Ochrona przyrody i środowiska Opracował: Arkadiusz Podgórski
Przyczyny wymierania gatunków Czerwona Księga Gatunków ZagroŜonych publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagroŝonych wyginięciem gatunków organizmów. Lista ta liczy 30 tysięcy pozycji Udokumentowano wyginięcie 380 gatunków. Przyczyny wymierania gatunków moŝna podzielić na dwie grupy: a) nadmierne pozyskiwanie danego gatunku z natury b) zniszczenie środowiska Ŝycia konkretnego gatunku, albo wprowadzenie w nim niekorzystnych zmian
Przyczyny wymierania gatunków Nadmierne pozyskiwanie danego gatunku z natury - zbyt wysokie połowy ryb - spadek liczebności np. sardynek pacyficznych, śledzi z Morza Północnego - nielegalne wybijanie wielorybów - zabijanie dzikich gatunków zwierząt celem pozyskania np. skór, ciosów - słonie Moa wyginęły za sprawą człowieka
Przyczyny wymierania gatunków Zniszczenie środowiska Ŝycia konkretnego gatunku, albo wprowadzenie w nim niekorzystnych zmian - karczowanie i wypalanie lasów - niszczenie tradycyjnych miejsc Ŝerowania i odpoczynku - zanieczyszczenia wód, powietrza, gleby - zabieranie naturalnych środowisk pod tereny uprawne - stosowanie pestycydów (obecnie zakazany DDT nie jest rozkładany i wydalany z organizmów) - powstawanie dzikich wysypisk śmieci
Wykarczowany las
Prawne formy ochrony przyrody 1) parki narodowe; 2) rezerwaty przyrody; 3) parki krajobrazowe; 4) obszary chronionego krajobrazu; 5) obszary Natura 2000; 6) pomniki przyrody; 7) stanowiska dokumentacyjne; 8) uŝytki ekologiczne; 9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Parki Narodowe Park Narodowy stanowi najwyŝszą formę ochrony na ściśle określonym obszarze, nie mniejszym niŝ 1000ha. Ochronie podlega w nim cała przyroda oŝywiona i nieoŝywiona. Zatem wszystkie występujące na jego terenie gatunki flory i fauny, ekosystemy, a takŝe woda, gleba, krajobraz, wartości historyczne i kulturowe, podlegają ochronie. Pierwszy Park Narodowy w świecie Yellowstone - powstał w 1872 roku w Stanach Zjednoczonych. Pierwszy Park Narodowy w Polsce Białowieski Najmłodszy Park Narodowy w Polsce - Ujście Warty Największy Park Narodowy w Polsce Biebrzański Najmniejszy Park Narodowy w Polsce Ojcowski
Parki Narodowe
Parki Narodowe
Parki krajobrazowe Parki krajobrazowe to forma ochrony przyrody przez harmonizację eksploatacji z zasadami ochrony. Strefa ochronna (otulina) moŝe być wykorzystana i zagospodarowana turystycznie z zachowaniem właściwych proporcji. Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównowaŝonego rozwoju.
Rezerwaty przyrody Rezerwaty przyrody są obszarami objętymi ochrona prawną. Na ich terenie znajdują się wartościowe fragmenty środowiska naturalnego, zbiorowiska roślinne i zwierzęce, stanowiska rzadkich gatunków, formy reliktowe i wymierające. Cel ochrony rezerwatowej jest ściśle określony, stąd podział na rezerwaty leśne, florystyczne, faunistyczne, słonoroślowe, stepowe, torfowiskowe, wodne, przyrody nieoŝywionej i krajobrazowe.
Pomniki przyrody Pomniki przyrody to pojedyncze formy przyrody Ŝywej lub nieoŝywionej, bądź ich skupisk, chronione ze względów naukowych, estetycznych i historycznych. Na przykład, Diabelski Kamień w Borach Tucholskich, Maczuga Herkulesa w Ojcowie, Trygław w Tychowie
Trygław w Tychowie
Pozostałe formy ochrony przyrody Obszary chronionego krajobrazu to tereny wyróŝniające się krajobrazowo, o róŝnych typach ekosystemów. To takŝe tereny z bazą rekreacyjną. Zespół przyrodniczo - krajobrazowy Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.
Pozostałe formy ochrony przyrody UŜytek ekologiczny UŜytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania róŝnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieuŝytkowanej roślinności, starorzecza,
Pozostałe formy ochrony przyrody Ochrona gatunkowa Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagroŝenia i zagroŝonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a takŝe zachowanie róŝnorodności gatunkowej i genetycznej.
Orzeł bielik
Salamandra plamista
Bierna ochrona przyrody Ochrona bierna (ścisła) ma na celu ochronę naturalnie zachodzących procesów przyrodniczych. Stosuje się ją wtedy, gdy po zaprzestaniu działalności człowieka przyroda moŝe sama wrócić do stanu równowagi. Przykłady: - Tworzenie stref ochronnych wokół stanowisk wybranych gatunków ptaków leśnych (w strefach tych nie wolno nic robić) - Ścisła ochrona większości terenu Białowieskiego Parku Narodowego - Tworzenie stref ochrony wokół największych zimowisk nietoperzy (nie wolno w nich np. zmieniać mikroklimatu w tych podziemiach) - Tworzenie stref ścisłej ochrony w rezerwatach przyrody
Czynna ochrona przyrody Ochrona czynna (nazywana takŝe częściową) sposób ochrony przyrody stosowany na całości lub części rezerwatu przyrody lub parku narodowego, dopuszczający wykonywanie w razie potrzeby zabiegów ochronnych, ingerujących w naturalne procesy. Ochrona czynna zazwyczaj ma na celu utrzymanie stanu środowiska, takiego jaki był w momencie obejmowania terenu ochroną. Przykłady: - wszelkiego rodzaju zalesianie i sadzenie drzew, -kontrola i przeciwdziałanie nielegalnej wycince drzew, - reintrodukcja, czyli ponowne wprowadzenie do ekosystemu gatunku, - budowa i rozwieszanie skrzynek lęgowych
Rolnictwo
ZagroŜenia współczesnego rolnictwa Współczesny krajobraz świata jest przede wszystkim krajobrazem rolniczym. Nowoczesne rolnictwo przynosi wiele korzyści, ale równieŝ przynosi wiele negatywnych zjawisk: - degradacja środowiska naturalnego, przede wszystkim zanieczyszczenie wód i gleb przez nawozy sztuczne i środki ochrony roślin (pestycydy, insektycydy, fungicydy) - spadek róŝnorodności genetycznej uprawianych roślin i hodowlanych zwierząt - zmiany społeczne na wsi (roszące bezrobocie)
Rolnictwo ekologiczne Rolnictwo ekologiczne, ekorolnictwo, alternatywny dla rolnictwa konwencjonalnego system gospodarowania, który aktywizując przyrodnicze mechanizmy - poprzez stosowanie środków naturalnych, nie przetworzonych technologicznie - zapewnia trwałą Ŝyzność gleby, zdrowotność zwierząt, nie zatruwa środowiska a przy tym pozwala produkować wysokiej jakości, zdrowe produkty rolnicze.
Rolnictwo ekologiczne Zasady stosowane w ekorolnictwie - nie stosuje się chemicznych środków ochrony roślin (pestycydów, fungicydów, herbicydów itd.), w celu zwalczania chorób, szkodników i chwastów - nie stosuje się wielohektarowych monokultur za to prowadzi się uprawy w systemie mozaikowym - w terenie uprawnym pozostawia się zbiorniki i cieki wodne - stosuje się płodozmian - powszechnie stosuje się nawozy zielone, szczególnie z roślin motylkowych - w odŝywianiu zwierząt hodowlanych nie stosuje się substancji czynnych takich jak antybiotyki, hormony - uŝywa się maszyn i narzędzi chroniących glebę
Zanieczyszczenia środowiska
Zanieczyszczenia środowiska Zanieczyszczenie środowiska stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie, Ŝe moŝe to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę oŝywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany
Główne źródła zanieczyszczeń środowiska Energetyka tlenki siarki, tlenki węgla, tlenki azotu, pyły. Górnictwo i hutnictwo związki fluoru, metali, cyjanki, zanieczyszczenia gazowe i pyły. Przemysł chemiczny i petrochemiczny groźne związki organiczne np. węglowodory. Rolnictwo sztuczne nawozy, pestycydy, erozja gleby. Transport samochodowy spaliny, związki ołowiu, tlenki azotu, ozon. Gospodarstwa domowe spaliny, pyły, ścieki komunalne, wysypiska śmieci.
Lista zanieczyszczeń Metale cięŝkie rtęć (uszkadza układ nerwowy), ołów (uczucie otępienia, poraŝenie mięśni), kadm, nikiel, miedź, chrom Tlenki siarki i azotu powodują choroby płuc, zakwaszają gleby i wody, tworzą kwaśne deszcze Pyły przyczyna chorób płuc i obumierania roślin Dwutlenek węgla i węglowodory (metan) przyczyniają się do ocieplenia klimatu Tlenek węgla upośledza transport tlenu w organizmie Ozon jest groźny dla oczu i dróg oddechowych Nawozy sztuczne wywołują eutrofizację wód Freony są przyczyną dziury ozonowej
Smog Smog jest spowodowany przez emisję głównie spalin i pyłów do atmosfery przez samochody oraz zakłady przemysłowe. Tworzy się przewaŝnie nad duŝymi metropoliami. Smog moŝe doprowadzić do lokalnego opadu kwaśnego deszczu. Skutki smogu to przewaŝnie niszczenie elewacji budynków, pomników itp., gorsze samopoczucie, niŝszy poziom zdrowia mieszkańców, alergie oraz astmę. Miasta borykające się z problemem smogu to np.: Tokio, Ateny, Los Angeles, Pekin. Typy to: smog londyński, smog fotochemiczny
Smog
Kwaśne deszcze Kwaśne deszcze są spowodowane przez emisję do atmosfery głównie tlenków siarki i tlenków azotu. W kontakcie z wodą tworzą silne kwasy: kwas siarkowy oraz kwas azotowy. Kwaśne deszcze występują głównie w rejonach silnie zurbanizowanych. Mają bardzo negatywny wpływ na środowisko powodując m.in. niszczenie budynków, niszczenie lasów (Karkonosze) oraz zakwaszanie gleby.
Kwaśne deszcze
Dziura ozonowa Dziura ozonowa jest spowodowana głównie przez emisję freonów oraz tlenków azotu. Powłoka ozonu w górnych warstwach atmosfery (przy powierzchni ziemi ozon jest szkodliwy) chroni organizmy Ŝywe przed szkodliwym promieniowaniem UV. Bez tej powłoki zaistnienie Ŝycia na Ziemi byłoby niemoŝliwe. Największy ubytek ozonu notowany jest nad Antarktydą. Skutkami ubytku ozonu są: częstsze poparzenia skóry, częstsze występowanie raka skóry, uszkodzenie wzroku oraz niŝsze plony (poniewaŝ promieniowanie UV uszkadza chlorofil).
Dziura ozonowa
Efekt cieplarniany Efekt cieplarniany jest spowodowany przez emisję do atmosfery duŝych ilości tzw. gazów cieplarnianych tj. dwutlenku węgla, ozonu oraz freonów. Następstwem efektu cieplarnianego jest podwyŝszenie się średniej temperatury na Ziemi. Skutkuje to topnieniem lodowców, przesuwaniem się stref klimatycznych na północ, wymieraniem gatunków, gwałtownymi zmianami pogody oraz częstszym występowaniem zjawisk ekstremalnych (fale upałów, susze, huragany, trąby powietrzne, gradobicia).
Efekt cieplarniany
Alternatywne źródła energii Odnawialne źródła energii - źródła energii, których uŝywanie nie wiąŝe się z długotrwałym ich deficytem - ich zasób odnawia się w krótkim czasie. Energia geotermalna Energia wodna Energia słoneczna Energia wiatru Biopaliwo Biomasa Biogaz
Energia alternatywna
Energia alternatywna