteriostatyczny i pierwotniakobójczy. Hamują rozwój grzybów powierzchniowych i układowych. Zanim wprowadzono do lecznictwa antybiotyki i sulfonamidy, olejek eukaliptusowy i nalewki z liści eukaliptusa były używane do leczenia licznych infekcji skóry, przewodu pokarmowego i układu oddechowego, ponadto sprawdziły się na frontach wojennych w leczeniu ran. Także w mojej praktyce eukaliptus nie zawodzi, a i najnowsze badania właściwości przeciwdrobnoustrojowych eukaliptusa wybitnie potwierdziły dawne doniesienia praktyczne z chirurgii i interny. Nalewki i olejek mają
właściwości antyseptyczne i sekretolityczne (oczyszczają drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny), rozszerzają drogi oddechowe, rozkurczają mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, wzmagają wydzielanie żółci i kwasu solnego żołądkowego. Pobudzają ogólnie, przyśpieszają oddech, wzmagają diurezę, rozgrzewają przy wcieraniu w skórę i zmniejszają odczuwanie bólu. Preparaty z liści i olejku eukaliptusowego są polecane w leczeniu przeziębienia, grypy, anginy, zapalenia zatok, zapalenia oskrzeli, zaburzeń w wydzielaniu żółci, niedokwaśności soku żołądkowego, nieprzyjemnego zapachu z ust, infekcji grzybiczych i bakteryjnych układu oddechowego i pokarmowego. Olejek i nalewka eukaliptusowe zażyte na czczo silnie pobudzają wydzielanie żółci i mają właściwości przeciwpasożytnicze. Olejek wcierany w skórę jest pomocny przy przeziębieniu (stopy, plecy, klatka piersiowa), nerwobólach, bólach mięśni i stawów. Olejek zastosowany na skórę zabija pasożyty zewnętrzne (np. pchły, wszy, roztocze), grzyby i bakterie. Olejek można wcierać profilaktycznie w stopy w celu zapobiegania grzybicy. Także wcierane w skórę zmniejszają ryzyko zainfekowania skóry roztoczami. Olejek eukaliptusowy przyśpiesza katabolizm (rozpad) i wydalanie innych leków równocześnie zażywanych, poprzez wzmaganie wentylacji płuc, pobudzanie krążenia, zwiększanie diurezy i aktywowanie enzymów wątrobowych, w tym mikrosomalnych. Przedawkowany wywołuje zaburzenia sercowe, nudności, wymioty, podrażnienie nerek, czasem również biegunkę i nieprzyjemny ból brzucha. 5. Owoc anyżu - Fructus Anisi Główny składnik olejku jest anetol (60%) infusum 10-15g rozdrobnionych nasin na 200ml wody, pić łayzkami 6/ Herba Thymi - ziele tymianku7/ Herba serpylli - ziele macierzanki8/ Fructus Carvi - owoc kminku 9/ Herba Origani - ziele lebiodki - 10/ Herba Hyzopi - ziele hyzopu 11/ Fructus Foeniculi owoc kopru 12. Ziele kopytnika - Herba Asari europaei zawiera olejek eteryczny 0,8-1%, garbniki, żywica, skrobia, sacharoza, glikozydy fenolowe, seskwiterpeny. Kopytnik zawiera fitoncydy o silnym działaniu przeciwdrobnoustrojowym. W olejku eterycznym występują: eugenol, azaron (asaron), l-pinen, metyloeugenol, aldehyd azarylowy. Secretolitica 1. Korzeń i ziele pierwiosnka - Radix (Herba) Primulae zawiera sapominy 10% - primowerynę 2. Korzeń i ziele mydlnicy - Radix (Herba) Saponariae zawiera saponiny (5-10%): gł. saporubryna, sapotoksyna 3. Ziele podbiału (Herba Farfarae)
Podbiał jest starym lekiem ziołowym. Ziele podbiału (Herba Farfarae) zostało wpisane do Farmakopei Polskiej Królestwa Polskiego w 1817 roku, było potem w Farmakopei II, III i IV, ale już jako liść podbiału Folium Farfarae. W medycynie ludowej stosowano dawniej także kłącza z korzeniami (Rhizoma cum radicibus Farfarae), same koszyczki (Anthodium Farfarae). Można też używać całe ziele lub same liście. Aby sporządzić intrakt podbiałowy Intractum Farfarae ze świeżego surowca wystarczy wziąć ziele lub kwiat, zmielić przez maszynkę do mięsa, po czym zalać gorącą wódeczką, wystarczy 30-40%. Można dodać nieco cukru trzcinowego lub miodu, ewentualnie olejek anyżowy, eukaliptusowy, tymiankowy lub sosnowy (pichtowy). Zamknąć szczelnie i odstawić w ciemne miejsce na 7 dni, po czym przefiltrować. Zażywać w razie chrypki, kaszlu, kataru kilka razy dziennie po 1 łyżeczce lub łyżce. Na 1 szklankę zmielonego surowca przeznaczyć 500 ml alkoholu. Gorący alkohol unieczynni enzymy rozkładające cenne aktywne składniki podbiału (glikozydy, witaminy). Niskoprocentowy alkohol zapewni przejście do leku cennych polisacharydów i soli mineralnych. Dlatego nie polecam do sporządzania intraktu spirytusu, który wyciąga z surowca tylko niektóre związki chemiczne. Podbiał jest bogaty w śluzy o działaniu osłaniającym, powlekającym, rozmiękczającym, łagodzącym kaszel i przeciwzapalnym. Flawonoidy, seskwiterpeny, garbniki, fenolokwasy (np. kwas galusowy), małe ilości alkaloidów, olejek eteryczny i glikozydy działają antybakteryjnie, przeciwwirusowo, rozkurczająco, przeciwastmatycznie, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo i uspokajająco. Tussilagon (ester seskwiterpenowy) pobudza oddychanie. Sporo jest w kwiatach fitosteroli i gumo-żywic. Popiół ok. 15-16%, sporo żelaza, manganu, krzemu, wapnia, siarki, potasu. Kłącze i szypułki kwiatowe zawierają inulinę. W kwiatach dodatkowo ksantofile (taraksantyna, wiolaksantyna), luteina, pektyny. Świeże ziele, sok z ziela, napar stosowano do okładów na trudno gojące się rany, wypryski, ropnie, ropne pryszcze, krosty, krwiaki, opuchlizny po kontuzjach. Sam doświadczyłem skuteczności podbiału w terapii tych schorzeń. Generalnie jednak, podbiał należy do ziół zalecanych w leczeniu infekcji i stanów zapalnych układu oddechowego, anginy, krztuśca, gruźlicy, zapalenia oskrzeli i płuc, zapalenia tchawicy, gardła i krtani. Podbiał w połączeniu z olejkiem pachtowym, jodłowym, kosodrzewinowym, świerkowym, cedrowym i eukaliptusem jest dobry do leczenia stanów zapalnych zatok i nieżytu górnych dróg oddechowych oraz zaflegmienia układu oddechowego. Podbiał zażyty doustnie rozszerza drogi oddechowe, hamuje stany skurczowe tchawicy i oskrzeli. Rozkurcza też przewód pokarmowy, reguluje wypróżnienia, spowalnia wchłanianie cholesterolu i tłuszczów. Napar z podbiału (1-2 łyżki suszu na 1 szklankę wrzącego mleka lub wody; parzyć 20 minut, przecedzić, posłodzić miodem lub sokiem, dodać anyżku lub pichty) można przyjmować kilka razy dziennie po 100 ml przy przeziębieniu, kaszlu i grypie. Podbiał nazywany bywa kniatem i końskim kopytem. Kaszel po łacinie Tussis (stąd nazwa rośliny Tussilago). 4. Flos Verbasci kwiat dziewanny 5. Folium Plantaginis - liść babki lancetowatej 6. Allium Sativum czosnek 7. Radix Liquiritiae - korzeń lukrecji 8. Cortex Quillajae - kora mydłoki 9. Radix Senegae - korzeń senegi
Exsiccantia Oleum Pini - olejek sosnowy Oleum Pini pumilionis - olejek kosodrzewinowy Terebintina terpentyna Oleum Terebintinae - olejek terpentynowy