Badanie przeprowadzone na zlecenie Kancelarii Prezydenta RP Polacy na temat aktywności zawodowej seniorów raport z badania Informacja o badaniu Prezentowane w raporcie dane pochodzą z badania zrealizowanego przez OBOP na zlecenie Kancelarii Prezydenta RP. Badanie sondażowe, w ramach projektu omnibusowego, (technika CAPI) zrealizowano na losowej, reprezentatywnej próbie Polaków w wieku 15 lat i więcej. Liczebność próby: 1000 osób. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru: +/- 3%. Badanie zrealizowano w dniach 15-18 września 2011r. Ogólne wyniki badania Polacy mają świadomość zachodzących zmian demograficznych, polegających na starzeniu się społeczeństwa. W opinii 42% badanych, w ciągu najbliższej dekady, coraz więcej będzie w Polsce osób w wieku 60 lat i starszych. Wśród uczestników badania zdecydowanie przeważa pogląd, że seniorzy nie zabierają miejsc pracy osobom młodszym opinię taką wyraża 59% respondentów. Wśród osób w wieku do 35 lat odsetek odpowiedzi wskazujących na to, że starsi pracownicy zabierają miejsca pracy młodym ludziom jest wyraźnie wyższy niż wśród ogółu badanych: odpowiednio 41% do 32%. Pracownicy w wieku poniżej 35 lat nie zabierają miejsc pracy seniorom, uważa 79% Polaków. 69% Polaków jest przekonanych o tym, że pracownicy w wieku powyżej 50 lat są co najmniej tak samo wydajni, jak pracownicy młodsi. 58% jest zdania, że są oni równie wydajni, natomiast 11% że są bardziej wydajni niż ich znacznie młodsi koledzy. 1
79% Polaków uważa, że pracownicy w wieku powyżej 50 lat mają co najmniej takie same kompetencje jak pracownicy w wieku do 35 lat. 41% badanych twierdzi, że kompetencje te są takie same, natomiast 38% że są one wyższe niż pracowników młodszych. 52% Polaków jest zdania, że pracownicy w wieku powyżej 50 lat i pracownicy młodzi współpracują ze sobą na płaszczyźnie zawodowej. Zdaniem ogromnej części Polaków, na rynku pracy, osoby w wieku powyżej 50 lat stoją na straconej pozycji w konfrontacji z osobami młodymi. Dla 61% Polaków określenie wiek emerytalny kojarzy się przede wszystkim z tym, że jest to wiek, po osiągnięciu którego przysługuje prawo do świadczenia emerytalnego. 70% Polaków za główny powód, dla którego niektórzy ludzie mimo osiągnięcia wieku emerytalnego decydują się na kontynuowanie pracy, uznają czynnik finansowy. Przekonanie, że pracodawcom w Polsce nie zależy na starszych pracownikach oraz to, że stan zdrowia Polaków jest gorszy niż mieszkańców innych krajów: oto najczęściej wymieniane powody wcześniejszego kończenia aktywności zawodowej przez Polaków w porównaniu do mieszkańców innych krajów europejskich. Proces starzenia się społeczeństwa polskiego w świadomości społecznej W ostatnich dziesięcioleciach między innymi w wyniku poprawy jakości życia, postępu w medycynie oraz opiece zdrowotnej znacząco wydłużyło się życie Polaków. Tym samym coraz wyraźniej obserwuje się proces starzenie się polskiego społeczeństwa. Jeszcze w roku 2008 osób w wieku 60 lat i starszych było w Polsce 6,2 miliona. Według prognoz GUS, w roku 2035 liczba takich osób wzrośnie do prawie 9,6 miliona. Czy Polacy mają świadomość zachodzących zmian demograficznych, o których mówią eksperci? Okazuje się, że tak. Z pewnością duży wpływ na to ma fakt, że od dłuższego czasu zarówno w kręgach naukowych, jak i politycznych mówi się dość dużo na temat starzenia się ludności i potencjalnych konsekwencji tego procesu. 2
Dane w % Uczestnicy badania najczęściej wskazują na to, że w przyszłości przybywać będzie przede wszystkim seniorów. W opinii dwóch piątych badanych (42%), w ciągu najbliższej dekady, coraz więcej będzie w Polsce osób w wieku 60 lat i starszych. Mniej liczna grupa respondentów (32%) uważa, że w najbliższym dziesięcioleciu przede wszystkim przybywać będzie osób w wieku 36-59 lat, natomiast co dziesiąty pytany (12%) stwierdza, że w przyszłości w naszym kraju coraz więcej będzie ludzi młodych, w wieku do 35 lat. Ponad jedna dziesiąta respondentów (14%) nie potrafi ocenić, jak rozwijać się będzie sytuacja demograficzna naszego społeczeństwa w ciągu najbliższych dziesięciu lat. Jak Pan(i) sądzi, jakich osób będzie przede wszystkim przybywad, będzie coraz więcej, w naszym kraju w ciągu najbliższych dziesięciu lat: 50 40 30 32 42 20 10 12 14 0 osób w wieku do 35 lat osób w wieku 36-59 lat osób w wieku 60 lat i więcej trudno powiedzied Przekonani o tym, że ludność Polski w najbliższych latach będzie się starzeć, najczęściej są badani interesujący się sprawami polityki (51%), przedstawiciele kadry kierowniczej i specjaliści (59%), przedsiębiorcy (70%) oraz osoby najlepiej wykształcone (63%). Ponadto, jeśli podzielimy respondentów na trzy kategorie wiekowe: do 35 lat, 36-50 lat i powyżej 50 lat, to okazuje się, że im starsza grupa wiekowa, tym częstsze przekonanie o tym, że w najbliższej dekadzie przybywać będzie przede wszystkim sześćdziesięciolatków i starszych: wśród badanych w wieku do 35 lat pogląd taki wyraża 31%, w grupie 36-50 lat 45%, zaś w grupie najstarszych ankietowanych (50 lat i więcej) 50%. Brak orientacji na temat zachodzących w naszym społeczeństwie procesów demograficznych najczęściej towarzyszy uczniom i studentom (24%) oraz najmłodszym badanym, w wieku 15-19 (34%) to właśnie w tych grupach relatywnie 3
najczęściej pada stwierdzenie, że w najbliższym dziesięcioleciu przybywać będzie przede wszystkim osób w wieku do 35 lat. Z kolei przekonanych o tym, że w Polsce coraz więcej będzie ludzi w wieku 36-59 lat znajdujemy najczęściej wśród trzydziestolatków (41%), mieszkańców dużych miast od 100 do 500 tys. (42%), robotników (46%) a także respondentów raczej nie interesujących się polityką (40%). Pracownicy starsi pracownicy młodsi: konflikt czy współistnienie Na co dzień niejednokrotnie można spotkać się z opiniami, że osoby starsze blokują na rynku pracy miejsca osobom młodym lub, że wręcz miejsca te zabierają. Wśród uczestników badania zdecydowanie przeważa pogląd, że seniorzy nie zabierają miejsc pracy osobom młodszym opinię taką wyraża 59% respondentów. Z drugiej strony, jedna trzecia badanych (32%) jest zdania, że osoby w wieku powyżej 50 lat jednak miejsca pracy młodym ludziom zabierają. To duża grupa. Co dziesiąty pytany (9%) nie ma na ten temat zdania. Stosunek badanych do tej kwestii wyraźnie związany jest z ich wiekiem, wykształceniem, miejscem zamieszkania oraz zainteresowaniem polityką. Przekonani o tym, że seniorzy zabierają miejsca pracy ludziom młodym to, relatywnie najczęściej, osoby najmłodsze (w wieku 15-19 lat 44% oraz 20-29 lat 43%), jeszcze uczące się (uczniowie i studenci 45%), mieszkające w mniejszych miastach (od 20 do 100 tys. mieszkańców 43%) oraz zupełnie nie zainteresowane polityką (40%). Można więc stwierdzić, że problem ten ma wymiar czysto praktyczny i wynika z myślenia w kategoriach własnego interesu: ludzie młodzi, uczący się, są tą grupą, która lada moment będzie wchodzić na rynek pracy i będzie chciała zająć na nim jak najbardziej atrakcyjną pozycję (bądź pozycję jakąkolwiek). Osoby starsze (choć oczywiście nie tylko one ale one w sposób szczególny, ponieważ na rynku pracy funkcjonują od dłuższego czasu i ich pozycja w opinii pracowników młodych może wydawać się być bardziej ugruntowaną, stabilną) stanowią dla młodych naturalną konkurencję w staraniach o znalezienie dobrej pracy. Wydaje się, że reguły konkurencji na rynku pracy w układzie horyzontalnym (moje pokolenie, moi rówieśnicy) są łatwiejsze do zaakceptowania przez młodych ludzi (którym towarzyszyć 4
może przekonanie o tym, że są przecież wykształceni na podobnym poziomie, mają podobne kwalifikacje itp.) niż konkurencja w układzie wertykalnym (międzypokoleniowa), gdzie może pojawiać się przekonanie o tym, że młody jest lepiej wykształcony, lepiej przygotowany do wykonywania określonego zawodu niż pracownik starszy, kształcony kilkanaście czy kilkadziesiąt lat wcześniej. Może więc w tym miejscu pojawiać się takie myślenie, które zakłada, że ci starsi blokują miejsca pracy młodym. Praktyczny wymiar przekonania o tym, że seniorzy zabierają miejsca pracy ludziom młodym wydaje się mieć także miejsce zamieszkania respondentów: w mniejszych miastach (zwłaszcza w sytuacji kryzysu gospodarczego lub perspektywy jego nasilenia się) sytuacja na rynku pracy jest relatywnie trudniejsza niż w największych aglomeracjach; trudniej jest znaleźć dobrą pracę. Badani, którzy wyrażają przekonanie, że osoby w wieku powyżej 50 lat nie zabierają miejsc pracy ludziom młodym to najczęściej: sami zainteresowani a więc osoby w wieku 50-59 lat (74%), respondenci z wykształceniem wyższym (68%), mieszkający w największych miastach (powyżej 500 tys. mieszkańców 81%), bardzo interesujący się polityką (71%) oraz określający swoje poglądy polityczne jako centrolewicowe (71%). Zapytaliśmy też Polaków o sytuację odwrotną: czy pracownicy w wieku poniżej 35 lat zabierają miejsca pracy ludziom starszym. Okazało się, że w tym przypadku tylko nieco ponad jedna dziesiąta badanych (13%) skłonna jest twierdzić, że sytuacja taka ma miejsce. Pogląd przeciwny że młodzi nie zabierają miejsc pracy seniorom wyrażany jest aż sześciokrotnie częściej (79%). Niemal co dziesiąty respondent (8%) nie potrafi jednoznacznie wypowiedzieć się na ten temat. O braku zagrożenia na rynku pracy dla seniorów ze strony pracowników w wieku do 35 lat, mówią głównie osoby z wykształceniem wyższym (87%), mieszkańcy dużych miast (od 100 do 500 tys. mieszkańców 91%) a także przedstawiciele kadry kierowniczej (86%). Z kolei badani najsłabiej wykształceni (25%), pozostający obecnie bez pracy (24%), oceniający swoją sytuację materialną jako złą (20%), bardzo zainteresowani polityką (20%) ale również przedsiębiorcy (25%) są tymi, 5
GRUPY WIEKOWE którzy częściej niż pozostali, wyrażają przekonanie, że młodzi pracownicy zabierają jednak miejsca pracy osobom starszym. Czy Pana(i) zdaniem pracownicy w wieku powyżej 50 lat zabierają miejsca pracy młodym ludziom, czy też nie zabierają? Czy Pana(i) zdaniem pracownicy w wieku poniżej 35 lat zabierają miejsca pracy starszym ludziom, czy też nie zabierają? 9% 8% 13% 32% 59% zabierają nie zabierają 79% zabierają nie zabierają Spójrzmy jeszcze na Tabelę 1, zawierającą odpowiedzi badanych na pytanie o zjawisko zabierania miejsc pracy młodym przez seniorów, ze względu na szersze kategorie wiekowe niż opisywane wcześniej. Respondenci zostali podzieleni tu na trzy grupy, odpowiadające kategoriom wiekowym pracowników o których pytamy w badaniu, a więc: do 35 lat, powyżej 50 lat (czyli grupy bezpośrednio zainteresowanych ) oraz kategoria pośrednia od 36 do 50 lat. Okazuje się w grupie osób w wieku do 35 lat odsetek odpowiedzi wskazujących na to, że starsi pracownicy zabierają miejsca pracy młodym ludziom jest wyraźnie wyższy niż wśród ogółu badanych: odpowiednio 41% do 32%. Podobne zjawisko obserwujemy wśród osób w wieku 50 lat i starszych, jeśli chodzi o przekonanie, iż sytuacja taka nie ma miejsca: wśród ogółu jest to 59%, w grupie 50 lat i więcej 67%. Tabela 1 Czy Pana(i) zdaniem pracownicy w wieku powyżej 50 lat zabierają miejsca pracy młodym ludziom, czy też nie zabierają? Dane w proc. zabierają nie zabierają do 35 lat 41 49 35-50 lat 30 59 powyżej 50 lat 25 67 6
w tabeli pominięto odpowiedzi trudno powiedzieć Warto w tym miejscu przywołać dane pochodzące z badania zrealizowanego przez CBOS w roku 2007. 1 Zapytano w nim o dodatkową pracę emerytów w kontekście właśnie odbierania miejsc pracy ludziom młodym i powiększania bezrobocia (Tabela 2). Okazuje się, że ponad połowa badanych uznała, że jeśli emeryci chcą pracować powinni mieć do tego prawo, ponieważ ograniczenie zatrudnienia emerytów nie zmniejszy bezrobocia. Takie samo pytanie CBOS zadał w roku 2002, dzięki czemu widzimy, że w ciągu pięciu lat wzrósł (o 9 punktów procentowych) poziom akceptacji dla zjawiska podejmowania dodatkowej pracy przez emerytów, przy jednoczesnym przekonaniu, że nie wpłynie to na zwiększenie bezrobocia. W tym samym okresie zmniejszyła się (z 43% do 37%) grupa osób twierdzących, że emeryci nie powinni dodatkowo pracować, ponieważ w ten sposób odbierają miejsca pracy młodym i w efekcie przyczynia się to do wzrostu bezrobocia. Tabela 2 Czy Pana(i) zdaniem: Dane w proc. IV 2002 X 2007 emeryci, którzy chcą pracować dodatkowo, powinni mieć do tego prawo, ponieważ ograniczenie 47 56 zatrudnienia emerytów nie zmniejszy bezrobocia emeryci nie powinni dodatkowo pracować, ponieważ w ten sposób odbierają miejsca pracy młodym i 43 37 powiększa się bezrobocie trudno powiedzieć 10 7 Wracając do wyników naszego badania. Poprosiliśmy, aby respondenci wypowiedzieli się na temat pracowników młodszych oraz pracowników w 1 Wcześniejsze emerytury i praca zarobkowa emerytów, CBOS, listopad 2007 7
wieku 50 lat i więcej, oceniając ich pod względem wydajności oraz kompetencji zawodowych. Okazuje się, że ponad dwie trzecie Polaków (69%) jest przekonanych o tym, że pracownicy w wieku powyżej 50 lat są co najmniej tak samo wydajni, jak pracownicy młodsi. Ponad połowa badanych (58%) jest bowiem zdania, że są oni równie wydajni, zaś jedna dziesiąta (11%) że są bardziej wydajni niż ich znacznie młodsi koledzy. Niemal jedna czwarta uczestników badania (23%) ocenia jednak, że pracownicy starsi są mniej wydajni od pracowników młodych. Blisko co dziesiąty pytany (8%) nie ma na ten temat zdania. Stwierdzenie, że seniorzy są równie wydajni, jak pracownicy młodzi najczęściej pada z ust osób najlepiej wykształconych (69%) oraz przedstawicieli kadry kierowniczej i specjalistów (71%). O tym, że starsi pracownicy są mniej wydajni przekonani są przede wszystkim najmłodsi uczestnicy badania (w wieku 15-19 lat 40% oraz 20-29 lat 38%), uczniowie i studenci (37%), mieszkańcy mniejszych miast (od 20 do 100 tys. mieszkańców 34%) oraz w ogóle nie interesujący się polityką (33%). Z kolei w opinii najstarszych respondentów (w wieku 50-59 lat 21% oraz 60 lat i starszych 19%), emerytów i rencistów (20%) a także bardzo zainteresowanych sprawami polityki (19%) pracownicy w wieku powyżej 50 lat są bardziej wydajni niż ludzie młodzi. Opinie na temat kompetencji zawodowych pracowników starszych nie pozostawiają żadnych wątpliwości: aż cztery piąte Polaków (79%) uważa, że pracownicy w wieku powyżej 50 lat mają co najmniej takie same kompetencje jak pracownicy w wieku do 35 lat. Zdaniem 41% badanych kompetencje te są takie same, natomiast w opinii 38% respondentów są one wyższe niż pracowników młodszych. Co dziesiąta osoba (11%) wyraża pogląd, że kompetencje zawodowe seniorów są mniejsze (przede wszystkim mówią tak nastoletni badani 21%) niż kompetencje młodszych pracowników. Również co dziesiąty ankietowany (10%) nie potrafi jednoznacznie ocenić tej kwestii. Stwierdzenie, że osoby w wieku powyżej 50 lat mają większe kompetencje zawodowe niż młodzi pracownicy relatywnie najczęściej pojawia się w 8
wypowiedziach samych pięćdziesięciolatków (52%), respondentów legitymujących się wykształceniem wyższym (47%), mieszkających w dużych miastach (o liczbie ludności od 100 do 500 tys. 49%), deklarujących zainteresowanie polityką (49%) oraz określających swoje poglądy polityczne jako lewicowe (55%). Częściej niż inni na większe kompetencje zawodowe osób starszych wskazują też przedstawiciele kadry kierowniczej oraz specjaliści (51%). Czy Pana(i) zdaniem pracownicy w wieku powyżej 50 lat są mniej wydajni, równie wydajni, czy też bardziej wydajni niż młodzi pracownicy? 8% 23% 11% Czy Pana(i) zdaniem pracownicy w wieku powyżej 50 lat mają mniejsze, takie same, czy też większe kompetencje zawodowe niż młodzi pracownicy? 11% 10% 41% 58% są mniej wydajni są równie wydajni są bardziej wydajni 38% mają mniejsze kompetencje mają takie same kompetencje mają większe kompetencje Podobnie jak w przypadku kwestii zabierania miejsc pracy przez osoby starsze, tak i w odniesieniu do wydajności, dostrzegamy związek opinii badanych z ich wiekiem (podzielonym na trzy szersze kategorie). Osoby w wieku do 35 lat zdecydowanie częściej, niż ogół badanych, wyrażają przekonanie o mniejszej wydajności seniorów. Z kolei respondenci, którzy przekroczyli już pięćdziesiąty rok życia aż dziesięciokrotnie częściej niż ci, którzy nie ukończyli jeszcze lat trzydziestu pięciu stwierdzają, że seniorzy są w pracy bardziej wydajni. Tabela 3 9
GRUPY WIEKOWE Czy Pana(i) zdaniem pracownicy w wieku powyżej 50 lat są mniej wydajni, równie wydajni, czy też bardziej wydajni niż młodzi pracownicy? są mniej są bardziej Dane w proc. wydajni wydajni 35 2 do 35 lat 35-50 lat 18 9 równie wydajni powyżej 14 20 50 lat w tabeli pominięto odpowiedzi trudno powiedzieć i są Połowa Polaków (52%) jest zdania, że pracownicy w wieku powyżej 50 lat i pracownicy młodzi współpracują ze sobą na płaszczyźnie zawodowej. Niemal wyłącznie jednak opinie na ten temat mają charakter umiarkowany: 49% badanych stwierdza bowiem, że obie grupy raczej współpracują. Zdecydowanie przekonanych o takiej współpracy jest zaledwie 3% respondentów. Zdaniem jednej trzeciej uczestników badania (34%) między obu grupami mamy do czynienia z rywalizacją. W tym przypadku również mamy do czynienia praktycznie tylko z ocenami umiarkowanymi: 30% osób wskazuje raczej, zaś 4% zdecydowanie, na rywalizację. Brak zdania na ten temat towarzyszy ponad jednej dziesiątej ankietowanych (14%). Na istnienie współpracy między pracownikami starszymi i młodszymi wskazują przede wszystkim: z jednej strony przedstawiciele kadry kierowniczej (62%), z drugiej zaś robotnicy (61%). Z kolei na fakt rywalizacji między obiema grupami pracowników stosunkowo najczęściej zwracają uwagę: mieszkańcy największych miast (45%), przedsiębiorcy (49%), bezrobotni (46%) a także ci spośród badanych, którzy są zainteresowani sprawami polityki (40%). 10
Czy Pana(i) zdaniem pracownicy w wieku powyżej 50 lat i pracownicy młodzi współpracują ze sobą, czy też rywalizują? Czy Pana(i) zdaniem pracownicy w wieku powyżej 50 lat i pracownicy młodzi współpracują ze sobą, czy też rywalizują? 14% 3% 14% 4% 49% 52% 30% zdecydowanie współpracują raczej współpracują raczej rywalizują zdecydowanie rywalizują 34% współpracują rywalizują Szanse seniorów na rynku pracy Okazuje się, że nawet jeśli pracownicy w wieku powyżej 50 lat są tak samo wydajni i mają takie same kompetencje zawodowe jak pracownicy w wieku do 35 lat; nawet jeśli nie rywalizują na płaszczyźnie zawodowej i nie zabierają miejsc pracy osobom młodym to i tak ich szanse na otrzymanie posady są małe lub nawet bardzo małe. Niezależnie od płci osoby starającej się o pracę, zdaniem ogromnej części Polaków, wiek kandydata warunkuje jego szanse na otrzymanie posady: na rynku pracy osoby w wieku powyżej 50 lat stoją na straconej pozycji w konfrontacji z osobami młodymi. Dobitnie pokazują to omawiane w tej części raportu wyniki. Aż czterech na pięciu badanych jest przekonanych, że w sytuacji kiedy (hipotetycznie) o pracę starają się dwie osoby posiadające takie same kwalifikacje i wykształcenie, a także będące tej samej płci, posadę otrzyma ta, która jest młodsza. Zdaniem respondentów, jeśli o pracę na takim samym stanowisku i przy takich samych kwalifikacjach kandydatek, starają się dwie kobiety, z których jedna jest w wieku do 35 lat a druga w wieku powyżej 50 lat większe szanse na zatrudnienie ma ta pierwsza. Twierdzi tak 82% badanych. W przypadku mężczyzn jest praktycznie tak samo: 80% uczestników badania jest przekonanych, że pracę otrzyma mężczyzna w wieku do 35 lat a nie ten, który przekroczył pięćdziesiąty rok życia. Zaledwie 7% ankietowanych w odniesieniu do kobiet i 8% w odniesieniu do mężczyzn, uważa, że większe szanse na zatrudnienie mają osoby w wieku powyżej 50 11
lat. Tylko 6% badanych uważa, że szanse na zatrudnienie w obu przypadkach (niezależnie od płci) są takie same. Taki sam odsetek badanych nie potrafi ocenić szans zatrudnienia ze względu na wiek kandydatów (w przypadku kobiet jest to 5%, w przypadku mężczyzn 6%). Powszechne przekonanie o tym, że kobiety w wieku do 35 lat mają większe szanse na zatrudnienie niż kobiety w wieku powyżej 50 lat (mimo takiego samego wykształcenia i takich samych kwalifikacji) panuje wśród rolników (96%), bezrobotnych (92%), gospodyń domowych (89%) a także respondentów o lewicowych poglądach politycznych (91%). Praktycznie te same grupy przekonane są też o tym, że łatwiej znaleźć pracę młodemu niż starszemu mężczyźnie: rolnicy (94%), bezrobotni (90%), gospodynie domowe (92%) a także nastolatki (90%). 7% O pracę umysłową (biurową) starają się dwie kobiety o takim samym wykształceniu i kwalifikacjach. Która z nich, Pana(i) zdaniem, ma większe szanse na 6% 5% zatrudnienie? 8% O pracę umysłową (biurową) starają się dwaj mężczyźni o takim samym wykształceniu i kwalifikacjach. Który z nich, Pana(i) zdaniem, ma większe szanse na 6% zatrudnienie? 6% 82% kobieta młodsza (do 35 lat) kobieta starsza (50 lat i więcej) szanse obu są takie same 80% mężczyzna młodszy (do 35 lat) mężczyzna starszy (50 lat i więcej) szanse obu są takie same Wiek emerytalny a aktywność zawodowa Dla większości Polaków (61%) określenie wiek emerytalny kojarzy się przede wszystkim z tym, że jest to wiek, po osiągnięciu którego przysługuje prawo do świadczenia emerytalnego. Ponad dwukrotnie rzadziej (28%) badani wskazują, że jest to wiek, po osiągnięciu którego kończy się aktywność zawodową. Takie skojarzenia mogą świadczyć o tym, że jest pewien potencjał, na którym można oprzeć działania mające zachęcić osoby w wieku emerytalnym do kontynuowania aktywności zawodowej: jestem emerytem, mam prawo do emerytury ale nie muszę porzucać aktywności zawodowej. Wydaje się, że jeśli emeryci mieliby możliwość kontynuowania 12
pracy (bądź podjęcia nowego zajęcia), raczej byliby skłonni to zrobić (oczywiście pod warunkiem, że byłyby to rozwiązania, które będą na miarę ich możliwości oraz oczekiwań). Mniej niż jedna dziesiąta badanych (7%) stwierdza, że wiek emerytalny, to wiek, po osiągnięciu którego pracodawca może zwolnić pracownika. Tylko nieznaczny odsetek uczestników badania (4%) nie potrafi jasno sprecyzować swoich skojarzeń. Kadra kierownicza i specjaliści (67%), robotnicy (69%), rolnicy (72%) a także osoby zainteresowane polityką oraz określające swoje poglądy polityczne jako lewicowe (72%) to grupy, w których relatywnie najczęściej podkreślano, że wiek emerytalny to wiek, po osiągnięciu którego przysługuje prawo do emerytury. Z kolei osoby w wieku 20-29 lat (35%), przedsiębiorcy (36%), pracownicy administracji i usług (37%) oraz badani o poglądach prawicowych (36%) częściej niż inni definiują wiek emerytalny jako zakończenie aktywności zawodowej. Analizując tę definicję wieku emerytalnego ze względu na wiek badanych (w podziale na trzy, wspomniane wcześniej kategorie), dostrzegamy, że im respondentom bliżej do osiągnięcia wieku emerytalnego tym rzadziej skłonni są stwierdzać, że wiek emerytalny oznacza zakończenie aktywności zawodowej. Dodajmy jednak, że zależność ta nie jest bardzo silna: wśród osób w wieku do 35 lat odpowiada w ten sposób 30%, wśród osób w wieku 36-50 lat 29%, natomiast w grupie badanych w wieku powyżej 50 lat 25%. W przypadku zmiennej, jaką jest wykształcenie, nie obserwujemy linii trendu, wiążącej definiowanie wieku emerytalnego jako zakończenie aktywności zawodowej z poziomem wykształcenia. Bardzo zbliżone odsetki wskazań ta takie kojarzenie pojęcia wiek emerytalny obserwujemy zarówno wśród badanych z wykształceniem wyższym (30%), średnim (28%), jak i podstawowym (28%). Jedynie wśród badanych z wykształceniem zasadniczym zawodowym jest on nieco niższy i wynosi 25%. 13
Dane w % 70 60 50 40 30 20 10 0 Z czym, przede wszystkim, kojarzy się Panu(i) określenie wiek emerytalny? Czy jest to wiek, po osiągnięciu którego: 61 przysługuje prawo do emerytury 28 kooczy się aktywnośd zawodową 7 pracodawca może zwolnid pracownika 4 trudno powiedzied Zdaniem badanych głównym powodem, dla którego niektórzy ludzie mimo osiągnięcia wieku emerytalnego decydują się na kontynuowanie pracy jest kwestia uzyskiwania dochodów z pracy. Czynnik ten podkreślono w 70% odpowiedzi. Dwukrotnie rzadziej (34%) wskazywano na motywację wynikającą z tego, że dłuższy staż pracy przekłada się na wyższą emeryturę. Można przypuszczać, że wiedza o tym, że dłuższa praca przynosi wyższą emeryturę nie jest dostatecznie upowszechniona. Inne powody kontynuowania pracy wymieniano zdecydowanie rzadziej: to, że praca daje poczucie wartości (13%), umożliwia utrzymywanie kontaktów z innymi ludźmi (13%) oraz wpływa na aktywność życiową, bez której ludzie szybciej się starzeją (13%) podkreślano w każdym przypadku w nieco ponad jednej dziesiątej wypowiedzi. O tym, że powodem kontynuowania pracy jest to, że praca przynosi dochody mówią głównie przedsiębiorcy (81%) oraz bezrobotni (83%). Ponadto ludzie młodzi (20-29 lat 75%) podkreślają ten czynnik zdecydowanie częściej niż najstarsi uczestnicy badania w wieku co najmniej 60 lat (63%). Na to, że dłuższy staż pracy przełoży się na wysokość emerytury wskazują nastolatki (40%), uczniowie i studenci (43%), przedstawiciele kadry kierowniczej i specjaliści (41%) a także mieszkańcy największych miast (45%). Ze względu na szersze kategorie wiekowe respondentów, nieznacznie rzadziej świadomość tego, że dłuższy staż pracy przełoży się na wysokość emerytury towarzyszy osobom w wieku powyżej 50 lat (32%) niż młodszym: w wieku do 35 lat oraz 36-50 lat (po 35% w obu grupach wiekowych). 14
Częśd osób w Polsce decyduje się na kontynuowanie pracy, mimo osiągnięcia wieku emerytalnego. Jak Pan(i) sądzi, z jakich powodów podejmują taką decyzję? inny powód bo praca wpływa na aktywnośd życiową, bez której ludzie szybciej się starzeją bo praca umożliwia utrzymywanie kontaktów z innymi ludźmi bo praca daje poczucie wartości bo dłuższy staż pracy przekłada się na wyższą emeryturę bo praca przynosi dochody 1 2 13 13 13 34 70 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Dane w % Dane nie sumują się do 100%, ponieważ badani mogli wskazać dwie odpowiedzi. Najczęściej wymieniane powody wcześniejszego kończenia aktywności zawodowej przez Polaków w porównaniu do mieszkańców innych krajów europejskich są następujące: pracodawcom w Polsce nie zależy na starszych pracownikach (34%) oraz to, że stan zdrowia Polaków jest gorszy niż mieszkańców innych krajów (31%). W jednej czwartej odpowiedzi wskazano fakt, że w Polsce można wcześniej, niż w innych krajach, przejść na emeryturę (26%), zaś w jednej piątej podkreślono, że Polacy są bardziej zmęczeni niż mieszkańcy innych krajów (21%). O tym, że powodem wcześniejszego kończenia aktywności zawodowej są oczekiwania rodziny i najbliższego otoczenia przekonanych jest 5% badanych. Spora grupa osób (12%) przyznaje jednak, że nie wie, jakie są powody wcześniejszego porzucania aktywności zawodowej przez Polaków. Przekonanie o tym, że starsi pracownicy nie są wartościowi dla pracodawców, stosunkowo najczęściej towarzyszy mieszkańcom największych miast (56%), Polski centralnej (48%), bezrobotnym (44%) oraz przedsiębiorcom a więc samym pracodawcom (42%). Na gorszy stan zdrowia Polaków, w stosunku do mieszkańców innych krajów europejskich, 15
wskazują natomiast badani najsłabiej wykształceni (43%), rolnicy (45%) oraz oceniający własną sytuację materialną jako złą (46%). Stwierdzenie, że powodem wcześniejszego kończenia aktywności zawodowej przez Polaków jest możliwość wcześniejszego, niż w innych krajach, przejścia na emeryturę najczęściej pada z ust nastolatków (34%), uczniów i studentów (35%), mieszkańców dużych miast (100-500 tys. 33%), osób z wykształceniem wyższym (35%) a także przedstawicieli kadry kierowniczej i specjalistów (38%). Opinię mówiącą o tym, że Polacy są bardziej zmęczeni niż mieszkańcy innych krajów europejskich, najczęściej usłyszeć można wśród badanych z wykształceniem podstawowym (24%) i zawodowym (25%). Ponadto mieszkańcy wsi (25%) są o tym zdecydowanie bardziej przekonani niż mieszkańcy miast (18%). Polacy na ogół kooczą swoją aktywnośd zawodową wcześniej niż mieszkaocy innych krajów europejskich. Jak Pan(i) sądzi, jakie są tego powody? 12 inny powód 2 bo takie są oczekiwania rodziny i najbliższego otoczenia bo Polacy są bardziej zmęczeni niż mieszkaocy innych krajów bo w Polsce można wcześniej, niż w innych krajach, przejśd na emeryturę bo stan zdrowia Polaków jest gorszy niż mieszkaoców innych krajów bo pracodawcom w Polsce nie zależy na starszych pracownikach 5 21 26 31 34 0 10 20 30 40 Dane w % Dane nie sumują się do 100%, ponieważ badani mogli wskazać dwie odpowiedzi. 16