PROJEKT UCHWAŁA NR../ /15 RADY POWIATU ZAMBROWSKIEGO z dnia 2015 r. w sprawie uchwalenia Powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015 2017 Na podstawie art. 12 pkt 11 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2013 r. poz. 595, poz. 645 oraz z 2014 r. poz. 379 i poz. 1072) w związku z art. 180 pkt 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2015 r. poz. 332) Rada Powiatu Zambrowskiego uchwala, co następuje: 1. Uchwala się Powiatowy program rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015-2017, stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Powiatu Zambrowskiego. 3. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.
Załącznik do Uchwały Nr / /15 Rady Powiatu Zambrowskiego z dnia.. 2015 r. Powiatowy program rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015 2017 Pomóżmy dzieciom, by każdy z nich stał się tym, kim stać się może (J. Korczak) Spis treści Wstęp 1. Charakterystyka pieczy zastępczej na terenie Powiatu Zambrowskiego 1.1.Rodzinna piecza zastępcza 1.2.Instytucjonalna piecza zastępcza 1.3.Usamodzielnienie pełnoletnich wychowanków zastępczych form opieki 2. Zadania powiatu w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej 3. Cele programu i zadania do realizacji 4. Zakładane rezultaty realizacji programu 5. Limity rodzin zastępczych zawodowych na lata 2015-2017 6. Zagrożenia dla realizacji działań ujętych w Programie 7. Źródła finansowania 8. Realizatorzy programu 9. Sposób monitorowania Programu Wstęp Jeżeli rodzice nie są w stanie zapewnić dziecku właściwej opieki i wychowania, wówczas jest wobec niego sprawowana piecza zastępcza. Ma ona charakter czasowy. Jednym z głównych celów pieczy zastępczej jest realizacja planu pracy z rodziną, a jeżeli jest to niemożliwe - wtedy zadaniem pieczy zastępczej jest dążenie do przysposobienia dziecka, przygotowanie go do godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia oraz pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki. Jednocześnie piecza zastępcza ma nauczyć dziecko zdobywania umiejętności społecznych oraz nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych kontaktów zarówno z rodziną, jak i rówieśnikami. Ponadto piecza zastępcza powinna dążyć do zaspokojenia potrzeb emocjonalnych dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem tych bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych. Dziecko może zostać objęte pieczą zastępczą na okres nie dłuższy niż do osiągnięcia pełnoletności, chyba że uczy się w szkole, w zakładzie kształcenia nauczycieli, na uczelni lub u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego - wtedy ten termin przesuwa się, nie dłużej jednak, niż do ukończenia przez taką osobę 25 roku życia. 1
Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu, ale w pilnych wypadkach małoletniego można umieścić w rodzinnej pieczy zastępczej na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka, na podstawie umowy zawartej między osobą sprawującą rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka, a starostą właściwym ze względu na miejsce sprawowania pieczy, o czym niezwłocznie informowany jest sąd. Piecza zastępcza jest sprawowana w formie rodzinnej i instytucjonalnej. Rodzinna piecza zastępcza Rodzinna piecza zastępcza jest formą zapewnienia opieki dziecku, którego rodzice zostali trwale lub czasowo pozbawieni praw rodzicielskich, lub gdy władza ta została im ograniczona. Do form rodzinnej pieczy zastępczej zalicza się rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka. Rodziny zastępcze dzielą się na: spokrewnione z dzieckiem, w których opiekę i wychowanie nad nim przejmują członkowie rodziny dziecka zobowiązani do jego alimentacji, tj. wstępni (dziadkowie, pradziadkowie) lub rodzeństwo; niezawodowe, które tworzone są przez małżeństwo lub osobę niepozostającą w związku małżeńskim niebędące wstępnymi lub rodzeństwem dziecka, w tym przez osoby z dalszej rodziny lub też zupełnie obce (niespokrewnione z dziećmi); zawodowe, które mogą założyć małżonkowie lub osoba, niebędący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka; za sprawowanie opieki i wychowania otrzymują wynagrodzenie. Wśród zawodowych rodzin zastępczych wyróżniamy: zawodowa- łącznie może przebywać w niej nie więcej niż 3 dzieci. W szczególnie uzasadnionych przypadkach liczba dzieci może ulec zwiększeniu - na przykład jeżeli chodzi o liczne rodzeństwo; specjalistyczną - obejmuje opieką dzieci niedostosowane społecznie oraz dzieci legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, czyli z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji. Mogą się w niej również znaleźć małoletnie matki z dziećmi; o charakterze pogotowia rodzinnego - dziecko umieszcza się w niej do czasu unormowania jego sytuacji prawnej, nie dłużej niż na okres 4 miesięcy; w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres ten może być przedłużony do 8 miesięcy lub do czasu zakończenia postępowania sądowego o powrót dziecka do rodziny, przysposobienie lub umieszczenie w rodzinnej pieczy zastępczej. Inną formą rodzinnej pieczy zastępczej jest rodzinny dom dziecka, gdzie może przebywać łącznie nie więcej niż 8 dzieci, chyba że chodzi o liczne rodzeństwo. Rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka mogą być na ich wniosek, wspierane przez rodziny pomocowe. Małoletni może być umieszczony w rodzinie pomocowej w przypadku czasowego niesprawowania opieki nad dzieckiem w związku z wypoczynkiem, udziałem w szkoleniu lub pobytem w szpitalu oraz w wyniku nieprzewidzianych trudności lub zdarzeń losowych w rodzinie zastępczej. 2
Instytucjonalna piecza zastępcza Instytucjonalna piecza zastępcza sprawowana jest natomiast w formie: placówki opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego, interwencyjnego, specjalistyczno-terapeutycznego lub rodzinnego; regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej; interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego. Skierowanie do całodobowej placówki opiekuńczo-wychowawczej może nastąpić dopiero w sytuacji, gdy wyczerpane zostaną możliwości udzielenia pomocy w rodzinie naturalnej lub w rodzinie zastępczej. Do placówki mogą trafić dzieci powyżej 10 roku życia, wymagające szczególnej opieki lub mające trudności w przystosowaniu się do życia w rodzinie. Młodsze dzieci umieszcza się w placówkach w wyjątkowych przypadkach. Pobyt w placówce opiekuńczo-wychowawczej w założeniu jest tymczasowy, dlatego oprócz podstawowej opieki nad dzieckiem - w tym zapewnienia mu dostępu do kształcenia czy opieki zdrowotnej - taki ośrodek ma za zadanie umożliwiać dziecku kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi (chyba że sąd postanowi inaczej) oraz podejmować działania mające na celu powrót dziecka do rodziny. Rodzinna i instytucjonalna piecza zastępcza zapewniają dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności: traktują dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej, zapewniają dostęp do przysługujących świadczeń rodzinnych, zapewniają kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych; zapewniają rozwój uzdolnień i zainteresowań, przekonań oraz zabawy i wypoczynku; zaspakajają jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne, oraz religijne; zapewniają ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencję w życie prywatne dziecka; umożliwiają kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi chyba, że sąd postanowi inaczej. Usamodzielnienie pełnoletnich wychowanków zastępczych form opieki Osobie opuszczającej, po osiągnięciu pełnoletności, rodzinę zastępczą, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczoterapeutyczną, zwanej dalej "osobą usamodzielnianą", w przypadku gdy umieszczenie w pieczy zastępczej nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu: 1) przyznaje się pomoc na: a) kontynuowanie nauki, b) usamodzielnienie, c) zagospodarowanie; 2) udziela się pomocy w uzyskaniu: 3
a) odpowiednich warunków mieszkaniowych, b) zatrudnienia; 3) zapewnia się pomoc prawną i psychologiczną. Pomoc na kontynuowanie nauki, na usamodzielnienie oraz na zagospodarowanie jest przyznawana osobie usamodzielnianej, która przebywała w pieczy zastępczej przez okres co najmniej: 1) 3 lat - w przypadku osoby usamodzielnianej opuszczającej rodzinę zastępczą spokrewnioną; 2) roku - w przypadku osoby usamodzielnianej opuszczającej rodzinę zastępczą niezawodową, rodzinę zastępczą zawodową, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczowychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną. Pomoc na usamodzielnienie oraz pomoc na zagospodarowanie jest przyznawana osobie usamodzielnianej, której dochód miesięczny nie przekracza kwoty 1.200 zł. W przypadku gdy dochód miesięczny osoby usamodzielnianej przekracza kwotę 1.200 zł, można przyznać pomoc na usamodzielnienie lub pomoc na zagospodarowanie, jeżeli jest to uzasadnione jej sytuacją mieszkaniową, dochodową, majątkową lub osobistą. Pomoc na kontynuowanie nauki przyznaje się osobie usamodzielnianej, jeżeli kontynuuje naukę: 1) w szkole; 2) w zakładzie kształcenia nauczycieli; 3) w uczelni; 4) na kursach, jeśli ich ukończenie jest zgodne z indywidualnym programem usamodzielnienia; 5) u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego. Wysokość pomocy, o której mowa powyżej wynosi nie mniej niż 500 zł miesięcznie i przyznaje się ją na czas nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 25. roku życia. Wysokość pomocy na usamodzielnienie wynosi: 1) w przypadku osoby usamodzielnianej opuszczającej rodzinę zastępczą spokrewnioną - nie mniej niż 3.300 zł, jeżeli przebywała w pieczy zastępczej przez okres co najmniej 3 lat; 2) w przypadku osoby usamodzielnianej opuszczającej rodzinę zastępczą niezawodową, rodzinę zastępczą zawodową, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną: a) nie mniej niż 6.600 zł - jeżeli przebywała w pieczy zastępczej przez okres powyżej 3 lat, b) nie mniej niż 3.300 zł - jeżeli przebywała w pieczy zastępczej przez okres od 2 do 3 lat, c) nie mniej niż 1.650 zł - jeżeli przebywała w pieczy zastępczej przez okres poniżej 2 lat, nie krócej jednak niż przez okres roku. Pomoc na zagospodarowanie jest wypłacana jednorazowo, nie później niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 26. roku życia, w wysokości nie niższej niż 1.500 zł, a w przypadku osoby legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności w wysokości nie niższej niż 3.000 zł. 4
1. Charakterystyka pieczy zastępczej na terenie Powiatu Zambrowskiego 1.1 Rodzinna piecza zastępcza Dzieci częściowo bądź całkowicie pozbawione opieki rodzicielskiej umieszczane są w rodzinach zastępczych bądź w placówkach opiekuńczo wychowawczych. W pierwszej kolejności czynione są starania, aby dziecko umieścić w rodzinie zastępczej, a dopiero wówczas, gdy nie ma kandydatów na rodziców zastępczych dla danego dziecka, umieszczane jest ono w placówce opiekuńczo wychowawczej. Rodzinną formą opieki i wychowania objętych było 33 dzieci, umieszczonych w 20 rodzinach zastępczych mieszkających na terenie Powiatu Zambrowskiego (stan na dzień 31.12.2014 r.). Na 20 rodzin zastępczych składa się: 1) 11 rodzin zastępczych spokrewnionych z dzieckiem. Wychowuje się w nich łącznie 17 podopiecznych, 2) 9 rodzin niezawodowych, w których opiekę znalazło 16 dzieci. Tabela 1. Rodzaje rodzin zastępczych i liczba dzieci w nich umieszczonych na przełomie lat 2012-2014 Ilość rodzin zastępczych Ilość dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych rok 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Rodziny spokrewnione 9 10 11 11 15 17 Rodziny niezawodowe 5 7 9 9 11 16 Ogółem rodziny 14 17 20 20 26 33 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie Tabela 2. Liczba dzieci z Powiatu Zambrowskiego przebywających w rodzinach zastępczych na terenie innych powiatów na przełomie lat 2012-2014 Liczba dzieci rok 2012 2013 2014 Powiat Łomżyński 6 6 4 Powiat Wysokomazowiecki 0 2 3 Miasto Łomża 3 2 5 Powiat Makowiecki 1 1 1 Powiat Hajnowski 0 1 1 Miasto Białystok 0 1 1 Razem dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej przebywających na terenie innego powiatu 10 13 15 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie 5
Z powyższych zestawień wynika, iż w Powiecie Zambrowskim zarówno liczba rodzin zastępczych spokrewnionych jak i niezawodowych wzrasta. Wzrasta również liczba dzieci w nich umieszczonych, dlatego czynimy starania aby wzrastała liczba rodzin zastępczych niezawodowych, by nie zachodziła konieczność umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych funkcjonujących na terenie innych powiatów. Poniżej za pomocą wykresu przedstawiam jak na przełomie ostatnich trzech ostatnich lat kształtowała się liczba dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej i liczba rodzin zastępczych. Wykres 1. Rodziny zastępcze w podziale na spokrewnione i niezawodowe w latach 2012-2014 Ilość rodzin zastępczych w latach 2012-2014 Ogółem rodziny Rodziny niezawodowe Rodziny spokrewnione 0 5 10 15 20 25 Ilość rodzin zastępczych Ilość rodzin zastępczych Ilość rodzin zastępczych Wykres 2. Ilość dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych w latach 2012-2014 Ilość dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych w latach 2012-2014 35 30 25 20 15 10 5 0 2012 2013 2014 Rodziny spokrewnione Rodziny niezawodowe Ogółem rodziny 6
Wykres 3. Liczba dzieci z powiatu zambrowskiego przebywających w innych powiatach w rodzinach zastępczych w latach 2012-2014 Miasto Białystok Powiat Hajnowski Powiat Makowiecki Miasto Łomża Powiat Wysokomazowiecki Powiat Łomżyński 0 1 2 3 4 5 6 7 Liczba dzieci Liczba dzieci Liczba dzieci Dzięki uregulowanej sytuacji prawnej dziecka oraz pracy z rodziną biologiczną w 2012 r. do rodziny naturalnej powróciło 2 dzieci, 1 dziecko umieszczono w rodzinie adopcyjnej, 1 dziecko umieszczono w placówce opiekuńczo wychowawczej, 1 dziecko usamodzielniło się. W 2013 r. 2 dzieci wróciło do rodziny naturalnej, 5 dzieci umieszczono w rodzinach adopcyjnych, 3 dzieci umieszczono w innych rodzinach zastępczych. W 2014 r. 1 dziecko wróciło do rodziny biologicznej, 1 dziecko umieszczono w rodzinie adopcyjnej. W rozbiciu na typy rodzin przeważającą część stanowią rodziny spokrewnione, oraz te, które sprawują opiekę nad jednym dzieckiem, Więcej danych na temat liczby dzieci wychowujących się w rodzinach zastępczych na terenie naszego powiatu zostało zawartych w Tabeli 3. Tabela 3. Rodziny zastępcze w podziale na liczbę dzieci w latach 2012-2014 Rodziny zastępcze Rodziny zastępcze spokrewnione niezawodowe 2012 2013 2014 2012 2013 2014 z 1 dzieckiem 7 7 7 1 3 4 z 2 dzieci 1 2 2 3 2 3 z 3 dzieci 1 1 2 1 1 2 z 4 dzieci i więcej 0 0 0 0 0 0 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie 7
Wykres 4. Rodziny zastępcze w podziale na liczbę dzieci Rodziny zastępcze w podziale na liczbę dzieci Rodziny zastępcze niezawodowe Rodziny zastępcze spokrewnione 0 1 2 3 4 5 6 7 8 z 4 dzieci i więcej z 3 dzieci z 2 dzieci z 1 dzieckiem Tabela 4. Wiek rodzin zastępczych rok 2012 Rodzina zastępcza/wiek 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat 51-60 lat 61-70 lat 71 i więcej Spokrewnione 1 0 1 4 3 0 Niezawodowe 0 0 1 4 0 0 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie Tabela 5. Wiek rodzin zastępczych rok 2013 Rodzina zastępcza/wiek 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat 51-60 lat 61-70 lat 71 i więcej Spokrewnione 1 0 1 5 2 1 Niezawodowe 0 0 3 3 0 0 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie 8
Tabela 6. Wiek rodzin zastępczych rok 2014 Rodzina zastępcza/wiek 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat 51-60 lat 61-70 lat 71 i więcej Spokrewnione 1 0 0 5 3 2 Niezawodowe 0 1 5 3 0 0 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie Wykres 5. Wiek rodzin zastępczych 2012 rok Wiek rodzin zastępczych w 2012 r. 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat 51-60 lat 61-70 lat 71 i więcej Spokrewnione Niezawodowe Wykres 6. Wiek rodzin zastępczych 2013 rok 6 5 4 3 2 1 Wiek rodzin zastępczych w 2013 r. 0 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat 51-60 lat 61-70 lat 71 i więcej Spokrewnione Niezawodowe 9
Wykres 7. Wiek rodzin zastępczych 2014 rok 6 5 4 3 2 1 Wiek rodzin zastępczych w 2014 r. 0 20-30 lat 31-40 lat 41-50 lat 51-60 lat 61-70 lat 71 i więcej Spokrewnione Niezawodowe Z przedstawionych powyższych wykresów dotyczących wieku rodzin zastępczych wynika, iż rodziny zastępcze starzeją się. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Zambrowie corocznie ogłasza nabór do odbycia szkolenia kwalifikującego bycie rodziną zastępczą. Takie szkolenia cieszą się małym zainteresowaniem. Rodziny zastępcze funkcjonują na terenie 3 gmin Powiatu Zambrowskiego. Najwięcej rodzin zastępczych, w tym również niezawodowych jest w najbardziej licznych gminach powiatu, tj. w Gminie Miejskiej Zambrów oraz w Gminie Wiejskiej Zambrów. Poniżej przedstawiam szczegółowe dane na temat liczby rodzin zastępczych w rozbiciu na poszczególne gminy Powiatu Zambrowskiego Wykres 8. Rodziny zastępcze w podziale na gminy Powiatu Zambrowskiego w latach 2012-2014 12 10 8 6 4 2 0 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Gmina Miejska Zambrów Liczba rodzin zastępczych w Powiecie Zambrowskim Gmina Wiejska Zambrów Gmina Kołaki Kościelne Gmina Rutki Gmina Szumowo Rodziny zastępcze spokrewnione Rodziny zastępcze niezawodowe 10
Rodziny zastępcze niezawodo we Rodziny zastępcze spokrewni one 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Gmina Miejska Zambrów Gmina Wiejska Zambrów Gmina Kołaki Kościelne Gmina Rutki Gmina Szumowo Tabela 7. Rodziny zastępcze w podziale na gminy Powiatu Zambrowskiego w latach 2012-2014 Liczba rodzin zastępczych w powiecie zambrowskim 8 9 10 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 4 4 2 2 4 0 0 0 0 1 1 0 0 0 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie Rodzinie zastępczej udziela się pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka. Wysokość miesięcznej pomocy pieniężnej, do końca grudnia 2011 r. uzależniona była min. od wieku dziecka, stanu zdrowia dziecka oraz od stopnia pokrewieństwa. Natomiast od 1 stycznia 2012 r. wysokość pomocy uzależniona jest od typu rodziny zastępczej. W przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej świadczenie wypłacane jest w wysokości 660 zł, natomiast w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej zawodowej, niezawodowej lub rodzinnym domu dziecka świadczenie wynosi 1 000 zł miesięcznie. `Natomiast zawodowa rodzina zastępcza otrzymuje dodatkowo miesięczne wynagrodzenie w wysokości nie niższe niż 2 000 zł. Na terenie działania naszego powiatu nie funkcjonują zawodowe rodziny zastępcze. Finansowanie zadań z zakresu opieki zastępczej, zarówno rodzinnej jak i instytucjonalnej do końca 2011 r. należało tylko do zadań powiatu. Od 1.01.2012 r. gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej ponosi odpowiednio wydatki w wysokości: 1) 10% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w pierwszym roku pobytu dziecka w pieczy zastępczej; 2) 30% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w drugim roku pobytu dziecka w pieczy zastępczej; 3) 50% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w trzecim roku i następnych latach pobytu dziecka w pieczy zastępczej; 11
Poniżej w Tabeli 8. przedstawiam jak kształtowały się wydatki na rodziny zastępcze w okresie trzech ostatnich lat. Tabela 8. Koszty utrzymania rodzin zastępczych ponoszone przez Powiat Zambrowski w latach 2012 2014 Koszt funkcjonowania rodzin zastępczych w zł ROK 2012 2013 2014 Łączne roczne wydatki Powiatu Zambrowskiego przeznaczone na rodziny zastępcze (średni koszt utrzymania dziecka, 233 471,00 290 978,00 282 346,00 dodatek z powodu niepełnosprawności dziecka, pomoc jednorazowa, dofinansowanie do wypoczynku dziecka, wynagrodzenia dla rodzin zastępczych) Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie 1.2. Instytucjonalna piecza zastępcza Dziecko, pozbawione częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej, po wyczerpaniu możliwości znalezienia rodziny zastępczej, jest umieszczane w placówce opiekuńczowychowawczej. Placówka zapewnia całodobową, ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby bytowe, rozwojowe, w tym emocjonalne, społeczne, religijne, a także zapewnia korzystanie ze świadczeń zdrowotnych i kształcenia. Całodobowy pobyt dziecka w palcówce ma charakter przejściowy, do czasu powrotu dziecka do rodziny naturalnej. Umieszczanie w placówce następuje na podstawie postanowienia Sądu. W Powiecie Zambrowskim funkcjonują 4 placówki opiekuńczo wychowawcze łączące funkcje: socjalizacyjną, interwencyjną, specjalistyczno tepapeutyczną. W każdej z tych placówek może przebywać nie więcej niż 14 dzieci. Wspólną obsługę ekonomiczno administracyjną zapewnia Centrum Obsługi Placówek Opiekuńczo Wychowawczych w Zambrowie. 12
Tabela 9. Liczba umieszczonych dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych w latach 2012-2014 ROK Ogółęm dzieci stan na 31.12. Dzieci umieszczone w placówkach w danym roku danego roku pochodzące z powiatu pochodzące z innych powiatów zambrowskiego 2012 54 7 11 2013 57 1 13 2014 60 6 8 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie. Powiat, na terenie którego funkcjonują mogące przyjąć dziecko placówki opiekuńczowychowawcze, zawiera z innym powiatem, porozumienie w sprawie przyjęcia dziecka oraz warunków jego pobytu i wysokości wydatków na jego utrzymanie. Obecnie w placówkach przebywają dzieci z powiatów: - warszawskiego ilość dzieci 3, - grajewskiego ilość dzieci 9, - wysokomazowieckiego ilość dzieci 8, - ostrowskiego ilość dzieci 1, - augustowskiego ilość dzieci 2, - siemiatyckiego ilość dzieci 4, - łomżyńskiego ilość dzieci 3, - kolneńskiego ilość dzieci 2, - garwolińskiego ilość dzieci 2, - węgorzewskiego ilość dzieci 3, - sokólskiego ilość dzieci 2, - monieckiego ilość dzieci 5, - piskiego ilość dzieci 1, - zambrowskiego ilość dzieci 15. Miesięczny koszt utrzymania dziecka w placówce opiekuńczo wychowawczej w 2012 r. wynosił 3200,00 zł, w 2013 r. 3500,00 zł, w 2014 r. 3560,00 zł. Koszt utrzymania wychowanka w placówce opiekuńczo wychowawczej w 2015 r. od 1 marca wynosi 3630,00 zł. Tak jak obowiązkiem gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w rodzinnej pieczy zastępczej tak i obowiązkiem gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem 13
go po raz pierwszy w instytucjonalnej pieczy zastępczej jest ponoszenie odpowiednio wydatków w wysokości: 1) 10% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w pierwszym roku pobytu dziecka w instytucjonalnej pieczy zastępczej; 2) 30% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w drugim roku pobytu dziecka w instytucjonalnej pieczy zastępczej; 3) 50% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w trzecim roku i następnych latach pobytu dziecka w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Tabela 10. Koszty utrzymania dziecka w placówce opiekuńczo wychowawczej Rok 2012 2013 2014 Łączne roczne wydatki Powiatu Zambrowskiego na utrzymanie dzieci w placówkach opiekuńczo - wychowawczych 485 677,41 533 391,40 559 215,58 Ilość dzieci z Powiatu Zambrowskiego przebywające w placówce, stan na dzień 31.12. danego roku Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie. 14 12 15 Z powyższych danych wynika, że przeciętne koszty utrzymania dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej z roku na rok wzrastają. Ponadto w sposób jednoznaczny należy stwierdzić, że koszt opieki rodzinnej w przeliczeniu na jednego wychowanka, jest znacznie niższy niż opieki instytucjonalnej, nie mówiąc już o niepodważalnej przewadze opieki rodzinnej, jeżeli chodzi o lepsze warunki prawidłowego rozwoju i wychowania dzieci. Z tych dwóch względów należy wspierać i rozwijać wszelkie formy rodzicielstwa zastępczego. Aktualnie dzieci, które przebywają w placówkach opiekuńczo wychowawczych stanowią liczne rodzeństwa, są w wieku dorastania lub są osobami niepełnosprawnym, w związku z czym znalezienie dla nich kandydatów na rodziców zastępczych, a tym bardziej adopcyjnych jest bardzo trudne, a wręcz niemożliwe. Należy więc dążyć do tego, żeby kolejne dzieci, które będą musiały opuścić rodzinę naturalną trafiały do rodzinnych form opieki. Aby zrealizować takie założenie konieczne jest pozyskanie kandydatów na rodziny zastępcze a jednocześnie zapewnienie im korzystnych warunków do podjęcia opieki. Należy również zapewnić środki finansowe na utworzenie kolejnych rodzin zastępczych niezawodowych, zawodowych. Realizowane programy wspierające i promujące rodzicielstwo zastępcze Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Zambrowie poszukuje różnych możliwości wspierania rodzin zastępczych oraz podejmuje działania promujące rodzicielstwo zastępcze. W latach 2012-2014 przystąpiono do Resortowego programu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej i pozyskano środki z MPiPS w Warszawie. W 2012 roku 14
w konkursie pn. Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej pozyskano środki finansowe w kwocie 2687,00 zł i za zgodą Zarządu Powiatu Zambrowskiego od dnia 15 października 2012 r. utworzono ½ etatu koordynatora rodzin zastępczych. W ramach tego zadania utworzono też grupę wsparcia dla rodzin zastępczych, która istnieje do dnia dzisiejszego oraz organizowano spotkania integracyjne dla niespokrewnionych rodzin zastępczych oraz kandydatów na rodziców zastępczych. Spotkania w ramach grup wsparcia dla rodzin zastępczych oraz spotkania integracyjne rodzin zastępczych przyczyniły się do wzajemnego wspierania oraz integracji środowiska rodzin zastępczych, były również formą promocji rodzicielstwa zastępczego. Zapewnione wsparcie ze strony psychologa, specjalisty pracy z rodziną oraz pracownika socjalnego (grupowe oraz indywidualne) przyczyniło się do poszerzenia wiedzy i doskonalenia umiejętności wychowawczych rodziców zastępczych oraz pozyskania niezbędnej pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z opieką nad dziećmi. W 2013 roku w konkursie pn. Asystent rodziny i Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej pozyskano środki finansowe w kwocie 5 580,34 zł. A w roku 2014 r. w konkursie pn. Asystent rodziny i Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej pozyskano środki finansowe w kwocie 7 500,00 zł. Ponadto w 2014 r. pozyskano kwotę 1250,00 zł ze środków z rezerwy celowej na wsparcie rodzin zastępczych spokrewnionych i niezawodowych w zakresie wydatków na dofinansowanie jednorazowej pomocy w związku z przyjęciem dziecka do rodziny zastępczej zgodnie z art. 192 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. 1.3. Świadczenia na usamodzielnienie dla pełnoletnich wychowanków zastępczych form opieki Pełnoletnim wychowankom opuszczającym placówki opiekuńczo-wychowawcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapeutyczne, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, zakłady poprawcze oraz rodziny zastępcze, przysługuje pomoc pieniężna na kontynuacje nauki (dla osób znajdujących się w przedziale wiekowym 18 25 lat, które kontynuują naukę w różnych typach szkół) oraz pomoc na usamodzielnienie w formie pieniężnej i na zagospodarowanie w formie rzeczowej. Tabela 11. przedstawia ilość usamodzielniających się pełnoletnich wychowanków opuszczających zarówno rodziny zastępcze, jak i placówki opiekuńczo wychowawcze. Tabela 11. Liczba usamodzielniających się pełnoletnich wychowanków opuszczających zastępcze formy opieki w latach 2012 2014 Rok pomoc na kontynuowanie nauki pomoc na usamodzielnienie pomoc rzeczowa na zagospodarowanie placówki opiekuńczo - wychowawcze 2012 2013 2014 rodziny zastępcze placówki opiekuńczo - wychowawcze rodziny zastępcze placówki opiekuńczo - wychowawcze rodziny zastępcze 2 5 3 5 3 4 0 0 0 1 2 1 0 0 0 2 1 0 15
Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie. Udzielona pomoc dla wychowanków opuszczających zastępcze formy opieki, w tym wysokość oraz formę udzielanej pomocy przedstawia Tabela 12. Tabela 12. Koszty poniesione przez Powiat Zambrowski na usamodzielniających się wychowanków opuszczających zastępcze formy opieki w latach 2012 2014 Rok pomoc na kontynuowanie nauki pomoc na usamodzielnienie pomoc rzeczowa na zagospodarowanie placówki opiekuńczo - wychowawcze 2012 2013 2014 rodziny zastępcze placówki opiekuńczo - wychowawcz e rodziny zastępcze placówki opiekuńczo - wychowawcz e rodziny zastępcze 4 000,00 18 063,00 14 000,00 20 046,00 6 032,00 16 428,00 Źródło: Dane własne PCPR w Zambrowie. 0 0 0 6 600,00 9900,00 4 941,00 0 0 0 3 000,00 1500,00 0 2. Zadania powiatu w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej. Do zadań własnych powiatu należy m.in.: 1) opracowanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących rozwoju pieczy zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych; 2) zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka oraz w placówkach opiekuńczo wychowawczych; 3) organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo wychowawcze i regionalne placówki opiekuńczo terapeutyczne, przez wspieranie procesu usamodzielnienia; 4) tworzenie warunków do powstawania i działania rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka i rodzin pomocowych; 5) prowadzenie placówek opiekuńczo wychowawczych oraz placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym; 6) organizowanie szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka, rodzin pomocowych i dyrektorów placówek opiekuńczo - wychowawczych typu rodzinnego oraz kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo wychowawczej typu rodzinnego; 7) organizowanie wsparcia dla rodzinnej pieczy zastępczej, w szczególności przez tworzenie warunków do powstawania: a) grup wsparcia, b) specjalistycznego poradnictwa; 8) wyznaczanie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej; 16
9) zapewnienie przeprowadzenia przyjętemu do pieczy zastępczej dziecku niezbędnych badań lekarskich; 10) prowadzenie rejestru danych o osobach: a) zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka, b) pełniących funkcję rodziny zastępczej zawodowej lub rodziny zastępczej niezawodowej oraz prowadzących rodzinny dom dziecka; 11) kompletowanie we współpracy z właściwym ośrodkiem pomocy społecznej dokumentacji związanej z przygotowaniem dziecka do umieszczenia w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka; 12) finansowanie: a) świadczeń pieniężnych dotyczących dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka, placówkach opiekuńczo wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych lub rodzinach pomocowych, na jego terenie lub na terenie innego powiatu, b) pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo wychowawcze lub regionalne placówki opiekuńczo terapeutyczne, c) szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo wychowawczej typu rodzinnego oraz szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dyrektorów placówek opiekuńczo wychowawczych typu rodzinnego; 13) sporządzanie sprawozdań rzeczowo finansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego (który stosowany jest w urzędach administracji publicznej realizujących zadania w zakresie określonym w ustawie, stanowią integralne części systemów teleinformatycznych stosowanych do realizacji świadczeń rodzinnych określonych w ustawie z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych); 14) przekazywanie do biura informacji gospodarczej informacji w przypadku powstania zaległości z tytułu nieponoszenia opłatności. 3. Cele programu i zadania do realizacji Głównym celem realizacji Powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015 2017 jest rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej. Cel ten rozwinięty został o cztery cele szczegółowe, które wskazują obszary działania w obrębie zadań wynikających z pieczy zastępczej. Każdy obszar (cel szczegółowy) opisują z góry określone zadania wraz ze sposobem ich realizacji. Poniżej przedstawiam harmonogram działań dotyczących rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015 2017. 17
Harmonogram działań dotyczących rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015 2017 L.p. cel szczegółowy 1. Zapewnieni e opieki i wychowania dzieciom pozbawiony m opieki rodziców Zadania do realizacji Sposoby realizacji działań Osoby/instytucje odpowiedzialne za realizacje Promowanie w środowisku lokalnym zastępczych form opieki Publikowanie artykułów w internecie Indywidualne spotkania i rozmowy z osobami zainteresowanymi tworzeniem pieczy zastępczej Promowanie zastępczych form opieki podczas organizowanych imprez okolicznościowych w powiecie zambrowskim PCPR Zwiększenie liczby rodzin zastępczych oraz innych form rodzinnej pieczy zastępczej Organizowanie szkoleń dla kandydatów na rodziców zastępczych Tworzenie rodzinnych form pieczy zastępczej (rodziny zastępcze niezawodowe, zawodowe i rodzinne domy dziecka) PCPR Regulowanie sytuacji prawnej dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej Rozwój współpracy lokalnych instytucji działających na rzecz rodziny mającej na celu pozyskiwanie kandydatów do sprawowania zastępczych form opieki Współpraca z sądami, kuratorami sądowymi w zakresie uregulowania sytuacji prawnej dziecka PCPR, placówki opiekuńczo wychowawcze, Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna PCPR Zespół ds. pieczy zastępczej Zgłaszanie dzieci z uregulowaną sytuacją prawną do ośrodków adopcyjnych, w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających Współpraca z ośrodkami adopcyjno opiekuńczymi, Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej PCPR Zespół ds. pieczy zastępczej, rodziny zastępcze, koordynator rodzinnej pieczy zastępczej 2. Systematycz ne wsparcie rodzin zastępczych funkcjonują cych na terenie powiatu Pomoc dzieciom umieszczonym w pieczy zastępczej oraz osobom tworzącym rodzinną pieczę zastępczą w przezwyciężaniu problemów związanych z opieką nad małoletnimi przebywającymi pod ich opieką Zapewnienie rodzinom bezpłatnej pomocy psychologicznej, pedagogicznej, socjalnej i prawnej Organizowanie grupy wsparcia dla osób tworzących rodzinną pieczę zastępczą oraz rodzin pomocowych Wspieranie rodzin zastępczych oraz prowadzących rodzinne domy dziecka przez wolontariuszy PCPR, instytucje specjalistyczne, takie Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna Udzielanie informacji o instytucjach świadczących pomoc na rzecz rodziny, informowanie o możliwościach poprawy życia zgodnie z potrzebami i przysługującymi rodzinom prawami Rozwój pracy zespołowej na rzecz dziecka i rodziny (koordynator rodziny, asystent 18
rodziny, rodziny pomocowe i in.) Współpraca z ośrodkami pomocy społecznej, sądem rodzinnym, organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz dziecka i rodziny w zakresie pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej, w tym przezwyciężaniu problemów opiekuńczo wychowawczych 3. Zapewnieni e wszechstron nej pomocy usamodziel niającym się wychowank om rodzinnej i instytucjona lnej pieczy zastępczej 4. Wielokieru nkowa praca z rodzinami biologiczny mi dzieci umieszczon ych w rodzinnej pieczy zastępczej Objęcie wsparciem usamodzielnianych wychowanków rodzinnej i instytucjonalnej pieczy zastępczej Wzbudzanie i podtrzymywanie motywacji rodzin biologicznych do współpracy na rzecz powrotu dziecka do rodziny Organizowanie szkoleń podnoszących kwalifikacje istniejących rodzin zastępczych Przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz pomocy rzeczowej na zagospodarowanie Pomoc w ubieganiu się o mieszkanie usamodzielnianym wychowankom Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia Podnoszenie przez usamodzielnianych wychowanków kwalifikacji zawodowych oraz kompetencji społecznych przez uczestnictwo w kursach zawodowych oraz treningach kompetencji i umiejętności społecznych Rozmowy indywidualne Praca z rodzicem biologicznym na rzecz powrotu dziecka do rodziny PCPR, koordynator rodzinnej pieczy zastępczej, opiekun usamodzielnienia, pracownik socjalny PCPR- pracownik socjalny, koordynator, OPS- pracownik socjalny, asystent rodziny 4. Zakładane rezultaty realizacji programu 1. Zwiększenie świadomości społeczności lokalnej odnośnie wartości rodziny poprzez podejmowanie działań profilaktycznych i promujących wartości rodzinne. 2. Postrzeganie rodzin zastępczych jako wspierających system pomocy społecznej. 3. Wzrost liczby rodzin zastępczych niezawodowych, zawodowych i rodzinnych domów dziecka. 4. Diagnoza i szkolenie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzącego rodzinny dom dziecka. 5. Wsparcie istniejących rodzin zastępczych. 6. Zmniejszenie liczby dzieci umieszczanych w instytucjonalnej pieczy zastępczej. 7. Wzrost liczby dzieci powracających do rodzin naturalnych lub umieszczonych w rodzinach adopcyjnych. 19
8. Wzmocnienie systemu wsparcia dla rodzin zagrożonych bezradnością opiekuńczo wychowawczą oraz rodzin dysfunkcyjnych. 9. Kompleksowe wsparcie osób usamodzielnianych opuszczających zastępcze formy opieki. 5. Limity rodzin zastępczych zawodowych na lata 2015-2017 Zadania do realizacji Rok Zwiększenie liczby rodzin zastępczych zawodowych W razie potrzeby 2015 2016 2017 W razie potrzeby W razie potrzeby 6. Zagrożenia dla realizacji działań ujętych w Programie 1. Niewystarczająca ilość środków finansowych przeznaczonych na rozwój pieczy zastępczej. 2. Niewystarczająca liczba kandydatów na pełnienie funkcji rodzin zastępczych i prowadzących rodzinne domy dziecka. 3. Brak kandydatów na przyjęcie do rodzinnej pieczy zastępczej dzieci niepełnosprawnych, z zaburzeniami zachowania lub nastolatków. 4. Brak współpracy ze strony naturalnych rodziców w celu powrotu dziecka do rodziny. 5. Utrudnianie przez naturalnych rodziców procesu przysposobienia dziecka. 6. Długotrwałe procesy regulowania sytuacji prawnej dziecka. 7. Trudności we współpracy z innymi instytucjami zaangażowanymi w pomoc dziecku i rodzinie. 8. Brak współpracy usamodzielniających się wychowanków zastępczych form opieki w procesie usamodzielnienia (nierealizowanie indywidualnych programów usamodzielnienia). 7. Źródła finansowania Działania zawarte w Powiatowym programie rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015 2017 finansowane będą ze środków własnych powiatu oraz dotacji celowych i środków pozabudżetowych pozyskiwanych z innych źródeł. 8. Realizatorzy programu 1. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Zambrowie; 2. Centrum Obsługi Placówek Opiekuńczo Wychowawczych w Zambrowie; 3. Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Zambrowie; 9. Sposób monitorowania Programu Koordynatorem Powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015 2017 jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Zambrowie. Program jest spójny z Powiatową Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2012 2020. Monitorowanie Powiatowego programu rozwoju pieczy zastępczej na lata 2015 2017 odbywać się będzie na podstawie sporządzanej sprawozdawczości 20
z wykonania zadań oraz analizy zbieranych informacji nt. realizacji działań ujętych w Programie. Informacje te przedkładane będą Zarządowi Powiatu w corocznym sprawozdaniu z realizacji do końca II kwartału roku następnego oraz Radzie Powiatu Zambrowskiego na koniec realizacji Programu oraz na każde wezwanie Rady. Program ma charakter otwarty i będzie podlegał ewaluacji w zależności od pojawiających się potrzeb i możliwości finansowych powiatu w zakresie rozwoju pieczy zastępczej. 21