Strój żuławski jako przykład tradycji wytworzonej

Transkrypt

1 Strój żuławski jako przykład tradycji wytworzonej Aleksandra Paprot Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

2 zmiana struktury społecznej i przerwanie ciągłości kulturowej 1945 r. (zacieranie się społecznych ram pamięci, brak przywiązania, obojętność) konfrontacja: wysiedleni nowi osadnicy tworzenie nowych form adaptacyjnych w obcej przestrzeni kulturowej Żuławy jako neoregion Specyfika Żuław

3 Czy strój żuławski istniał? cechy holenderskie osadnicy olęderscy i mennonici (1926 r. żuławscy chłopi nosili holenderskie chodaki) przepisy narzucające dozwolony ubiór i zakazujące chłopom pewnych materiałów (aksamit i jedwab); ozdoby nie mogły być złote ani z dodatkiem pereł, jedynie z białego niepozłacanego srebra Strój żuławski : -materiał: aksamit, jedwab adamaszek -czapki i kapelusze: futro np. kuny -bielizna: len i importowane płótno bieliźniane -strój odświętny - trzewiki (np. z kurdybanu), pończochy (często kolorowe np. czerwone) i chusteczki do nosa

4 Opis stroju z ok r. ( )spódnica z ciemnoniebieskiej tkaniny wełnianej, u dołu czerwony rąbek szerokości ok. 20 cm. Niebieski fartuszek z jaśniejszym wzorem (nazywany koltdruckschet Schelldok), bez klapy (górnej części). Pod spodem zielony nankinowy gorset, sznurowany z przodu, pod nim czerwona chustka na piersi. Na głowie kapturek wiązany pod szyją szerokimi wstążkami. w: Danziger Heimatkalender

5 Wpływy miejskie? silne wpływy miejskie hamowały rozwój stroju ludowego (wpływ Gdańska) połowa XIX w. stroje męskie zanikły znacznie wcześniej niż kobiece Stroje zaprojektowane na potrzeby spektaklu Wesele żuławskie XVII w.

6 Strój malborski strój Ziemi Malborskiej (Władysław Łęga, 1933 r.) obecnie kojarzony z Powiślem

7 Strój malborski

8 Popularyzacja strojów ludowych po 1945 r. uroczystości religijne i państwowe, przeglądy, konkursy, festiwale powstawanie zespołów pieśni i tańca potrzeba posiadania własnego stroju ludowego rozwój przemysłu wzorniczego (wprowadzenie elementów i barw pochodzenia fabrycznego)

9 Koncepcja stroju żuławskiego czerpanie wzorów m.in. z ornamentyki skrzyń, kufrów i szaf żuławskich z końca XVIII w. obecnie znacznie przetworzony: dotychczasowa rekonstrukcja na podstawie rzeźb, rysunków, rycin, inicjałów, dokumentów archiwalnych rekonstrukcja na potrzeby zespołów pieśni i tańca z Żuław tradycyjny strój żuławski elementy wspólne dla regionów północnej Polski (Warmia, Kaszuby, Kociewie, Powiśle)

10 Ludowy strój żuławski lata 60. XX w. Wojciech Błaszkowski rekonstrukcja ludowego stroju żuławskiego (zwanego również malborskim) w oparciu o materiały etnograficzne stroje Zespołu Pieśni i Tańca Żuławy odtwarzanie sprzeciw etnografów brak materiałów i dokumentów umożliwiających wierne odtworzenie Para taneczna z zespołu Młodzi Żuławiacy z Malborka

11 Strój rekonstruowany na przełomie lat 60. XX w. Strój męski: 1. Sukmana ciemnozielona obszyta jak serdak ciemnym sznurkiem, długa do pół łydki 2. Koszula biała ze stójką (przód i tył koszuli rozchodzi się promieniście od zakładek kołnierza), rękaw szeroki, ujęty w mankiet 3. Kamizelka zielona, sięgająca do pasa z kołnierzykiem stójka i wykładanymi klapami, lamowana brązową pasmanterią lub sznurkiem; z tyłu kamizelki dekoracje jak z przodu przy zapięciu 4. Spodnie brązowe, wpuszczone w cholewy butów, w pasie ściągnięte czerwoną krajką 5. Buty czarne, wysokie do kolan 6. Nakrycie głowy brązowy kapelusz z brązową wstążką Strój kobiecy 1. Biała bluzka, kołnierz stójka w zakładki pionowe, wykończone u góry falbanką w ząbki; przód i tył bluzki w zaszewki rozchodzące się promieniście od zakładek do kołnierza; rękaw szeroki i długi, ujęty w mankiet w zakładki; przy dłoni falbanka w ząbki 2. Haft kolorowy na zewnętrznej części rękawa 3. Serdak w dwóch kolorach: niebieskim i czerwonym; dopasowany, sznurowany w jodełkę grubą kolorową tasiemką, wycięcie głębokie 4. Fartuszek biały, wiązany z tyłu, obszyty koronką na dole, haft pionowy 5. Buty czarne na obcasie, sznurowane 6. Nakrycie głowy: kolorowa chusta obszyta frędzelkami, związana do tyłu 7. Czerwone korale

12 Haft żuławski - lata 60. XX w. strój i hafty zatwierdziła regionalna komisja etnograficzna przy Wojewódzkim Domu Twórczości Ludowej w Gdańsku i w Toruniu

13 Strój żuławski 2006 r. inicjatywa animatorów kultury z Nowego Dworu Gdańskiego i samorządu województwa pomorskiego (inicjatywa roku) powołanie zespołu do spraw projektowania stroju żuławskiego (przedstawiciele domów kultury z Żuław, 3 etnografów ekspertów) stworzenie ramowego stroju w oparciu o istniejące dokumenty

14 Propozycje względem stroju żuławskiego

15 Elementy stroju: - sukmana (ciemnozielona wełna, zapinana na guziki z pętlicami) - kamizelka (chabrowa wełenka) - koszula (zapinana na 8 guzików) - spodnie (ciemny brąz) - kapelusz (brązowy z wszytą główką) - buty czarne z cholewami do kolan Strój męski

16 Strój kobiecy Elementy stroju damskiego: - bluzka (zapinana na 5 guzików - spódnica z zielonej wełny (uszyta z 7. klinów) - serdak (ceglasty brąz, sznurowany w jodełkę zieloną taśmą) - halka - fartuch - haftowana chusta - białe pończochy - korale (czerwone lub bursztynowe) - buty czarne, sznurowane

17

18 Tradycje wymyślone (typy) 1. Tradycje służące wzmacnianiu poczucia przynależności oraz symbolizowaniu jedności wewnętrznej grup i rzeczywistych lub sztucznych wspólnot 2. Tradycje służące umacnianiu i legitymizowaniu instytucji, pozycji lub relacji władzy 3. Tradycje służące głównie upowszechnianiu i wpajaniu wierzeń, systemów wartości i konwencjonalnych sposobów zachowania E. Hobsbawm, T. Ranger (red.), Tradycja wynaleziona, Kraków 2008, s. 17.

19 Komercjalizacja czy promocja regionu? W jakim stopniu komercyjność wpłynęła na potrzebę wytworzenia stroju żuławskiego? Czy strój żuławski może być tradycyjny? Jak sytuuje się jego pozycja względem bagażu kulturowego powojennych osadników?

20 Wnioski Tradycje na Żuławach są przeważnie ahistoryczne tworzenie tradycji oddolną potrzebą społeczności lokalnych Wartością tych ziem jest łączenie kultur, a także specyficzne mechanizmy adaptacji kulturowej Potrzeba tworzenia tożsamości żuławskiej poprzez instytucje kultury wśród powojennych pokoleń mieszkańców regionu