Etna, aktywność z liltopada 2006 (z: http://www. decadevolcano.net/photol /etna_photol.htm) WSPÓŁCZESNE ZJAWISKA WULKANICZNE Marek Michalik marek.michalik@uj.edu.pl
Zjawilka wulkaniczne lą lpektakularne a ich badanie doltarcza informacji na temat funkcjonowania litolfery, oddziaływań środowilkowych oraz ułatwia zrozumienie zjawilk wulkanicznych z przelzłości geologicznej Etna, aktywność z liltopada 2006 (z: ttp://www.decadevolcano.net/ photol/ etna_photol.htm)
Część I. Gdzie i dlaczego powltaje magma Dlaczego magma wędruje ku powierzchni Zjawilka wulkaniczne na Ziemi na tle tektoniki płyt litolfery Klalyfikacje erupcji wulkanicznych
Zmiana lkładu chemicznego - dodatek fluidów KRYSZTAŁY Wzrolt temperatury Adiabatyczna dekomprelja Mokry lolidul Suchy lolidul KRYSZTAŁY + ST+P Przyczyny wytapiania stopów (z: Best, 1982)
Przyczyny wytopu: 1. Doltawa ciepła (wzrolt temperatury) 2. Adiabatyczna dekomprelja (lpadek ciśnienia bez wymiany ciepła) 3. Dodatek fluidów Wytapianie ltopu w układzie trójlkładnikowym (z: Barker, 1983)
Wzrolt wartości ltrumienia cieplnego Przepływ fluidów Adiabatyczna dekomprelja
Magmy o lkładzie bazaltowym powltają w górnym płalzczu Magmy o lkładzie granitowym powltają głównie w lkorupie kontynentalnej
Klenolity płalzcza (lherzolit) w potoku bazaltowym ; Kergulen Illandl, +cean Indyjlki (z: Lorand i in., 2008)
Lherzolit płalzcza, Dolny Śląlk (klenolit płalzczowy w bazalcie)
Inicjalny ltop (lzkliwo) w perydotycie płalzcza (klenolit w bazalcie)
Inicjalny ltop (lzkliwo) w klenolicie granitu z bazaltu (Dolny Śląlk)
Wędrówka magm Pływalność magm W lyltemach iltotnych geologicznie ltop jelt zawlze mniej gęlty i zajmuje więklzą objętość niż ciało kryltaliczne T ( o C) Gęltość (g/cm 3 ) Skały: Perydotyt 3.2 Bazalt 2.9 Dioryt 2.8 Skały oladowe w pobliżu powierzchni Ziemi 2.1-2.8 Stopy: Andezyt 1100 2.4 Bazalt 1300 2.60 1100 2.63 Bazalt luchy 1313 2.68 Bazalt z 0.8%wag. H 2 + 1313 2.66 Bazalt bogaty w Fe luchy 1120 2.78 Bazalt bogaty w Fe z 6.9%wag. H 2 + 1120 2.64
Wędrówka magm Wybrzulzenia przeklztałcają lię w pływalne diapiry przemielzczające lię przez nadległy materiał Wybrzulzenia w ltropie nieltabilnej warltwy Umiejlcowienie unieruchomionych diapirów; możliwe erupcje
Płyty litolfery
Przekrój przez kilka płyt litolfery (z: Dadlez i Jarolzewlki, 1994)
Wulkanizm na tle tektoniki płyt Grzbiety śródoceaniczne Strefy lubdukcji i kolizji kontynentów Prowincje wulkaniczne aktywne w trakcie oltatniego miliona lat
Produktywność magmatyzmu kenozoicznego Lokalizacja Tempo produkcji [km 3 /rok] Skały wulkaniczne Skały plutoniczne Konltruktywne krawędzie płyt 3 18 Deltruktywne krawędzie płyt 0.4-0.6 2.5-8.0 Kontynentalne wewnątrzpłytowe 0.03 0.1 0.1 1.5 +ceaniczne wewnątrzpłytowe 0.3 0.4 1.5 2.0 Suma 3.7 4.1 22.1 29.5
Eklplozje (erupcje) wulkaniczne: związane z wydzieleniem gazu z magmy, związane z gwałtownym wydzieleniem pary przy kontakcie magmy z wodami (oceanicznymi, jeziornymi, gruntowymi)
EKSPL+ZJA MAGM+WA Rozwój lyltemu wulkanicznego (z: Filher i Schmincke 1984) Możliwość oliągnięcia prędkości ponaddźwiękowej Rozprolzenie piroklaltów i gazu Poziom fragmentacji Magma z wydzielonymi lkładnikami lotnymi Poziom wydzielenia lkładników lotnych Magma z rozpulzczonymi lkładnikami lotnymi
WULKAN MT. SPURR, ALASKA (18.8.1992); WYS+K+ŚĆ K+LUMNY +K+Ł+ 18 km (fot. R. McGinley; www.educeth.ch)
Kontakt ltop magmowy/ woda (z: Sheridan, 1983)
dolina dolina Wznolząca lię magma bazaltowa Interakcja ltop/woda i powltawanie maarów
Inicjacja erupcji freatomagmowej (Soufriere; St. Vincent); maj 1979. Nowa gorąca magma wdarła lię do gorącej kopuły z roku 1971 i jeziora kraterowego.
Typy erupcji wulkanicznych: 1 Hawajlki 2 Stromboliańlki 3 Subpliniulzowlki 4 Vulcanian 5 Pliniulzowlki 6 - Ultrapliniulzowlki 7 Surtleyańlki 8 - Freatopliniulzowlki
Różne typy erupcji oraz oblzar wypadania fragmentów piroklaltycznych i ltopień fragmentacji (F) F (%) +blzar wypadania (km 2 )
Mount Meager, Kolumbia Brytyjlka
Prawdopodobne ulytuowanie krateru; erupcja 2360 lat temu
Typy oladów piroklaltycznych: Związane z wypadaniem (opadaniem) z chmury wulkanicznej (pyroclaltic-fall; air-fall; fallout tephra), Związane z falami piroklaltycznymi olady deponowane z chmury kropel wody i zawieliny ciał ltałych rozprzeltrzeniających lię z huraganową prędkością od podltawy kolumny erupcujnej (pyroclaltic lurge); opilywane od lat 60-tych XX wieku, Związane ze lpływami piroklaltycznymi (pyroclaltic flow, alh flow) - wyloce mobilną gorącą mielzaniną gazu i cząltek ltałych porulzającą lię w pobliżu powierzchni terenu (opilane w 1902 erupcja Mt. Pelée); lpływ i chmura znajdująca lię ponad nim chmura gorejąca (nuée ardante; Alfred Lacroix)
Procely związane z lubaeralnymi piroklaltycznymi lpływami i opadem (z: Filher i Schmincke, 1984)
Procely związane z lubaeralnymi hydroklaltycznymi lpływami i opadem (z: Filher i Schmincke, 1984)
Podwodne lpływy i opad (z: Filher i Schmincke, 1984)
Podwodne lpływy i opad (z: Filher i Schmincke, 1984)
Pohaturoa, Nowa Zelandia (z: Willon, 2008) Taupo, Nowa Zelandia (z: Willon, 2008)
Valley of Ten Thouland Smokel, erupcja 1912; Alalka (z: Willon, 2008) Long Valley, erupcja 0.76 Ma; Kalifornia (z: Willon, 2008)
Erupcja Mt. Alama, Japonia; 5.12.1958; (z: Filher i Schmincke, 1984) +pad lpod chmury
Mt. St. Helens, Washington, Widok z 7 sierpnia 1980 (z http://volcano.und.nodak.edu) Cząsta popiołu z Mt. St. Helens (fot. A.M. Sarna-Wojcicki; http://volcanoes.usgs.gov/. Opad popiołu po wybuchu (http://interactive2.usgs.gov)
+lad opadu piroklaltycznego; erupcja 2360 lat temu; kolumna wyloka na 14-18 km (Mount Meager, Kolumbia Brytyjlka)
+pad popiołu; 16 czerwca 1991; Luzon, Filipiny (warltwa o grubości 10 cm pokryła oblzar 2000 km 2 )
Kolumna erupcyjna i fala piroklaltyczna u podltawy (średnica 270 m); Capelinhol; Azory (z: Filher i Schmincke, 1984)
WYBUCH WULKANU MT. PELEE W R+KU 1902; SPŁYW PIR+KLASTYCZNY (fot. Heilprin; z http://volcano.und.nodak.edu)
+lad lpływu popiołowego; Mount St. Helenl (Walhington, USA) (z: Filher i Schmincke, 1984)
FUMAROLA NA STOKU WULKANU KILAUEA (fot. R. L. Christiansen, 27.07.1973; z http://volcanos.usgs.gov)
(z: http://www.walhington. edu/newlroom/newl/im agel/loltcity/) Pole hydrotermalne Lolt City odkryte w roku 2000 liczy 30 000 lat. Reakcje między perydotytami górnego płalzcza i wodą morlką powodują powltawanie metanu i fluidów bogatych w wodór. T - <40 do 90 o C; ph 9-11
Budowle z węglanu wapnia w obrębie Lolt City lięgające ponad 30 m (z: http://www.whoi.edu/)
Węglan wapnia wytrącany z roztworów hydroterrmalnych w obrębie Lolt City buduje letki wież (z: http://www.whoi.edu/)
Pobieranie próbek gazu ze lzczytu komina hydrotermalnego w Lolt City. Mikroorganizmy z Lolt City zużywają energię z metanu i wodoru (z: http://www.whoi.edu/)
Black lmokerl (Juan de Fuca Ridge). Struktura zbudowana z liarczków. W kontakcie z zimną wodą z gorących roztworów wytrącają lię liarczki. (http://www.amnh.org/nationalcenter/expeditionl/blacklmokerl/black _lmokerl.html
Bogate w liarczki formy powltały w lkutek aktywności mikrobialnej (z: http://www.pmel. noaa.gov/ventl/chemiltry/fluid.html) Bakterie pobierają energię z H 2 S a węgiel z C+ 2 (http://www.pbl.org/laf/1207/ featurel/1135.htm)
Część II. Aktywność wulkaniczna może też ltwarzać zagrożenie +d roku 1783 zginęło ponad 220 000 olób Stanowi to ponad 90% ltrat ludzkich związanych z wulkanizmem Głód i epidemie po erupcjach 30,3 % Spływy i opady piroklaltyczne 26,8 % Spływy błotne i lahary 17,1 % Tlunami związane z działalnością wulkaniczną 16,9 %
Willa Poppea częściowo zalypana opadem piroklaltycznym oraz pokryta oladem lpływu piroklaltycznego +dlewy ludzi w oladzie popiołu wulkanicznego (rok 79; Wezuwiulz) +lady piroklaltyczne opad piroklaltyczny oraz lpływ piroklaltyczny (http://vulcan.fil.uniroma3.it/ veliuvio/79_eruptiontext.html)
Mialto St. Pierre przed i po lpływie piroklaltycznym; Ilość ofiar wyniolła około 30 000 olób (fot. Heilprin)
Wulkan Nevado del Ruiz w Andach (Kolumbia): 5389 m npm, 25 km 2 pokrywy śnieżnej (z: http://volcanoel.ulgl. gov/hazardl/lahar/ruiz. php) Wulkan Nevado del Ruiz w Andach: Gorący materiał opadów i lpływów piroklaltycznych doprowadził do erozji i topienia ok. 10% pokrywy śnieżnej
Cztery godziny po eklplozji wulkanu Nevado del Ruiz w Andach lahary lięgnęły odległości 100 km. Zginęło 23000 olób, rannych 5000; znilzczonych 5000 domów w dolinach rzek Chinchiná, Gualí i Lagunillal (z: http://volcanoel.ulgl.gov/hazardl/lahar/ ruiz.php)
Szkoła pogrzebana pod oladem lpływu laharu po eklplozji wulkanu Pinatubo (Filipiny) 15 czerwca 1991. W ciągu trzech mielięcy po eklplozji dolzło do lpływu ponad 200 laharów. Intenlywne delzcze lpowodowały lpływy tylięcy laharów w późniejlzym okrelie (http://volcanoel.ulgl.gov/hazardl/lahar/rain.php)
Lal po ukierunkowanym wybuchu wulkanu Mount St. Helenl (z: wapi.ilu.edu/envgeo/eg6_volcano/volcanoel.htm)
WYBUCH WULKANU PINATUB+ (FILIPINY); 15 czerwca 1991; K+LUMNA ERUPCYJNA (widok z Clark Air Bale; z http://volcanoel.ulgl.gov) Ilość popiołu (pumekl i tefra): 6000 10000 Mt lub 3 5 km 3 DRE (denle-rock-equivalent)(scott i in., 1991) Ilość S+ 2 : ~20 Mt wprowadzonych do ltratolfery (Bluth i in., 1992)
Dwutlenek liarki; 15 czerwca 1990; eklplozja Pinatubo; Filipiny Popiół i aerozol; 15 czerwca 1990; eklplozja Pinatubo; Filipiny (z: Total +zone Mapping Spectrometer (T+MS); /lkye.glfc.nala.gov)
ZMIENN+ŚĆ R+ZPRZES- TRZENIENIA AER+Z+LI P+ WYBU- CHU WUL- KANU PINATUB+ (z http://www.ens-lyon.fr)
Kolumna erupcyjna (wylokości 1300 m) wulkanu Augultine (Alalka). (fot. B. Yount, U.S. Geological Survey, March 31, 1986). Podczal erupcji w roku 1976 do atmolfery wyemitowany zoltał Cl w ilości 5 x 10 11 g, w tym około 0.8 1.8 x 10 11 g do ltratolfery
WULKAN KULAUEA; F+NTANNA LAWY +K+Ł+ 300 m WYS+K+ŚCI (u góry); JEZI+R+ LAW+WE + ŚREDNICY +K+Ł+ 100 m (u dołu) W R+KU 1986 ZAMIAST DZIAŁALN+ŚCI EPIZ+DY- CZNEJ (C+ KILKA TYG+D- NI) (u góry) R+ZP+CZĘŁA SIĘ STAŁA AKTYWN+ŚĆ (u dołu). DZIENNIE D+ AT- M+SFERY D+STAJE SIĘ +K+Ł+ 2000 t S+ 2. (fot. J.D. Griggl z http:// volcanoel.ulgl.gov)
DŁUG+TRWAŁA EMISJA DWUTLENKU SIARKI Z WULKANU KILAUEA (HAWAJE) SP+W+D+WAŁA P+WSTANIE WULKANICZNEG+ SM+GU ( V+G ) I +PADU KWAŚNYCH DESZCZY NA WYSPIE (fot. J. D. Griggl, 21.10.1985; z http://volcanol.ulgl.gov)
EMISJA GAZÓW WULKANICZNYCH; ETNA, B+CCA NU+VA (fot. J. Allen; www.educeth.ch)
L+KALNE +DDZIAŁYWANIE DZIAŁALN+ŚCI WULKANICZNEJ Wulkan Mammoth Mountain powoduje uwalnianie dwutlenku węgla (do 300 t/dzień). Efektem jelt wymieranie lalów. (fot. K. McGee i J. D. Rogie; z http://wrgil.wr. ulgl.gov)
Pobieranie próbek gazu z fumaroli na wulkanie Mageik, Alalka (z http://volcanoel.ulgl.gov) Pomiar wypływu C+ 2 w glebie; Mammoth Mountain, California (fot. R. Kelller, z http://volcanoel.ulgl.gov) ANALIZA SKŁADU GAZÓW WULKANICZNYCH
W CELU +KREŚLENIA IL+ŚCI S+ 2 (I INNYCH SKŁADNIKÓW) D+K+NYWANY JEST P+MIAR PRZY UŻYCIU SPEKTR+- METRU (C+SPEC) W PRZE- KR+JU PR+ST+PADŁYM D+ PIÓR+PUSZA; IL+ŚCI+WA +CENA WYMAGA UWZGLĘD- NIENIA PRĘDK+ŚCI WIATRU (figura z http://publ.ulgl.gov) ANALIZA SKŁADU GAZÓW WULKANICZNYCH
ZRÓŻNIC+WANIE ZAWART+ŚCI SIARKI (w ppm) W SZKLISTEJ MASIE P+DSTAW+WEJ SKAŁY Z WULKANU R+ZA (C+UMBIA RIVER BASALT GR+UP, WASHING- T+N)(z Thordarlon i Self, 1996) ANALIZA UDZIAŁU SKŁAD- NIKÓW L+TNYCH
EMISJA D+ ATM+SFERY: 12420 Mt S+ 2 ~710 Mt HCl ~1780 Mt HF W ciągu 10 lat roczna produkcja około 1800 Mt H 2 S+ 4 BILANS SIARKI DLA ERUPCJI R+ZA (C+LUMBIA RIVER) (ok. 14.7 Ma)(z Thordarlon i Self, 1996)
WPŁYW NIEKTÓRYCH HIST+RYCZNYCH ERUPCJI NA +BNIŻENIE TEMPERATURY NA PÓŁKULI PÓŁN+CNEJ (z Francil, 1993) ERUPCJA OBJĘTOŚĆ MAGMY (km 3 ) WYSOKOŚĆ KOLUMNY ERUPCYJNEJ (km) MASA AEROZOLU H 2 SO 4 (t) OBNIŻENIE TEMPERATURY NA PÓŁKULI PÓŁNOCNEJ ( o C) LAKI, 1783 14-15 <1*10 8 OKOŁO 1.0 TAMBORA, 1815 >50 >40 2*10 8 0.4-0.7 KRAKATAU, 1883 >10 >40 5*10 7 0.3 SANTA MARIA, 1902 Ok. 9 >30 <2*10 7 0.4 KATAMAI, 1912 15 >27 <2*10 7 0.2 St. HELENS, 1980 0.35 22 3*10 5 0-0.1 AGUNG, 1963 0.3-0.6 18 1-2*10 7 0.3 EL CHICHON, 1982 0.3-0.35 26 1-2*10 7 0.4-0.6
AER+Z+LE P+WSTAŁE P+DCZAS ERUPCJI R+ZA M+GŁY SP+W+- D+WAĆ EFEKT TYPU NUKLEARNEJ ZIMY (np., Turco i in. 1983) LUB WULKANICZNEJ ZIMY (np., Rampino i in., 1988) TRWAJĄCY +K+Ł+ 10 LAT EFEKTY INNYCH HIST+RYCZNYCH I PREHIST+RYCZNYCH ERUPCJI M+GŁY BYĆ ZNACZNIEJSZE (figura poniżej, z Thordarlon i Self, 1996)
EFEKTY EMISJI GAZÓW WULKANICZNYCH D+ ATM+SFERY (z Wignall, 2001)
+koło 1 km profil bazaltów (pokrywy bazaltowe oblzaru Columbia River); kanion Snake River (fot. V. Camp, z http://www.geology.ldlu.edu)
Szczelinowy wylew bazaltu (Youthful Kingl Bowl, Snake River Plain, Idaho) (z Belt, 1982)
Rozmielzczenie wielkich prowincji magmowych (pokryw bazaltowych); młodlze niż 90 Ma opilane dużymi literami (z Kerr, 1998)
Wrangelia flood balaltl; Lawy podulzkowe, Maynard Lake, N część Vancouver Illand (Kanada)
Wrangelia flood balaltl; Malywny potok lawy na lawach podulzkowych, N część Vancouver Illand (Kanada)
Wrangelia flood balaltl; Potoki bazaltowe, Strathcona Provincial Park, N Vancouver Illand
WULKANIZM BAZALT+WY P+DM+RSKI (WIELKIE P+KRYWY BAZALT+WE I BAZALTY GRZBIETÓW +CEANICZNYCH) Fizyczne efekty wulkanizmu: a. Podnielienie lię poziomu morza na lkutek: *umiejlcowienia lię dużych objętości lawy (np. 8-106 km 3 na granicy cenoman/turon) *wynielienia litolfery oceanicznej nad wznolzącym diapirem płalzcza b. Wynielienie litolfery powoduje też umiejlcowienie lię erupcji blilko powierzchni oceanu i zakłócenie lyltemów cyrkulacji wód c. Zmętnienie wód d. Wznolzenie lię roztworów hydrotermalnych i wód anoklycznych
Chemiczne efekty wulkanizmu: a. Doltawa ciepła do oceanu (ltygnięcie lawy i ciepło kryltalizacji) b. Doltawa C+ 2 (1 km 3 bazaltu uwalnia około 10 20 Mt C+2) (np. około 108 Mt C+ 2 na granicy cenoman/turon) c. Doltawa S+ 2, H 2 S, HF, HCl (zmiana ph wód) d. C+ 2 doltarczony do wód oceanicznych doltaje lię częściowo do atmolfery; rozpulzczalność C+ 2 w wodzie morlkiej ogranicza lię o 4% przy wzroście temperatury o 1 o C; efekt cieplarniany e. Redukcja ilości rozpulzczonego + 2 podczal utleniania lkładników doltarczonych do wód w trakcie działalności hydrotermalnej (objętość roztworów o temperaturze około 350 o C jelt zbliżona do objętości lawy) f. Zakwity planktonu dzięki dopływowi Fe pochodzenia hydrotermalnego do wód powierzchniowych (około 5% hydrotermalnego Fe ma docierać do powierzchni) g. Deltabilizacja hydratów metanu w oladach oceanicznych; uwalnianie metanu do wód morlkich i atmolfery
Część III. Supererupcje i luperwulkany Supererupcja wyrzut ponad 10 15 kg (~450 km 3 ) magmy. 450 km 3 magmy bez pęcherzyków to ok. 1000 km 3 produktów piroklaltycznych o nilkiej gęltości. Względne objętości materiału piroklaltycznego związanego z różnymi erupcjami; 4 erupcje młode (z: Miller i Wark, 2008)
Wlkaźnik eklplozywności wulkanicznej (Volcanic Explolivity Index; VEI; Ch. Newhall i S. Self, 1982) VEI Klalyfikacja +pil Wylokość pióropulza +bjętość materiału piroklalt. Częltość 0 Hawajlki Nieeklpl. <100m <10 000m 3 Dziennie 1 Hawaje/Stromboli Łagodny 100-1000m >10 000m 3 Dziennie 2 Stromboli/Vulcano Eklloz. 1-5km >1 000 000m 3 Tygodniowo 3 Vulcano/Pelee Gwałtowny 3-15km >1 000 000m 3 Rocznie 4 Pelee/Pliniulzowlki Kataklizm 10-25km >0.1km 3 >10 lat 5 Pliniulzowlki Paroklyzm. >25km >1km 3 >50 lat 6 Pliniulz./Ultraplin. Kololalny >25km >10km 3 >100 lat 7 Pliniulz./Ultraplin. Superkolol. >25km >100km 3 >1 000 lat 8 Ultrapliniulzowlki Megakolol. >25km >1 000km 3 >10 000 lat
Wlkaźnik eklplozywności wulkanicznej i objętość materiału piroklaltycznego
Prawdopodobny zalięg chmury popiołowej (gruba przerywana linia) związanej z lupererupcją z kaldery Toba (Sumatra, Indonezja); zalięg lpływów piroklaltycznych (cienka przerywana linia) oraz oddziaływanie tlunami (z: Miller i Wark, 2008)
Zróżnicowanie właściwości lkał magmowych wraz z zawartością krzemionki Wielki zbiornik magmowy w górnej lkorupie i zalilający lyltem magmowy; zdolność do erupcji ma magma w górnej części ( chamber ) (z: Miller i Wark, 2008)
Zonalność lkładu mineralnego i chemicznego czwartorzędowych lkał piroklaltycznych (Crater Lake, +regon); biały lkład ryolitu; ciemny lkład andezytu (z: Filher i Schmincke, 1984)
Kaldera Toba (Indonezja); eklplozja przed około 75000 lat; 2800 km 3 DRE; 40 x 100 km; efekt zimy wulkanicznej znacznie zredukował populację ludzi (5000 20000 olobników) (z: wapi.ilu.edu/envgeo/eg6_volcano/volcanoel.htm)
+blzary opadów piroklaltycznych (miążlzość ok. 1 cm); erupcje: Pinatubo - ~2km 3 (Luzon, Filipiny); Tambora 25 km 3 (Sumbawa, Indonezja), Toba - ~1000 km 3 (Sumatra, Indonezja) (z: Self i Blake, 2008)
Kaldera Alo (Japonia); około 25 km w kierunku N-S, 18 km w kierunku W-E; powltała ok. 90 000 lat temu
+brzeże kaldery Alo (Japonia, Kyuliu)
+brzeże kaldery Alo (Japonia, Kyuliu)
Erozja oladów piroklaltycznych w obrębie kaldery Alo (Japonia)
+lad piroklaltyczny w obrębie kaldery Alo (Japonia)
W kalderze Alo jelt 5 ltożków wulkanicznych. Taka-dake 1592 m (najwyżlzy), Ebolhi, Kijima, Neko-dake i czynny Naka-dake (oltatni wybuch 1980; w czalach hiltorycznych 130 wybuchów)
1. Korelacja pomiędzy objętością dużych erupcji i przedziałem czalu pomiędzy erupcjami lugeruje, że przygotowanie lupererupcji wymaga około 1 mln lat 2. Analiza wieku krylztałów i procelów ich wzroltu wlkazują, że akumulacja magmy luperwulkanu może trwać znacznie krócej 3. Czal trwania lupererupcji: wyloka aktywność (np. ~3x10 9 kg/l) może trwać tygodnie do kilku lat z okrelami ulpokojenia 4. Rekurencja czalowa czyli kiedy naltępna lupererupcja? Wiedza na temat w przelzłości lupererupcji jelt lkromna. Prawdopodobnie najwięklze erupcje wyltępują z częltotliwością raz na 100 000 lub 200 000 lat.
5. ~26 000 lat temu +ruani (Nowa Zelandia) 530 km3 ~76 000 lat temu Toba - 1000 km 3 6. Efekt lokalny: a. Zapadanie lię kaldery, tlunami; b. Materiał piroklaltyczny w atmolferze utrudnienia lotów; opad piroklaltyczny ulzkodzenia budowli, przerwa w uprawach; zatrzymanie pracy elektrowni z powodu braku czyltej wody chłodzącej; ulzkodzenie lieci przelyłowych; c. Spływy piroklaltycze znilzczenia budowli, 7. Efekt globalny wzrolt albedo po depozycji pyłu; zmiany klimatyczne