Nr 1 kwiecień 2017 Gazetka Szkolna Czarny Potok wczoraj i dzisiaj 1
Cześć! Jak się macie?! Oto przed Wami pierwszy numer czasopisma Czarny Potok wczoraj i dzisiaj! W tym roku przypada 700-lecie istnienia wsi Czarny Potok. W ramach Obchodów Jubileuszu 700-lecia Wsi Czarny Potok podjętych zostaje wiele działań. My Samorząd Uczniowski Szkoły Podstawowej w Czarnym Potoku, postanowiliśmy między innymi wydać gazetkę szkolną poświęconą naszej miejscowości. W pierwszym wydaniu magazynu opublikowaliśmy krótką historię naszej szkoły. Zamieściliśmy również dwa wywiady: z Panią Haliną Setlak Dyrektor Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Czarnym Potoku oraz z Panem Profesorem Bolesławem Faronem. Podkreślić należy, że zarówno Pani Dyrektor, jak i Pan Profesor należą do Komitetu Obchodów 700-lecia naszej wsi. W tym numerze znajdziecie również informacje o Międzyszkolnym Konkursie Jak będą ubierać się mieszkańcy wsi Czarny Potok za 100 lat?, który odbył się w naszej szkole Pierwszego Dnia Wiosny. A czy wiecie, jak ubierali się dawniej ludzie zamieszkujący nasz region? Będziecie się mogli tego dowiedzieć z artykułu o strojach lachowskich. Dowiecie się również, w jakich strojach występuje nasz Zespół Folklorystyczny Czarny Potoczek. Na końcu naszego czasopisma znajduje się dział tematyczny Warto przeczytać. Będziemy polecali w nim książki, którymi warto się zainteresować. Zamieściliśmy również dział Nauka i rozrywka mamy nadzieję, że bawiąc się też trochę się pouczymy. Gazetkę zamyka dział Galeria zdjęć. Z ciekawymi fotografiami przedstawiającymi naszą miejscowość. 2
Lokacja wsi Najstarsza wiadomość historyczna o istnieniu miejscowości Czarny Potok pochodzi z roku 1317. Znajduje się w jednym z dokumentów małopolskich, gdzie został wymieniony niejaki Paweł "de Carni Potok". Następne wiadomości dotyczące Czarnego Potoka pochodzą z wykazów świętopietrza, czyli podatku płaconego przez poszczególne parafie na rzecz Stolicy Apostolskiej. Najstarsze takie wykazy są z lat 1325-1327. Wieś była własnością biskupa krakowskiego, a później w posiadaniu rodów szlacheckich: Pielszów, Rogowskich, Wielogłowskich, Waligórskich i Reklewskich. Historia naszej szkoły Dokładna data powstania pierwszej szkoły w Czarnym Potoku nie jest znana. Początkowo była to szkoła parafialna, w której uczył organista. Szkoła państwowa istniała już w 1870 r. Pierwszymi nauczycielami, których nazwiska zamieszczone są w kronice szkolnej byli: Kozłowski (1879), Józef Szewczyk (1884) i Jakub Szmul (1887). W 1894 r. Wiktoria Wiśniewska w wieku 27 lat rozpoczęła pracę nauczycielki w Szkole Podstawowej w Czarnym Potoku, którą wcześniej wyremontowała i odnowiła. Wiktoria Wiśniewska nazywana jest siłaczką z Czarnego Potoka. Była ona też założycielką kółka rolniczego, czytelni i biblioteki. Sama uczyła cztery klasy, do których uczęszczało ponad sto dzieci z Czarnego Potoka, Jastrzębia, Jadamwoli i Szczereża. Swoją pracą zasłużyła sobie na szacunek i uznanie. Jej grobem oraz grobami jej rodziców: ojca Walentego, który był powstańcem styczniowym i matki Walerii opiekują się kolejne pokolenia uczniów czarnopotoczańskiej szkoły. Na cmentarzu stoi granitowy nagrobek z następującą inskrypcją: Za Jej ofiarną pracę wdzięczni uczniowie i uczennice. 3
Zdjęcia źródło: prezentacja autorstwa Beaty Bulanda Warto wspomnieć, że w czasie II wojny światowej tajne nauczanie według programu gimnazjum prowadził u siebie w domu prof. Jan Rostocki. We wrześniu 1959 r. dzieci po raz pierwszy rozpoczęły naukę w nowo wybudowanej szkole. Budynek został oddany do użytku 23 VII 1959 r. Budynek ten, po kilkudziesięciu latach, nie zapewniał jednak już wystarczających warunków do nauki i pracy. Podobnie przedszkole, mieszczące się w prawie stuletnim budynku nie zaspokajało potrzeb dzieci. W 1989 r., po przejściu na emeryturę pana Jana Wójcika, stanowisko dyrektora objęła pani Antonina Stępniowska, która kierowała Szkołą Podstawową, a od 01.09.2004 r. Zespołem Szkolno-Przedszkolnym przez 19 lat. Pani Dyrektor Antonina Stępniowska wraz z całym środowiskiem podjęła starania o budowę nowego obiektu szkolnego. Budynek ten, dzięki przychylności wójta gminy Łącko pana Franciszka Młynarczyka oraz radnych gminnych, został oddany do użytku w 2004 r. Mieszczą się w nim: Szkoła Podstawowa i Przedszkole Samorządowe. 26 VI 2004 r. odbyło się poświęcenie nowego budynku, którego dokonał biskup Diecezji Tarnowskiej ks. Stanisław Budzik. W uroczystości tej uczestniczyło wielu znakomitych gości m. in.: prof. dr hab. Bolesław Faron, władze gminy, władze oświatowe, przedstawiciele duchowieństwa, dyrektorzy szkół, przedstawiciele organizacji pozarządowych, a także nauczyciele, rodzice, uczniowie. 4
Dawny budynek szkoły odremontowany i przystosowany dla potrzeb osób niepełnosprawnych mieści obecnie Warsztaty Terapii Zajęciowej. Zdjęcie źródło: www.zsp.czarnypotok.iap.pl DYREKTORZY W "Kronice Szkolnej" założonej w 1894 r. przez nauczycielkę Panią Wiktorię Wiśniewską zapisane są następujące nazwiska dyrektorów (lub kierowników) Szkoły Podstawowej w Czarnym Potoku: 31.08.1894 r. - 11.09.1927 r. - Wiktoria Wiśniewska (nauczycielka stała) 12.09.1927 r. - 17.01.1928 r. - Czesława Wójcicka (nauczycielka kontraktowa) 18.01.1928 r. - 31.07.1931 r. - Maria Wilkowiczówna (nauczycielka etatowa) 01.08.1931 r. - czerwiec 1935 r. - Stanisław Siegel (kierownik) czerwiec 1935 r. - styczeń 1944 r. - Tomasz Zwoliński (kierownik) styczeń 1944 r. - czerwiec 1945 r. - Stanisław Zembura (kierownik) wrzesień 1945 r. - sierpień 1946 r. - Stanisław Papierz (kierownik) wrzesień 1946 r. - luty 1959 r. - Józef Stefański (kierownik) luty 1959 r. - sierpień 1965 r. - Stanisława Migacz - od r. 1962 po mężu Zaręba (kierownik) 01.09.1965 r. - 31.08.1989 r. - Jan Wójcik (kierownik, później dyrektor) 01.09.1989 r. - 31.08.2008 r. - Antonina Stępniowska (dyrektor) od 01.09.2008 r. - Halina Setlak (dyrektor). 5
Zapraszamy do przeczytania wywiadu z obecnym dyrektorem Zespołu Szkolno- Pzredszkolnego w Czarnym Potoku Panią Haliną Setlak, który przeprowadzili uczniowie klasy V Ania Mikulec i Tomek Duda. WYWIAD Z PANIĄ DYREKTOR ZESPOŁU SZKOLNO-PRZEDSZKOLNEGO W CZARNYM POTOKU 1. Jak długo mieszka Pani w Czarnym Potoku? W Czarnym Potoku mieszkam 29 lat. Przyjechałam tu z Krakowa, gdzie studiowałam, później pracowałam przez 3 lata. Zmieniłam duże, miejskie środowisko na spokojną, podgórską wieś. Do Czarnego Potoku przeprowadziłam się po ślubie, stąd pochodzi mój mąż, który pragnął wrócić do swojej ojcowizny. 2. Jakie było pierwsze Pani wrażenie po przyjeździe tutaj? Czarny Potok poznałam jeszcze przed ślubem. Zachwycił mnie tutejszy krajobraz, a jeszcze bardziej mieszkańcy. Byli tacy pogodni, gościnni i życzliwi. Potrafili wspaniale się razem bawić, a ich wspólne śpiewanie, te głosy- nie zapomnę wielkiego wrażenia, jakie to na mnie wywarło. 3. Jak według Pani w ciągu ostatnich lat zmienił się Czarny Potok? Przez ostatnich około dziesięciu lat można zauważyć, jak wieś rozkwitła. Pojawiło się wiele nowych, pięknych domów, mieszkańcy bardzo dbają o porządek wokół swoich posesji, od wiosny do późnej jesieni ozdabiają je barwnymi kwiatami. Zmieniło się też coś bardzo ważnego. Dawniej trudno było wydostać się z Czarnego Potoku, ludzie nie mieli samochodów, autobusy jeździły rzadko, do Łącka chodziło się na nogach. Życie mieszkańców toczyło się w obrębie własnego środowiska. Natomiast z rozwojem komunikacji, ludzie wyruszyli w świat, z którego przywożą wszystkie nowości. Dzisiaj poziom życia w Czarnym Potoku nie różni się niczym od poziomu życia w miejskich środowiskach. Powiedziałabym nawet, że jest lepiej, spokojniej, bezpieczniej, ładniej, a miasto jest w zasięgu ręki, jeżeli ktoś potrzebuje skorzystać z tego, czego u nas nie ma. 6
4. Jakie są Pani ulubione miejsca w Czarnym Potoku? Oczywiście nasza Szkoła w rozumieniu szkoła z przedszkolem. Codziennie z radością tu przychodzę, gdzie witają mnie uśmiechnięte buzie uczniów i przedszkolaków, przyjaźni i oddani swojej pracy nauczyciele oraz Panie z obsługi, a także życzliwi rodzice. To cenię najbardziej. Tak, z całą pewnością mogę powiedzieć, że Szkoła jest moim drugim Domem. 5. Jakie są Pani największe marzenia związane z Czarnym Potokiem? Moje marzenia właśnie się spełniają. Te największe zawsze związane były z naszą szkoła. Teraz, po niespełna 9 latach sprawowania funkcji dyrektora jestem szczęśliwa, bo dzisiaj nasza szkoła jest właśnie szkołą moich marzeń. Natomiast obecnie przede mną kolejne wyzwanie obchody 700-lecia powstania wsi Czarny Potok. Jako Przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego tego Jubileuszu marzę o wspaniałej głównej uroczystości, cennych opracowaniach na temat historii naszej wsi, pięknym albumie o Czarnym Potoku. To zostawimy po sobie dla przyszłych pokoleń. Ale przy okazji organizacji jubileuszu marzę o integracji naszego środowiska, o włączeniu się wszystkich mieszkańców do wspólnej zabawy oraz do promowania osiągnięć, tak swoich, jak i całej społeczności czarnopotockiej. Marzę o tym, abyśmy wszyscy wspólnie z przekonaniem głosili, że Czarny Potok to metropolia, ale nie wszyscy jeszcze o tym wiedzą. Zachęcamy do odwiedzenia strony internetowej www.zspczarnypotok.iap.pl, na której znajdziecie wiele informacji o naszym Zespole Szkolno-Przedszkolnym. 7
Nasza szkoła zajmuje wiele miejsca we wspomnieniach Pana Profesora Bolesława Farona. Pan Profesor jest historykiem literatury polskiej, krytykiem, publicystą, politykiem i przedsiębiorcą. W latach 1981-1986 roku był Ministrem Oświaty i Wychowania. Bardzo gorąco zachęcamy do przeczytania wywiadu z Panem Profesorem. WYWIAD Z PANEM PROFESOREM BOLESŁAWEM FARONEM Najpierw pragnę stwierdzić, iż fakt, że uczniowie naszej szkoły (zapewne zachęceni przez Dyrekcję) zwrócili się do mnie z pytaniami na temat mojego stosunku do rodzinnej wsi, sprawił mi dużą radość. Rzadko bowiem mam okazję dzielić się z mieszkańcami Czarnego Potoku swoimi myślami. Poza może kilkoma spotkaniami z uczniami i przedszkolakami. Od lat 90. ubiegłego wieku staram się też wracać do korzeni w cyklu artykułów, wspomnień i szkiców w Wieściach, w Roczniku Sądeckim i w Almanachu Łąckim oraz w książkach Korzenie (1997), Powrót do korzeni (2000), Powrót do korzeni Nowy (2010). 1. Czym dzisiaj jest dla pana profesora Czarny Potok? Otóż jest to przede wszystkim miejsce, gdzie mimo okrutnej wojny i ponurej okupacji hitlerowskiej spędziłem w miarę spokojne dzieciństwo. Tutaj w latach 1943 1950 uczęszczałem do szkoły podstawowej, po której jak się to u nas mówiło poszedłem do szkół, tzn. do I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Długosza w Nowym Sączu. Na osobne wspomnienie zasługuje ówczesna edukacja. W starej szkole były jedna klasa i mieszkanie dla nauczyciela. Nauka odbywała się w klasach łączonych, tzn. druga z trzecią, czwarta z piątą, szósta z siódmą. Kierownik szkoły był jednocześnie jedynym u nas nauczycielem i uczył wszystkich przedmiotów od języka polskiego do matematyki. Dzisiaj po latach chętnie tu wracam, by spotkać się z bratem i jego rodziną, by porozmawiać z sąsiadami, których niestety w naturalny sposób ubywa, by odwiedzić grób rodziców na tutejszym cmentarzu. W swoim czasie nawet kupiłem na Bysztku od nieżyjącego dziś Władysława Pogwizda kawałek pola (17 arów) w otulinie leśnej 8
z pięknym widokiem na Tatry, Gorce i Beskid Sądecki z myślą, że zbuduję tam mały domek i wrócę tutaj na stare lata. Plany to jednak w wyniku różnych okoliczności uległy zmianie. Jak dla każdego człowieka moja rodzinna wieś jako kraina dzieciństwa ma wymiar sentymentalny, emocjonalny. Jest to swoista Arkadia, w której w otoczeniu rodziny, życzliwych sąsiadów (mieszkaliśmy na tzw. Krupówce w środku wsi), a przede wszystkim rówieśników, kolegów, z którymi miałem jak wszyscy młodzi dziecięce przygody, m.in. na wieży kościelnej, w starej lipie koło kościoła. Osobna sprawa to przyroda wsi, piękne położenie, górzysty krajobraz z górą Gródek i Czarnym Lasem na czele. 2. Co najbardziej Pan Profesor ceni u mieszkańców naszej wsi? Tu odpowiedź będzie prosta. Przede wszystkim pracowitość, zaradność, solidność. Rezultaty tych cech widać w rozwoju wsi, w obecnym jej kształcie. Efektem tego jest zapewne również wzrastająca ilość kształcącej się młodzieży, uzyskiwane stopnie doktorskie. Jednym słowem dzięki pracy ludzi wieś osiągnęła wyraźny postęp cywilizacyjny i kulturowy. 3. Jak ocenia Pan Profesor rozwój Czarnego Potoku, w szczególności dzisiejszy poziom jego życia? Skok cywilizacyjny wsi Czarny Potok najlepiej wskazać przez porównanie moich doświadczeń wyniesionych z dzieciństwa ze stanem dzisiejszym. Przypomnę zatem parę faktów. W latach 40. ubiegłego wieku nie było tutaj ani metra asfaltowej drogi, nie było połączeń komunikacyjnych (do autobusu chodziło się najpierw do Łącka, później również do Olszany). Trudno sobie wyobrazić brak prądu elektrycznego. Dopiero bodajże w 1953 roku zaświeciła się pierwsza żarówka. Wcześniej jednym źródłem oświetlenia była lampa naftowa, a w okresie okupacji tzw. karbidówka lub świeca. Krajobraz wsi wyglądał całkiem inaczej, gdyż uprawiało się tutaj cztery rodzaje zbóż, ziemniaki, trochę jarzyn. Głównym środkiem lokomocji były woły, czasem krowy, rzadko u bogatszych gospodarzy konie, którymi dokonywało się prac rolnych. Podczas okupacji chodziło się do kościoła boso, dopiero przed świątynią 9
zakładało się niesione na ramieniu buty. W mojej książce Powrót do korzeni. Nowy jest szkic Ludwik fotograf, w którym Ludwik Talarczyk charakteryzuje wieś od początku XX w. A dzisiaj? Dynamiczny rozwój sadownictwa, zapoczątkowany jeszcze przed wojną za sprawą pioniera sadów w Łącku, nauczyciela Stanisława Wilkowicza i ambitnego instruktora rolnego z Nowego Sącza w latach 1960 1980 dzięki wykształconej w technikach rolniczych generacji przyniósł wsi nie tylko ekonomiczny rozwój, lecz wpłynął także na jej cywilizacyjny postęp. Nie bez udziału w tym procesie są też stałe kontakty gospodarzy z Instytutem Sadownictwa w Brzeznej koło Nowego Sącza, kontakty międzynarodowe, zwłaszcza z sadownikami w Niemczech czy w południowym Tyrolu. Efekt: nowoczesne, niskopienne sady prowadzone szpalerowo, ogromnych rozmiarów przechowalnie owoców, domy murowane, strzyżona trawa, srebrne świerki, cisy, płożące się jałowce, a na balkonach kwiaty, kolorowe pelargonie, kwiaty, jak w austriackim czy szwajcarskim krajobrazie, w tamtejszym wsiach. Osobny rozdział w rozwoju wsi, to okres po roku 1989, kiedy otwarła się szansa dla inicjatyw indywidualnych. O ile mi wiadomo, to dzisiaj mamy w Czarnym Potoku kilkanaście przedsiębiorstw, jak np. budowlane Stanisława Koszuta, produkcyjne Adama Tomczyka (Tomex), dwa sklepy, punkt sprzedaży środków ochrony roślin i inne tego typu instytucje. Przypominanie ich mieszkańcom wsi, którzy znają je i korzystają z nich na co dzień byłoby banałem. Wspomnieć jeszcze trzeba rozwijającą się od lat pięćdziesiątych w Czarnym Potoku służbę zdrowia z zasłużonymi dla mieszkańców wsi lekarzami: Maciejem Grodzickim i Andrzejem Stępniowskim. Oczywistą jest rzeczą, że ten postęp jest również wynikiem ogólnego rozwoju cywilizacyjnego. Jestem jednak przekonany, że bez wkładu mieszkańców naszej wsi nie byłby on możliwy. Znam wiele miejscowości w Polsce o podobnych warunkach przyrodniczych jak Czarny Potok, których rozwój stanął na poziomie z przełomu XIX i XX w. 10
Pani Dyrektor Halina Setlak zachęciła mnie do wyrażania innych własnych refleksji. Otóż ucieszyłem się bardzo, że Czarny Potok będzie uroczyście dochodził w br. swoje 700. Urodziny. Z chęcią włączyłem się do pracy w Komitecie Organizacyjnym tej uroczystości. Spełni ona swoje zadanie, jeżeli wszyscy będziemy dbać o promocję Czarnego Potoku nie tylko w okresie jubileuszu. Idzie o to, by nie kojarzono nas z miejscowością o tej samej nazwie koło Krynicy, jak często jest do tej pory. Mamy swój dorobek, swoją tożsamość. Już średniowieczny historyk Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis (t. 8, s.301) pisał o naszej wsi: W Czarnym Potoku jest kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina. Wieś zamieszkana jest przez paru kmieci, jest tu kilka karczm, resztę wsi stanowią zagrodnicy. Wszyscy oni zobowiązani są do uiszczenia dziesiątego snopka i opłat stołowych dla biskupia krakowskiego. Zdjęcie źródło: www.zsp.czarnypotok.iap.pl 11
EKO-MODA w Czarnym Potoku za 100 lat Z okazji 700-lecia wsi Czarny Potok zaplanowano szereg uroczystości. Jedną z imprez okolicznościowych był Międzyszkolny Konkurs EKO-MODA pod hasłem Jak będą ubierać się mieszkańcy Czarnego Potoku za 100 lat?, zorganizowany przez naszą szkołę. Konkurs adresowany był dla uczniów klas I-III szkół podstawowych oraz dzieci oddziałów przedszkolnych z terenu gminy Łącko oraz parafii Czarny Potok. Finał konkursu odbył się Pierwszego Dnia Wiosny, czyli 21 marca 2017 r. W skład Komisji Konkursowej wchodziły: Pani Jadwiga Jastrzębska Prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Łąckiej, jako przewodnicząca, Pani Lucyna Citak Dyrektor Samorządowego Centrum Usług Wspólnych w Łącku oraz Pani Ewa Faron Kierownik Gminnej Biblioteki Publicznej w Łącku. Swoją obecnością zaszczycił nas również Pan Jan Dziedzina Wójt Gminy Łącko. Zadanie konkursowe nie było łatwe. Uczestnicy mieli pokazać, jak będą ubierać się mieszkańcy Czarnego Potoku za 100 lat. Do wykonania były stroje z surowców wtórnych, następnie należało w ciekawy sposób je opisać, a w końcu zaprezentować na zorganizowanym w naszej szkole pokazie mody. Celem konkursu była promocja obchodów 700-lecia wsi Czarny Potok, integracja placówek oświatowych gminy Łącko i parafii Czarny Potok oraz propagowanie wśród dzieci zachowań proekologicznych mających na celu zmniejszenie ilości wytwarzania przez ludzi odpadów. W konkursie wzięło udział osiemnastu przedstawicieli z dziewięciu szkół i dziewięciu oddziałów przedszkolnych. Uczestnicy zaprezentowali się wspaniale - jak na prawdziwym pokazie mody. Podziwialiśmy umiejętności twórcze i dziecięcą kreatywność. Stroje zostały wykonane z różnorodnych materiałów, które zyskały drugie życie. Były to m.in.: folie plastikowe, stare czasopisma, opakowania po artykułach spożywczych, chemicznych, a także nakrętki od napojów, kolorowe papierki po słodyczach, kapsle. Kreacje zachwycały efektownym i profesjonalnym wykonaniem. Wszystkim uczestnikom gratulujemy wspaniałych pomysłów i prezentacji. 12
13
Zdjęcia źródło: www.zsp.czarnypotok.iap.pl Tak młodzi mieszkańcy parafii Czarny Potok oraz gminy Łącko wyobrażają sobie stroje, które będą noszone we wsi Czarny Potok za 100 lat. A jak ubierano się dawniej w naszym regionie? 14
STROJE LACHOWSKIE LACHY to grupa etnograficzna uważana za przejściową między góralszczyzną a nizinną ludnością Małopolski. Powstała w wyniku wielowiekowego wzajemnego oddziaływania i mieszania się elementów pasterskiej kultury karpackiej z rolniczą, nizinną. Od północy grupa lachowska graniczy z regionem Krakowiaków Wschodnich i Zachodnich, od wschodu z Pogórzanami i regionem łemkowskim. Granicę południowo-wschodnią wyznaczają tzw. Górale Sądeccy, a zachodnią Zagórzanie. Lachy Sądeckie to okolice Nowego Sącza, Starego Sącza, Podegrodzia. Do tej grupy należą miejscowości: Nowy Sącz, Stary Sącz, Podegrodzie, Jazowsko, Olszana, Szczereż, Czarny Potok, Łukowica, Przyszowa, Słopnice, Ptaszkowa, Paszyn, Rożnów, Tropie. Źródło: http://www.mcksokol.pl/360,987,etnografia.htm 15
STRÓJ DZIEWCZĘCY I KOBIECY BLUZKA W dni świąteczne i uroczystości domowe kobiety zakładały koszule jednoczęściowe, wykonane z perkalu lub cienkiego lnianego płótna, podobnie jak męskie pięknie ozdobione, najczęściej czerwonym lub białym haftem. Świąteczna koszula miała szeroki, okrągły kołnierzyk, oszewki koło rękawów i szerokie ramiączka, a pod pachą tzw. ćwikle (kliny). Kołnierzyk, pazucha, ramiączka i oszewki koło rękawów były bogato haftowane. Na haft składały się stylizowane listeczki, kwiaty, koła, serca pojedyncze lub łączone po kilka, ząbki i dziurki. Hafty wykonane były siateczką (haft ażurowy). Haft taki wymagał ogromnej pracowitości. Im dziewczyna lub gospodyni była bogatsza tym piękniejsze i szersze miała hafty na kołnierzu i oszewkach. GORSET W świątecznym stroju dziewczęcym charakterystyczne były krótkie, sięgające do pasa, aksamitne, czarne lub granatowe gorsety, dołem wykończone zachodzącymi na siebie zaokrąglonymi ząbkami (tackami). Gorset zapinany był na haftki lub sznurowany czerwoną wstążką, przeciągniętą przez mosiężne kółeczka i u dołu zawiązaną w kokardę. Przody gorsetu były bogato haftowane w kwiaty i listki, środkowa łodyżka wężykowato skręcona, zakończona była trzema kwiatami. Podobny kwiat był wyszyty na tyle gorsetu. Wzór ten, zwany kwiatkiem podegrodzkim, wyróżnia gorset Lachów Sądeckich od gorsetów z innych regionów Polski. Brzegi pach i ramion również były ozdobione haftem (wisełką lub kwiatkami). Wszystkie ozdoby gorsetu wykonane były z kolorowych koralików i złotych cekinów. Szyto również nieco skromniejsze gorsety, z ozdobami wykonanymi kolorową nicią jedwabną z dodatkiem niewielkiej ilości koralików i cekinów. KATANKI Kobiety zamężne od święta zamiast gorsetu - nosiły bogato zdobione katanki z rękawami zwane wizytkami, uszyte z sukna, aksamitu czy nawet wzorzystych żakardowych tkanin. Wizytki zdobione były na przodach, mankietach, kieszonkach i wokół dolnej krawędzi aplikacjami z aksamitu, wyszywaniem oraz koralikowym haftem. Na co dzień w chłodniejsze dni kobiety ubierały krótkie katanki z rękawami, szyte z flaneli lub barchanu. 16
KAFTAN Na szczególnie uroczyste okazje zamężne kobiety ubierały kaftany (zwane też kabatami) z sukna czarnego, ciemnozielonego lub granatowego dopasowane do figury, sięgały nieco poniżej bioder, miały długie rękawy z wysokimi, wywijanymi mankietami i duży kołnierz opadający na plecy i ramiona. W talii doszyta była szeroka baskinka, złożona z ponad dwudziestu usztywnionych fałdów, zwanych organkami, które wydatnie poszerzały sylwetkę w biodrach. Zdobnictwo tej części stroju przypominało dekorację męskich kaftanów dekorowano je mosiężnymi guzami, chwaścikami, lamowaniem i haftami. SPÓDNICA Starsze kobiety zakładały najczęściej ciemne granatowe, szare lub brązowe spódnice wełniane lub perkalowe w jednym kolorze.. Na spódnice zakładały zapaski szerokie, zakrywające przód i boki spódnicy, zdobione zwykle w dolnej części poziomymi zaszewkami, naszywaniem kupnych wstążek lub tasiemek. Spódnice dla dziewcząt szyto z fabrycznego perkalu lub cienkiej wełenki - najczęściej białej, zielonej lub czerwonej, gładkiej lub w kwiaty. W końcu lat 70. XIX wieku wprowadzono do produkcji tekstylnej kolejny barwnik w kolorze różowym. Szczególnie w regionie Podegrodzia modne były spódnice koloru różowego, stąd nazwa różowiak, w delikatny kwiatowy deseń, ozdobione u dołu wąską, czarną tasiemką o rysunku wisełki, kwiatów i listków. Nosiły je najczęściej dorastające panny i młode kobiety. W świątecznym stroju charakterystyczne były też płócienne długie do kostek szerokie spódnice w kolorze białym, z białym haftem angielskim, tzw. fartuchy. 17
Do świątecznego stroju pod spódnice wkładano zwykle białe płócienne halki, nieco od spódnic węższe i dłuższe. Ich dolna krawędź była zwykle wycinana w zęby, często zdobione białym dziurkowanym haftem. BUTY Kobiety na nogi zakładały sznurowane buty z cholewami (tzw. karbowiaki) na wysokim obcasie. Chodziły w nich tylko w święta oraz zimą. OZDOBY GŁOWY Sądeckie dziewczęta zaczesane w warkocz włosy związywały u dołu najczęściej czerwoną wstążką a po prawej stronie skroni wpinały żywe lub sztuczne polne kwiaty. W zimne dni głowę okrywały wiązaną pod brodą chustką. Mężatki na wszelkie uroczystości zakładały strojne czepce, wykonane z białego płótna ozdobione czerwonym haftem. W inne dni noszono rozmaite chustki wełniane zdobione ręcznie plecioną z nici siateczką i frędzlami, czyli kaźmirówki, atłasówki z wzorzystego atłasu, tybetki z cienkiej wełenki w barwne kwiaty. KORALE Prawdziwe, czerwone korale były uzupełnieniem stroju. Noszono je w jednym lub kilku sznurach w zależności od zamożności właścicielki. Bogate gospodynie i panny przy najniższym sznurze korali zawieszały ozdobny, często ażurowy krzyż, srebrny lub mosiężny. Kobiety z rodzin uboższych zadowalały się sztucznymi, szklanymi paciorkami. 18
STRÓJ CHŁOPIĘCY I MĘSKI KOSZULA Koszula wykonana z cienkiego, lnianego materiału miała wykładany kołnierzyk i była pięknie haftowana. Kołnierz, przód koszuli czyli tzw. pazucha oraz mankiety były bogato wyszyte haftem, przeważnie białym lub czerwonym. Haft, wykonany bardzo pracowicie i starannie, składał się z serduszek, listków i gałązek, wykonanych siateczką lub atłaskiem, pełno w nim także kropeczek i dziurek (haft ażurowy). Brzegi kołnierza oraz mankietów i pazuchy również wykończone były ząbkami i dziureczkami. CIOSEK Ciosek to ozdoba, którą zawiązywano koszulę pod szyją. Wykonany był z grubszego usztywnionego płótna, wyciętego w kształcie półkola, obszytego czerwoną wstążką, na której jedwabną nicią wyhaftowane były listki i gwiazdki oraz wynaszywane cekiny. Brzegi cioska zdobione były złotymi frędzlami. KAMIZELKA W ciepłe dni na koszulę zakładano kamizelkę z małym stojącym kołnierzykiem, szytą z granatowego sukna z obszyciami w kolorze czerwonym. Kołnierzyk, przody, kieszenie, pachy oraz dolny brzeg były bogato zdobione kolorowym haftem, przetykanym cekinami. Na plecach kamizelki haftowano motyw kwiatka podegrodzkiego (główna łodyżka i symetryczne motywy po lewej i prawej jej stronie). Wzdłuż zapięcia gęsto naszywano małe, wypukłe, niklowe guziki. 19
KAFTAN Kaftan, noszony przez męską młodzież, był długi do kolan, szyty do figury, nie zapinany. Z tyłu od pasa w dół był rozcięty i tworzył dwie tacki. Dzięki tym rozcięciom, kaftan mógł wygodnie służyć do jazdy na koniu. Kołnierz, przód (od pasa) oraz mankiety długich rękawów wykończone były szeroką na 4 cm aplikacją z czerwonego sukna oraz bogato haftowane kolorową, jedwabną nicią, ściegiem łańcuszkowym w tzw. wisełkę, łapki, rapki i gwiazdki, ozdobione koralikami i srebrnymi cekinami. Brzegi całego kaftana oraz brzegi kieszeni oblamowane były czerwonym suknem. Wszystkie szwy wykańczano czerwoną wypustką tzw. oblamką. U dołu, w każdym narożniku kaftana, wyszyte były bukiety kwiatów. Bukiet taki wyszyty był również na jednej tylko tacce. Druga tacka, częściowo zakryta tacką z bukietem, oraz prawą połą kaftana, nie miała tej ozdoby. Z przodu kaftana (do pasa), wzdłuż pasa i kieszeni biegną cztery rzędy mosiężnych, gładkich guzików (około 580 sztuk). Pomiędzy guzikami wszyte są krótko strzyżone frędzle, wykonane z jedwabnej nici w kolorach zielonym, żółtym i czerwonym. Guziki wraz z frędzelkami tworzą barwny, szeroki na około 7 cm pas. PAS Do kaftana nosiło się szeroki pas, wykonany ze skóry juchtowej, zdobionej wyciśniętymi na niej motywami kwiatów, liści, gwiazdek itp. Na pasie naszyte były ponadto mosiężne guziczki i kółeczka. Pas zapinano na sprzączki. W górnej części pasa znajdowała się kieszonka zamykana ozdobną klapką. 20
SPODNIE Spodnie do kaftana, tzw. "błękicie" ( od koloru materiału, z którego są wykonane) lub, według innych źródeł, "bokicie" (od lampasa biegnącego po bokach spodni), wykonane były z takiego samego rodzaju sukna, co i kaftan, a nosiło się je wpuszczone do butów. Błękicie nie miały kieszeni. Dwa przecięcia na przodzie, zwane przyporami, obszyte oblamką z czerwonego sukna i ozdobione kolorowym haftem tworzyły szeroką klapę zwaną lancem. Przypory i cały przód błękici ozdobione były pięknym haftem. Na wysokości ud wyszywano dwa serca, tzw. "sercówki", których środkowa część wykonana była aplikacją z czerwonego sukna, a na niej haft kolorowy, tak jak na kaftanie. Z boków, po obu stronach spodni, naszyty był lampas z czerwonego sukna, szerokości około 7 cm i ozdobiony podobnymi wzorami. Na całym obwodzie błękici od wewnętrznej strony znajduje się oszewka, w którą wsuwa się pasek utrzymujący spodnie na biodrach. Spodnie letnie, tzw. gacie lub płócianki, szyto ze zgrzebnego płótna i wykańczano dołem strzępkami. Do płócianek noszono koszulę na wypust i przewiązywano ją wąskim skórzanym pasem. KAPELUSZ Za nakrycie głowy służył czarny filcowy kapelusz z niskim denkiem oraz małą kryzą wywiniętą na brzegu, opasany czarnym, jedwabnym sznurkiem lub wstążką. Na uroczystości weselne kapelusz ozdabiano, przypiętym z boku bukietem sztucznych kwiatów. Na szczególne okazje kawalerowie zakładali rogatywkę z pawim piórem (jak w stroju krakowskim). BUTY Obuwie noszono jesienią, zimą i wczesną wiosną, ponieważ w lecie chodzono przeważnie boso. Cholewy butów sięgały po biodra, w razie potrzeby można było zwinąć je do kolan i stąd ich nazwa zawijaki. W święta i uroczystości noszono buty na wysokich obcasach, wykonane z farbowanej skóry. Cholewy sięgające do kolan zdobiono wyciskanymi w skórze ząbkami, listkami, kwiatkami oraz wybijano w desenie mosiężnymi gwoździkami. Powyżej napiętka cholewy układały się w karby (mieszki), stąd te buty nazywano karbowiakami. W późniejszym czasie buty te zostały wyparte przez tańsze, fabryczne. 21
Strój Lachów Sądeckich łączy w sobie elementy stroju góralskiego i krakowskiego, co również wskazuje na przejściowy charakter kultury Lachów. Jest to jeden z najpiękniejszych ubiorów wiejskich w Polsce. We wsiach lachowskich noszony był powszechnie do czasów I wojny światowej jako wyraz demonstrowania zarówno polskości, jak i przynależności do własnej społeczności. Dłużej zachował się we wsiach szczególnie przywiązanych do tradycji Lachów. Obecnie można go podziwiać nie tylko w muzeach prezentujących kulturę ludową, lecz także jako strój współczesnych zespołów folklorystycznych. W stroju lachowskim występuje też nasz Zespół Folklorystyczny Czarny Potoczek. CZARNY POTOCZEK Zespół Regionalny "Czarny Potoczek" powstał w roku szkolnym 2008/2009. Założycielami Zespołu byli: Pani Dyrektor Halina Setlak, Pan Mirosław Hejmej (instruktor) oraz Pani Marta Cedzidło (drugi instruktor). "Czarny Potoczek" zorganizowany jest w ramach Szkółki Muzykowania Ludowego prowadzonej przez Powiatowy Młodzieżowy Dom Kultury w Starym Sączu. Do Zespołu należą dzieci od "zerówki" do klasy III - oni uczestniczą w cotygodniowych zajęciach; w występach biorą udział również uczniowie klas IV-VI. Dzięki Zespołowi dzieci "na żywo" zapoznają się z bogactwem kultury lachowskiej. Uczą się tradycyjnych przyśpiewek i tańców. W regionalnych strojach uświetniają swoimi występami wiele szkolnych uroczystości. Występują także na gminnych imprezach - Kwitnięciu Jabłoni oraz Owocobraniu, na których pięknie wyróżniają się na tle zespołów góralskich, świadcząc o różnorodności polskiej kultury. Brali również udział w Pikniku Rodzinnym zorganizowanym w Olszanie. Udzielali wywiadu w RDN Nowy Sącz. Czarny Potoczek występować będzie także podczas tegorocznego Święta Kwitnącej Jabłoni w niedzielę 14 maja 2017 r. Serdecznie zapraszamy wszystkich na ich występ! 22
Zdjęcia źródło: www.zsp.czarnypotok.iap.pl 23
Polecamy książki Pana Profesora Bolesława Farona,,Powrót do korzeni i Powrót do korzeni. Nowy, w których z wielkim sentymentem powraca do wspomnień związanych z miejscem swojego urodzenia, czyli do Czarnego Potoku:) Jest to bardzo osobista proza. W krótkich formach narracyjnych autor opisuje swoich bliskich i niezwykłe osobowości naszej wsi. W przywołanych tu wspomnieniach powracają czasy wojny i powojenne, wielkie tragedie i małe radości, które przeżywa każdy z nas. i Zadanie matematyczne Łaskami słynący Obraz Matki Boskiej Bolesnej Czarnopotocka Pieta powstał w 1649 r. Oblicz, ile lat upłynęło od czasu powstania Obrazu. Obliczenia: Odp.: Obraz namalowany został na desce o wymiarach 116 cm x 75 cm. Przygotowywane były pamiątki obrazki w skali 1:4. Oblicz, jakie wymiary mają te obrazki. Obliczenia: Odp.: 24
A teraz zmierzcie się z ortografią:-). W wykropkowane miejsca wpiszcie duże lub małe litery, rz, ż, ó, u, h, ch. Powodzenia:) Czarny...otok poło...ony jest w dolinie arnego otoku (dopływu Jast...ębi), na stoka...zarnego...asu i Gr...dka. Ze szczytu arnego asu roztacza się szeroka panorama na...eskid...ądecki,...eskid...yspowy,...orce i...atry. We wsi znane są, odkryte w p...eszłości, nie zagospodarowane źr...dła wody mineralnej. Początki wsi sięgają XIII wieku, kiedy to zało...ono parafię pod wezwaniem świętego arcina. Wieś była własnością bisk...pa rakowskiego, a później w posiadaniu rodów szla...ecki : Pielsz w, Rogowskich, Wielogłowskich, Waligórskich i Reklewskich. Czy wiecie, że Nazwa Czarny Potok pochodzi od strumienia przepływającego przez wieś właśnie Czarnego Potoku. W średniowiecznych źródłach pisanych po łacinie występuje w rozmaitych wariantach polskich (Carni Potok, Scarnipotok, Czarni Potok), łacińskich (Niger Fluvius, Niger Rivulus) i mieszanych (Niger Potok). Czy wiecie, że Powieściopisarka Zofia Kossak-Szczucka, która w 1927 r. przebywała na Sądecczyźnie i odwiedziła Czarny Potok, w powieści Złota wolność, której akcja rozgrywa się na początku XVII w. i przedstawia życie innowierczych arian na Sądecczyźnie, opisuje pochodzących właśnie z Czarnego Potoku braci Sebastiana i Piotra Pielszów. Czy wiecie, że Czarny Potok liczy około 658 mieszkańców. REBUS mek o nki m z=w HASŁO:.. 25
KRZYŻÓWKA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 1. Tym głównie zajmują się mieszkańcy Czarnego Potoka. 2. Czarnopotocki zabytek przyrody. 3. Miejsce spoczynku zmarłych. 4. Wzgórze w Czarnym Potoku, na którym znajduje się żelazny krzyż. 5. Przedstawienie Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego Jezusa Chrystusa, jak na Cudownym Obrazie w Czarnym Potoku. 6. Średniowieczny kronikarz, w którego kronikach znajdują się wzmianki o Czarnym Potoku. 7. Odbyła się w Czarnym Potoku 12 września 1999 r. 8. Z cudowną wodą. 9. Siedziba Straży Pożarnej. 10. Obraz w ołtarzu polowym w Czarnym Potoku to Opłakiwanie 11. Kościół parafialny w Czarnym Potoku jest pod wezwaniem tego Świętego. HASŁO:.. Krzyżówkę opracowali uczniowie klasy IV: Oliwia Bodziony, Julita Klag, Kinga Koszut, Karol Piksa. 26
Zamieszczamy tutaj zdjęcia Czarnego Potoka wykonane przez sympatyków naszej miejscowości. Jeśli zrobiłeś ciekawe zdjęcie naszej wsi, prześlij je do naszej redakcji na adres ealex0@poczta.onet.pl. Opublikujemy je w naszej gazetce lub na naszej stronie internetowej www.zspczarnypotok.iap.pl. Widok na Tatry z Czarnego Potoka Grzegorz Aleksander Biały Czarny Potok Krzysztof Aleksander 27
Czarnopotocki las jesienią Tomasz Duda W Czarnym Potoku jest słynne Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej z łaskami słynącą Pietą Madonną Czarnopotocką. Obok kościoła znajduje się 600-letnia lipa; pomnik przyrody. Na wzgórzu Gródek, dziś porosłym brzozowym lasem, wśród którego stoi żelazny Krzyż pięknie oświetlony nocą, tradycja lokuje rycerski gródek wczesnośredniowieczny. W terenie, od strony południowo-zachodniej można odszukać skąpe resztki wałów ziemnych. To zagadnienia następnego numeru naszego czasopisma. Czekamy też na propozycje tematów zgłaszanych przez Was, Drodzy Czytelnicy. Drodzy Uczniowie! Ogłaszamy konkurs na legendę wymyśloną przez Was o początkach wsi Czarny Potok. Najciekawsze prace zostaną opublikowane w kolejnym numerze. Napisane teksty prosimy składać w klasie V. Życzymy miłej lektury! ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Uczniowie: Tomasz Duda, Anna Mikulec Nauczyciel: Ewa Aleksander-Obrzut Rodzic: Sylwia Duda 28