ANALIZA SEKWENCJI CZYNNOŚCI PODCZAS WSIADANIA I WYSIADANIA NIEPEŁNOSPRAWNEGO KIEROWCY DO I Z SAMOCHODU OSOBOWEGO

Maciej SYDOR * Marek ZABŁOCKI ** Jarosław GABRYELSKI *** * Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ** Politechnika Poznańska *** Akademia Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego w Poznaniu ANALIZA SEKWENCJI CZYNNOŚCI PODCZAS WSIADANIA I WYSIADANIA NIEPEŁNOSPRAWNEGO KIEROWCY DO I Z SAMOCHODU OSOBOWEGO WSTĘP W artykule podjęto problematykę wsiadania, załadunku wózka inwalidzkiego, wysiadania oraz wyładunku wózka z samochodu osobowego przez niepełnosprawnego kierowcę. Przedstawiono wyniki dekompozycji wymienionych czterech czynności oraz wyniki pomiarów czasów trwania zdekomponowanych czynności. W podsumowaniu wskazano potencjalnie niebezpieczne etapy nakładania się na siebie czasów poszczególnych czynności oraz wskazano kierunki planowanych badań. W świetle wyników narodowego spisu powszechnego, przeprowadzonego w Polsce w 2002 roku, co siódmy mieszkaniec naszego kraju jest osobą niepełnosprawną lub za taką się uważa (co stanowi ok. 5,5 miliona osób). Wśród tej grupy dysfunkcje w obrębie narządów ruchu stanowią najczęstszą spośród wszystkich przyczyn niepełnosprawności [1]. Utrudnienia w przemieszczaniu są jedną z najważniejszych przyczyn izolacji zarówno w życiu prywatnym jak i społecznym. Szacuje się, że w Polsce ponad 100 000 osób stale lub okresowo korzysta z wózka inwalidzkiego. Dla osób o znacznym stopniu niepełnosprawności motorycznej, szczególnie dla poruszających się na wózkach inwalidzkich, transport indywidualny jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym bezpośrednio na możliwość prowadzenia niezależnego życia. Pewna liczba osób niepełnosprawnych ruchowo, spełniających wymagania prawne dotyczące dopuszczenia do kierowania pojazdami mechanicznymi, samodzielnie prowadzi indywidualnie przystosowane do rodzaju i stopnia niepełnosprawności samochody osobowe. Problematykę użytkowania samochodu przez niepełnosprawnego kierowcę można podzielić na dwa obszary, pierwszy dotyczy kierowania pojazdem i drugi odnosi się do wsiadania i wysiadania połączonego z samodzielnym załadunkiem i wyładunkiem wózka inwalidzkiego. Tematem artykułu 219

jest drugi obszar, czyli cztery sekwencje czynności: przesiadanie się z wózka na siedzisko fotela kierowcy, samodzielny załadunek wózka inwalidzkiego do samochodu, samodzielny jego wyładunek oraz wysiadanie z samochodu na wózek. W pracy podjęto próbę analizy interakcji w trakcie realizacji wymienionych czterech etapów, która ma na celu identyfikację potencjalnie niebezpiecznych faz mogących przyczynić się do odniesienia urazu lub spowodowania uszkodzenia elementów samochodu lub wózka inwalidzkiego [3], jak również dociekanie możliwości poprawy procesu wsiadania (w ujęciu czasowym). Praca stanowi wyniki badań wstępnych do planowanych badań z użyciem mechanicznego systemu akwizycji ruchu. METODYKA Uwagi wstępne Diagram Henry ego Gantta to graf przeznaczony pierwotnie do zarządzania projektami. Uwzględnia się w nim realizację zadania z podziałem na poszczególne czynności realizowane w czasie (harmonogram). Może być stosowany do realizacji innych zadań. Charakterystycznymi wykrywanymi przy pomocy metody sytuacjami są: (1) zadania krytyczne (ukończenie zadania warunkuje dalsze postępowanie) oznaczane na diagramie za pomocą prostokątów w których jeden wymiar (na osi odciętych) odpowiada czasowi realizacji czynności lub dopuszczalnym odchyleniom czasowym, (2) zadania niekrytyczne (niekonieczne do realizacji mogące ułatwić osiągnięcie celu) zaznaczane tak samo jak powyżej poprzez prostokątne obszary lecz z innym wypełnieniem np. inny kolor, (3) podsumowanie (pozwala na zakończenie większej grupy zadań) czyli zrealizowanie zadania (fazy) oznaczane prostokątami z ząbkami na końcach, (4) kamień milowy czyli osiągnięcie szczególnego celu, podobnie jak podsumowanie umożliwia kontynuowanie dalszych zadań. Na wykresie Gantta można planować poprawność wykonania zadań pod względem czasowym lub uwzględnić zmienność przebiegu zadań (występujące zakłócenia), następstwo zdarzeń (proces szeregowy) czy zaistnienie procesów równoległych (zrównoleglenie). Wykres nie umożliwia przedstawienia najkrótszej drogi do ukończenia zadania ani uzyskania informacji o najlepszym rozwiązaniu. Procedura tworzenia wykresu Gantta składa się z następujących kroków: (1) podziału całkowitego czasu realizacji procesu na czynności, fazy, etapy, (2) ustalenie logicznej kolejności czynności, (3) określenie czasu trwania czynności oraz (4) ewentualnych odstępstw czasowych. W artykule proces realizacji czynności wsiadania/wysiadania do/z samochodu został poddany analizie z wykorzystaniem elementów metody H. Gantta. Obiekt badań Szczegółowej analizie poddano proces wsiadania przez kierowcę z paraplegią (porażenie kończyn dolnych) (tab. 1). Kierowca ma wymiary antropometryczne mieszczące się zakresie centyli od C 5 C 95 populacji krajowej, a technika wsiadania do samochodu jest typową, dla aktywnie poruszających się niepełnosprawnych użytkowników samochodów osobowych [1, 4, 5]. Kierowca posiada czternastoletnie doświadczenie w zakresie eksploatacji kilku przystosowanych samochodów 220

osobowych i w związku z tym nabyte i ustabilizowane nawyki ruchowe realizowane podczas opisywanych czterech sekwencji. Tabela 1. Charakterystyka kierowcy Parametr Wiek Wzrost Waga Wysokość urazu kręgosłupa Wartość 32 lata 182 cm 72 kg Th5 Wózek inwalidzki Załadunkowi i wyładunkowi podlega typowy wózek inwalidzki aktywny (tab. 2) (dopasowany do wymiarów antropometrycznych użytkownika) z nieskładaną ramą. Zastosowany wózek typu SET prod. Kaleb posiada ramę wykonaną ze stopu aluminium, wypinane tylne koła (zamocowane na tzw. szybkozłączkach), składane oparcie i wypinane osłony boczne [2]. Wyposażony jest w poduszkę pneumatyczną prod. Roho Inc. Tabela 2. Charakterystyka wózka inwalidzkiego (dane wg [2]) Parametr Wartość Waga całkowita 11 kg Waga po wypięciu kół i zdjęciu poduszki) 6 kg Wymiary Szerokość (po wypięciu kół) 41 cm gabarytowe Długość (po wypięciu kół) 55 cm Wysokość wózka 65 cm Samochód Opisywany proces odbywa się z zastosowaniem typowego samochodu osobowego z segmentu C, z nadwoziem typu hatchback, bez wykorzystywania, dodatkowych środków technicznych wspomagających proces wsiadania i załadunku wózka. Układy sterowania hamulcem i przyspiesznikiem samochodu są zaadoptowane do potrzeb wynikających z niepełnosprawności (zastosowano system sterowania ręcznego przyspiesznikiem i hamulcem prod. Cebron ZPC [3]). Procedura pomiarowa Proces wsiadania i załadunku wózka został sfilmowany, filmowanie powtórzono trzykrotnie. Długość trwania każdej czynności wyznaczono na podstawie uzyskanego materiału wideo. Czasy poszczególnych czynności zaokrąglono do pełnych sekund. Z uwagi na fakt, że uzyskano dobrą powtarzalność czasów trwania poszczególnych czynności zrezygnowano ze statystycznego opracowania wyników. OPIS PROCEDURY WSIADANIA Z ZAŁADUNKIEM WÓZKA INWALIDZKIEGO DO SAMOCHODU Przesiadanie się z wózka inwalidzkiego do samochodu na fotel kierowcy wykonywane jest w następującej kolejności: otwarcie drzwi, pozycjonowanie wózka, 221

wysuniecie się z siedziska wózka, umieszczenie nóg w samochodzie a następnie przemieszczenie się na rękach do samochodu. Demontaż i umieszczenie wózka we wnętrzu pojazdu, realizowane są samodzielnie przez osobę niepełnosprawną. Elementy wózka umieszczane są na siedzisku z tyłu samochodu. Podczas załadunku wózka wypinane są tylne koła napędowe i zdejmowana jest poduszka siedziska, nie są demontowane osłony boczne ani składane oparcie wózka. Wózek umieszczany jest na tylniej kanapie samochodu. Wysiadanie zasadniczo odbywa się w kolejności odwrotnej. WYNIKI POMIARÓW I ICH ANALIZA Wsiadanie i załadunek wózka Sekwencje wykonywanych czynności wsiadania oraz załadunku wózka zostały przedstawione na wykresach Gantta (rys.1). Wsiadanie do samochodu składa się z 21 czynności, siedmiu faz (zadań) (nr I-VII) i dwóch zasadniczych etapów. Cały rejestrowany proces trwa ok. 50 sekund. Wszystkie zadania załadunku wózka praktycznie są wykonywane szeregowo (każda z faz jest więc krytyczna). W pełni równoległe wykonanie załadunku można uzyskać przy wspomaganiu wykonania czynności przez osobę towarzyszącą (uzyskanie możliwości powstania faz niekrytycznych). Etap 1 wsiadania składa się siedmiu czynności trwających łącznie 20 sekund, charakteryzuje się w miarę równymi odstępami czasu pomiędzy czynnościami (ok. 2-3 sekundy). Jedynie pierwsze dwie czynności częściowo nakładają się wzajemnie (otwieranie drzwi oraz pozycjonowanie wózka przed samochodem). Faza I etapu 1 rozpoczyna się od otwierania drzwi i pozycjonowania wózka (czynności nr 1 i 2). Pozycjonowanie wózka trwa 5 sekund. Świadczy to o trudności ustalenia właściwej pozycji wózka przed samochodem (wzajemne relacje geometryczne pomiędzy środkami nie są ustalone). Łatwiejsze ustalenie pozycji mogłoby zapewnić np. naniesienie piktogramów na progu drzwi samochodu do którego dosuwany jest podnóżek wózka. Faza II wsiadanie do samochodu posiada czynność krytyczną nr 6 wymagającą dużej uwagi i wkładu dużego wysiłku fizycznego przez użytkownika (ciemny prostokąt na rys 1). Pozycjonowanie na siedzisku (faza III) jest o tyle istotne, że umożliwia prawidłowe wykonanie pozostałych czynności. Etap 2 załadunek wózka trwa 32 sekund, występują dwa nałożenia się czynności (nr 9 z 10 oraz nr 16 z 17). Załadunek wózka rozpoczyna się od fazy IV czyli załadunku poduszki przeciwodleżynowej do samochodu. Czas realizacji czynności nr 8 przypuszczalnie może być krótszy. Przy połączeniu poduszki przeciwodleżynowej z siedziskiem wózka fazę można uznać za zadanie niekrytyczne (wykonywane równolegle z innymi czynnościami zysk czasu wynosi 3 sekundy). Etap 2 proces załadunku wózka (fazy V i VI) charakteryzuje się dużą ilością czynności (nr 9-19). Pojedyncze czynności tylko w pięciu przypadkach trwają dłużej niż 2 sekundy. Jedna z czynności (nr 18) zajmuje ok. 10 sekund, czyli ok. 1/3 czasu trwania etapu załadunku wózka. Czasy przenoszenia kół na tylną kanapę są różne: dla prawego koła 3 a dla lewego 2 sekundy. Wydaje się, że czasy powinny być do siebie zbliżone. Czynność nr 18 zajmuje najwięcej czasu. Trudności w przenoszeniu (długi 222

czas trwania) świadczą najprawdopodobniej o niedostatecznym konstrukcyjnym przystosowaniu ramy wózka do czynności przenoszenia. Pozycjonowanie ramy wózka wymaga wykorzystania obu rąk. Przeniesienie ramy wymaga użycia tylko jednej ręki. etapy procesu 1. etap wsiadanie do samochodu 2. etap załadunek wózka do samochodu fazy (zadania) procesu I III V VII czynności 1.otwieranie drzwi (pr) 2.pozycjonowanie wózka przed sam. (pr+pl) 3.wysunięcie się z wózka (lr+pr) 4.wstawienie stóp do sam. (pr) 5.lr na kierownicy, pr na siedz. sam. 6.przesiadanie pomiędzy siedziskami (lr+pr) 7.pozycjonowanie na siedzisku sam. (lr+pr) 8.załadunek poduszki (pr) 9.obrócenie wózka (lr) 10.uniesienie tylnej części wózka (lr) 11.obr.uniesionego wózka w prawo (lr) 12.wypięcie prawego koła (pr) 13.przeniesienie pk na tylną kanapę (pr) 14.obrócenie wózka w lewo (lr) 15.wypięcie lewego koła (pr) 16.przeniesienie lk na tylną kanapę (pr) 17.uchwycenie ramy (pr) 18.pozycjonowanie ramy (lr+pr) 19.przełożenie ramy na tylne siedz. (pr) 20.przesunięcie fotele (lr+pr) 21.zamknięcie drzwi (lr) II IV VI czas [s] 0 5 10 15 20 25 30 35 15 40 45 50 Rys. 1. Sekwencja czynności podczas procesu realizacji wsiadania do samochodu: oznaczenia: lr lewa ręka; pr prawa ręka, lk lewe koło wózka, pk prawe koło wózka, I-VII fazy procesu, zakończenie fazy (zadania), faza I pozycjonowanie wózka, faza II wsiadanie, faza III pozycjonowanie użytkownika na siedzisku samochodu, faza IV załadunek poduszki przeciwodleżynowej, faza V załadunek zdemontowanych kół wózka, faza VI załadunek ramy wózka, VII zajęcie pozycji do prowadzenia samochodu, czynności 6 i 19 największe obciążenia użytkownika W procedurze Gantta istnieją metodyczne narzędzia umożliwiające skrócenie czasu trwania zadań (ang. Crashing). Dla rozpatrywanego zadania może odbyć się to kosztem np. zmiany wydatku energetycznego lub poprzez zrównoleglenie czynności (ang. Fast Tracking). Są to ryzykowne metody które nie koniecznie przynoszą oczekiwane rezultaty. Np. czynności nr 13 i 14 (czynność 13 wykonywana jest prawą ręką, czynność 14 lewą) można byłoby zrównoleglić gdyby nie brak kontaktu wzrokowego z jedną z manipulowanych części. Istnieje jednak możliwość intuicyjnego (zmysł kinestetycznego) wykonania jednej z czynności, czyli wykonanie ruchu ślepego. Zrównoleglenie czynności wymaga większego zaangażowania osoby niepełnosprawnej w proces (zysk czasowy wynosi 1 sekundę). 223

Całkowity czas trwania czynności załadunku wózka można w stosunku do prezentowanego w artykule skrócić nawet o ok. 2 razy. Jednak wymaga to (poza analizą czynników fizjologicznych użytkownika) wykorzystania samochodu np. o dużym otworze drzwiowym. Duże wymiary kabiny samochodu osobowego zmniejszają niebezpieczeństwo wzajemnych uderzeń sygnetów wózka o elementy kabiny samochodu, jednocześnie umożliwiają zwiększenie szybkość ruchu (przy rozmachu), powoduje to jednak często konieczność wykonania ruchów wtórnych korygujących lub ustalających. Największe obciążenia użytkownika siłami masowymi pojawiają się przy czynności nr 6 i 19. Porównując czasy dwóch charakterystycznych faz załadunku zdemontowanych segmentów wózka: faza V załadunek kół napędzających (czynności nr 9 17) i faza VI załadunek ramy wózka (czynności 18-19) widać, że czasy są do siebie zbliżone. Faza V charakteryzuje się dużą ilością operacji manipulacyjnych wykonywanych na zewnątrz samochodu, faza VI zasadniczo składa się z jednej czynności (wykonywanej bez przechwytów). Faza V załadunku kół wymaga więc dużej sprawności manualnej, charakteryzuje się jednak bardziej równomiernym rozłożeniem ciężaru niż to ma miejsce w fazie VI. Jeżeli ciężar ramy wózka wynosi ok. 6 kg a pojedynczego koła napędzającego 2,5 kg to wyrównując masy (np. wkładając do samochodu wózka koła równocześnie w sumie ok. 5 kg) uzyskujemy zmianę czasu trwania procesu o ok. 5 sekund. Z porównania wynika, że gdyby wymiary gabarytowe złożonej ramy były zbliżone do wymiarów kół, załadunek byłby prostszy. Wymaga to zmian konstrukcyjnych ramy wózka aktywnego. Czas reakcji potrzebny do wykonania ruchu pozycjonującego wynosi najczęściej ok. 0,25 sekundy (zależy od cech indywidualnych człowieka). Można uznać, że prawie wszystkie wykonywane ruchy podczas realizacji czynności mają właśnie taki charakter. Całkowite skrócenie czasu załadunku wózka przy zmniejszeniu dokładności ruchu (np. zwiększenie tolerancji wymiarowych pozycjonowania podzespołów wózka w samochodzie) wynosi ok. 3 sekundy a skrócenie całkowitego czasu wsiadania od samochodu (etap 1 plus etap 2) wynosi ok. 5 sekund. Podsumowując rozważania, zmiana techniki wsiadania może więc doprowadzić do skrócenia czasu o około 15-20 sekund co stanowi około 30-40% czasu trwania procesu wsiadania. Wyładunek wózka i wysiadanie Sekwencje faz wyładunku wózka oraz wysiadania przedstawia rysunek 2. Wyładunek wózka składa się z trzynastu czynności, natomiast wysiadanie z sześciu. Łączny czas trwania obu faz wynosi 48 sekund. W trakcie wyładunku wózka nakładają się na siebie częściowo lub całkowicie czynności 2 i 3; 3 i 4; 7 i 8 oraz 10 i 11. Faza wysiadania odbywa się sekwencyjnie (brak nakładania się czynności). Można uznać, że obydwa procesy (wsiadania i wysiadania) są zbliżone czynnościowo i czasowo do siebie. Różnice mogą wynikać z wykonywania czynności montażowych i demontażowych (czynności montażowe są zazwyczaj bardziej czasochłonne). 224

Analizując fazy wsiadania i wysiadania można zauważyć, że pewne czynności podczas wyładunku wózka mogły być prowadzone równolegle np. czynności nr 7 i 8 a podczas załadunku szeregowo (nr 12-14). Jest to związane z istniejącą możliwością kontaktu wzrokowego z podzespołami wózka przy wysiadaniu w stosunku do procesu wsiadania. etapy procesu 1. etap wyładunku wózka z samochodu 2. etap wysiadania z samochodu fazy (zadania) procesu I III V VII czynności II IV VI 1.otwieranie drzwi (pr) 2.odsunięcie fotela (pr) 3.uchwycenie ramy (pr) 4.przeniesienie ramy na zewnątrz (pr) 5.uchwycenia ramy (lr) 6.uchwycenie koła (pr) 7.przeniesienie koła i wpięcie. (pr) 8.pozycjonowanie ramy (lr) 9.uchwucenie koła (pr) 10.przeniesienie koła i wpięcie (pr) 11.obr. ramy (lr) 12.pozycjonowanie wózka (lr) 13.umieszczenie poduszki na wózku (lr+pr) 14.wysunięcie stóp z samochodu (pr) 15.uchwycenie lr wózka a pr sam. (lr+pr) 16.przeniesienie się na siedzisko wózka (lr+pr) 17.zajęcie właściwej pozycji (lr+pr) 18.umieszczenie nóg na podnóżku (lr+pr) 19.zamknięcie drzwi (pr) czas [s] 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Rys.2. Sekwencja czynności podczas realizacji procesu wysiadania do samochodu: oznaczenia: lr lewa ręka; pr prawa ręka, lk lewe koło wózka, pk prawe koło wózka, I-VII fazy procesu, zakończenie fazy (zadania), faza I otwieranie drzwi samochodu, faza II wyładunek ramy wózka, faza III wyładunek kół wózka, faza IV wyładunek poduszki przeciwodleżynowej, faza V przygotowanie do wysiadania, faza VI przesiadanie się z fotela samochodu na siedzisko wózka oraz zamykanie drzwi samochodu VII, czynności 4 i 16 największe obciążenia użytkownika Wszystkie opisywane czynności wymagają użycia dość znacznej siły oraz posiadania nabytych nawyków ruchowych. Załadunek i wyładunek wózka trwają 32 sekundy i składają się z odpowiednio: 14 i 13 czynności. Obydwa zadania są dość skomplikowane manipulacyjnie i w obydwu etap załadunku/wyładunku ramy jest najdłuższy i wymaga zastosowania największej siły. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Czynności ruchowe w procesie załadunku/wyładunku nie są do końca usystematyzowane, ponieważ użytkownik podczas załadunku i wyładunku pewne czynności wykonuje raz szeregowo raz równolegle. Czasy realizacji tych samych 225

czynności często charakteryzują się różnym następstwem czasowym (np. czasy wypinania kół prawego i lewego są zróżnicowane). Opisywane operacje mogą ulec znacznemu wydłużeniu w przypadkach: opadów atmosferycznych występuje wtedy konieczność dokładniejszego i przez to wolniejszego) wykonywania poszczególnych czynności manipulacyjnych co jest związane z potrzebą unikania zabrudzenia tapicerki samochodu kołami wózka, w początkowym okresie eksploatacji nowego samochodu, jeżeli występują czynniki zakłócające proces niemożność pełnego otwarcia drzwi, znaczne niewypoziomowanie samochodu, duże nierówności podłoża utrudniające pozycjonowanie wózka (np. krawężnik, warstwa śniegu, piaszczyste podłoże), konieczność załadunku dodatkowych rzeczy (np. teczki), przedmioty na tylnej kanapie utrudniające umieszczenie elementów wózka itp. Uproszczenie procesu wsiadania/wysiadania można zrealizować poprzez zmiany konstrukcyjne środków technicznych: dodanie uchwytów do przenoszenia segmentów transportowych wózka (wydzielone miejsca w środku ciężkości masy podzespołu ramy wózka lub kół napędzających), połączenie poduszki przeciwodleżynowej z siedziskiem wózka, zmniejszenie gabarytów, lub zmiana postaci konstrukcyjnej ramy wózka, inny podział wózka na podzespoły (segmenty) transportowe np. zamiast trzech podzespołów transportowych (koło prawe, koło lewe, rama) stosowanie dwóch: komplet kół oraz rama; każdy podzespół o masie ok. 5 kg, Zmiany mogące dotyczyć techniki wsiadania to: zmniejszenie ilości operacji manipulacyjnych (zrównoleglenie niektórych czynności). Opisywane procesy zostaną dokładnie przeanalizowane w planowanym cyklu badań z użyciem systemu akwizycji ruchu, których celem będzie m.in. wyznaczenie prędkości i przyspieszeń oraz wymiarów przestrzeni manipulacyjnej. LITERATURA 1. Sydor M., Zabłocki M.: Ergonomia samochodu osobowego z punktu widzenia kierowcy niepełnosprawnego ruchowo korzystającego z wózka inwalidzkiego wsiadanie i wysiadanie z pojazdu, [w]: Ergonomia Niepełnosprawnym w wieku nanotechnologii Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2006, (str. 285-293). 2. Sydor M.: Instrukcja Użytkownika wózka aktywnego SET. Wersja S1.5/2008. Materiały firmy Kaleb Produkcja i Serwis Wózków Aktywnych i Sportowych. Warszawa 2008. 3. Sydor M.: Analiza funkcjonalna urządzeń adaptujących samochód osobowy do potrzeb niepełnosprawnego kierowcy, [w]: Ergonomia Niepełnosprawnym w wieku nanotechnologii, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2006, (str. 274-284). 4. Sydor M.: Wybór i eksploatacja wózka inwalidzkiego. Wyd. A.R. w Poznaniu, P-ń 2003. 5. Tasiemski T.: Usprawnianie po urazach rdzenia kręgowego. Trening samoobsługi i techniki jazdy wózkiem inwalidzkim, Wyd. Tomasz Tasiemski, Poznań 2001. SEQUENCE ACTIVITIES ANALYSIS DURING ENTERING/EXITING TO/FROM PASSENGER CAR BY DISABLED DRIVER The paper present a problem getting in/out and loading/unloading a wheelchair to a passenger car by disabled driver. Results of decomposition to phases of those four activities 226

were presented as well as results of its times measuring. In conclusion a weight to potentially dangerous phases were given. Predetermined a ways of planed experiments. Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2007-2009 jako projekt badawczy 227