Andrzej Zieliński Niepożądane odczyny poszczepienne Wstęp Nadzór nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi stanowi dział szerszej dziedziny wiedzy o niepożądanych działaniach leków (pharmacovigilance). Jest to nauka i praktyczna działalność mającą na celu wykrycie, ocenę, zrozumienie i zapobieganie działaniom niepożądanym lub innym problemom związanym z przyjmowaniem leków. Pracownicy służb medycznych podejmując działania diagnostyczne, lecznicze i profilaktyczne, muszą się liczyć z tym, że niemal każdy, wymieniony wyżej, rodzaj działania wiąże się z ryzykiem wystąpienia efektów niepożądanych. W zależności od rodzaju procedury niepożądane efekty mogą być cięższe lub lżejsze, częstsze lub rzadsze, ale w skali populacji są nie do uniknięcia. Zasadniczy problem polega na tym, aby ryzyko wystąpienia efektów niepożądanych zmniejszyć do rozsądnego minimum i aby korzyść ze stosowania danej procedury była w skali indywidualnej, a przynajmniej w skali populacji na tyle duża, żeby uzasadnić potrzebę podjęcia ryzyka. Sukcesy programów szczepień ochronnych są oczywiste dla każdego nieuprzedzonego obserwatora. Dzięki szczepieniom ochronnym została na całym świecie wykorzeniona ospa prawdziwa, a poliomyelitis wyeliminowano z olbrzymich obszarów. Kolejnym kandydatem do eradykacji jest odrą. Zapadalność na wiele groźnych i niekiedy śmiertelnych chorób zakaźnych spadła wielokrotnie. Jednak programy szczepień obowiązkowych pokrywają około dziesięciu chorób (z występowaniem różnic pomiędzy poszczególnymi krajami). Większość szczepień wymaga podania 3-4 dawek, co daje ponad 30 szczepień, wiele z nich w postaci iniekcji. Stosowanie szczepionek skojarzonych może tę liczbę wyraźnie zmniejszyć, powodując mniejszy stres dla dziecka, ale nie wpływa w istotny sposób na zmniejszenie liczby odczynów poszczepiennych. Mimo, iż większa część niepożądanych odczynów poszczepiennych (nop) ma łagodny przebieg i nie pozostawia po sobie trwałych następstw, każda reakcja gorączkowa, obrzęk i odczyn zapalny w miejscu wstrzyknięcia, każdy przedłużający się płacz dziecka stanowi dla rodziców powód do niepokoju i obaw, których nie wolno lekceważyć. Cięższe odczyny zdarzają się naprawdę rzadko, raz na dziesiątki lub setki tysięcy szczepień, ale bywają wśród nich reakcje naprawdę poważne, mogące nawet stanowić zagrożenie życia osoby szczepionej. Przy wysokiej zapadalności na ciężką chorobę, zakaźną, ryzyko indywidualne każdego dziecka jest dostatecznie duże, aby uzasadnić podjęcie ryzyka ciężkiego następstwa szczepienia, ale gdy skuteczny program szczepień obniży zapadalność do niewielkich
wartości, nie można już indywidualnego zagrożenia chorobą używać jako argumentu na rzecz zaszczepienia. Uzasadnienie dla masowych szczepień ma charakter społeczny. Programy szczepień są szczególnym przykładem solidarności społecznej. Utrzymywanie wysokiego, poziomu zaszczepienia ma na celu nie tylko ochronę indywidualną osób szczepionych. Jej celem jest przede wszystkim utrzymywanie wysokiego poziomu odporności zbiorowiskowej dla zmniejszania zapadalności w populacji do jak najniższych wartości, a jeśli to w stosunku do danej choroby jest możliwe, do jej całkowitej eliminacji z populacji. Nieuzasadnione zwolnienia ze szczepień z powodu pozornych przeciwwskazań, odwoływanie się do praw człowieka czy do wierzeń religijnych, aby uniknąć szczepień, stanowi wyłom w solidarności społeczeństwa. Osoba taka korzysta z ochrony jaką daje odporność zbiorowiskowa, ale nie uczestniczy w jej tworzeniu. Jeżeli tego rodzaju wyłomów w programie szczepień jest wiele, odporność zbiorowiskowa może zostać zakłócona i może nastąpić nawrót epidemii ze wszystkimi tego złymi skutkami, szczególnie dla osób nieszczepionych. W kilku krajach zmniejszenie poziomu zaszczepienia przeciw krztuścowi wskutek działania ruchów antyszczepionkowych spowodowało w latach 70 tych ubiegłego wieku nawrót tej choroby oraz wystąpienie zgonów z jej powodu. Od kilkudziesięciu lat obserwujemy wzrost zainteresowania lekarzy i rodziców niepożądanymi odczynami poszczepiennymi i mówiąc ogólniej bezpieczeństwem szczepień. Z jednej strony przyczyną tego są działania ruchów antyszczepionkowych, ale też i pojawianie się publikacji, które przypisują działaniu szczepionek wzrost liczby zachorowań na szereg ciężkich chorób występujących w okresie przeprowadzania szczepień. W tej sytuacji najlepszym działaniem jest prowadzenie rzetelnej rejestracji niepożądanych odczynów poszczepiennych i prowadzenie badań epidemiologicznych mających na celu ustalenie związków miedzy szczepieniami, a przypisywanymi im odczynami. Tam, gdzie takie związki zostają potwierdzone, konieczne jest eliminowanie nadmiernie odczynowych szczepionek lub zastępowanie ich bezpiecznymi odpowiednikami. Jednocześnie należy wszelkimi siłami przeciwstawiać się pochopnym osądom i opartym na uprzedzeniach akcjom propagandowym tzw. ruchów antyszczepionkowych. Zawsze pamiętać należy, że w ogólnej ocenie, program szczepień ochronnych pozostaje jedną z najbezpieczniejszych i najbardziej efektywnych interwencji w zdrowie obywateli. Nadzór epidemiologiczny nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi Definicja: Niepożądane odczyny poszczepienne - nop (Adverse Events Follwing Vaccinations-AEFI) stanowią zdarzenia lub reakcje następujące po szczepieniu. Reakcje te mają zakres od łagodnych (np. niewysoka gorączką, gorsze samopoczucie, miejscowy obrzęk lub zaczerwienienie) aż do rzadkich, ale poważnych, nawet zagrażających, życiu.
Poważny odczyn poszczepienny (według WHO) stanowi takie niekorzystne zdarzenie czasowo związane z wykonaniem szczepienia, które: kończy się śmiercią wymaga hospitalizacji lub wydłużenia aktualnego pobytu w szpitalu prowadzi do trwałego ubytku sprawności fizycznej lub umysłowej zagraża życiu Hospitalizacja, wymieniona wyżej jako kryterium odczynu poważnego, nie jest równoznaczna ze stanem zdrowia i zależy od decyzji lekarza, jego ostrożności, a czasem okoliczności społecznych lub nawet kalkulacji finansowej. Nie we wszystkich krajach jest to mocne kryterium. Na pewno nie jest takim w Polsce, gdzie niekiedy hospitalizowane są dzieci, u których wystąpiła gorączka 38 C jako jedyny odczyn poszczepienny. Dlatego nop w Państwowym Zakładzie Higieny rejestrowane są jako poważne nie tylko ściśle według kryterium WHO, ale jednocześnie, w oparciu o pozostałe kryteria z włączeniem hospitalizacji, jako poważny odczyn wg. PZH". Odczyn ciężki nie stanowi zagrożenia dla życia, ani nie prowadzi do trwałego uszczerbku dla zdrowia. Tak określane są odczyny, które w swojej kategorii mają szczególnie duże nasilenie. Może to być duży obrzęk kończyny, silne zaczerwienienie lub wysoka gorączka, ale nie grożące życiu, nie prowadzące do trwałego kalectwa i nie wymagające koniecznie hospitalizacji dla ratowania zdrowia Ze względu na występowanie lub brak związku ze szczepionką i szczepieniem rozróżniamy następujące typy nop: 1. Koincydencje (Coincidental AEFL). Zdarzenia występujące po szczepieniu, które - mogły wystąpić niezależnie od tego, że dana osoba została zaszczepiona Przykładem są choroby wieku dziecięcego, które występują najczęściej w tym samym okresie życia co wykonywane szczepienia 2. Reakcje wywołane błędnym wykonaniem szczepienia (Programmatic errors) Zdarzenia spowodowane wadliwym wykonaniem szczepienia, przechowywaniem transportem itp. Przykładem są zakażenia spowodowane niesterylnością w czasie wykonania szczepienia lub rozpuszczania szczepionki. 3. Odczyny zależne od szczepionki (Vaccine related AEFl). Zdarzenia zależne od właściwości samej szczepionki. Np. szczepionka przeciw odrze może wywołać niewielkie reakcje takie jak gorączka i wysypka lub poważniejsze, rzadkie reakcje w postaci trombocytopenii, wstrząsu anafilaktycznego lub encefalopatii.
Najczęstsze przyczyny nop związanych z błędami w wykonaniu szczepienia: Zbyt dużo szczepionki podanej w jednej dawce Niewłaściwe miejsce lub droga podania szczepionki Użycie nieodpowiedniego rozpuszczalnika Nieodpowiednia ilość rozpuszczalnika Lek omyłkowo użyty jako szczepionka lub rozpuszczalnik Szczepionka niewłaściwie przygotowana do użycia np. szczepionka adsorbowana nie dostatecznie wstrząśnięta przed użyciem Rozpuszczalnik szczepionki zanieczyszczony Szczepionka przechowywana niewłaściwie Zignorowanie przeciwwskazań do szczepienia np. powtórzenie szczepienia szczepionką po której uprzednio wystąpiła poważna reakcja Spowodowane nieuważnym czytaniem etykiet lub instrukcji podanie niewłaściwego preparatu Pozostawienie rozpuszczonej szczepionki do użycia następnego dnia W każdym przypadku wystąpienia niepożądanego odczynu poszczepiennego należy sprawdzić opakowania po podanej szczepionce, określić jej nazwę, producenta i serię oraz datę produkcji i ważności, a także okoliczności podania szczepionki. Należy przy tym odnotować nieprawidłowości, ale również ich brak, gdy szczepionka była podana od początku do końca prawidłowo. Niepożądane odczyny poszczepienne nie były dotychczas precyzyjnie identyfikowane. Zawiązana stosunkowo niedawno międzynarodowa grupa ekspertów Brighton Collaboration podjęła zadanie opracowania definicji w celu uzyskania bardziej dokładnych danych nadzoru, które to dane mogłyby posłużyć do precyzyjniejszej analizy związków pomiędzy szczepionkami, a przypisywanymi im niepożądanymi odczynami poszczepiennymi. Wśród pięciu pierwszych odczynów poszczepiennych, opisanych przez te grupę, znalazły się: gorączka jako odczyn poszczepienny, uporczywy płacz, epizod hypotensyjno-hiporeaktywny, wgłębienie jelita oraz guzek podskórny w miejscu wstrzyknięcia. Definicje te zostały opublikowane w czasopiśmie Vaccine i tam też będą publikowane następne, w miarę ich opracowywania. Definicje przygotowywane przez Brighton Collaboration formułowane są dla trzech poziomów pewności rozpoznania Nie w każdym jednak przypadku mają zastosowanie wszystkie poziomy: poziom rozpoznania pewnego, poziom rozpoznania prawdopodobnego, i poziom rozpoznania możliwego (domyślnego). Ponadto są wprowadzone dwa poziomy odrzucenia zdarzenia jako nop: brak dostatecznego
uzasadnienia oraz wykluczenie zdarzenia jako nop. Pierwszy stopień pewności diagnostycznej (rozpoznanie pewne) określa zdarzenie kliniczne lub wynik badania laboratoryjnego występujące w możliwym do zaakceptowania odstępie czasu od zaszczepienia, który nie może być wyjaśniony innym stanem chorobowym lub innymi okolicznościami niż zaszczepienie. Zdarzenie powinno powtarzać się przy powtórnym zaszczepieniu (jeśli taka okoliczność zaistnieje) i nie występować jeśli szczepienie nie miało miejsca. Ten rodzaj związku o bardzo wysokiej swoistości i zwykle niższej czułości odgrywa rolę w badaniach kontrolowanych, gdzie jest możliwe dokładne rozpoznanie, a w analizie da się uwzględnić czynniki zakłócające, Drugi stopień pewności diagnostycznej (rozpoznanie prawdopodobne) ma niższy stopień pewności. Nie jest bezwzględnie związane tylko z daną szczepionką i do jego rozpoznania nie jest konieczne powtórzenie zdarzenia przy powtórzeniu szczepienia. Jest to podstawowy poziom rozpoznania w nadzorze epidemiologicznym. Trzeci stopień pewności diagnostycznej (rozpoznana domyślne) określa najsłabszy związek pomiędzy szczepionką, a nop. Zwykle może być wyjaśnione innymi przyczynami niż szczepienie. Prace zespołu Brighton Collaboration idą w kierunku określenia dla ważnych, znanych nop, kryteriów szczegółowych w postaci wyszczególnienia objawów na każdym poziomie pewności diagnostycznej. Oprócz tych pozytywnych kategorii odczynów poszczepiennych, takich w których przyjmujemy związek między szczepieniem, a odczynem, klasyfikacja Brighton wyróżnia dwie kategorie negatywne. Związek między szczepieniem, a odczynem nie jest ustalony. Związek miedzy szczepieniem, a odczynem nie występuje. Rozróżnienie między tymi kategoriami zazwyczaj zależy od liczby, jakości i zaawansowania badań epidemiologicznych nad możliwymi powiązaniami pomiędzy odczynem, a poprzedzającym je szczepieniem. Brighton Collaboration poza podaniem definicji i klasyfikacji przypadków nop zajmuje się opracowaniem rekomendacji dla nadzoru epidemiologicznego z uwzględnieniem badania okoliczności powstania reakcji jak dane demograficzne pacjenta, współwystępujące objawy, przyjmowane inne leki, okoliczności wykonania szczepienia i dane dotyczące szczepionki, a także sposobu gromadzenia i udostępniania danych nadzoru epidemiologicznego nad nop. Wśród nop występują takie, które może wywołać każda szczepionka, choć zależnie od technologii produkcji i jej składu, po różnych szczepionkach występują
z różną częstością i mogą mieć różną postać. Należą do nich reakcje uczuleniowe. Odczyny te mogą mieć charakter nadwrażliwości natychmiastowej, zależeć od kompleksów immunologicznych (reakcja Arthusa) lub mieć charakter odpowiedzi komórkowej. Rzadziej wywoływane są przez składniki samej szczepionki, a częściej ich powodem są składniki dodatkowe np. konserwujące jak thiomersal (thimerosai), czy neomycyna lub pozostałości z podłoży hodowlanych jak białko jaja kurzego. W pewnym zakresie na reaktogenność szczepionki wpływa technologia jej produkcji i w tym sensie różne szczepionki mogą wywoływać reakcje w szczególności zakażenia bakteryjne związane ze szczepieniem są niespecyficzne dla szczepionek. Jednak występuje szereg reakcji, które charakterystycznie towarzyszą poszczególnym szczepionkom. W tabeli 3 zestawiono tego rodzaju odczyny o Wyższej specyficzności. Tabela nr 4 stanowi zestawienie niepożądanych odczynów poszczepiennych, których zgłaszanie jest rekomendowane przez Światową Organizację Zdrowia. Podano też orientacyjne przedziały czasowe wystąpienia poszczególnych objawów. Wiele ciężkich chorób pojawia się w tym samym okresie życia, w którym wykonywane są szczepienia profilaktyczne. Zaobserwowano też zwiększenie częstości występowania niektórych chorób, w tym autyzmu, w ostatnich kilkudziesięciu latach, a więc w czasie, gdy na szeroką skalę zaczęto prowadzić szczepienia ochronne. Posłużyło to do wysuwania hipotez, że choroby te, jak np. wymieniony wyżej autyzm lub choroba Crohna stanowią rodzaj niepożądanych odczynów poszczepiennych. Skojarzenia te są wykorzystywane przez ruchy antyszczepionkowe jako argument przeciw prowadzeniu szczepień. Żadnych sygnałów o potencjalnej szkodliwości szczepionek nie należy lekceważyć. Każdy taki sygnał powinien być rozważany z uwagą, a w przypadku powtarzających się zgłoszeń powinien być poddany analizie epidemiologicznej w celu określenia asocjacji statystycznych, lub nawet związków przyczynowych z przeprowadzonymi szczepieniami. Z racji rzadkości występowania takich zdarzeń badania te bywają bardzo trudne do przeprowadzenia. Niemniej jednak takie badania są prowadzone, a ich wyniki często wykazują przypadkowość koincydencji szczepienia i choroby. Lecz tam, gdzie związek miedzy szczepieniem, a chorobą jest prawdopodobny, szczepionki bywają wycofywane ze stosowania. Przed kilkoma laty wycofano w ten sposób skuteczną szczepionkę przeciw rotawirusom z racji prawdopodobnego związku szczepienia z wgłębieniem jelit, które uznano za rzadki, ale bardzo poważny odczyn poszczepienny całkowicie dyskwalifikujący te szczepionkę. PIŚMIENNICTWO
1.Zieliński A, Mazurowska-Magdzik W. Przeciwskazania do szczepień i niepożądane odczyny poszczepienne. Preegl Pediatr2000;30:102-138. 2.Zieliński A,. Czarkowski MP, Rudowska J. Monitorownie niepożądanych odczynów poszczepiennych w Polsce. Pediatria Poi 2002;77:9l-98. 3.Gniadek G, Slusarczyk J. Sposoby monitorowania niepożądanych odczynów poszczepiennych w Polsce i w krajach o wysokim standardzie ochrony zdrowia. Pediatria Poi 2002;77:155-160. 4.Szczuka I. Bezpieczeństwo szczepień BCG - niepożądane odczyny poszczepienne. Część L Postacie powikłań. System nadzorowania. Przegląd Epidemiologiczny 2002;56:M3. 5.Szczuka I. Bezpieczeństwo szczepień BCG - niepożądane odczyny poszczepienne. Część II. Przyczyny powstawania niepożądanych odczynów poszczepiennych. Postępowanie kliniczne. Przegląd Epidemiologiczny 2002;56:15-28.
Tabela 1 Najczęstsze objawy występujące w poważnych nop w grupach wieku LP 0-12 miesięcy 1 rok 1-1 8 lat >18 lat 1 gorączka gorączka gorączka gorączka 2 drgawki drgawki drgawki astenia 3 pobudzenie ruchowe drgawki gorączkowe wymioty parestezje 4 śmierć łóżeczkowa wysypka ból głowy Guillain-Barre S bezdech stupor wysypka ból 6 stupor pobudzenie ruchowe astenia mialgia 7 hipotonia wymioty stupor ból stawów 8 sinica zapalenie ucha śr. somnolencja ból głowy 9 wymioty somnolencja dyspnea dyspnea 10 somnolencja bezdech hypokinezja myastenia Tabela 2. Najczęstsze objawy występujące w innych niż poważne nop w grupach wieku LP 0-12 miesięcy I rok 1-18 lat >18 lat 1 gorączka gorączka gorączka guzek podskórny 2 pobudzenie ruchowe drgawki guzek podskórny gorączka 3 uporczywy krzyk pobudzenie ruchowe wazodylatacja wazodylatacja 4 nienormalny płacz guzek podskórny obrzęk w m. wstrz. mialgia 5 guzek podskórny wysypka plam. grud. wysypka ból w miejscu iniek. 6 obrzęk w m. iniek. wazodylatacja pokrzywka obrzęk w m. iniek. 7 somnolencja drgawki świąd ból 8 wysypka obrzęk w m. iniek. ból w m. iniek. świąd 9 wymioty pokrzywka wymioty wysypka 10 hipotonia wysypka pęcherz. ból ból głowy
Tabela 3. Niepożądane odczyny poszczepienne charakterystyczne dla poszczególnych szczepionek Szczepionka Odczyn Czas Objawy, częstość występowania wystąpienia DTP (Komponent krztuścowy Epizod hipotensyjnohiporeaktywny 0-24 h Obniżenie napięcia mięśniowego, całkowita lub częściowa utrata kontaktu z dzieckiem, bladość (1/1750-1/715) pełnokomórkowy) 0-24 h Płacz i krzyk o wysokim tonie, nie dający się Encefalopatia (Uwaga: ryzyko może być równe zero) utulić przez 3 h lub dłużej (1/15-1/000}_ 0-72 h Zaburzenie pracy mózgu trwające co najmniej 24 h z wystąpieniem przynajmniej 2 z poniższych objawów: a) drgawki, b) zaburzenia świadomości, c) zmiany zachowania dziecka (0-1/1000000) Drgawki 0-72 h Uogólnione drgawki kloniczo-toniczne z towarzyszącą gorączką lub bez występujące u dziecka u którego przedtem nie stwierdzano drgawek (1/1750-1/12500) Anafilaksja 0-1 h Ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności lub pokrzywki z możliwością -wystąpienia obrzęku Quinckego, a nawet wstrząsu (1/50000) T/DT/dT/DTP (Anatoksyna tężcowa Komponent błoniczy nie daje dodatkowego ryzyka) Zapalenie splotu barkowego 2-28 dni Bolesność barku i ramienia z przejściowym niedowładem kończyny górnej (0,5-1/100000) i Anafilaksja 0-1 h Ostra reakcja uczuleniowa te postaci duszności lub pokrzywki z możliwością wystąpienia obrzęku Quinckego, a nawet wstrząsu (1/100000 do 1/2500000) Świnka/MMR (Komponent świnkowy ~- szczep Urabe) Aseptyczne zapalenie opon mózgowordzeniowych oraz mózgu 3.dni do 2 tyg. Objawy oponowe, zmiany w płynie mózgowo rdzeniowym. W zapaleniu mózgu występują zaburzenia świadomości. (Po szczepieniu ze szczepem Urabe około 1/11000) Odra/MMR/MR (Komponent odrowy) MMR (Komponent różyczkowy) OPV Drgawki gorączkowe 6-12 dni Uogólnione drgawki kloniczno -toniczne z towarzyszącą gorączką występujące u dziecka u którego przedtem nie stwierdzano drgawek, (1/3000) Trombocytopenia 15-35 dni Obniżenie poziomu płytek w krwi obwodowej poniżej 150000/ mm (1/30000) Encefalopatia : ' 0-72 h Zaburzenie pracy mózgu trwające co najmniej 24 h z wystąpieniem przynajmniej 2 z poniższych objawów: a) drgawki, b) zaburzenia świadomości, c) zmiany zachowania dziecka (1/1000000) Anafilaksja 0-1 h Ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności lub pokrzywki z możliwością wystąpienia obrzęku Quinckego, a nawet wstrząsu (? 1/1 000000) Ostra reakcja alergiczna 0-2 h Poronny zespół odropodobny Zespół różyczkopodobny Polio poszczepienne -VAPP Aseptyczne zapalenie opon 5-14 dzień 14-16 dzień Ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności, pokrzywki (1/100000) Przypomina odrę o łagodnych objawach 1/60) Przypomina różyczkę o łagodniejszych objawach (Częstość nie ustalona, rzadziej niż analogiczny zespół po szczepionce odrowej) 4 do 30 dni Asymetryczne porażenie wiotkie wywołane przez zmutowany szczep wirusa szczepionkowego typu 2 lub 3 (1/2,4-3000000) Do 4 tygodni Objawy oponowe, zmiany w płynie mózgowo rdzeniowym (1/1OOOO, niżej 1 roku 8/10000)
WZW B Anafilaksja 0-1 h Ostra reakcja uczuleniowa w postaci duszności lub pokrzywki z możliwością wystąpienia obrzęku Quinckego, a nawet wstrząsu 1/600000) BCG Ropne zapalenie węzłów chłonnych 2-6 miesięcy Twarde lub miękkie węzły chłonne o rozmiarach 1,5-3 cm, z przetoką lub bez 1/10000) Zapalenie kości i szpiku kostnego Rozsiane zakażenie BCG 1-12 miesięcy Proces zapalny kości i szpiku kostnego występuje po szczepieniu BCG tylko wyjątkowo u osób bez obniżonej odporności 1/3000-1OOOOOO) 1-12 miesięcy Stanowi poważne powikłanie u osób z obniżoną odpornością u których szczepienie BCG jest przeciwwskazane. U osób z prawidłową odpornością zdarza się bardzo rzadko (1/1000000) Tabela 4 Lista niepożądanych odczynów poszczepiennych (nop) których zgłaszanie jest zalecane przez WHO Okres czasu po szczepieniu Odczyn poszczepienny 24 godziny od szczepienia Ostra reakcja nadwrażliwości Anafilaksja Nieutulony płacz Epizod bipotensyjno-hiporeaktywny Wstrząs toksyczny 5 dnia od szczepienia Ciężka reakcja miejscowa Posocznica Ropień w miejscu wstrzyknięcia (bakteryjny/jałowy) 15 dni od szczepienia Drgawki, włącznie z drgawkami gorączkowymi (6-12 dni w przypadku odry/mmr, 0-2 dni w przypadku DTP) Encefalopatia (6-12 dni w przypadku odry/mmr, 0-2 dni w przypadka DTP)
3 miesiące od szczepienia Ostre porażenie wiotkie (4-30 dni dla szczepionych OPV, 4-75 dni dla osób ze styczności) Zapalenie splotu barkowego (2-28 dni po szczepionce zawierającej anatoksynę tężcowa) Trombocytopenia (15-35 dni po szczepieniu przeciw odrze/mmr) 1-12 miesięcy od szczepienia BCG Zapalenie węzłów chłonnych Uogólnione zakażenie BCG Zapalenie kości i szpiku kostnego Bez limitu czasowego Przypadki zgonów, hospitalizacji lub inne ciężkie albo niezwykłe zdarzenia, które przez służby medyczne są uważane za związane ze szczepieniem