Gie dy energii w Polsce

A N N A L E S U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K O D O W S K A LUBLIN POLONIA VOL. XLVI, 1 SECTIO H 2012 Katedra Finansów i Bankowo ci Wy sza Szko a Bankowa w Toruniu PIOTR PREWYSZ-KWINTO Gie dy energii w Polsce Energy Exchanges in Poland Wprowadzenie Do ko ca lat 80. XX wieku rynek energii elektrycznej na wiecie pozostawa rynkiem monopolistycznym. Tworzy y go du e przedsi biorstwa zajmuj ce si jednocze nie produkcj, przesy em i sprzeda energii, które ze wzgl du na swój strategiczny charakter pozostawa y w asno ci pa stwa. Potrzeba zmian maj cych na celu wprowadzenie w tym sektorze zasad konkurencji pojawi a si w latach 90. XX wieku. Za prekursora tych zmian uznaje si Wielk Brytani, w której w 1989 roku zosta uchwalony Electricity Act akt prawny wprowadzaj cy konkurencj w wytwarzaniu i dostawie energii elektrycznej oraz daj cy mo liwo prywatyzacji sektora energetycznego. Celem zmian na rynku energii by o przede wszystkim zapewnienie racjonalnych cen energii elektrycznej dla jej nabywców, umo liwiaj cych jednocze nie zachowanie odpowiedniej rentowno ci przedsi biorstw tego sektora, a tak e zagwarantowanie bezpiecze stwa dostaw i zapewnienie rodków na odtworzenie i rozwój infrastruktury technicznej. W tej sytuacji energia elektryczna przesta a by traktowana jako dobro, a sta a si towarem, za jej odbiorca klientem na rynku energii, maj cym mi dzy innymi pe n swobod w wyborze dostawcy. W Polsce zmiany na rynku energii rozpocz y si w 1997 roku wraz z uchwaleniem w dniu 10 kwietnia ustawy Prawo energetyczne. W wyniku przeprowadzonych zmian pojawi a si konieczno stworzenia instytucji zajmuj cych si obrotem energi elektryczn, w tym tak e na zasadach rynku publicznego. W Polsce tak rol pe ni obecnie: Towarowa Gie da Energii (TGE) dzia aj ca od 7 grudnia 1999 roku oraz

274 PIOTR PREWYSZ-KWINTO Platforma Obrotu Energi Elektryczn Gie dy Papierów Warto ciowych w Warszawie (POEE GPW) uruchomiona 11 grudnia 2010 roku. Towarowa Gie da Energii (dawniej Gie da Energii) zosta a utworzona przez konsorcjum pod przewodnictwem spó ki Elektrim SA Konsorcjum to zosta o wy onione w rozpisanym w lipcu 1999 roku przez Ministerstwo Skarbu Pa stwa przetargu maj cym na celu utworzenie i uruchomienie w Polsce pierwszej gie dy energii. Obecnie g ównym w a cicielem TGE jest Skarb Pa stwa posiadaj cy 22,34% udzia ów. Do pozosta ych najwa niejszych udzia owców nale : Elektrim SA, EON Energy Treading SE, PGE SA, Zespó Elektrowni P tnów Adamów Konin oraz PGE Elektrownia Opole SA, które posiadaj po 10% udzia ów 1. TGE rozwija si bardzo dynamicznie, a handel energi elektryczn odbywa si obecnie na kilku rynkach, które zostan bardziej szczegó owo omówione w dalszej cz ci. Miesi czny wolumen obrotu w marcu 2011 roku tylko na Rynku Dnia Nast pnego wyniós prawie 1,65 mln MWh energii elektrycznej i by o ponad 300% wi kszy ni w analogicznym okresie roku 2010. Uruchomienie gie dy energii przez GPW by o mo liwe dzi ki nabyciu w pa dzierniku 2010 roku przez GPW, KDPW oraz spó k WSEInfoEngine Internetowej Platformy Obrotu Energi Elektryczn za o onej na pocz tku 2001 roku przez spó k ELBIS. Platforma ta umo liwia a za po rednictwem internetu zakup i sprzeda energii elektrycznej zarówno konwencjonalnej, jak i praw maj tkowych wynikaj cych ze wiadectw pochodzenia energii odnawialnej. Pod koniec 2010 roku uczestnikami obrotu by o a 89 podmiotów. Pierwsze notowania na nowej platformie rozpocz y si w dniu 11 grudnia 2010. Po pierwszych miesi cach funkcjonowania obrót na POEE GPW jest znacznie mniejszy ni na TGE, ale systematycznie wzrasta liczba uczestników obrotu. 1. Podmioty dopuszczone do handlu na TGE i POEE GPW Dokonywanie transakcji na gie dach energii nie jest dost pne dla ka dego. Transakcje mog zawiera tylko i wy cznie podmioty do tego dopuszczone. W przypadku TGE s nimi cz onkowie gie dy. Zgodnie z regulaminem tej instytucji cz onkami gie dy mog by : przedsi biorstwa energetyczne posiadaj ce koncesj na wytwarzanie, przesy anie, dystrybucj lub obrót energi elektryczn oraz b d cy osobami prawnymi odbiorcy uprawnieni do korzystania z us ug przesy owych zgodnie z przepisami ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku Prawo energetyczne. Ponadto uczestnikami obrotu mog by domy maklerskie, a tak e zagraniczne osoby prawne prowadz ce dzia alno maklersk w zakresie obrotu towarami gie dowymi 2. Cz onkiem TGE mog zosta podmioty, które zawar y z ni umow o cz onkostwo i zosta y dopusz- 1 Strona internetowa Towarowej Gie dy Energii, http://www.polpx.pl, dost p: 15 kwietnia 2011. 2 Regulamin obrotu Rynku Towarów Gie dowych Towarowej Gie dy Energii S.A. zatwierdzony przez KNF w dniu 9 czerwca 2010, art. 12.

GIE DY ENERGII W POLSCE 275 czone do dzia ania na gie dzie przez Zarz d Gie dy. Na koniec kwietnia 2011 roku status cz onka TGE mia y 44 podmioty w tym trzy spó ki z zagranicy (dwie z Czech i jedna z Wielkiej Brytanii). W przypadku POEE GPW podmioty dopuszczone do zawierania transakcji kupna i sprzeda y nazywa si uczestnikami obrotu. Mog nimi by, podobnie jak na TGE, towarowe domy maklerskie oraz domy maklerskie i banki prowadz ce dzia alno maklersk, przedsi biorstwa energetyczne posiadaj ce koncesj na wytwarzanie, przesy anie, dystrybucj lub obrót energi elektryczn, a tak e b d cy osobami prawnymi odbiorcy uprawnieni do korzystania z us ug przesy owych 3. Na koniec kwietnia 2011 status uczestnika obrotu mia o 25 podmiotów w tym dwa domy maklerskie: Dom Maklerski BO oraz Noble Securities. 2. Rynki na TGE i POEE 2.1. Rynki na TGE Na Towarowej Gie dzie Energii funkcjonuje obecnie pi rynków. S to: Rynek Dnia Nast pnego (RDN), Rynek Dnia Bie cego (RDB), Rynek Towarowy Terminowy (RTT), Rynek Praw Maj tkowych (RPM), Rynek Uprawnie do Emisji CO 2 (RUE). Ponadto energia elektryczna mo e by sprzedawana tak e w ramach tzw. aukcji energii. Rynek Dnia Nast pnego (RDN) to pierwszy rynek uruchomiony w ramach TGE, funkcjonuje od 30 czerwca 2000 roku. Umo liwia zakup energii z terminem dostawy w ci gu maksymalnie dwóch dni. Handel energi elektryczn odbywa si przy wykorzystaniu dwóch typów instrumentów, tj.: instrumentu godzinowego, umo liwiaj cego dostaw 1 MWh energii elektrycznej na konkretn godzin doby, notowania instrumentu rozpoczynaj si na dwa dni przed terminem dostawy o godzinie 7.15, a ko cz na dzie przed terminem dostawy o godzinie 13.30. Instrumenty godzinowe oznacza si w sposób nast puj cy RDNk _DD-MM-RRRR_HGG, gdzie k oznacza kolejny dzie tygodnia, DD dzie dostawy, MM miesi c dostawy, RRRR rok dostawy, za GG godzin ko ca przedzia u czasowego, w którym energia b dzie dostarczona, np. RDN1_20-06- 2011_H15 oznacza dostaw 1 MWh energii w poniedzia ek 20 czerwca 2011 roku w godzinach 14.00 15.00. 3 Regulamin obrotu towarami gie dowymi organizowanego przez Gie d Papierów Warto ciowych w Warszawie S.A., rozdzia IV, oddzia 1, punkt 1.

276 PIOTR PREWYSZ-KWINTO instrumentów blokowych, umo liwiaj cych dostaw energii elektrycznej w blokach godzinowych. Obecnie dost pne s trzy instrumenty blokowe: typu pasmo (ang. base) z dostaw 1 MWh energii elektrycznej w ka dej godzinie dnia od 0.00 do 24.00, jeden instrument opiewa zatem na 24 MWh energii elektrycznej 4 i jest oznaczany w sposób nast puj cy BASE_DD-MM-RRRR; typu szczyt (ang. peak) z dostaw 1 MWh energii elektrycznej w ka dej godzinie od 7.00 do 22.00, jeden instrument opiewa na 15 MWh energii i ma oznaczenie PEAK_DD-MM-RRRR; typu poza szczyt (ang. offpeak) z dostaw 1 MWh energii elektrycznej w godzinach od 0.00 do 7.00 i od 22.00 do 24.00, co daje cznie 9 MWh energii (lub odpowiednio 8 MWh lub 10 MWh w dniach zmiany czasu). Instrument ten oznacza si w sposób nast puj cy OFFPEAK_DD-MM-RRRR. instrumentów Rynku Dnia Nast pnego odbywaj si ka dego dnia. W drugim kwartale 2009 roku na TGE wprowadzono Rynek Dnia Bie cego jako rozszerzenie Rynku Dnia Nast pnego. na RDB rozpoczynaj si na dzie przed terminem dostawy (DD-1), a ko cz w dniu dostawy. Przedmiotem obrotu s tylko instrumenty godzinowe, przy czym na dzie przed terminem dostawy (DD-1) notowane s instrumenty na dowoln godzin od 0.00 do 24.00, za w dniu dostawy na dostaw energii w godzinach od 11.00 do 24.00. Instrumenty godzinowe dost pne na RDB oznacza si w nast puj cy sposób RDBk_DD-MM-RRRR_HGG. Kolejny rynek funkcjonuj cy na TGE to Rynek Towarowy Terminowy. Notowane na nim s kontrakty terminowe na dostaw energii elektrycznej w d u szym okresie. Kontrakty te maj form kontraktów forward, w których wystawca (zajmuj cy pozycj krótk ) zobowi zuje si do dostarczenia energii elektrycznej w okre lonym terminie w przysz o ci i po okre lonej cenie, a kupuj cy (zajmuj cy pozycj d ug ) zobowi zuje si do nabycia energii elektrycznej w okre lonym terminie i po okre lonej cenie. Pocz tkowo na RTT notowane by y tylko kontrakty forward typu pasmo, tzn. z dostaw 1 MWh energii elektrycznej w ka dej godzinie doby (tj. od 0.00 do 24.00). Od stycznia 2009 roku dost pne s równie kontrakty forward typu Peak5, opiewaj ce na 15 MWh energii z dostaw po jednym MWh w ka dej godzinie od 7.00 do 22.00. Zarówno kontrakty Base, jak i Peak5 s wystawiane z tygodniowym, miesi cznym, kwartalnym i rocznym terminem wykonania. Na Towarowej Gie dzie Energii, obok rynków daj cych mo liwo kupna i sprzeda y energii elektrycznej konwencjonalnej, istnieje mo liwo handlu wiadectwami pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej z odnawialnych róde energii w ramach Rynku Praw Maj tkowych (funkcjonuje od 28 grudnia 2005 roku), a tak e uprawnieniami do emisji CO 2 w ramach Rynku Uprawnie do Emisji CO 2 (funkcjonuje od 19 wrze nia 2006 roku). Na obu rynkach notowania odbywaj si dwa razy w tygodniu we wtorki i czwartki. 4 W dniach zmiany czasu odpowiednio na 23 MWh energii w dniu przej cia z czasu zimowego na letni oraz 25 MWh w dniu przej cia z czasu letniego na zimowy.

GIE DY ENERGII W POLSCE 277 2.2. Rynki na POEE GPW Na funkcjonuj cej w ramach GPW Platformie Obrotu Energi Elektryczn od momentu uruchomienia funkcjonuj dwa rynki umo liwiaj ce obrót energi elektryczn. S to: Rynek Dobowo-Godzinowy Energii Elektrycznej (REK), Rynek Terminowy Energii Elektrycznej (RTE). W najbli szej przysz o ci planuje si równie otwarcie kolejnego rynku, tj. Rynku Praw Maj tkowych Energii Odnawialnej (RPM), na którym przedmiotem obrotu maj by prawa maj tkowe wynikaj ce ze wiadectw pochodzenia energii elektrycznej z odnawialnych róde energii oraz uprawnienia do emisji CO 2. Tym samym na POEE GPW mo liwy b dzie handel tymi samymi instrumentami co na TGE. Rynek Dobowo-Godzinowy POEE GPW daje mo liwo kupna i sprzeda y energii elektrycznej w krótkiej perspektywie czasowej, tzn. z dostaw w ci gu maksymalnie 4 dni. Przedmiotem obrotu na tym rynku jest energia: z dostaw na konkretn godzin doby, nazywana energi elektryczn godzinow lub produktem godzinowym; jednostk obrotu jest zawsze 1 MWh energii, a produkt ten oznacza si w nast puj cy sposób: HGG_DD-MM-RRRR, gdzie GG oznacza dan godzin dostawy, a DD-MM-RRRR kolejno, dzie, miesi c i rok dostawy; np. H08_20-05-2011 oznacza dostaw 1 MWh energii mi dzy godzin 8.00 a 9.00 w dniu 20 maja 2011 roku, z dostaw w blokach godzinowych danego dnia nazywana energi elektryczn w blokach godzinowych lub produktem blokowym. Obecnie na REK oferowane s dwa produkty blokowe: typu Baza (Base) pozwalaj cy naby energi elektryczn w blokach godzinowych obejmuj cych godziny od 0:00 do 24:00, produkt ten oznacza si w sposób nast puj cy BASE_DD-MM-RRRR, np. BASE_20-05-2011, typu Szczyt (Peak) pozwalaj cy naby energi elektryczn w blokach godzinowych do 7:00 do 22:00, kod produktu: PEAK_DD-MM-RRRR. Na Rynku Terminowym Energii Elektrycznej przedmiotem obrotu s natomiast produkty terminowe (kontrakty terminowe): standardowe na dostaw energii elektrycznej w blokach godzinowych typu Baza (Base), Szczyt (Peak) lub Dolina (Off-Peak kontrakt na dostaw energii w bloku godzinowym od 23.00 do 7.00) o sta ej mocy w godzinach realizacji, na okresy tygodniowe, miesi czne, kwartalne lub roczne, niestandardowe, na dostaw energii elektrycznej w blokach godzinowych o ró nej mocy w godzinach realizacji; okres realizacji i moc energii elektrycznej okre lane s bezpo rednio przez zainteresowanych uczestników obrotu.

278 PIOTR PREWYSZ-KWINTO 3. Systemy notowa na TGE i POEE GPW 5 Na RDN Towarowej Gie dy Energii handel mo e odbywa si tak w systemie notowa jednolitych, jak i notowa ci g ych, a tak e w ramach transakcji pozasesyjnych. Instrumenty blokowe notowane s tylko w systemie notowa ci g ych, za instrumenty godzinowe w obu systemach, przy czym na dwa dni przed terminem dostawy (DD-2) odbywaj si tylko notowania ci g e, za na jeden dzie przed terminem dostawy zarówno notowania ci g e, jak i w systemie kursu jednolitego. Bezpo rednio po fazie notowa jednolitych nast puje faza notowa ci g ych. Szczegó owy harmonogram notowa instrumentów godzinowych na RDN TGE zosta przedstawiony na rysunku 1. Okre lenie I kursu jednolitego Okre lenie II kursu jednolitego ci g e Faza przed notowaniami w SKJ ci g e Faza przed notowaniami w SKJ ci g e 7.15 14.30 7.15 8.00 10.15 10.30 13.30 DD - 2 DD - 1 SKJ - system kursu jednolitego Rys. 1. Harmonogram notowa instrumentów godzinowych na RDN ród o: Opracowanie w asne na podstawie Szczegó owe zasady obrotu i rozlicze dla energii elektrycznej na Rynku Dnia Nast pnego, http://www.tge.pl (dost p 15.04.2011). Ustalanie ceny i wolumenu obrotu w systemie kursu jednolitego odbywa si przy wykorzystaniu krzywych popytu i poda y wykre lonych na podstawie z o onych zlece kupna i sprzeda y. Krzywe te prezentuj skumulowany wolumen energii elektrycznej (o X) dla poszczególnych cen okre lonych w zleceniach (o Y), przy czym w zleceniach kupna kumulowanie odbywa si kolejno od ceny najwy szej do najni szej (krzywa popytu ma nachylenie ujemne), za w zleceniach sprzeda- y od ceny najni szej do najwy szej (krzywa poda y ma nachylenie dodatnie). Kurs jednolity i wolumen obrotu ustala si w punkcie przeci cia krzywej popytu i poda y. W systemie kursu jednolitego na fixingu zlecenia kupna realizowane s kolejno od najwy szego limitu ceny do ustalonego kursu jednolitego, za w przypadku zlece sprzeda y realizowane s w pierwszej kolejno ci zlecenia o najni szym poziomie 5 Ze wzgl du na obj to artyku u przedstawione zostan tylko systemy notowa na rynku spot, tj. Rynku Dnia Nast pnego i Rynku Dnia Bie cego TGE oraz na Rynku Dobowo-Godzinowym POEE GPW.

GIE DY ENERGII W POLSCE 279 ceny. Zlecenia kupna z limitem wy szym oraz zlecenia sprzeda y z limitem ni szym od ustalonego kursu jednolitego s zawsze realizowane w ca o ci. Zlecenia z o one z limitem równym ustalonemu kursowi jednolitemu realizowane s kolejno wed ug czasu przyj cia zlecenia do systemu informatycznego gie dy, tj. od zlece z o onych najwcze niej. Zlecenia te mog zosta zrealizowane w ca o ci, w cz ci lub nie zosta zrealizowane w ogóle. W przypadku instrumentów blokowych na RDN obrót odbywa si tylko w systemie notowa ci g ych. Szczegó owy harmonogram zosta przedstawiony na rysunku 2. ciągłe ciągłe 7.15 14.30 7.15 13.00 DD - 2 DD - 1 Rys. 2. Harmonogram notowa instrumentów blokowych na RDN ród o: Opracowanie w asne na podstawie Szczegó owe zasady obrotu i rozlicze dla energii elektrycznej na Rynku Dnia Nast pnego, http://www.tge.pl (dost p 15.04.2011). Transakcje w systemie notowa ci g ych zawierane s po kursie równym limitowi ceny wcze niej wprowadzonego zlecenia przeciwstawnego. Transakcje instrumentami godzinowymi Rynku Dnia Bie cego s realizowane tylko w systemie notowa ci g ych. Na jeden dzie przed terminem dostawy handel odbywa si od 11.30 do 14.30 i mo liwe s transakcje kupna i sprzeda y instrumentów z terminem dostawy na dowoln godzin. W dniu dostawy natomiast notowania ci g e odbywaj si w godzinach od 7.15 do 14.30, przy czym wraz z up ywem czasu zmniejsza si zakres godzin, na które mo na zawiera transakcje (np. mi dzy godzin 7.15 a 7.30 mo na zwiera transakcj na dostaw energii w godzinach od 11.00 do 24.00, za mi dzy godzin 13.30 a 14.30 transakcj na dostaw energii tylko w godzinach do 18.00 do 24). Szczegó owy harmonogram obrotu na RDB zosta przedstawiony na rysunku 3. ciągłe ciągłe 11.30 14.30 7.15 14.30 DD - 1 DD Rys. 3. Harmonogram notowa instrumentów godzinowych na RDB ród o: Opracowanie w asne na podstawie Szczegó owe zasady obrotu i rozlicze dla energii elektrycznej na Rynku Dnia Bie acego, http://www.tge.pl (dost p 15.04.2011).

280 PIOTR PREWYSZ-KWINTO W latach 2003 2009 wolumen obrotu na RDN utrzymywa si na sta ym poziomie w przedziale od 200 do 300 tysi cy MWh energii elektrycznej miesi cznie. Od drugiej po owy 2010 roku zacz dynamicznie rosn, osi gaj c na pocz tku 2011 roku poziom 1,5 mln MWh energii. Szczegó owo miesi czny wolumen obrotu na TGE zosta przedstawiony na rysunku 4. Natomiast obrót na RDB od momentu otwarcia by niewielki. W 2010 roku zawarto transakcje opiewaj ce na nieca e 100 MWh energii elektrycznej, a w pierwszym kwartale 2011 nie zawarto adnej transakcji. 2000 Wolumen obrotu w tys. MWh 1500 1000 500 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III 2009 2010 2011 Rys. 4. Miesi czny wolumen obrotu na RDN w okresie 2009 2011 w tys. MWh ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych statystycznych z TGE, http://www.tge.pl (dost p: 26.04.2011). Obrót produktami oferowanymi na Rynku Dobowo-Godzinowym POEE, podobnie jak na TGE, jest prowadzony w systemie notowa jednolitych lub notowa ci g ych. W systemie notowa jednolitych notowane s tylko i wy cznie produkty godzinowe dost pne na REK. Handel nimi odbywa si we wszystkie dni tygodnia na fixingach, po których nast puje dziesi ciominutowa dogrywka. Ka dego dnia maj miejsce dwa fixingi: poranny o godzinie 8.20, na którym dokonuje si transakcji kupna i sprzeda y produktów godzinowych z dostaw w dniu nast pnym, popo udniowy o godzinie 14.00, na którym handluje si produktami godzinowymi z dostaw za dwa dni. Na fixingu popo udniowym danego dnia ustalany jest kurs jednego MWh energii dla wszystkich produktów godzinowych z dostaw za dwa dni. Sk adanie zlece na fixing popo udniowy mo liwe jest od godziny 1.00 na dwa dni przed fixingiem do 13.59 w dniu fixingu. W tym czasie transakcje nie s zawierane, a z o one zlecenia mog by modyfikowane lub anulowane. W przypadku fixingu porannego zlecenia mog by sk adane od godziny 1.00 na trzy dni przed fixingiem do godziny 8.19 w dniu fixingu. Na fixingu kurs transkacji ustalany jest podobnie jak w przypadku innych instrumentów notowanych na GPW zgodnie z zasad maksymalizacji obrotu.

GIE DY ENERGII W POLSCE 281 Kolejn faz notowa jednolitych nast puj c bezpo rednio po fixingu jest dogrywka, która sk ada si z dwóch etapów, tj. dziesi ciominutowej fazy sk adania zlece, w trakcie której sk adane mog by zlecenia, ale tylko i wy cznie z cen ustalon na fixingu, oraz nast puj cej bezpo rednio po niej fazy rozstrzygni cia dogrywki. Szczegó owo procedura notowa jednolitych zosta a przedstawiona w tabeli 1. Tabela 1. Harmonogram notowa jednolitych na REK Fixing popo udniowy od 1.00 na dwa dni przed fixingiem do 13.59 w dniu fixingu Wprowadzanie zlece do systemu informatycznego 14.00 Okre lenie kursu jednolitego i zawarcie transakcji 14.01-14.09 Sk adanie zlece na dogrywk 14.10 Rozstrzygni cie dogrywki i realizacja zlece Fixing poranny Od 1.00 na trzy dni przed fixingiem do 8.19 w dniu fixingu Wprowadzanie zlece do systemu informatycznego 8.20 Okre lenie kursu jednolitego i zawarcie transakcji 8.21-8.29 Sk adanie zlece na dogrywk 8.30 Rozstrzygni cie dogrywki i realizacja zlece ród o: Opracowanie w asne na podstawie Szczegó owe zasady obrotu na Rynku Dobowo-Godzinowym Energii Elektrycznej (REK GPW), www.poee.gpw.pl (data dost pu 1 kwietnia 2011 roku). W systemie notowa ci g ych mog by notowane produkty godzinowe i produkty blokowe. Handel nimi odbywa si we wszystkie dni tygodnia. Sk adanie zlece na okre lony dzie dostawy oraz zawieranie transakcji jest mo liwe od godziny 13.00 na pi dni przed terminem dostawy (DD-5) do godziny 13.00 na dzie przed terminem dostawy (DD-1). Przez pierwsze trzy miesi ce 2011 roku handel na Rynku Dobowo-Godzinowym dokonywany by g ównie w systemie notowa jednolitych zarówno na fixingu, jak i w fazie dogrywki. Obrót w systemie notowa ci g ych by znikomy. Ponadto przedmiotem obrotu by y tylko i wy cznie produkty godzinowe, w analizowanym okresie nie zawarto natomiast adnej transakcji kupna i sprzeda y produktów blokowych. Wolumen obrotu produktami godzinowymi w poszczególnych miesi cach 2011 roku zosta przedstawiony w tabeli 2.

282 PIOTR PREWYSZ-KWINTO Tabela 2. Wolumen obrotu na rynku REK w pierwszych miesi cach 2011 roku (w MWh) Miesi c Fixing jednolite Dogrywka ci g e Razem Stycze 181 894 110 489 1 479 293 862 Luty 125 245 85 307 3 749 214 301 Marzec 105 886 86 575 1 541 194 002 ród o: Opracowanie w asne na podstawie danych statystycznych z POEE GPW, www.poee.gpw.pl (data dost pu: 1 kwietnia 2011). 4. Indeksy na TGE i POEE GPW Na podstawie transakcji zawieranych na Rynku Dnia Nast pnego TGE wylicza i publikuje warto ci 4 indeksów, przy czym s one wyliczane tylko i wy- cznie dla produktów godzinowych (nie uwzgl dniaj instrumentów blokowych). Indeksy te s odpowiednio wyliczon redni cen, po której zawierano transakcje instrumentami godzinowymi dla danego dnia dostawy. Do indeksów tych zalicza si : indeks IRDN to redni wa ony obrotem kurs ze wszystkich instrumentów o terminie wykonania jedna godzina doby dla tej samej daty dostawy, indeks sirdn to redni wa ony obrotem kurs ze wszystkich instrumentów o terminie wykonania jedna godzina doby z godzin od 8.00 do 22.00 dla tej samej daty dostawy, indeks IRDN 24 to rednia arytmetyczna ze rednich wa onych (wolumenem obrotu w danej godzinie) cen transakcji wyliczonych oddzielnie dla ka dej godziny dostawy, indeks IRDN8.22 to rednia arytmetyczna ze rednich wa onych (wolumenem obrotu w danej godzinie) cen transakcji wyliczonych oddzielnie dla ka dej godziny dostawy z przedzia u od 8.00 do 22.00. Tak e na POEE GPW ka dego dnia mog by wyliczane i publikowane warto ci kilku indeksów dla Rynku Dobowo-Godzinowego, przy czym w przeciwie stwie do TGE indeksy te wyliczane s zarówno dla produktów godzinowych, jak i produktów blokowych. Do indeksów ustalanych na REK zalicza si nast puj ce indeksy: podeek indeks obliczany dla ka dej godziny dostawy energii elektrycznej, jest redni wa on wolumenem obrotu wszystkich transakcji gie dowych zawartych na t godzin w notowaniach ci g ych i jednolitych, podeek24 jest redni arytmetyczn bie cej warto ci indeksów podeek obliczanych dla ka dej godziny dostawy w danym dniu,

GIE DY ENERGII W POLSCE 283 podeek-base jest redni wa on wolumenem obrotu wszystkich transakcji gie dowych dla produktów blokowych typu Baza zawartych na dany dzie dostawy, podeek-peak jest redni wa on wolumenem obrotu wszystkich transakcji gie dowych dla produktów blokowych typu Szczyt zawartych na dany dzie dostawy. Zako czenie Gie dowy rynek energii elektrycznej rozwija si w Polsce bardzo dynamicznie. W ramach Towarowej Gie dy Energii, jak i bardzo m odej, bo dzia aj cej od kilku miesi cy w ramach GPW Platformy Obrotu Energi Elektryczn powstaj nowe rynki, wprowadzane s nowe instrumenty umo liwiaj ce zawieranie transakcji, zwi ksza si wolumen obrotu i liczba uczestników uprawnionych do dokonywania transakcji. Zastanawia mo e jednak, w jaki sposób otwarcie POEE GPW ju oferuj cej b d planuj cej wprowadzi na rynek podobne produkty wp ynie na funkcjonowanie Towarowej Gie dy Energii, a tak e czy na polskim rynku jest miejsce na dwie gie dy o zbli onym profilu. Jak wynika z danych za pierwszy kwarta 2011 roku, wolumen obrotu na TGE, mimo otwarcia POEE, ro nie, a tak e zwi ksza si liczba uczestników uprawnionych do obrotu. Czy sytuacja ulegnie zmianie i nowa platforma obrotu odbierze cz rynku TGE poka dopiero kolejne miesi ce. Energy Exchanges in Poland The changes in the energy market on the world have forced the creation of the same institutions dealing with energy trading - the energy exchange. In Europe the biggest ones are: Scandinavian Nord Pool, European Energy Exchange in Germany and Powernext in France. In Poland, energy trading has place on the Polish Power Exchange (PPE) since December 1999 and since December 2010 also on Warsaw Stack Exchange Energy Market (WSE EM). The aim of this article is to present the rules of functioning of PPE and WSE EM. They will be presented in detail: markets, available products, systems of quotations, indices and basic statistics concerning Polish energy exchange.