Równouprawnienie płci w STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO (zwanej dalej Strategią )

Równouprawnienie płci w STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO (zwanej dalej Strategią ) Uwagi ogólne: w Strategii bezpośrednie odniesienie do kobiet pojawia się raptem 11 razy na 8 stronach (ze 179 stron), w tym 6 razy w kontekście demografii i długości życia oraz 2 razy w konteście ilości studentów i absolwentów szkół wyższych, jedynie 3 razy odwołano się bezpośrednio do problemów kobiet: str. 12: niezbędna będzie też aktywizacja zawodowa kobiet, str. 106: wedle wizji województwa zachodniopomorskiego w 2020 r. Przedsiębiorcy mają swobodny dostęp do wykwalifikowanych zasobów ludzkich dzięki (...) włączeniu kobiet, str. 141: w opisie celu kierunkowego 6.1. Wspieranie funkcji rodziny w działaniu D Wdrażanie programów wsparcia dla kobiet w ciąży ; nie podano jednak konkretnie, jakie programy wsparcia zostaną wdrożane, 3 razy odwołano się pośrednio do problemów kobiet: str. 31: Należy zapewnić szerszą i lepszą dostępność do placówek wychowania przedszkolnego, zwłaszcza w kontekście obowiązkowej edukacji przedszkolnej dla pięciolatków i szkolnej dla sześciolatków ; jednak rozwój opieki żłobkowej (do 3 lat) nie został uwzględniony, co negatywnie wpływa na sytuację kobiet (zawodową, materialną, w kwestiach samostanowienia), które to (wciąż) zazwyczaj i w głównej mierze opiekują się dziećmi w tej grupie wiekowej, str.136 w opisie celu kierunkowego 5.2. Zwiększanie aktywności zawodowej ludności : w działaniu A: Zapewnienie równości szans na rynku pracy oraz zwiększanie dostępu do informacji o nim (m.in. szkolenia, doradztwo, kampanie informacyjne, instytucje ekonomii społecznej) oraz w działaniu C Upowszechnianie i promocja alternatywnych i elastycznych form zatrudnienia i metod organizacji pracy oraz czasu jej wykonywania, w tym telepraca, praca rotacyjna, podział pracy w ramach jednego stanowiska, 1

opieka nad dziećmi, jednakże bez uwzględnienia problematyki płci (gender), opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi, a także zwiększenia zaangażowania ojców i mężczyzn w opiekę nad dziećmi, osobami starszymi i niepełnosprawnymi, str. 140 w opisie celu kierunkowego 5.6. Zwiększanie dostępności i uczestnictwa w edukacji przedszkolnej : w działaniu A Uruchamianie placówek wychowania i edukacji przedszkolnej oraz poszerzanie przedszkolnej oferty edukacyjnej, w szczególności na obszarach wiejskich, działaniu B Współpraca samorządu z partnerami społecznymi i gospodarczymi w zakresie tworzenia i rozwoju placówek przedszkolnych oraz działaniu C Podnoszenie kwalifikacji personelu przedszkolnych placówek wychowawczych oraz poszerzanie jego zasobów kadrowych, w szczególności na obszarach wiejskich ; brakuje jednak wskazania rozwiązań dotyczących zwiększania dostępności opieki żłobkowej, a więc dla dzieci do lat 3, uwzględnienia specyficznej sytuacji osób samotnie wychowujących dzieci (w tym zwłaszcza kobiet) oraz włączenia problematyki płci (gender) w proces tworzenia rozwiązań na rzecz podnoszenia kwalifikacji personelu placówek opiekuńczych i wychowawczych, str. 141: w opisie celu kierunkowego 6.1. Wspieranie funkcji rodziny w działaniu B Wspieranie i promowanie rozwiązań sprzyjających realizowaniu funkcji rodziny w połączeniu z wykonywaniem pracy zawodowej ; nie podano jednak konkretnie, jakie rozwiązania będą wspierane i promowane, str. 146: w opisie celu kierunkowego 6.6. Przeciwdziałanie ubóstwu i procesom marginalizacji społecznej w działaniu F Realizacja szkoleń i form dialogu adresowanych do osób i instytucji dotyczących przemocy w rodzinie i zjawisk jej towarzyszących ; nie odniesiono się jednak do przemocy wobec kobiet oraz dzieci poza rodziną lub domem (przemoc domowa), przemocy wobec lesbijek oraz osób transpłciowych i transseksualnych, oraz przemocy seksualnej, również w rodzinie lub domu; nie podano również konkretnych działań mających na celu zapobieganie przemocy 2

(prewencja) i ściganie przestępstw, a także kobietom i dzieciom, które przemocy doświadczyły, w tym w odniesieniu do skutków zdrowotnych przemocy, w Strategii bezpośrednie odniesienie do płci pojawia się tylko dwa razy (str. 10 i 100) i tylko w kontekście struktury demograficznej ludności, w Strategii brakuje odniesień do sytuacji i działań na rzecz lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych, w Strategii brakuje odniesień do dyskryminacji ze względu na płeć, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych, praw i wyrównywania szans kobiet, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn, Wnioski: Strategia jedynie w niewielkim, niemal symbolicznym stopniu odpowiada na wyzwania związane z dyskryminacją ze względu na płeć, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych, prawami i wyrównywaniem szans kobiet, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn; Strategia w ogóle nie włączyła problematyki płci do analizy stanu obecnego oraz proponowanych rozwiązań na rzecz zmiany tego stanu; opisy wyzwań lub wizji w odniesieniu do kobiet oraz działań odnoszących się bezpośrednio lub pośredno do problemów kobiet, które zostały wymienione powyżej, związane są z realizacją polityki prorodzinnej i nie biorą tym samym pod uwagę strategicznych potrzeb kobiet, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych, które wiążą się m.in. z odejściem od sposobu postrzegania kobiet w głównej mierze poprzez pryzmat macierzyństwa, a mężczyzn pracy zawodowej, oraz włączaniem problematyki płci do projektowania polityk publicznych; Strategia nie przedstawia tym samym możliwości i efektywnych planów realizacji unijnej polityki i prawodawstwa na rzecz: przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć, w tym lesbijek, osób 3

transpłciowych i transseksualnych, realizacji praw i wyrównywania szans kobiet, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn (patrz punkt kolejny). Polityka i prawo Unii Europejskiej (UE) na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn Podstawową strategią i narzędziem, na których bazuje unijna polityka oraz prawodawstwo na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn jest gender mainstreaming. Polega on na włączaniu zasady równości kobiet i mężczyzn do wszelkich działań, strategii, decyzji, programów, polityk, regulacji prawnych itp. na wszyskich szczeblach administracyjnych na drodze analizy skutków tych działań dla kobiet i mężczyn. Gender mainstreaming jest również kluczową strategią ONZ oraz wielu multilateralnych organizacji. Na poziomie unijnym po raz pierwszy strategia ta zapisana została w Traktacie Amsterdamskim, który wszedł w życie w maju 1999 r. stając się prawnie wiążącą dla wszystkich państw członkowskich. Ostatni traktat unijny, Traktat Lizboński, przyjęty w 2008 r., zobowiązuje Unię Europejską do realizacji gender mainstreaming w artykule 8. Oznacza to, że każde państwo członkowskie ma za zadanie realizację gender maisntreaming, również poprzez organy administracji samorządowej na poziomie regionalnym i lokalnym. Tym samym Strategia powinna wyjaśniać, w jaki sposób województwo zachodniopomorskie do tej pory realizowało strategię gender mainstreaming, jakie można stwierdzić zaniedbania w tym zakresie, oraz w jakich działaniach województwo będzie realizować gender mainstreaming po przyjęciu Strategii. Podstawowe informacje nt. polityki i prawa UE na rzecz równego traktowania kobiet i mężczyzn dostępne są na wielu stronach internetowych UE, w tym: Europa, Streszczenie prawodawstwa UE, Równość kobiet i mężczyzn, http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/equality_between _men_and_women/index_pl.htm Komisja Europejska (2008), Podręcznik włączania problematyki równości płci do głównego nurtu polityk, do pobrania ze strony: http://ec.europa.eu/social/keydocuments.jsp?advsearchkey=podr%c4%99cznik+w 4

%C5%82%C4%85czania+problematyki+r%C3%B3wno%C5%9Bci+p%C5%82ci+do+g %C5%82%C3%B3wnego+nurtu+polityk&mode=advancedSubmit&langId=en&search=Searc h European Institute for Gender Equality: http://eige.europa.eu/content/activities/gendermainstreaming-methods-and-tools Council of Europe: http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/equality/03themes/gendermainstreaming/ Na gruncie polskim warta polecenia jest publikacja: Fundacja im. Heinricha Bölla (2008), Gender mainstreaming. Jak skutecznie wykorzystać jego polityczny potencjał, do pobrania ze strony: http://www.pl.boell.org/web/219-314.html Przykład najlepszej praktyki: polityka równouprawnienia płci landu i miasta berlin Równouprawnienie kobiet i mężczyzn jest kluczowym celem Senatu Berlina. Cel ten rozumiany jest jako zadanie z pogranicza wielu różnych dziedzin polityki publicznej. W kwietniu 2008 r. przyjęto w Berlinie Program ramowy na rzecz równouprawnienia 2008-2011 Strategie na rzecz równości płci w Berlinie [Gleichstellungspolitische Rahmenprogramm 2008-2011 Strategien für ein geschlechtergerechtes Berlin] 1, zwany dalej Programem. Jest on rozwinięciem dotychczasowej polityki równouprawnienia płci w Berlinie. W Programie tym zidentyfikowano najważniejsze wyzwania oraz cele dla polityki równouprawnienia płci landu, ze szczególnym uwzględnieniem wrażliwych grup docelowych (samotnie wychowujący dzieci, dziewczęta i kobiety migrantki, kobiety starsze i dziewczęta niepełnosprawne, lesbijki). W procesie tworzenia Programu wzięli udział liczni przedstawiciele nauki, organizacji pozarządowych oraz eksperci. Sformułowane w Programie cele na rzecz równości płci dotyczą następujących obszarów polityki publicznej, które nazwano wyzwaniami: kształcenie, zatrudnienie gwarantujące bezpieczeństwo egzystencjalne/ finansowe, przemiany demograficzne, 1 Dostępny na stronie: http://www.berlin.de/sen/gender/index.html#. 5

sprawiedliwość społeczna oraz integracja. Dodatkowo podkreślono kontynuację działań w obszarach zidentyfikowanych w 2006 r. przez Senat jako kluczowe w polityce równouprawnienia płci: samodzielne zabezpieczenie egzystencji, instrumenty na rzecz niwelowania nierówności społecznych, specjalne programy wsparcia dla kobiet. W Programie podkreślono, że jeśli któreś z wymienionych w nim celów wymagałoby zmiany ustawodawstwa na poziomie krajowym, land Berlin będzie starał się o wprowadzenie takiej zmiany. W celu praktycznego wdrożenia Programu przyjęto 28 lipca 2009 r. Masterplan do programu ramowego na rzecz równości płci [Masterplan zum Gleichstellungspolitischen Rahmenprogramm (GPR)] 2, zwany dalej Masterplanem. Zawiera on opis konkretnych działań wszystkich jednostek publicznych podlegających Senatowi Berlina. Wedle Senatu Berlina, Program i Masterplan są jedyne w swoim rodzaju w całych Niemczech. Jako pierwszy rząd na poziomie landu Senat Berlina połączył w tych dokumentach bowiem najważniejsze cele polityczne z polityką równouprawnienia płci. Podkreślono przy tym szczególnie zastosowanie w owych dokumentach instrumentów polityki równouprawnienia płci, takich jak: gender mainstreaming, jako kluczowy element analizy i kreowania polityki równości płci, oraz gender budgeting, w zastosowaniu których Berlin jest liderem na tle innych landów Niemiec. Koordynacją zastosowania obu powyższych instrumentów na poziomie administracji Senatu i dzielnic Berlina zajmuje się specjalnie w tym celu utworzone Biuro Gender Mainstreaming. Jednocześnie stworzono rozszerzoną komisję ds. wdrożenia Masterplanu, w skład której wchodzą przedstawiciele różnych jednostek administracyjnych Senatu, burmistrzów dzielnic, ministerstwa pracy, spraw społecznych, zdrowia i rodziny Brandenburgii, reprezentacji 2 Dostępny na stronie: http://www.berlin.de/sen/gender/index.html#. 6

osób niepełnosprawnych, landowych grup roboczych dzielnicowych pełnomocniczek ds. kobiet i równouprawnienia oraz konferencji pełnomocnicznek ds. kobiet i równouprawnienia na berlińskich uczelniach wyższych, a także dwóch zewnętrznych ekspertów z organizacji pozarządowych. Dodaktowo utworzono dwie grupy robocze pełnomocników ds. płci reprezentujących administrację Senatu oraz dzielnice Berlina: ds. wdrożenia gender mainstreaming, ds. wdrożenia gender budgeting. Krótka charakterystyka Programu ramowego na rzecz równouprawnienia 2008-2011 Strategie na rzecz równości płci w Berlinie Przykłady zastosowania gender mainstreaming: rozwój i wykorzystanie kryteriów związanych z płcią przy prezentowaniu treści na stronach internetowych Senatu i poszczególnych dzielnic Berlina, ewaluacja instrumentów związanych z rekrutacją i szkoleniem pracowników z uwzględnieniem kryteriów równości płci, przewodnik dla uwzględniającego równość płci zarządzania sektorem służby zdrowia, przewodnik dla uwzględniającego równość płci rozwoju infrastruktury miejskiej, wykorzystanie tzw. gender-checks do ewaluacji wszystkich projektów polityk Senatu pod względem wpływu na realizację równości płci, gromadzenie i publikacja danych z uwzględnieniem równości płci, utworzenie platformy internetowej, na której publikowane są opracowania i analizy z zakresu równości płci, zagwarantowanie przez wszystkie jednostki administracyjne Senatu stosowania strategii gender mainstreaming we wszystkich podejmowanych działaniach. Gender budgeting: stan obecny i plany dalszego zastosowania: zgromadzenie i analiza danych związanych z 56 różnymi działaniami poszczególnych dzielnic Berlina (z zakresu kultury, kształcenia, sportu, młodzieży i zdrowia), a także inwestycji Senatu ze szczególnym uwzględnieniem równości płci, plany wprowadzenia kategorii równości płci w ogłaszanych przetargach, zleceniach itp. 7

plany pogłębionej analizy celów związanych z równością płci, kŧóre powinny być realizowane przy pomocy gender budgeting, aby tym lepiej wykorzystywać ten instrument w działaniach administracji. Opisy wybranych wyzwań, obszarów działania i celów Programu : I. Wyzwanie: kształcenie 1. Obszar działania: szkolnictwo wyższe Pracownicy i młodzi pracownicy nauki zwiększenie ilości kobiet profesorów pozbawione dyskryminacji i transparentne procedury zatrudniania pracowników nauki równy dostęp do studiów doktoranckich, habilitacji, profesur oraz środków wsparcia finansowego dla kobiet i mężczyzn poprawa możliwości pogodzenia życia zawodowego, kariery naukowej i życia rodzinnego Studenci zwiększenie ilości kobiet na kierunkach przyrodniczych i ścisłych zwiększenie ilości mężczyzn na kierunkach humanistycznych i społecznych zmniejszenie dyskryminacji w dostępie do środków wsparcia i pomocy finansowej podczas studiów poprawa możliwości pogodzenia studiów i życia rodzinnego Studia, nauczanie i badania Zmiana kulturowa w szkolnictwie wyższym i jednostkach badawczych włączenie aspektów związanych z płcią do badań i nauczania oraz organizacji studiów zagwarantowanie trwałego finansowania badań nad sytuacją kobiet oraz płcią zwiększenie ilości kobiet na stanowiskach kierowniczych, decyzyjnych i doradczych II. Wyzwanie: zatrudnienie gwarantujące bezpieczeństwo egzystencjalne/ finansowe 1. Obszar działania: polityka gospodarcza Równość szans kobiet w przedsiębiorstwach prywatnych zwiększenie ilości kobiet na stanowiskach kierowniczych zwiększenie ilości przedsiebiorstw, które oferują szkolenia zawodowe dla dziewcząt i kobiet w dziedzinach technicznych umożliwienie powrotu do pracy oraz wsparcie dla rodziców po urlopach rodzicielskich (Elternzeit) zwiększenie ilości ojców, którzy biorą urlop rodzicielski zwiększenie ilości działań przedsiębiorstw na rzecz 8

Zakładanie przedsiębiorstw pogodzenia życia zawodowego i rodzinnego pracowników zwiększenie ilości kobiet, w tym migrantek, zakładających własne przedsiębiorstwa rozwój doradztwa dla przedsiębiorczyń rozwój oferty szkoleniowej dla przedsiębiorczyń zwiększenie dostępu do przystępnych cenowo pomieszczeń biurowych II. Wyzwanie: zatrudnienie gwarantujące bezpieczeństwo egzystencjalne/ finansowe 4. Obszar działania: pogodzenie życia zawodowego i rodzinnego Pogodzenie życia zawodowego i rodznnego/ wychowanie dzieci Pogodzenie życia zawodowego i rodzinnego/ opieka nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi zwiększenie dostępności opieki żłobkowej, przedszkolnej oraz całodziennych szkół uelastycznienie czasów otwarcia żłobków, przedszkoli i szkół, w celu dostosowania do potrzeb osób pracujących zwiększenie dostępności opieki żłobkowej, przedszkolnej oraz całodziennych szkół dla dzieci osób bezrobotnych lub nieuczących się rozwój oferty spędzania wolnego czasu dla młodzieży w wieku 11-14 lat w bliskim otoczeniu szkoły lub miejsca zamieszkania zwiększenie dostępu do wsparcia i informacji nt. pogodzenia życia zawodowego i rodzinnego w sytuacji konieczności domowej opieki nad osobą starszą lub niepełnosprawną informacja, uwrażliwianie i zwiększanie kwalifikacji mężczyzn w zakresie domowej opieki nad osobami starszymi lub niepełnosprawnymi IV. Wyzwanie: sprawiedliwość społeczna 1. Obszar działania: osoby samotnie wychowujące dzieci Wykształcenie i zawód wsparcie w powrocie do pracy lub podjęciu dalszego kształcenia zawodowego Mieszkanie udostępnienie przystępnych finansowo mieszkań (jeden pokój na osobę plus jeden wspólny pokój rodzinny) Oferta wsparcia i odciążenia w życiu codziennym wspieranie udziału w życiu publicznym i społecznym, rozwój oferty spędzania wolnego czasu zwiększanie ilości wykwalifikowanych pod względem pedagogicznym opiekunów na wypadek choroby, wyjazdu sanatoryjnego lub pobytu w szpitalu osoby samotnie wychowującej dziecko/ dzieci 9

Opieka zdrowotna kobiet samotnie wychowujących dzieci oraz ich dzieci rozwój oferty opieki żłobkowej i przedszkolnej poza zwykłymi godzinami otwarcia rozwój oferty doradztwa i zwiększanie akceptacji dla różnych społecznych i rodzinnych powodów zwiększonego zapotrzebowania na opiekę uwzględnienie specyficznej sytuacji kobiet samotnie wychowujących dzieci przez służbę zdrowia rozwój oferty aktywności ruchowej w pobliżu żłobków, przedszkoli, szkół i świetlic Badania poprawa wiedzy nt. sytuacji życiowej osób samotnie wychowujących dzieci w Berlinie Utrzymanie finansowe dzieci przedłużenie okresu poboru zaliczki na utrzymanie dziecka zwiększenie efektywności ściągania zobowiązań alimenatycyjnych IV. Wyzwanie: sprawiedliwość społeczna 4. Obszar działania: lesbijki Szkoła, pomoc dla młodzieży zwiększanie akceptacji dla osób homoseksualnych wsparcie rozwoju osobowościowego oraz włączania społecznego osób młodych/ uczennic o różnej orientacji seksualnej akceptacja i równe traktowanie lesbijek i par lesbijskich wychowujących dzieci w ośrodkach opieki i kształcenia Gospodarka uwrażliwianie berlińskich przedsiębiorstw na różne orientacje seksualne poprzez strategie wspierania różnorodności, wspieranie akceptacji i widoczności lesbijek w pracy i na stanowiskach kierowniczych Przemoc dalsze kształcenie i uwrażliwianie na sytuację lesbijek dotkniętych przemocą w ramach antyprzemocowych działań w różnych projektach i instytucjach Starość uwzględnienie i akceptacja szczególnej sytuacji życiowej i doświadczenia lesbijek w funkcjonowaniu domów opieki nad osobami starszymi oraz innych jednostek opiekuńczych Prawo/ Ustawa Antydyskryminacyjna równe traktowanie związków partnerskich w świetle prawa dotyczącego urzędników i podatkowego przeciwdziałanie dyskryminacji lesbijek 10

IV. Wyzwanie: sprawiedliwość społeczna 1. Obszar działania: przemoc wobec kobiet Przemoc domowa Ochrona ofiar zwiększanie oferty pomocowej dla poszczególnych grup docelowych dalsze uwrażliwianie i szkolenie pracowników we wszystkich instytucjach zajmujących się problemem przemocy poprawa oferty pomocowej dla dzieci dotkniętych przemocą Zapobieganie dalszy rozwój prewencji w ośrodkach pomocy młodzieży i w szkołach wzmocnienie mechanizmu interwencji przeciwko oprawcy Skutki zdrowotne przemocy Przemoc seksualna uwrażliwianie i dalsze kształcenie pracowników służby zdrowia nt. skutków zdrowotnych oraz specyficznych schorzeń wynikających z doświadczonej przemocy poprawa dostępności do punktów pomocowych i doradczych dla kobiet, które doświadczyły przemocy poprawa oferty w obszarze stacjonarnej i ambulatoryjnej opieki dla kobiet chorych psychicznie, dotkniętych przemocą Ochrona ofiar poprawa oferty wsparcia i doradztwa uwrażliwianie i dalsze kształcenie pracowników służby zdrowia nt. skutków zdrowotnych oraz specyficznych schorzeń wynikających z doświadczonej przemocy Zapobieganie zwiększenie informacji i wiedzy nt. przemocy seksualnej Skutki zdrowotne przemocy uwrażliwianie i dalsze kształcenie pracowników służby zdrowia nt. skutków zdrowotnych oraz specyficznych schorzeń wynikających z doswiadczonej przemocy włączenie tematu przemocy seksualnej w programy kształcenia i dalszego kształcenia lekarzy Ściganie przestępstw zabezpieczanie dokumentacji medycznej, służącej w postępowaniu śledczym, i bezpłatne jej udostępnianie pacjentkom PR dalsze działania na rzecz odtabuizowania przemocy seksualnej Handel ludźmi Ochrona ofiar zapewnienie możliwości pobytu (w Niemczech, przyp. aut.) i zabezpieczenia socjalnego dalsze uwrażliwianie i kształcenie pracowników służby zdrowia nt. skutków zdrowotnych oraz specyficznych schorzeń wynikających z doświadczonej przemocy Prostytucja 11

Ramy społeczne i prawne prostytucji poprawa warunków pracy prostytutek ułatwienie odejścia z prostytucji IV. Wyzwanie: sprawiedliwość społeczna 1. Obszar działania: zdrowie Uwzględniające problematykę płci: prewencja, wczesne diagnozowanie oraz opieka zdrowotna (np. rak piersi, szyjki macicy) poprawa dostępu do informacji dla różnych grup docelowych Uzależnienia poprawa współpracy między odpowiednimi jednostkami służby zdrowia i pomocy młodzieży w odniesieniu do problemów uzależnionych matek i ich dzieci uwzględnienie różnych uwarunkowań ze względu na płeć przy planowaniu i przeprowadzaniu działań na rzecz zapobiegania uzależnieniom Zdrowie reprodukcyjne i seksualne samostanowienie wsparcie procesu na rzecz umożliwienia otrzymania tabletki po bez recepty zwiększenie oferty z zakresu pedagogiki seksualnej dla młodziezy z uwzględnieniem problematyki płci w celu zwiększania seksualnego samostanowienia i rozwoju identyfikacji/ osobowości Migracja i zdrowie niwelowanie barier kulturowych i dostępu do służby zdrowia dla migrantów poprawa informacji i wiedzy nt. różnych uwarunkowań kulturowych w opiece zdrowotnej Wnioski końcowe i rekomendacje Strategia powinna zostać poprawiona poprzez uzupełnienie o wyniki następujących analiz: zjawiska dyskryminacji ze względu na płeć, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych, realizacji praw i wyrównywania szans kobiet, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w województwie zachodniopomorskim; 12

Strategia powinna zostać poprawiona przez uwzględnienie strategicznych potrzeb kobiet, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych, wykraczających poza ramy i cele polityki prorodzinnej, a które wiążą się m.in. z odejściem od postrzegania kobiet w głównej mierze przez pryzmat macierzyństwa, a mężczyzn pracy zawodowej, oraz włączaniem problematyki płci do projektowania polityk publicznych, Strategia powinna zostać poprawiona poprzez przedstawienie rozwiązań w celu realizacji unijnej polityki i prawodawstwa na rzecz: przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych, realizacji praw i wyrównywania szans kobiet, w tym lesbijek, osób transpłciowych i transseksualnych oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn, w tym zastosowania strategii gender mainstreaming oraz instrumentu gender budgeting w województwie zachodniopomorskim; w celu realizacji powyższych zaleceń wskazana jest pogłębiona analiza porównawcza procesu formułowania i realizacji polityki równouprawnienia płci w różnych krajach UE, aby zebrać potrzebną wiedzę nt. najlepszych praktyk i możliwości ich zastosowania w województwie zachodniopomorskim, samorząd województwa zachodniopomorskiego powinien dołożyć wszelkich starań na rzecz formułowania i realizacji krajowej polityki równouprawenienia płci, która umożliwi i/ lub usprawni realizację polityki województwa w tym zakresie. Opracowała: Karolina Jankowska 13