PRZECZYTAJ, PRZEKONAJ SIĘ! Zrób badanie cytologiczne. Uratuj swoje zdrowie i życie! MATERIAŁY INFORMACYJNE NA TEMAT PROFILAKTYKI RAKA SZYJKI MACICY www.wok.wroclaw.pl
W wielu krajach dzięki zorganizowanym, regularnym badaniom profilaktycznym (badanie ginekologiczne połączone z cytologicznym) liczba kobiet umierających z powodu raka szyjki macicy radykalnie się zmniejszyła. Osiągnięcia po kilkudziesięciu latach prowadzenia programów, szczególnie w krajach skandynawskich, dają pewność powodzenia podobnych działań. Niezależnie od wieku, statusu społecznego, wykształcenia czy zawodu powinnością każdej kobiety jest dbałość o własne zdrowie. Badania cytologiczne i mammograficzne kosztują nas tylko kilkanaście minut wizyty u lekarza, a często ratują życie. Siła kobiet powinna tkwić również w świadomości, przełamywaniu strachu przed badaniami i odpowiedzialnością za własną kondycję. Nie zapominajmy, że to zdrowie jest kluczem niezbędnym do realizacji pozostałych marzeń i aspiracji. mgr Jolanta Kotowska Kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego Populacyjne Programy JEDYNYM NAPRAWDĘ SKUTECZNYM RATUNKIEM SĄ BADANIA PROFILAKTYCZNE
RAK SZYJKI MACICY JEST NA ŚWIECIE JEDNYM Z NAJCZĘSTSZYCH NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH U KOBIET Rozwija się bezobjawowo do etapu, w którym zaawansowanie powoduje brak możliwości wyleczenia wielu pacjentek. W Polsce około 3000 kobiet, co roku zapada na tę chorobę. Pomimo starań i postępu medycyny, niestety nadal ponad połowa z nich umiera. Zmienić to może tylko badanie profilaktyczne wykrywające chorobę przed powstaniem objawów. W 2008 r. Prof. Harald zur Hausen otrzymał nagrodę Nobla w zakresie medycyny za odkrycie mechanizmów powstawania raka szyjki macicy i zmian przednowotworowych pod wpływem infekcji wirusami brodawczaka ludzkiego HPV (human papilloma virus). Dziś wiemy, wirusa brodawczaka ludzkiego zwiększa ryzyko powstania chorób nowotworowych, w tym raka szyjki macicy.
Badanie cytologiczne w ramach Programu jest całkowicie bezpłatne. Na badanie cytologiczne powinny zgłaszać się wszystkie kobiety, także te bez jakichkolwiek objawów i dolegliwości. Daje to szanse na wykrycie zmian wczesnych, a więc całkowicie wyleczalnych.
PODSTAWOWYM ELEMENTEM PROFILAKTYCZNEGO BADANIA GINEKOLOGICZNEGO JEST BADANIE CYTOLOGICZNE Badanie jest tak bezpieczne, że wykonujemy je również w ciąży. Cytologię pobiera się w sposób prosty, całkowicie niebolesny. W czasie badania ginekologicznego przez pochwę, przy pomocy wziernika uwidacznia się szyjkę macicy. Polskie programy profilaktyczne wzorowane są na programach z wielu państw europejskich. Specjalną jednorazową szczoteczką z tarczy i kanału szyjki macicy pobiera się materiał, który przenoszony jest na szkiełko.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby wykonać bezpłatne badanie cytologiczne w ramach programu profilaktycznego? Jedynym warunkiem zgłoszenia się na badanie jest wiek 25-59 lat. Niezbędny jest dowód tożsamości z numerem PESEL. Należy również posiadać aktualne ubezpieczenie. Bezpłatnie badanie jest wykonywane raz na trzy lata. W szczególnych przypadkach kobiety są kwalifikowane do badań częstszych, np. co 12 miesięcy. Kobieta nie musi otrzymać zaproszenia, aby wykonać badanie. Nie obowiązuje rejonizacja.
GDZIE MOŻNA WYKONAĆ BADANIE CYTOLOGICZNE? W ramach Programu profilaktycznego badanie można wykonać w każdej poradni ginekologiczno położniczej posiadającej umowę z NFZ. Wykaz placówek jest dostępny na stronach internetowych NFZ i Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego. Jak przygotować się do badania cytologicznego: na badanie nie należy zgłaszać się w czasie krwawienia miesiączkowego, od ostatniego krwawienia miesięcznego powinny upłynąć co najmniej 2 dni, na badanie należy zgłaszać się nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki, co najmniej 4 dni przed badaniem nie należy stosować żadnych leków dopochwowych, od ostatniego badania ginekologicznego powinien upłynąć co najmniej 1 dzień, ostre zapalenie w pochwie należy wyleczyć przed pobraniem rozmazu cytologicznego, kobiety które nie miesiączkują, są po menopauzie, powinny przed badaniem skonsultować się z lekarzem celem ewentualnego przygotowania do badania cytologicznego.
Wyniki badania cytologicznego oznacza się w systemie Bethesda, który jest trudniejszy w interpretacji, ale niesie więcej informacji w stosunku do poprzednio stosowanego systemu PAPanicolau, który jest prostszy i obecnie rzadziej stosowany. Wynik badania cytologicznego, nawet jeśli jest nieprawidłowy, nie jest stwierdzeniem choroby, nie jest diagnozą. Jest tylko wskazówką, że daną osobę trzeba dokładniej przebadać. Kobieta jest kierowana do pogłębionej diagnostyki. Najczęściej jest to badanie kolposkopowe, które wykonywane jest także w ramach Programu Profilaktycznego.
SŁOWNICZEK Cytologia to badanie polegające na pobraniu rozmazu komórek z różnych narządów. W przypadku szyjki macicy materiał pobiera się z tarczy i kanału szyjki celem oceny w badaniu mikroskopowym. Przed badaniem mikroskopowym materiał pobrany szczoteczką rozmazuje się na szkiełku w specjalny sposób, utrwala się i barwi celem dokładnej oceny przez cytologa. W połączeniu z badaniem cytologicznym można również wykonać badanie wirusologiczne stwierdzające obecność wirusów HPV. Profilaktyka raka szyjki macicy to wszystkie rodzaje postępowania, które mają na celu niedopuszczenie do powstania choroby, jej nasilenia postępu lub nawrotu, a także do jej rozpowszechnienia. Według definicji profilaktykę dzielimy na: profilaktykę pierwotną, czyli zapobieganie, profilaktykę wtórną czyli wczesne wykrywanie oraz profilaktykę trzeciorzędową, czyli prawidłową diagnostykę i leczenie. Badania przesiewowe (skrynigowe) to działania mające na celu wykrycie w bezobjawowej grupie osób węższej grupy z podwyższonym ryzykiem wystąpienia choroby. Wykonuje się je przy pomocy prostego badania czy testu. Przykładem takich badań są właśnie: cytologia lub mammografia. Pogłębiona diagnostyka ma na celu ostateczne wyjaśnienie czy kobieta z nieprawidłowym wynikiem cytologii jest chora, czy tylko wymaga wzmożonej kontroli. Badaniem, które najczęściej wykonuje się w tym celu jest kolposkopia. Jest to badanie, w którym lekarz specjalnym aparatem bada szyjkę macicy. Badanie zwykle nie sprawia dolegliwość większych niż zwykłe badanie ginekologiczne, pomimo że czasem pobiera się wycinek (wykonuje biopsję) z szyjki macicy. Diagnoza jest ostatecznie określana z badania histopatologicznego i na tej podstawie zaleca się dalsze postępowanie.
Rak szyjki macicy zaczyna się w komórkach powierzchniowych szyjki macicy. Na początku długo rozwija się w sposób ukryty bez odczuwania dolegliwości przez kobietę. Nowotwór choroba polegająca na powstawaniu w organizmie komórek i tkanek, które rosną bez kontroli, poza mechanizmami regulacyjnymi. Choroby nowotworowe różnych narządów, pomimo że w przebiegu wyglądają podobnie, maja różne przyczyny i mechanizmy powstawania. W przeciwieństwie do dobrze poznanego raka szyjki macicy często są one nieznane. Szyjka macicy jest dolną częścią macicy, która znajduje się w dolnej części jamy brzusznej kobiety. W czasie badania ginekologicznego przez pochwę, we wzierniku, osoba badająca ocenia część pochwową a więc tarcze i początek kanału szyjki macicy. Specjalną jednorazową szczoteczka z tarczy i kanału szyjki macicy pobiera się materiał, który przenosi następnie na szkiełko. Zmiany przednowotworowe powstają na szyjce macicy pod wpływem przewlekłej infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Zmiany dysplastyczne (z ang. CIN) są w badaniach profilaktycznych wykrywane, jako zmiany prekursorowe na długo przed powstaniem raka inwazyjnego i są łatwo wyleczalne. W leczeniu mają zastosowanie wysokospecjalistyczne metody usunięcia zmian z tarczy szyjki laseroterapią, wymrażaniem czy wycięciem zmian tzw. konizacją. Te metody traktujemy, jako oszczędzające i zachowujące funkcje życiowe kobiety w tym możliwość posiadania dzieci. Szczepienia przeciwko wirusom brodawczaka ludzkiego (HPV) są uznaną forma profilaktyki raka szyjki macicy. Przez wzmocnienie odporności po szczepieniu infekcje wirusami hpv rzadziej przechodzą w formę przewlekłą, co chroni w dużym stopniu osoby zaszczepione przed powstaniem stanów przednowotworowych i raka nie tylko szyjki macicy, ale innych narządów np. sromu, pochwy, nosogardzieli.
ZALECANY KALENDARZ BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH CYTOLOGIA bezpłatne badanie profilaktyczne dla kobiet w wieku 25-59 lat MAMMOGRAFIA bezpłatne badanie profilaktyczne dla kobiet w wieku 50-69 lat KOLONOSKOPIA (badanie jelita grubego) bezpłatne badanie profilaktyczne dla kobiet i mężczyzn w wieku 50-65 lat
NARODOWY PROGRAM ZWALCZANIA CHORÓB NOWOTWOROWYCH POPULACYJNY PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA RAKA SZYJKI MACICY Kontakt Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Populacyjne Programy Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu pl. Hirszfelda 12 53-413 Wrocław tel.: 71/36-89-565 fax: 71/36-89-212, e-mail: wok@dco.com.pl www.wok.wroclaw.pl Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu, 2013 r. Wyprodukowano ze środków finansowych Ministra Zdrowia w ramach Narodowego programu zwalczania chorób nowotworowych zadania pn.: Populacyjny program wczesnego wykrywania raka piersi/ Populacyjny program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Broszura opracowana przez lek. med. Michała Maciejewskiego oraz Zespół WOK.