Piaskowiec kwarcytowy w dolnej czêœci formacji z Kopieñca miêdzy Dolin¹ Bystrej i Dolin¹ Olczysk¹ w Tatrach

Piaskowiec kwarcytowy w dolnej czêœci formacji z Kopieñca miêdzy Dolin¹ Bystrej i Dolin¹ Olczysk¹ w Tatrach Andrzej Iwanow 1, Ryszard Zabielski 1, Ma³gorzata Po³oñska 1 Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 3, 2011 A. Iwanow R. Zabielski M. Po³oñska Quartzitic sandstone in the lower part of the Kopieniec Formation between the Bystra Valley and the Olczyska Valley in the Tatra Mountains (Poland). Prz. Geol., 59: 235 244. Abstract.Quartzitic sandstone was distinguished at the lower part of the Kopieniec Formation from the Lower Subtatric Nappe (Kri na Nappe; Fatricum) between the Bystra Valley and the Olczyska Valley, in the Tatra Mts. In previous editions of the detail geological maps of the Tatra Mts, this sandstone was not marked in this area. The quartzitic sandstone crops out at Wysokie hill, east of KuŸnice and can be easily recognized in the field. The sandstone is located above the series of the dark-grey organodetrital limestones and the black calcareous sandstones of the Fatra Formation (Rhaetian) and below the typical brownish-gray claystone of the Kopieniec Formation (Hettangian). Maximum thickness of quartzitic sandstone is about 15 m. Keywords: Lower Jurassic, Kopieniec Formation, Fatricum, Tatra Mts. W ramach realizacji nowej Szczegó³owej mapy geologicznej Tatr w skali 1: 10 000 (Piotrowska i in., 2007) wykonano szczegó³owe kartowanie geologiczne, m.in. w rejonie Doliny Bystrej oraz Doliny Olczyskiej w reglach zakopiañskich. Korzystano przy tym z map geologicznych wczeœniej wykonanych na tym obszarze (Uhlig, 1912; Goetel & Soko³owski, 1930b; Bac-Moszaszwili i in., 1979; Soko³owski & Jaczynowska, 1979) oraz z opublikowanych przekrojów i profili (Goetel & Soko³owski, 1930a; Kotañski, 1963; Iwanow, 1965; Lefeld i in., 1985). Punkty dokumentacyjne (ods³oniêcia, granice litologiczne, kontakty tektoniczne itp.), lokalizowane za pomoc¹ odbiornika GPS, zosta³y m.in. wykorzystane w interpretacji danych i w sporz¹dzaniu mapy geologicznej. Omawiany obszar buduje p³aszczowina cz¹stkowa Suchego Wierchu (ryc. 1), wchodz¹ca w sk³ad p³aszczowiny reglowej dolnej kri niañskiej (Andrusov, 1936, 1959; Goetel & Soko³owski, 1930a; Kotañski, 1963; Iwanow 1965). Ods³aniaj¹ siê tu ska³y triasu oraz jury dolnej (liasu) domeny Fatricum zalegaj¹ce w normalnym po³o eniu. Szczególn¹ uwagê zwrócono na piaskowce kwarcytowe, które tworz¹ pas wychodni na zboczach wzniesieñ po³o onych na EiSEodKuŸnic (np. grzbiet wzgórza Wysokie; ryc. 1, 2). Wraz z nadleg³ymi ³upkami ilastomu³owcowymi ska³y te stanowi¹ stropow¹ czêœæ profilu geologicznego p³aszczowiny cz¹stkowej Suchego Wierchu i korelowane s¹ z najni sz¹ czêœci¹ liasu dolnego (Kotañski 1963; Iwanow 1965; GaŸdzicki i in., 1979; Lefeld i in., 1985). Wy sza, jurajsko kredowa czêœæ profilu podczas ruchów nasuwczych uleg³a odk³uciu, a nawet czêœciowo odwróceniu, co doprowadzi³o do utworzenia odrêbnej jednosteki tektonicznej ³uski Kop So³tysich-Siod³a (Iwanow, 1973). Wystêpuj¹ce na szczycie wzgórza Nieborak wapienie ciemnoszare z faun¹ zaliczone do retyku (ryc.1) prawdopodobnie s¹ w odwróconym po³o eniu i stanowi¹ izolowany fragment systemu ³usek Czerwonej Prze³êczy (Goetel & Soko³owski, 1930a; Guzik & Kotañski, 1963; Iwanow, 1965) nasuniêty na utwory jury dolnej p³aszczowiny cz¹stkowej Suchego Wierchu. Charakterystyka litologiczna Stosunkowo pe³ny profil geologiczny triasu œrodkowego i górnego oraz jury dolnej, którego czêœci¹ s¹ piaskowce kwarcytowe, ods³ania siê m.in. po prawej stronie œcie ki turystycznej (niebieski i zielony szlak) prowadz¹cej z KuŸnic w kierunku Nosalowej Prze³êczy i Boczania (ryc. 1). Utwory ladynu, kajpru oraz retyku ods³aniaj¹ siê a do rozga³êzienia szlaków. Dalsza czêœæ profilu obejmuj¹ca najwy szy retyk i hetang widoczna jest na po³udniowozachodnich stokach wzgórza Nieborak, w œcie ce tu nad rozga³êzieniem szlaków (ryc. 1, 3, 8) oraz w grzbiecie wzgórza Wysokie (ryc. 2, 4). Badania piaskowców kwarcytowych oraz ska³ bezpoœrednio je podœcielaj¹cych przeprowadzono w dwóch profilach oznaczonych numerami 1 i 2 w rejonie wzgórz Nieborak i Wysokie (ryc. 1). Piaskowce kwarcytowe (symbol na mapie ryc. 1) wystêpuj¹ nad czarnymi piaskowcami wapnistymi górnej czêœci formacji fatrzañskiej (ryc. 3, 4), (GaŸdzicki, 1974; GaŸdzicki & Iwanow, 1976; Michalík i in., 1978; GaŸdzicki i in., 1979). Szczegó³owe badania piaskowców przeprowadzono w profilu nr 2 (ryc. 1, 5). Charakteryzuj¹ siê one drobnoziarnist¹, miejscami œrednioziarnist¹ frakcj¹, s¹ silnie zlityfikowane i tworz¹ ³awice o pokroju tabularnym (ryc. 2, 5). Struktura ³awic jest przewa nie masywna, miejscami widoczne jest warstwowanie horyzontalne lub niskok¹towe. Upady ³awic s¹ zmienne. Wzd³u grzbietu wzgórza Wysokie s¹ one doœæ strome (oko³o 60 ), a pas wychodni jest tam stosunkowo w¹ski (ryc. 1, 4). Natomiast na pó³nocnowschodnich stokach Wysokiego upady warstw s¹ po³ogie (oko³o 30 ) i konsekwentne z nachyleniem zbocza, co powoduje, e wychodnie piaskowców s¹ tu znacznie szersze (ryc. 1, 4). Ca³kowita mi¹ szoœæ piaskowców jest zmienna maksymalnie wynosi oko³o 15 m. Charakterystyczne 1 Pañstwowy Instytut Geologiczny Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; andrzej.iwanow@ pgi.gov.pl, ryszard.zabielski@pgi.gov.pl, malgorzata.polonska@pgi.gov.pl. 235

POLSKA POLAND Zakopane 0 5km S OWACJA SLOVAKIA obszar badañ study area G³ówne jednostki tektoniczne polskiej czêœci Tatr Main tectonic units in the Polish part of Tatra Mts. pokrywa paleogeñska Paleogene cover p³aszczowina choczañska Choè Nappe p³aszczowina kri niañska Kri na Nappe p³aszczowiny wierchowe High-Tatric nappes pokrywa autochtoniczna trzonu krystalicznego sedimentary cover of crystalline core trzon krystaliczny crystalline core WARSZAWA KRAKÓW 22 30 15 40 Tk-n 35 34 32 24 Tk-n(md) 30 1 45 35 ³uska Czerwonej Prze³êczy Czerwona Prze³êcz scale 60 28 granice litologiczne lithological boundary uskoki faults drobne odk³ucia tektoniczne small tectonic detachments ³uski scales linia przekroju A B line section A B 20 65 62 30 2 56 56 linia przekroju C D line section C D 45 bieg i upad warstw strike and dip of strata Suchy Wierch Partial Nappe (Kri na Nappe) Tk-n(md) 32 Ta 45 62 1 lokalizacja i numer profilu localization and number of section p³aszczowina cz¹stkowa Suchego Wierchu (p³aszczowina kri niañska) 0 50 100 200 300 400 500m 35 gliny lodowcowe, wiry, piaski, mu³ki plejstocen tills, gravels, sands, muds Pleistocene i³owce, mu³owce, piaskowce hetang claystones, mudstones, sandstones Hettangian wapienie retyk limestones Rhaetian Tk-n(md) dolomity i i³owce dolomites and claystones piaskowce sandstones dolomity margliste i i³owce marly dolomites and claystones karnik noryk Carnian Norian Ta dolomity ladyn górny dolomites Upper Ladinian dolomity ladyn dolny dolomites Lower Ladinian dolomity anizyk dolomites Anisian 236 Ryc. 1. Obszar badañ fragment Szczegó³owej Mapy Geologicznej Tatr w skali 1 : 10 000 w nowej edycji (arkusz Zakopane Po³udnie). Ta dolomity (anizyk); dolomity (ladyn dolny); dolomity (ladyn górny); Tk-n(md) dolomity margliste oraz ³upki mu³owcowo-ilaste (kajper dolny); piaskowce kwarcytowe z przewarstwieniami ³upków mu³owcowo-ilastych (kajper œrodkowy); ³upki mu³owcowo-ilaste z przewarstwieniami dolomitów (kajper górny); wapienie organogeniczne i organodetrytyczne z wk³adkami ³upków i z piaskowcami wapnistymi w czêœci górnej (formacja fatrzañska retyk); piaskowce kwarcytowe ³awicowe (hetang), ³upki ilasto-mu³owcowe z przewarstwieniami wapieni (formacja z Kopieñca hetang); mu³, piasek, wir, glina lodowcowa (plejstocen nierozdzielny) Fig. 1. Investigated area part of Detailed Geological Map of the Tatra Mts. 1 : 10 000 in new edition (Zakopane Po³udnie sheet). Ta dolomites (Anisian); dolomites (Lower Ladinian); dolomites (Upper Ladinian); Tk-n(md) marly dolomites, shelly mudstones and claystones (Lower Keuper); sandstones with shells intercalations (Middle Keuper); shaly mudstones and claystones with dolomite intercalations (Upper Keuper); organogenic and organodetritic limestones with shales and calcareous sandstones in upper part (Fatra Formation Rheatian); quartzitic sandstones (Hettangian); shaly claystones and mudstones with limestone intercalations (Kopieniec Formation Hettangian); muds, sands, gravels, tills (Pleistocene not divided)

Ryc. 2. Piaskowce kwarcytowe (hetang) ods³oniêcie w grzbiecie wzgórza Wysokie. Fot. R. Zabielski Fig. 2. Quartzitic sandstones (Hettangian) exposure at ridge of Wysokie hill. Photo by R. Zabielski [m n.p.m.] [m a.s.l.] 1250 A WSW [m n.p.m.] [m a.s.l.] Przekrój A B B A B section ENE 1250 1200 0 100m 1200 1150 1150 1100 1100 1050 wiry, piaski, mu³ki plejstocen gravels, sands, muds Pleistocene mu³owce i i³owce hetang mudstones and claystones Hettangian piaskowce kwarcowe hetang quartzy sandstones Hettangian dolomity i i³owce dolomites and claystones piaskowce sandstones dolomity margliste i i³owce marly dolomites and claystones karnik noryk Carnian Norian 1050 wapienie retyk limestones Rhaetian dolomity ladyn górny dolomites Upper Ladinian Ryc. 3. Przekrój A B. Profil litologiczny wzd³u œcie ki KuŸnice Nosal. Objaœnienia symboli na ryc. 1 (uwaga: szrafury w obrêbie wydzieleñ nie s¹ wspó³kszta³tne do u³awicenia) Fig. 3. Section A B. Lithological profile along KuŸnice Nosal path. For explanation see Fig. 1 (attention: hatchings are not parallel to stratification) 237

[m n.p.m.] [m a.s.l.] 1300 1250 C SSW Skupniów Up³az Przekrój C D C D section Wysokie 0 100m D NNE [m n.p.m.] [m a.s.l.] 1300 1250 1200 1200 1150 1150 1100 1100 1050 1050 1000 wiry, piaski, mu³ki plejstocen gravels, sands, muds Pleistocene mu³owce i i³owce hetang mudstones and claystones Hettangian piaskowce kwarcowe hetang quartzy sandstones Hettangian wapienie retyk limestones Rhaetian dolomity i i³owce dolomites and claystones piaskowce sandstones dolomity margliste i i³owce marly dolomites and claystones karnik noryk Carnian Norian dolomity ladyn górny dolomites Upper Ladinian dolomity ladyn dolny dolomites Lower Ladinian dolomity anizyk dolomites Anisian Ryc. 4. Przekrój C D. Objaœnienia symboli jak na ryc. 1 (uwaga: szrafury w obrêbie wydzieleñ nie s¹ wspó³kszta³tne do u³awicenia) Fig. 4. Section C D. For explanation see Fig. 1. (attention: hatchings are not parallel to stratification) uskok fault 1000 jest równie wietrzenie piaskowców, powoduj¹ce ich dezintegracjê na bloki, o rozmiarach oko³o 1 m lub wiêksze, które pokrywaj¹ znaczne powierzchnie stoków i jednoczeœnie w wielu miejscach maskuj¹ ich kontakt z wy ej zalegaj¹cymi ³upkami mu³owcowo-ilastymi (). Badania mikroskopowe omawianych ska³ pozwoli³y zaliczyæ je do arenitów kwarcowych (Pettijohn i in., 1972; próbki: 073, 076, 081, 084: ryc. 5, 6). Ska³y te z³o one s¹ z ziaren dobrze wysortowanych, wœród których dominuje kwarc monokrystaliczny (42,0 57,8% obj.; ryc. 7A), a pod- 10 m 078 077 0 073 084 074 075 076 084 073 080 079 081 082 083 n=14 Ryc. 5. Profil 2 czêœæ sp¹gowa: piaskowce kwarcytowe. 073-084 numer warstwy, diagram w dolnej czêœci: projekcja stereograficzna po³o enia warstw, dolna pó³kula, 14 pomiarów. Objaœnienia szrafur na ryc. 9. Fot. R. Zabielski Fig. 5. Profile 2 lower part: quartzitic sandstone. 073-084 strata s number, diagram in lower part: stereoplot of strata planes, lower hemisphere, 14 measurements. Explanation of hatching system see Fig. 9. Photo by R. Zabielski 238

rzêdnie wystêpuje kwarc polikrystaliczny (7,8 18,7% obj.; ryc. 7B). Piaskowce zawieraj¹ te litoklasty, stanowi¹ce okruchy ³upków kwarcowo-chlorytowych i serycytowych oraz i³owców i fragmenty ska³ kwarcowo-skaleniowych. Udzia³ ich nie przekracza 2,3% obj. W niewielkiej iloœci wystêpuj¹ spêkane i zdeformowane ziarna skaleni, reprezentowane przez polisyntetycznie zbliÿniaczone plagioklazy oraz skalenie potasowe. Obserwuje siê skutki argilityzacji ziaren skaleni, a tak e zastêpowania ich przez kwarc (ryc. 7C). Czêœæ z nich by³a rozpuszczana, w efekcie czego powsta³y pory (ryc. 7D). W materiale ziarnowym spotykane s¹ te minera³y ciê kie (rutyl, cyrkon i turmalin) oraz muskowit, tworz¹cy powyginane i niekiedy prze³amane pakiety. W spoiwie ska³ dominuje cement kwarcowy, regeneracyjny (ryc. 7A, bia³a strza³ka). Miejscami widoczne s¹ smugi mylonitowe (ryc. 7E, strza³ka) i struktury œwiadcz¹ce o kataklazie. Ca³kowity udzia³ spoiwa kwarcowego zawiera siê w przedziale: 17,5 24,2% obj. Pozosta³e przestrzenie porowe, w iloœci 9,9 14,0% obj., wype³niaj¹ minera³y ilaste o cechach diagenetycznych. Wœród nich charakterystyczne s¹ obwódki chlorytowe wystêpuj¹ce na ziarnach detrytycznych (ryc. 7A, czarne strza³ki) oraz skupienia kaolinitu. Piaskowce kwarcytowe pociête s¹ mikroszczelinami, które wype³nia krzemionka, getyt, niekiedy minera³y ilaste, a tylko czêœæ z nich pozostaje pusta. Ska³y podœcielaj¹ce opisane wy ej piaskowce kwarcytowe (profil 1 na ryc. 1; ryc. 8) charakteryzuj¹ siê gorszym wysortowaniem materia³u ziarnowego oraz nieco bogatszym sk³adem petrograficznym (próbki: 003, 003C, 004, 011A, 017, 022; ryc. 6, 8). S¹ to w przewa aj¹cej masie ró noziarniste arenity subarkozowe i kwarcowe (ryc. 6, 7F). W ich obrêbie wystêpuj¹ przewarstwienia, w których dominuje mikryt wêglanowy (próbki: 003C, 011A; ryc. 6, 8). Ziarna kwarcowe zbudowane s¹ z kwarcu mono- i polikrystalicznego (49,4 75,7% obj.), których maksymalne œrednice siêgaj¹ frakcji drobnoziarnistego wiru. Skalenie s¹ reprezentowane przez odmiany potasowe oraz plagioklazy, czêœciowo zserycytyzowane lub zast¹pione kalcytem (ryc. 7F). Profil Section 2 1 Numer próbki Sample number Materia³ ziarnowy [%] Grain material [%] Spoiwo Cement Mikrofacje Microfacies d_max [mm] d_min [mm] Km Kp Sk y Lk Bk Pl/Ik Mc i/m w k 084 ak œ 0,54 0,25 45,0 18,7 0,6 2,3 1,2 14,0 17,5 081 ak œ 0,77 0,27 57,8 7,8 1,0 0,5 0,5 9,9 22,4 076 ak d 0,60 0,20 42,0 17,2 1,9 1,9 0,6 12,1 24,2 073 ak œ 1,00 0,26 52,4 14,0 2,4 1,2 11,6 18,3 022 ak g 3,30 0,50 26,5 22,9 0,6 5,3 1,8 42,9 017 ak r 2,10 0,27 0,7 45,1 30,6 1,2 5,2 12,1 5,8 011A ms 1,3 3,9 1,0 92,8 004 asa r 1,80 0,3-0,55 44,1 14,7 3,5 1,8 3,5 32,4 003C ms 1,1 0,8 97,4 003 asl d 1,90 0,20 37,0 23,6 1,2 1,8 4,2 1,2 15,8 13,9 numer próbki sample number 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 [%] 084 081 076 073 022 017 011A 004 003C 003 Km Kp Sk y Lk Bk Pl/Ik Mc i/m w k Ryc. 6. Sk³ad petrograficzny i wyniki badañ planimetrycznych wybranych próbek z ods³oniêæ 1 i 2. Wykres warstwowy sk³ad ziarnowy, wykres kolumnowy sk³ad spoiwa. Mikrolitofacje: a arenit: ak arenit kwarcowy, asa arenit subarkozowy, asl arenit sublityczny; frakcje: g gruboziarnista, œ œrednioziarnista, d drobnoziarnista, r ró noziarnista, ms pylasta, d_max maksymalna œrednica ziaren, d_min minimalna œrednica ziaren; materia³ ziarnowy: Km kwarc monokrystaliczny, Kp kwarc polikrystaliczny, Sk skalenie, y ³yszczyki, Lk litoklasty, Bk bioklasty, Pl/Ik peloidy/intraklasty, Mc minera³y ciê kie; spoiwo: i/m spoiwo ilaste/mu³kowe, w spoiwo wêglanowe, k spoiwo kwarcowe Fig. 6. Petrographical composition and results of planimetric investigation of selected samples from sections 1 and 2. Strata chart petrographic composition of grain material, column chart composition of cement. Microphacies: a arenite: ak quartz arenite, asa subarkosic arenite, asl sublithic arenite; fractions: g coarse-grained, œ medium-grained, d fine-grained, r vari-grained, ms mudstone, d_max maximum grain diameter, d_min minimum grain diameter; grain material: Km monocrystalline quartz, Kp polycrystalline quartz, Sk feldspar, y micas, Lk lithoclasts, Bk bioclasts, Pl/Ik peloides/intraclasts, Mc heavy minerals, Cement: i/m clay (argillic) or silt cement, w calcareous cement, q quartz cement 239

0,2 mm 0,2 mm 0,2 mm 0,5 mm 0,1 mm 0,5 mm Ryc. 7. Piaskowce kwarcytowe z Wysokiego zdjêcia z mikroskopu polaryzacyjnego, nikole skrzy owane. A monokrystaliczne ziarna kwarcu oraz agregat glaukonitu (Gl). Na krawêdziach ziaren zaznaczaj¹ siê obwódki chlorytowe (strza³ki czarne) i spoiwo kwarcowe (strza³ka bia³a), próbka 073; B polikrystaliczne ziarno kwarcu, próbka 081; C ziarno skalenia (Sk) zastêpowane cementem kwarcowym (Qa), próbka 073; D pory (p) w ziarnie skalenia utworzone wskutek rozpuszczania diagenetycznego, próbka 073; E arenit kwarcowy drobnoziarnisty o spoiwie kwarcowym, czêœciowo zmylonityzowany (strza³ka), próbka 076; F arenit subarkozowy, ró noziarnisty o spoiwie wêglanowym (w) z ziarnem skalenia czêœciowo skarbonatyzowanym (strza³ka), próbka 004 Fig. 7. Quartzitic sandstone from Wysokie thin section in polarized microscopic, nicol crossed. A grains of monocrystalline quartz and glauconite (Gl). On the edges of grain there are chlorite rims (black arrows) and quartz cement (white arrow), sample 073; B grains of polycrystalline quartz, sample 081, C grain of feldspar (Sk) replacement by quartz cement (Qa), sample 073; D pores (p) in the grain of feldspar as a effect of digenetic dissolution, sample 073; E fine-grained quartz arenite with quartz cement, partially mylonitized (arrow), sample 076; F vari-grained subarkosic arenite with carbonate cement (w) and grain of feldspar partially carbonized (arrow), sample 004 240

Przewa nie niewielka zawartoœæ tych ziaren w arenicie subarkozowym osi¹ga 3,5% obj. W skale spotykane s¹ te ziarna wêglanowe, g³ównie bioklasty, a tak e peloidy i ooidy. Spoiwem piaskowców jest grubokrystaliczny cement wêglanowy o zawartoœci od 12,1 do 42,9% obj. oraz matriks ilasto- elazisty i niekiedy spoiwo kwarcowe. W skale wystêpuj¹ spêkania wype³nione tlenkami i wodorotlenkami elaza, kwarcem i wêglanami. 024 023 022 1m Profil 1 Section 1 024 023 022 020 019 018 016 014 021 020 019 018 017 016 0 012 011a 009 007 006 005 004 015 014 013 012 011 010 009 008 007 006 005 004 n=8 Ryc. 8. Profil 1. Piaskowce wapniste. 004 024 numery warstw, diagram w dolnej czêœci: projekcja stereograficzna po³o enia warstw dolna pó³kula, 8 pomiarów. Fot. R. Zabielski. Objaœnienia szrafur na ryc. 9 Fig. 8. Profile 1. Calcareous sandstones. 004 024 strata s number, diagram in lower part: stereoplot of strata planes, lower hemisphere, 8 measurements. Photo by R. Zabielski. Explanation of hatching system see Fig. 9 241

Utwory te wystêpuj¹ w pozycji stratygraficznej, któr¹ mo na by korelowaæ z warstwami przejœciowymi (transition beds) wydzielanymi w stropie formacji fatrzanskiej (GaŸdzicki, 1974; GaŸdzicki i in., 1979). W próbce numer 011A (warstwa 011; ryc. 8) stwierdzono (oznaczenia: J. Iwañczuk 2 ) zespó³ otwornic wskazuj¹cy na retycki poziom otwornicowy Glomospirella friedli i iasina hantkeni. Oznaczono otwornice: Glomospirella cf. pokornyj Salaj, 1967, Glomospirella shengi Ho, 1959, Glomospirella expansa Kristan-Tollmann, 1964, Glomospirella fatrica Michalík, Jendrejákowá & Borza, 1979, Glomospirella sp., Glomospira regularis Lipina, 1949, Glomospira sp., Frondicularia woodwardi Howchin, 1895, Agathammina cf. austroalpina Kristan-Tollmann &Tollmann, 1964, Tolypammina gregaria Wendt, 1969. Oprócz skorupek otwornic w szlifie wystêpuj¹ pokruszone szcz¹tki szkar³upni, fragmenty cienko skorupowych ma³ y, pojedyncze ziarna kwarcu czêsto w pow³oce onkolitowej. Stosunkowo licznie wystêpuj¹ otwornice z rodzajów Glomospira, Glomospirella oraz Frondicularia woodwardi. Otwornice: Glomospirella cf. pokornyi oraz Glomospirella expansa w szlifie wystêpuj¹ pojedynczo. Podobne zespo³y otwornicowe zosta³y opisane przez GaŸdzickiego (1983) oraz Iwañczuk (2006) z warstw retyckich z jednostki reglowej dolnej w Tatrach. W warstwach nadleg³ych (012 024; ryc. 8) nie stwierdzono wystêpowania mikrofauny. Podzia³ litostratygraficzny O wystêpowaniu piaskowców jurajskich w rejonie Hali Bia³ego i Doliny Olczysk wzmiankowali ju Goetel & Soko³owski (1930a). Mimo to nie by³y one wydzielane na mapach geologicznych tego obszaru (Soko³owski & Jaczynowska, 1979; Bac-Moszaszwili i in., 1979). Jedynie Guzik i in. (1958) na mapie geologicznej Tatr w skali 1:10000 (arkusz Hruby Regiel) zaznaczyli wystêpowanie przewarstwieñ piaskowców kwarcytycznych w najni szym liasie w p³aszczowinie cz¹stkowej Bobrowca w rejonie Doliny Lejowej. Nale y przypuszczaæ, e wczeœniej w obszarze p³aszczowiny cz¹stkowej Suchego Wierchu piaskowce kwarcytowe ³¹cznie z wy ej leg³ymi ³upkami traktowano jako jeden zespó³ litologiczny okreœlany jako warstwy gresteñskie (Grestener Schichten, Uhlig, 1897) w nawi¹zaniu do osadów wystêpuj¹cych w Alpach lub jako warstwy kopienieckie (Kopieniec Schichten), wydzielone i opisane przez Goetla (1911, 1916, 1917) w profilu pod Ma³ym Kopieñcem (zob. tak e GaŸdzicki, 1975). W profilu tym, cytowany autor wydzieli³: dolne, fliszopodobne piaskowce z Cardinia (Angulatus) z powierzchniami oddzielnoœci pokrytymi mik¹ i ze œladami pe³zania wê owide³ i rozgwiazd; i³owce z przewarstwieniami wapieni z Pentacrinus ; i³owce barwy ó³tawej. GaŸdzicki i in. (1979) oraz GaŸdzicki & Lefeld (1985) w profilu zachodniego zbocza Wielkiej Furkaski (p³aszczowina cz¹stkowa Bobrowca) dokonali formalizacji przedstawionych wy ej utworów w randze formacji (formacja z Kopieñca). W jej obrêbie wyró niono cztery nieformalne jednostki litostratygraficzne ni szej rangi: 1. klastyki podstawowe (basal clastics) klastyki sk³adaj¹ce siê z br¹zowoszarych mu³owców i i³owców z cienkimi przewarstwieniami piaskowców o spoiwie ilastym; 2. dolne wapienie (lower limestones) obejmuj¹ce liczne naprzemianleg³e warstwy drobnoziarnistych wapieni marglistych ciemnoszarych oraz szaro-brunatne i³owce; 3. i³owce g³ówne (main claystone) i³owce br¹zowoszare do szarych, z przewarstwieniami mu³owców marglistych i wapieni wystêpuj¹cych w kilku poziomach oraz laminowane piaskowce ilaste ze strukturami bioturbacyjnymi w górnych czêœciach ³awic; 4. górne wapienie (upper limestones) reprezentowane przez i³owce szare do ciemnoszarych z licznymi przewarstwieniami szarych wapieni. Szczegó³owej korelacji stratygraficznej utworów najni szego liasu kri niañskiego nigdy nie dokonano, mimo e zosta³o opracowanych kilka profili z obszaru S³owacji (Mišik i in., 1960; Mišik, 1964). Znaleziono w nich amonity wskazuj¹ce na wczesnoliasowy (hetang) wiek osadów, ale bez usytuowania ich w profilu (Rakús, 1975). Dyskusja Wydzielenie piaskowców kwarcytowych na omawianym obszarze badañ uzupe³nia i uszczegó³awia dotychczasowy profil litologiczny dolnej czêœci formacji z Kopieñca w p³aszczowinie cz¹stkowej Suchego Wierchu (ryc. 9). Mo na tu wyró niæ dwa zespo³y litofacjalne. W dolnej czêœci s¹ to piaskowce kwarcytowe ³awicowe i lokalnie podœcielaj¹ce je ³upki ilasto-mu³owcowe (A na ryc. 9) oraz wy ej wystêpuj¹ce ³upki ilasto-mu³owcowe z przewarstwieniami wapieni (B na ryc. 9). Doln¹ granic¹ zespo³u litofacjalnego A jest kontakt z piaskowcami wapnistymi i wapieniami piaszczystymi formacji fatrzañskiej (retyk), a górn¹ kontakt z typowymi ³upkami ilasto-mu³owcowymi, barwy oliwkowej formacji z Kopieñca (hetang). Taka pozycja stratygraficzna zespo³u litofacjalnego A sugeruje przynale noœæ stratygraficzn¹ piaskowców kwarcytowych do dolnej czêœci hetangu. Piaskowce kwarcytowe mog¹ odpowiadaæ wydzielonym przez Goetla (1917) piaskowcom z Cardinia, a wraz z nadleg³ymi ³upkami ilasto-mu³owcowymi wydzieleniu basal clastics w wy ej przedstawionym podziale formacji z Kopieñca (GaŸdzicki i in., 1979). Nale y jednak podkreœliæ, e podzia³ ten przeprowadzono w profilu w lebie pod Wielk¹ Furkask¹, a wiêc w p³aszczowinie cz¹stkowej Bobrowca. Wydzielone tam w dolnej czêœci formacji z Kopieñca piaskowce kwarcytowe charakteryzuj¹ siê ilastym spoiwem, ich mi¹ szoœæ wynosi oko³o 2 m (chocia w tej samej jednostce tektonicznej np. w Dolinie Lejowej ich mi¹ szoœæ siêga oko³o 10 m), a od piaskowców wapnistych czarnych,nale ¹cych do formacji fatrzañskiej, s¹ one oddzielone warstw¹ ³upków ilasto-mu³owcowych o mi¹ szoœci oko³o 6 m (ryc. 9). Zatem, profile litologiczne dolnej czêœci formacji z Kopieñca w p³aszczowinach cz¹stkowych Bobrowca i Suchego Wierchu s¹ nieco odmienne, co jest zapew- 2 Muzeum Geologiczne, Pañstwowy Instytut Geologiczny Pañstwowy Instytut Badawczy, Warszawa; jolanta.iwanczuk@ pgi.gov.pl. 242

Wielka Furkaska p³aszczowina cz¹stkowa Bobrowca (GaŸdzicki i in., 1979, nieco zmienione) Velka Furkaska Bobrowiec Partial Nappe (GaŸdzicki et al., 1979, slightly modified) formacja z Kopieñca Kopieniec Formation wapienie górne upper limestones i³owce g³ówne main claystones wapienie dolne lower limestones klastyki bazalne basal clastics formacja fatrzañska Fatra Formation mu³owce i i³owce mudstones and claystones margle wapniste calcareous marls wapienie margliste marly limestones odleg³oœæ od obszaru alimentacyjnego distance from alimentary area wapienie limestones piaskowce sandstones Wysokie p³aszczowina cz¹stkowa Suchego Wierchu Wysokie Suchy Wierch Partial Nappe Profil 2 Section 2? A wapienie piaszczyste i piaskowce wapniste sandy limestones and calciferous sandstones B 10 m 0 073 084 1m 0 Profil 1 Section 1 ~3 m ~2 m 024 023 022 020 019 018 016 014 012 011a 009 007 006 005 004 003e 003d 003c 003b 003a 003 001 Ryc. 9. Korelacja profili litofacjalnych dolnej czêœci utworów formacji z Kopieñca w p³aszczowinach cz¹stkowych Suchego Wierchu i Bobrowca Fig. 9. Correlation of lithofacies of the Kopieniec Formation from the Suchy Wierch and the Bobrowiec partial nappes ne zwi¹zane ze zró nicowan¹ dostaw¹ materia³u klastycznego do obszarów sedymentacyjnych, jak równie z diachronicznoœci¹ facji (GaŸdzicki & Iwanow, 1976). Mimo porównywalnej pozycji litostratygraficznej obu wydzieleñ w przedstawionych profilach (ryc.9) ich korelacja mo e byæ traktowana jedynie w kategoriach prawdopodobieñstwa. Cechy strukturalne i teksturalne piaskowców (w obu profilach) mog¹ œwiadczyæ o zró nicowanej hydrodynamice w basenie fatricum. Strefa sedymentacji p³aszczowiny cz¹stkowej Suchego Wierchu prawdopodobnie zajmowa³a bardziej proksymalny obszar ni strefa p³aszczowiny cz¹stkowej Bobrowca. Jednak na etapie obecnych badañ nie ma bezpoœrednich dowodów, e oba wydzielenia stanowi¹ ten sam litosom i e materia³ pochodzi³ z tego samego Ÿród³a. Piaskowce z Wysokiego prawdopodobnie osadza³y siê w stosunkowo p³ytkim œrodowisku morskim (byæ mo e w strefie litoralnej), niewykluczone, e na pograniczu z l¹dowym, o czym œwiadcz¹ m.in. dojrza³oœæ teksturalna osadu (dobrze obtoczone ziarna kwarcu) oraz horyzontalna lub nisko k¹towa laminacja. Sedymentacja mu³u i i³u w strefie Bobrowca, gdzie rzadziej dostarczany by³ materia³ frakcji piaszczystej, mo e sugerowaæ bardziej dystaln¹ czêœæ zbiornika. Podobne zró nicowania facjalne odnotowano równie w profilach osadów kajpru karpackiego tych obszarów (Rychliñski, 2009). Wydzielenie piaskowców kwarcytowych i ustalenie ich pozycji w profilu litostratygraficznym pozwoli³o stwierdziæ wystêpowanie kilku podrzêdnych struktur tektonicznych typu ³usek, odk³uæ lub pó³zrêbów (ryc. 1) w p³aszczowinie cz¹stkowej Suchego Wierchu miêdzy Dolin¹ Bystrej i Dolin¹ Olczysk¹. Autorzy dziêkuj¹ Alfredowi Uchmanowi i Andrzejowi GaŸdzickiemu za wykonanie recenzji artyku³u. Literatura: ANDRUSOV A. 1959 Geológia èeskoslovenských Karpát, II. Vydav. SAV, Bratislava 1 375. BAC-MOSZASZWILI M., BURCHART M., G AZEK J., IWANOW A., JAROSZEWSKI W., KOTANSKI Z., LEFELD J., MASTELLA, L., OZIMKOWSKI W., RONIEWICZ P., SKUPIÑSKI A. & WESTWALEWICZ-MOGILSKA E. 1979 Mapa geologiczna Tatr Polskich 1:30000. Wyd. Geol. Warszawa. GA DZICKI A. 1974 Rhaetian microfacies, stratigraphy and facies development in the Tatra Mts. Acta Geol. Pol., 24: 17 96. GA DZICKI A. 1975 Lower Liassic Gresten Beds microfacies and foraminifers from the Tatra Mts. Acta Geol. Pol., 25: 385 398. GA DZICKI A. 1983 Foraminifers and biostratigraphy of Upper iassic and Lower Jurassic of the Slovakian and Polish Carpathians. Palaeontologia Polonica, 44: 109 169. Warszawa. GA DZICKI A. & IWANOW A. 1976 The diachronism of the Rhaetic and Gresten beds in the Tatra Mts. (Western Carpatians). Bull. Acad. Pol. Sci., 24: 117 122. GA DZICKI A., MICHALÍK J., PLANDEROVA E. & SÝKORA M. 1979 An Upper iassic-lower Jurassic sequence in the Kri na nappe 243

(West Tatra Mountains, West Carpathians, Czechoslovakia). Západné Karpaty, sér. geológia 5: 119 148, Geologický Ústav D. Štúra, Bratislava. GUZIK K., GUZIK S., & SOKO OWSKI S. 1958 Mapa geologiczna Tatr polskich w skali 1 :10 000 arkusz Hruby Regiel, Wydawnictwa geologiczne. GUZIK K. & SOKO OWSKI S. (red.) 1958 1980 Mapa geologiczna Tatr polskich w skali 1 :10 000 (14 arkuszy), Wydawnictwa Geologiczne. GOETEL W. 1911 Tymczasowa wzmianka o recie tatrzañskim. Kosmos, 35: 245 250. GOETEL W. 1916 Zur Liasstratigraphie und Lösung der Chocsdolomitfrage in der Tatra. Bull. Acad. Sci. Crac., Cl. Sci. Math.-Nat., ser. A: 1 32. GOETEL W. 1917 Die rhaetische Stufe und der unterste Lias der subtatrischen Zone in der Tatra. Bull. Acad. Sci. Crac., Cl. Sci. Math.-Nat., ser. A: 1 222. GOETEL W. & SOKO OWSKI S. 1930a Tektonika serii reglowej okolicy Zakopanego. Rocz. Pol. Tow. Geol., 6: 3 69. GOETEL W. & SOKO OWSKI S. 1930b Mapa geologiczna pasa reglowego okolicy Zakopanego 1:20000, Rocz. Pol. Tow. Geol., 6. IWANOW A. 1965 Budowa geologiczna jednostki reglowej Suchego Wierchu miêdzy Dolin¹ Bystrej a Dolin¹ Ma³ej ¹ki w Tatrach. Acta Geol. Pol., 15: 393 426. IWAÑCZUK J. 2006 Jura dolna p³aszczowiny kri niañskiej pomiêdzy Dolin¹ Koœcielisk¹ a Dolin¹ Lejow¹ w Tatrach. Praca magisterska. Archiwum Instytutu Geologii Podstawowej UW. KOTAÑSKI Z. 1963 Stratygrafia i litologia triasu regli zakopiañskich. Acta Geol. Pol., 13: 317 385. LEFELD J. (red.), GA DZICKI A., IWANOW A., KRAJEWSKI K. & WÓJCIK K. 1985 Jurassic and Cretaceous Lithostratigraphic Units of the Tatra Mountains. Stud. Geol. Pol., 84: 3 93. MICHALÍK J., JENDREJÁKOVÁ O. & BORZA K. 1978 Some new Foraminifera-species from the Fatra Formation (Uppermost iassic) in the West Carpatians. Geol. Zborn. SAV, Geol., Carp., 30: 45 60. Bratislava. MIŠIK M. 1964 Lithofazieles Studium des Lias der Grossen Fatra und des westlichen Teils der Niederen Tatra. Sbor. Geol. Vied., Západné Karpaty 1, Geologický Ústav D. Štúra, Bratislava 9 94. MIŠIK M., KUŠIK R. & BORZA K. 1960 Horniny so silikátovými oolitmi v réte a spodnom liase Belanských Tatier masivu Širokej. Geol. Zboru. SAV, 11: 61 78 PETTIJOHN F., J., POTER P., E. & SIEVER R. 1972 Sand and sandstone. Springer-Verlang, Berlin. PIOTROWSKA K., IWANOW A., GA DZICKA E., R CZKOWSKI W., BAC-MOSZASZWILI M., NEŒCIERUK, P., ZABIELSKI R. & KAMIÑSKI M. 2007 Szczegó³owa mapa geologiczna Tatr w skali 1 : 10 000, arkusz Zakopane Po³udnie, Cent. Arch. Geol., PIG-PIB, Warszawa (niepublikowane). RAKÚS M. 1975 Hettangian ammonites from the Stra ovska hornatina Mts. (West Carpatians). Západné Karpaty, sér. paleontológia 1: 7 23, Geologický Ústav D. Štúra, Bratislava. RYCHLIÑSKI T. 2009 Facies development and sedimentary environments of Carpathian Keuper deposits from the Tatra Mountains, Poland and Slovakia. Ann. Soc. Geol. Pol., 78: 1 18. SALAJ J., BORZA K., SAMUEL O. 1983 iassic Foraminifers of the West Carpathians. Geologický Ústav D. Štúra. Bratislava. SOKO OWSKI S. & JACZYNOWSKA W. (red.) 1979 Mapa geologiczna Tatr polskich 1:10000, arkusz Kopieniec. Wydawnictwa Geologiczne. UHLIG V. 1897 Die Geologie des Tatragebirges I. Einleistung und stratigraphischer Theil. Denkschriften K. K. Akad. Wiss. Math-Nat. Cl., 64: 643 684, Wien. UHLIG V. 1912 Tatry in Atlas Geologiczny Galicyi, zeszyt 24. Praca wp³ynê³a do redakcji 22.01.2010 Akceptowano do druku 20.12.2010 244