Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy SPIS TREŚCI 1. PODSTAWA OPRACOWANIA...

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy SPIS TREŚCI 1. PODSTAWA OPRACOWANIA... 4 2. ZAKRES OPRACOWANIA.... 5 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY BRUSY.... 6 3.1. Obszar gminy, przesłanki historyczne, funkcje obecne.... 6 3.1.1. Położenie... 6 3.1.2. Zarys historyczny... 8 3.2. Warunki środowiskowe gminy.... 8 3.3. Warunki klimatyczne.... 10 3.4. Powierzchnia gminy.... 14 3.5. Ludność.... 16 3.6. Gospodarka gminy.... 17 3.7. Gospodarka wodno- ściekowa.... 19 3.8. Gospodarka odpadami stałymi.... 21 4. ANALIZA STANU ZAOPATRZENIA LUDNOŚCI W CIEPŁO... 22 4.1. Zużycie energii, charakterystyka źródeł - miasto Brusy.... 22 4.1.1. Charakterystyka cieplna budynków mieszkalnych.... 23 4.1.2. Charakterystyka cieplna budynków użyteczności publicznej i przemysłowych.... 24 4.2. Zużycie energii, charakterystyka źródeł - gmina Brusy.... 24 4.2.1 Charakterystyka cieplna budynków mieszkalnych w podziale na poszczególne sołectwa.... 25 4.2.2. Charakterystyka cieplna budynków użyteczności publicznej.... 26 4.2.3. Charakterystyka budynków przemysłowych i usługowych.... 29 4.3. Bilans ciepła dla miasta i gminy Brusy.... 33 4.3.1. Bilans ciepła ze względu na sposób użytkowania budynku.... 33 4.3.2. Bilans ciepła ze względu na źródła ciepła.... 33 4.3.3. Sumaryczny bilans ciepła.... 35 5. STAN ZAOPATRZENIA GMINY W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ.... 37 6. STAN ZASILANIA GMINY W GAZ ZIEMNY.... 39 7. PROGNOZA RYNKU USŁUG CIEPŁOWNICZYCH I OGRZEWCZYCH.... 40 7.1. Zmiana struktury zabudowy i ilości mieszkańców.... 40 7.1.1. Ludność.... 40 7.1.2. Powierzchnia użytkowa.... 40 Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 2

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy 7.2. Działania termomodernizacyjne.... 41 7.3. Zmiana struktury zużycia paliw.... 45 8. ANALIZA MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA LOKALNYCH ŹRÓDEŁ PALIW I ENERGII.... 52 8.1. Energia słoneczna... 52 8.2. Energia wiatrowa.... 54 8.3. Energia wody.... 54 8.4. Biomasa... 55 8.5. Wykorzystanie procesów oczyszczania ścieków... 56 8.6. Gaz wysypiskowy.... 56 9. ZAKRES WSPÓŁPRACY Z INNYMI GMINAMI... 59 10. STAN ZANIECZYSZCZENIA ŚRODOWISKA Z GMINNYCH SYSTEMÓW ENERGETYCZNYCH.... 59 11. WARIANTOWY SCENARIUSZ ROZWOJU SYSTEMU ENERGETYCZNEGO... 60 11.1 Scenariusz maksimum...57 11.1 Scenariusz minimum.....61 12. ZGODNOŚĆ PROJEKTU ZAŁOŻEŃ Z CELAMI POLITYKI ENERGETYCZNEJ PAŃSTAWA.65 13. PODSUMOWANIE ZAŁOŻEŃ DLA MIASTA I GMINY BRUSY... 66 Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 3

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy 1. Podstawa opracowania Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta i gminy Brusy zostały wykonane przez zespół Bałtyckiej Agencji Poszanowania Energii SA zgodnie z zaleceniami ustawy Prawo Energetyczne (Dz. U. nr 54 pozycja 348, z dnia 10 kwietnia 1997r. z późniejszymi poprawkami oraz następujących aktów prawnych: Ustawa z dn. 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. nr 89, 1994 poz. 415 z późniejszymi zmianami) Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska z dn. 31 stycznia 1980 r. (tekst jednolity: Dz. U. nr 49, 1994 poz. 196 wraz z późniejszymi zmianami) Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 r z dn. 22 lutego 2000 r. wydane przez Ministerstwo Gospodarki. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej - wydana przez Ministerstwo Środowiska. Przy wykonywaniu opracowania wykorzystano szereg opracowań wcześniejszych udostępnionych przez Zarząd Miasta i Gminy lub przedsiębiorstwa tematycznie związane a w szczególności: 1. Raport o stanie miasta i gminy Brusy - XI 1999r, 2. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego- miasta i gminy Brusy-Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego Chojnice, 1997r, 3. Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Brusy 1997 r, 4. Dane odnośnie zużycia i gospodarki drewnem opałowym na potrzeby ogrzewania w gminie Brusy - Nadleśnictwo Przymuszewo, 5. Informacje odnośnie gazu sieciowego udostępnione przez Pomorski Okręgowy Zakład Gazowniczy - oddział Gdańsk, 6. Wykaz powierzchni użytkowej budynków indywidualnych, użyteczności publicznej oraz usługowych i przemysłowych otrzymane z Urzędu Miasta Brusy. 7. Dane odnośnie strategii rozwojowej miasta i gminy oraz innych niezbędnych danych otrzymane z Urzędu Miasta Brusy. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 4

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy 2. Zakres opracowania. Zakres opracowania odpowiada wymaganiom stawianym projektom założeń do planów zaopatrzenia gmin w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, określonych w Prawie Energetycznym i obejmuje, m.in. następujące zagadnienia: - przedstawienie aktualnej sytuacji zaopatrzenia w energię cieplną, tj. analizę istniejących odbiorców i instalacji systemu zaopatrzenia w energię, z wyodrębnieniem obszarów bilansowych odrębnie dla miasta i gminy oraz podziałem na nośniki energii; - prognozę perspektywicznego zapotrzebowania na ciepło; na perspektywiczne zapotrzebowanie na energię wpływa z jednej strony zmiana zużycia energii u istniejących odbiorców (dzięki termomodernizacji i racjonalizacji zużycia), a z drugiej- oczekiwany rozwój nowego budownictwa; oszacowano zapotrzebowanie na energię w perspektywie lat 2010 i 2020; - współpracę z innymi gminami, tj. określenie możliwości racjonalnej współpracy z sąsiednimi gminami w zakresie zaopatrzenia w energię; - rezerwy w instalacjach i urządzeniach związanych z zaopatrzeniem w energię cieplną oraz wykorzystanie paliw lokalnych; ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii; - warianty rozwoju zaopatrzenia gminy w energię, uwzględniające istniejące systemy ciepłownicze, gazowe i elektroenergetyczne; określono kierunki modernizacji istniejących źródeł ciepła lub potrzeby budowy nowych oraz oszacowano koszty termomodernizacji. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 5

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy 3. Ogólna charakterystyka miasta i gminy Brusy. 3.1. Obszar gminy, przesłanki historyczne, funkcje obecne. 3.1.1. Położenie Gmina Brusy położona jest w południowej części województwa pomorskiego w powiecie chojnickim na obszarze Ziemi Zaborskiej i jest jedną z największych gmin w województwie. Sąsiadujące gminy to: Karsin, Czersk, Dziemiany, Lipnica, Chojnice. Obszar całkowity gminy wynosi 40 074 ha. Gminę otaczają od zachodu jeziora, z których największe to Kruszyńskie, Somińskie, Dybrzk oraz Trzemeszno. Obecnie gmina składa się z 23 sołectw i 2 osiedli na terenie miasta Brusy. Od 1 stycznia 1999 r. w gminie przybyło sołectwo Wielkie Chełmy, wydzielone z istniejącego do tej pory sołectwa Małe Chełmy a z sołectwa Kosobudy wydzielono sołectwo Kinice. Podział gminy na sołectwa pokazano na rys. 3.1. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 6

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 7

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy 3.1.2. Zarys historyczny Pierwsze wzmianki źródeł pisanych bezpośrednio z regionu Brus są późne i pochodzą z końca XIIIw. Włączenie Pomorza, a tym samym okolic Brus do monarchii piastowskiej dokonało się około połowy XII w. w czasie panowania Bolesława Krzywoustego. Osadnictwo przedlokacyjne tj. z XIII w. i początku XIV w. było mało stabilne. Powstałe w okolicy Brus liczne małe osady w większości uległy likwidacji. Niektóre jednak odrodziły się jak np. Czarniż. Istniały już takie wsie jak Główczewice i Czapiewice. W latach 30-tych i 40-tych XIV w. po umocnieniu przez Krzyżaków własnej pozycji na Pomorzu nastąpiły lokacje wsi pomorskich czyli zakładanie nowych osad. Na Zaborach dopiero w latach 50-tych XIV w. rozpoczęły się lokacje. Pierwszymi wsiami, które otrzymały przywilej lokacyjny były Brusy (21 listopada 1351 r.), Czyczkowy w 1359 r., Zalesie w 1360 r., Kosobudy w 1390 r. Lubnia przez cały XIV w. była przy prawie polskim. W XV w. na prawo chełmińskie przechodziły wsie rycerskie: Żabno, Leśno, Gliśno, Czarnowo, Chełmy. W I poł. XV w. zakończył się proces kształtowania stosunków własnościowych i przemian osadniczych w regionie Brus. Istniało już wtedy 20 punktów osadniczych: 1 folwark w Kosobudach, 6 chłopskich wsi czynszowych (Brusy, Czyczkowy, Zalesie, Kosobudy, Lubnia i Leśno), 6 rycerskich wsi na prawie chełmińskim (Wielkie Chełmy, M. Chełmy, Czarnowo, Żabno, Gliśno i Orlik), 3 wsie rycerskie na prawie polskim (Czapiewice, Główczewice, Wysoka Zaborska), 4 osady młyńskie i karczemne (Lamk, Broda, Kaszuba i Rolbik). W podziale administracyjnym po 1945 r. nie zaszły istotne zmiany. W 1954 r. przeprowadzono nowy podział administracyjny. Zlikwidowano wówczas gminy, a jako najniższe szczeble administracji państwowej ustanowiono gromady i osiedla. W 1973 r. dokonano kolejnej reformy administracyjnej. Połączono wszystkie gromady tworząc odtąd gminę Brusy. 3.2. Warunki środowiskowe gminy. Gmina Brusy położona jest na obszarze Niżu Polskiego i wchodzi w skład mezoregionów: Równina Charzykowska, Bory Tucholskie. Stopień przekształcenia rzeźby terenu, dzięki istnieniu dużych połaci lasów, jest stosunkowo niewielki. Morfologia gminy jest urozmaicona i zróżnicowana, a szczególne akcenty rzeźby to doliny rzeczne, rynny polodowcowe, wały wydmowe, zagłębienia bezodpływowe, a także stoki i załomy, terasy i klify występujące na zboczach kształtujących w/w składniki rzeźby. Znaczna część gminy objęta jest różnymi formami ochrony środowiskowej. Znajdują się tutaj: Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 8

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy Parki krajobrazowe o powierzchni 15 238 ha, (Zaborski Park Krajobrazowy, część Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego), Rezerwaty przyrody o powierzchni 163,4 ha Niewielka część gminy objęta jest najwyższą formą ochrony - Park Narodowy "Bory Tucholskie". Obszary chronionego krajobrazu zajmują w gminie powierzchnię 12 000 ha. Na terenie gminy znajdują się bogate złoża wód podziemnych, które zabezpieczają obecne oraz przyszłe potrzeby gminy. Obszar Głównego Zbiornika Wód Podziemnych zaliczony jest do obszarów najwyższej ochrony wód podziemnych (ONO) i obszarów wysokiej ochrony wód podziemnych (OWO). Główne surowce mineralne występujące na obszarze gminy Brusy to: gliny zwałowe, najczęściej barwy szarej, piaski różnoziarniste z wkładkami iłów, piaski wodnolodowcowe pokrywające znaczne obszary gminy, torfy, piaski rzeczne, wydmowe, kreda jeziorna. Wydobycie surowców mineralnych (kruszywa) jest nieznaczne i zaspokaja jedynie potrzeby ludności w zakresie gminy. Obszar gminy Brusy to lasy mieszane i sosnowe z udziałem buka. Duża lesistość gminy, wynosząca 57 %, podnosi w ogromnej mierze jej walory krajobrazowe i rekreacyjne, mimo iż są to głównie drzewostany sosnowe pochodzące z nasadzeń, przeważnie lasy w średnich klasach wieku. Na ogólną powierzchnię gruntów 40 074 ha przypada: 1. użytki rolne 12 313 ha, a) grunty orne 8 757 ha, b) użytki zielone 3 556 ha, 2. lasy i grunty leśne 22 844 ha, 3. pozostałe grunty 4 917 ha. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 9

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy Ziemie i grunty orne występujące w gminie to gleby typu bielicowego o przewadze piasków luźnych słabogliniastych i gliniastych. Przeważają gleby żytnie - słabe klasy V i VI, gleb klasy III jest tylko ok. 1,7 %. Gleby o klasach I i II w gminie nie występują. Główną osią hydrograficzną gminy Brusy jest rzeka Brda. Inne występujące na terenie gminy rzeki to: Niechwaszcz, Zbrzyca, Kulawa, Kłonecznica, Parzenica. Na obszarze gminy znajduje się duża ilość jezior. Wszystkie większe jeziora zawierają wody w II klasie czystości. Największe z nich to: Kruszyńskie, Somińskie, Dybrzk, Łąckie, Płęsno, Trzemeszno. Planowane do realizacji obiekty małej retencji w gminie Brusy: podpiętrzenie 8 jezior, co da wzrost retencji w ilości 1 582 tys. m 3, budowa 6 budowli piętrzących na ciekach co da wzrost retencji ok. 12 tys. m 3, Planuje się wykonać na terenach leśnych 1 budowlę piętrzącą na ciekach oraz 1 zbiornik sztuczny, dające razem retencję w ilości 2,0 tys. m 3. W latach 1992 1995 przeprowadzono badania powietrza atmosferycznego, których wyniki pokazują wartości zanieczyszczeń w gminie i mieście Brusy. Otrzymane wartości przedstawiono w tablicy 3.1. Tab. 3.1 Zanieczyszczenia powietrza w Brusach (w nawiasie wartości normowe) Rejon opad pyłu w g/m 2 na rok opad metali w r. 1995 mg/m 2 na rok Lata 92-94 1995 r. ołów kadm BRUSY (norma) 116 (200) 127 (200) 27 (100) 0,4 (100) Jak wynika z tablicy opad pyłu w mieście Brusy ma stosunkowo wysoką wartość. Problemem są tu głównie małe kotłownie lokalne i paleniska domowe. Wskaźniki zanieczyszczenia powietrza mieszczą się w granicach ustalonych norm. 3.3. Warunki klimatyczne. W gminie Brusy charakterystyczna jest długa jesień, dłuższa od wiosny o ok. 10 dni. Okres wegetacyjny jest krótki i trwa ok. 205 210 dni. Najbardziej pochmurnym miesiącem jest listopad (21 dni z zachmurzeniem całkowitym lub zbliżonym do całkowitego). Najmniejsze zachmurzenie występuje w miesiącach wrześniu i marcu. Dni z mgłą jest dużo, przy czym koncentrują się one głównie w sąsiedztwie zbiorników wodnych, podmokłych łąk, bagien itp. Temperatura Średnie roczne temperatury wynoszą 6,5-7,0 C. Lato jest dość chłodne i krótkie, trwa bowiem średnio 60-80 dni, natomiast zima jest stosunkowo długa i trwa ok. 90 dni. Dni z Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 10

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - miasta i gminy Brusy temperaturą minimalna niższą od 0 C (tzw. dni chłodnych) jest tu średnio 123, dni mroźnych (temp. maksymalna poniżej 0 C) jest 44, dni bardzo mroźnych (temp. maksymalna niższa lub równa - 10 C) jest ok. 2 dni w roku. Dni gorących (temp. maksymalna równa lub większa od 25 C ) jest tu średnio 22 w roku. Zgodnie z normą PN-82-B-2403 Temperatury obliczeniowe zewnętrzne miasto i gmina Brusy znajdują się w II strefie klimatycznej dla której zewnętrzna temperatura obliczeniowa wynosi: t zew -18 C. Wieloletnie temperatury średniomiesięczne T e oraz liczba dni sezonu grzewczego L d dla temp. wewnętrznej t w =20 C oraz wartości miesięczne stopniodni dla przypisanej II strefie stacji meteorologicznej w Chojnicach pokazano w tablicy 3.2. Tab. 3.2 Wieloletnie temperatury średniomiesięczne. Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII T e -3,2-2,7 0,6 5,9 11,4 15,5 16,5 16,0 12,3 7,6 2,7-1,0 L d 31 28 31 30 10 0 0 0 5 31 30 31 Q(m) 719 636 601 423 86 0 0 0 38,5 384 519 651 Wartość średniorocznej liczby stopniodni 4 058. Opady Opady roczne wzrastają w kierunku północno-zachodnim od ok. 525 mm w rejonie Tucholi, do ok. 600-650 mm. Gdzie maksimum opadów występuje w miesiącach letnich (VII - VIII), i zimowych (XII - I) minimum natomiast występuje wiosną (III - IV) i jesienią. W okresie wegetacyjnym (IV - IX) średni opad wynosi ok. 320-380 mm. Wiatry Warunki wiatrowe w Polsce charakteryzują się dużą zmiennością na całym obszarze kraju oraz brakiem wysokich średniorocznych prędkości wiatru. Zdecydowaną przewagę mają wiatry z zachodniego wycinka horyzontu, a więc pd.-zach., zachodnie i pn. - zach. Zmierzone wartości roczne wiatrów na wysokości 10 m przedstawiono w tablicy 3.3. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii S.A. 11

Tab. 3.3 Rozkład wiatrów w PD-ZACH części woj. pomorskiego w roku 1994 i 1995.(Badania w Stacji Hydrometeorologicznej w Chojnicach) 1994 północne pn.-wsch. wschodnie pd.-wsch. południowe pd.-zach. zachodnie pn.-zach. C Śr. v n v n v n v n v n v n v n v n v n 1. 1,0 2,0 3,5 2,9 5,5 2,9 5,0 3,6 13,5 3,7 30,5 5,8 28,0 6,1 5,0 3,2 1 4,9 2. 2,0 2,3 10,0 3,1 24,5 3,5 15,5 2,8 5,5 3,5 6,0 4,7 10,5 3,7 4,0 2,5 6 3,1 3. 2,0 3,8 1,5 3,3 2,5 2,6 4,0 4,8 15,5 4,2 24,5 5,6 31,5 6,0 7,5 3,7 4 4,9 4. 7,0 4,5 10,0 3,3 10,5 4,0 10,0 3,5 12,0 4,0 9,0 4,9 7,5 5,1 17,0 3,8 7 3,7 5. 15,5 4,0 14,0 3,9 11,0 3,0 17,0 3,7 6,0 2,2 6,0 4,3 13,0 4,0 8,5 3,9 2 3,6 6. 4,5 2,6 1,5 2,3 1,0 3,0 4,5 3,9 7,0 3,7 14,5 4,3 31,0 5,3 26,0 3,8. 4,3 7. 16,0 2,6 23,5 3,3 20,5 2,7 13,5 2,7 8,5 2,4 1,0 2,0 1,0 5,0 7,0 3,2 2 2,8 8. 7,0 3,4 12,0 2,9 13,0 3,3 13,0 4,0 8,0 2,6 11,5 5,2 15,0 3,6 7,5 2,5 6 3,3 9. 3,5 2,7 3,5 2,7 4,0 4,3 9,5 4,2 13,0 4,4 33,0 5,8 12,5 4,8 5,0 3,6 6 4,5 10..... 3,5 3,0 15,5 5,3 12,5 3,4 25,0 4,1 21,0 4,4 13,5 3,5 2 4,1 11. 3,0 4,7 5,0 2,8 6,5 4,0 11,5 5,0 9,0 3,7 16,5 5,5 22,0 5,5 15,5 3,8 1 4,6 12. 4,0 2,1.. 1,5 1,3 4,5 4,0 23,5 4,1 33,0 5,8 16,0 5,8 9,5 3,2 1 4,7 Rok 65,5 3,3 84,5 3,2 104,0 3,3 123,5 3,9 134,0 3,7 210,5 5,3 209,0 5,1 126,0 3,5 38 4,0 Rok 6,0% 7,7% 9,5% 11,3% 12,2% 19,2% 19,1% 11,5% 3,5% 1995 n v n v n v n v n v n v n v n v n Śr. v 1. 4,5 4,4 2,5 2,2 3,5 2,4 15,5 5,7 14,5 5,8 27,0 6,4 13,5 5,9 10,0 4,0 2 5,4 2. 2,0 2,0 0,5 2,0.. 1,5 3,0 16,5 4,8 30,0 6,9 25,5 6,8 6,0 4,7 2 5,9 3. 4,0 3,6 4,0 2,9 6,0 4,4 9,0 5,3 11,5 4,4 24,0 6,2 16,0 5,5 12,5 3,9 6 4,7 4. 8,0 3,0 14,5 4,3 9,0 5,0 4,0 6,4 7,0 4,0 10,5 5,1 24,0 5,7 11,0 5,3 2 4,8 5. 7,5 3,6 12,5 3,7 7,0 3,1 9,0 3,7 9,0 3,0 13,5 4,4 13,5 4,4 17,0 4,6 4 3,8 6. 16,5 4,0 9,0 2,8 3,5 2,3 3,0 2,7 8,5 3,4 18,0 3,5 10,0 3,5 17,5 3,7 4 3,3 7. 7,0 2,4 11,0 3,4 13,0 2,7 8,5 3,1 10,0 3,1 12,0 3,3 15,0 3,2 13,5 3,6 3 3,0 8. 13,0 3,3 11,0 3,0 3,5 2,1 3,5 1,9 6,0 2,8 11,5 3,4 10,5 3,0 20,0 3,1 14 2,6 9. 5,5 3,6 5,5 2,7 14,5 3,8 7,0 3,6 6,0 3,5 22,5 5,0 15,0 3,8 6,0 2,3 8 3,5 10. 1,5 2,3 2,0 1,0 2,0 1,3 13,0 2,5 25,0 3,0 20,5 3,8 15,0 3,6 6,0 3,6 8 2,9 11. 6,5 4,2 5,0 2,5 6,0 2,0 4,0 3,3 17,5 3,5 22,5 4,5 12,0 4,8 13,5 3,4 3 3,7 12. 4,5 2,7 9,5 3,6 13,0 4,4 16,0 2,7 7,5 1,9 19,0 2,9 7,5 3,1 6,0 2,7 10 2,7 Rok 80,5 3,5 87,0 3,3 81,0 3,5 94,0 3,8 139,0 3,7 231,0 4,9 177,5 4,7 139,0 3,8 66 3,8 Rok 7,4% 7,9% 7,4% 8,6% 12,7% 21,1% 16,2% 12,7% 6,0% n - liczba dni v prędkość C cisza

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy Nasłonecznienie Gmina Brusy znajduje się w III rejonie zasobów energii słońca tzn., że potencjalna energia użyteczna słońca w tym rejonie wynosi 915 kwh/(m 2 rok) dla wartości progowej natężenia promieniowania słonecznego wynoszącej 100 W/m 2. W półroczu letnim (kwiecień-wrzesień) suma promieniowania słonecznego wynosi 752 kwh/(m 2 6 m-cy). Średnia suma godzin usłonecznionych w roku wynosi 1 639,3. 3.4. Powierzchnia gminy. Powierzchnia obszarowa. Obszar gminy wynosi 40 074 ha. Udział użytków rolnychw gminie stanowi 30,7 % (12 313 ha) całkowitej powierzchni gminy. Podział gruntów w gminie ze względu na sposób użytkowania przedstawiono w tablicy 3.4. Tab. 3.4 Powierzchnie w gminie Brusy. Rodzaje gruntów Powierzchnia [ha] Struktura [%[ Lasy 22 844 57,0 Użytki rolne 12 313 30,7 Pozostałe grunty 4 917 12,3 Powierzchnia ogółem 40 074 100,0 Pozostałe 12% Użytki rolne 31% Lasy 57% Rys. 3.2 Udział poszczególnych rodzajów gruntów w całości powierzchni miasta i gminy Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 14

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy Powierzchnia użytkowa mieszkań. Z dostępnych danych źródłowych można określić liczbę mieszkań w mieście i gminie oraz ich powierzchnię. Obecnie powierzchnia użytkowa mieszkań określona na podstawie MPZP oraz danych otrzymanych z Urzędu Miasta w Brusach wynosi: dla miasta Brusy 89 414 m 2. dla gminy Brusy 131 780 m 2. Zasoby mieszkaniowe są przede wszystkim własnością indywidualnych osób. Gmina posiada 103 mieszkania komunalne co stanowi 3,4 % zasobów mieszkaniowych ogółem. W latach 1996-1999 wydanych zostało 166 pozwoleń na budowę domów mieszkalnych, a oddanych do użytku zostało 26 nowych budynków mieszkalnych. Przyrost liczby mieszkań pomiędzy rokiem 1990 a 1998 wynosi 126 mieszkań. Tab. 3.5 Przyrost liczby stale zamieszkanych mieszkań. Rok 1990 1994 1996 1998 Ogólna liczba mieszkań Średnia pow. użytkowa mieszkań [m 2 ] miasto gmina miasto gmina 1 077 1 772 1 144 1 812 75,7 80,3 1 146 1 811 75,9 80,3 1 153 1 822 76,5 80,5 Rozdział powierzchni mieszkalnych ogrzewanych na poszczególne sołectwa przedstawia tablica 3.6. Tab. 3.6 Powierzchnie mieszkalne ogrzewane w sołectwach. Sołectwo Pow. w gospodar. rolnych [m 2 ] Pow. w domkach letniskowych [m 2 ] Pow. w budownictw. mieszk. [m 2 ] 1 BRUSY -miasto 15 598 48 73 815 2 Brusy Wybudow. 1 672 889 3 Brusy Gacnik 1 300 433 4 Brusy Jaglie 1 549 952 5 Czapiewice 4 245 490 6 Czarnowo 3 372 814 7 Czarniż 2 982 534 8 Czyczkowy 9 782 5 246 9 Lubnia 4 169 248 8 032 Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 15

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy 10 Leśno 8 774 7 475 11 Główczewice 2 620 39 104 12 Kinice 1 946 722 13 Kosobudy 8 754 4 983 14 Męcikał 2 142 1 424 5 695 15 Orlik 2 869 320 16 Przymuszewo 2 746 518 228 17 Skoszewo 1 236 91 18 Zalesie 6 078 3 395 19 Małe Gliśno 2 656 657 20 Żabno 3 331 973 21 Rolbik 1 695 55 22 Huta 3 209 666 23 Małe Chełmy 4 209 30 624 24 Wielkie Chełmy 3 303 274 1 231 SUMA 100 241 2 582 118 425 Możliwości rozwojowe gminy to tereny przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowo usługowe. Sporo terenów w gminie posiada przeznaczenie w planach zagospodarowania przestrzennego pod budownictwo mieszkaniowe. Znajdują się one przede wszystkim w mieście Brusy, ale również w takich miejscowościach jak Męcikał, Leśno, Czapiewice, Skoszewo, Gacnik. Północna część gminy Brusy (Skoszewo, Leśno) oraz południowa (sołectwo Męcikał) posiadają charakter terenów letniskowych. 3.5. Ludność. Obecnie gmina składa się z 23 sołectw i 2 osiedli na terenie miasta Brusy. Od 1954 r. liczba ludności w gminie Brusy systematycznie rośnie i na dzień 15 listopada 1999 r. osiągnęła wielkość 13 386 osób. Liczbę mieszkańców pokazano w tablicy 3.7. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 16

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy Tab. 3.7 Liczba ludności w mieście i gminie Brusy. Rok Liczba stałych mieszkańców Gęstość zaludnienia m. Brusy Gm. Brusy Ogółem (osób/km 2 ) 1945 ok. 2 450 ok. 8 800 11 249 28 1975 3 572 7 833 11 405 28 1988 3 877 8 402 12 279 31 1996 4 453 8 459 12 912 32 1999 4 543 8 824 13 296 Struktura wiekowa ludności odznacza się danymi ogółu populacji: ludność w wieku przedprodukcyjnym 33,19 %. ludność w wieku produkcyjnym wynosi 54,66 %, ludność w wieku poprodukcyjnym wynosi 12,14 %. wiek poprodukcyjny 16% wiek przedprodukcyj ny 45% wiek produkcyjny 39% Rys. 3.3 Struktura wiekowa ludności Prognoza (MPZP) zakłada, iż ludność gminy Brusy w 2010 r. osiągnie prawdopodobnie ok. 13,5 tys. mieszkańców. Założenia prognozowane w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego na rok 1999 oraz stan rzeczywisty IX 1999r dla miasta i gminy Brusy są zbliżone. 3.6. Gospodarka gminy. Wiodące gałęzie gospodarki w gminie to gospodarka rolnicza i leśna. Użytki rolne zajmują 30,7 % powierzchni całkowitej gminy. Ponad 95 % użytków rolnych należy do indywidualnych gospodarstw rolnych. Strukturę użytków rolnych przedstawiono w tablicy 3.8. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 17

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy Tab. 3.8 Struktura użytków rolnych w gminie Brusy. Wyszczególnienie 1999 r. [ha] Struktura [%] Użytki rolne 12 313 100,00 w tym: Grunty orne 8 757 71,1 Sady 78 0,6 Pastwiska 728 5,9 Łąki 2 750 22,3 Gleby gminy są bardzo słabe. Grunty rolne w 61 % ogólnej powierzchni są glebami kl. V i VI. Gleby klas I i II w gminie Brusy nie występują, a gleb klasy III jest tylko 159 ha. W rolnictwie przeważa produkcja wielokierunkowa mieszana; prowadzi ją większość indywidualnych gospodarstw o powierzchni powyżej 1 ha. Ilość gospodarstw rolnych na koniec 1998 r. wynosi 1 236 o powierzchni powyżej 1 ha. Średnie statystycznie gospodarstwo rolne liczy 9,9 ha a z uwzględnieniem lasów prywatnych 13,25 ha. Strukturę wielkości gospodarstw pokazano w tablicy 3.9. Tab. 3.9 Struktura wielkości gospodarstw rolnych. Wielkość gospodarstwa Ilość gospodarstw 1-2 2-5 5-10 10-15 15-25 25-30 30-40 40-100 > 100 273 194 184 210 200 148 25 2 0 Osiągane wyniki w produkcji roślinnej i zwierzęcej, struktura indywidualnych gospodarstw rolnych, poziom wykształcenia ich użytkowników, brak wykształconej specjalizacji w produkcji rolniczej powoduje niską jej towarowość. Gospodarstwa poza nielicznymi wyjątkami nastawione są na zaspokojenie własnych potrzeb, a nie na produkcję rynkową. Ze względu na duży udział w ogólnej strukturze gleb użytków rolnych o niskiej urodzajności, przewiduje się stopniowe ich zalesianie. Wiąże się to jednak z koniecznością przeprowadzenia zmian w przeznaczeniu terenów rolnych, w planach zagospodarowania przestrzennego, na cele leśne oraz z wydatkowaniem dużych środków pieniężnych. W gminie nie ma dużych zakładów przemysłowych. Działalność gospodarczą prowadzi 586 podmiotów gospodarczych. Ważniejsze podmioty działające w gminie Brusy to: Bydgoskie Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej "Las" w Brusach Gminna Spółdzielnia S.Ch. w Brusach- prowadząca m.in. piekarnię, Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 18

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy Zakład Produkcji Spożywczej Skwierawski Stefan Szultka Sport & Fitness Equipment S.C. Kowalstwo Artystyczne Felski Zbigniew "BRUSPOL" S.C. Skurczewska Małgorzata "FUNGOPOL" Skup i Przetwórstwo Runa Leśnego. Strukturę podmiotów wg prawnej formy działalności pokazano w tablicy 3.10. Tab. 3.10 Struktura wg prawnej formy w roku w 1999r. Forma prawna działalności Liczba Forma prawna działalności Liczba Przedsiębiorstwa państwowe 1 Instytucje finansowe 3 Spółki prawa handlowego 5 Osoby fizyczne 541 Spółki cywilne 24 Inne 10 Spółdzielnie 2 Ogółem 586 3.7. Gospodarka wodno- ściekowa. W gminie Brusy pracuje grupowa oczyszczalnia ścieków znajdująca się w Brusach i obsługuje ona miasto Brusy. Jest to oczyszczalnia mechaniczno - biologiczna o przepustowości ok. 1300 m 3 /d. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Niechwaszcz. Łączna długość sieci kanalizacyjnych w gminie wynosi 17 km. We władaniu Administracji Lasów Państwowych znajdują się oczyszczalnie ścieków w Przymuszewie i Asmusie. Oczyszczalnie przydomowe zainstalowano w miejscowościach: Kokoszka, Czernica, Leszno, Zbrzyca. Na pozostałym obszarze gminy Brusy brak jest, z małymi wyjątkami zorganizowanego systemu kanalizacji sanitarnej. Część ścieków gromadzona jest w zbiornikach bezodpływowych (szambach) skąd są one wywożone na oczyszczalnię ścieków w Brusach, albo trafiają bezpośrednio do gruntu. Na terenie wiejskim w zasadzie nie występuje sieć kanalizacji deszczowej. Wody opadowe odprowadzane są w tradycyjny sposób systemami rowów przydrożnych i melioracyjnych. Gospodarka ściekowa gminy Brusy rozwiązana zostanie w oparciu o rozbudowaną miejską oczyszczalnię ścieków. Opracowany Program dociążenia istniejących i projektowanych oczyszczalni ścieków w zlewni rzeki Brdy zakłada dociążenie oczyszczalni w Brusach ściekami z terenu zlewni rzeki Brdy i terenu zlewni rzeki Wdy. Miasto Brusy skanalizowane jest w 80% i trwają przygotowania do dalszej budowy kanalizacji grawitacyjnej i przesyłowej na terenie wiejskim gminy. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 19

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy W I etapie proponuje się połączenie wsi położonych najbliżej miasta Brusy: Czarnowo, Czapiewice, Kosobudy, Czyczkowy, Zalesie. W miejscowościach tych przewiduje się budowę przepompowni ścieków. W II etapie zakłada się połączenie z oczyszczalnią w Brusach wsi Męcikał w zlewni rzeki Brda i Leśno w zlewni rzeki Wda. Ocenia się, że obecnie około 80 % gospodarstw jest przyłączone do sieci wodociągowej. Według danych Zakładu Gospodarki Komunalnej w Brusach z wodociągu korzysta 1 940 gospodarstw domowych w większości miejscowości. Długość sieci wodociągowej wynosi 108,9 km, zaś długość przyłączy 13,6 km. Źródłem wody jest 6 ujęć głębinowych w miejscowościach: Brusy, Czyczkowy, Męcikał, Lubnia, Przymuszewo, których łączną wydajność szacuje się na 238 m 3 /godz. Stopień ich wykorzystania wynosi około 40 %. Istnieją 2 stacje uzdatniania wody w Brusach i Lubni. Pozostałe studnie głębinowe występujące na terenie gminy zestawiono w tablicy 3.11. Tab. 3.11 Studnie głębinowe o wydajności powyżej 10 m 3 /h w mieście i gminie Brusy. L.p. UŻYTKOWNIK Miasto Brusy Wydajność Q w m 3 /h 1 Urząd Gminy (studnia wyłącznie dla p. poż.) 20,0 2. Wodociąg grupowy w Brusach - ul. Polna 84,0 3. Pracownicze ogródki działkowe 21,0 4. OSM w Brusach -ul. Chełmowska 4 40,0 5. Szkoła Podstawowa - Szkolna 1 16,0 6. Bydgoskie Przeds. Produkcji Leśnej Las - ul. Gdańska 9 190,0 7. Zakład Jajczarsko-Drobiarski Oddział Drobiarski 27,8 L.p. UŻYTKOWNIK Gmina Brusy Wydajność Q w m 3 /h 1. Spółdzielnia Mleczarska w Czarniżu 18,0 2. Wodociąg w Czyczkowach dla Wielkie i M. Chełmy, 65,0 3. Szkółka Zadrzewień Leśnictwa Dąbrowa w Dąbrowie 10,0 4. Wodociąg wiejski w Leśnie 40,0 5. Wodociąg wiejski w Leśnie 25,0 6. Ośrodek Zdrowia w Leśnie 11,3 7. Zakład Wylęgu i Odchowu Drobiu w Lubni 22,0 8. Woj. Przeds. Przem. Zboż. Młynarskiego Spichrz w Lubni 12,0 9. Osada Leśna przy Nadleśnictwie Przymuszewo 36,0 10. Wodociąg wiejski w Zalesiu 24,0 11. Wodociąg wiejski w Męcikale 60,0 12. Zakład Wylęgu i Odchowu Drobiu w Lubni 34,0 Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 20

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy 3.8. Gospodarka odpadami stałymi. Odpady komunalne to odpady powstające w wyniku działalności bytowo-gospodarczej człowieka. Na terenie gminy Brusy funkcjonuje jedno wysypisko miejskie w Kosobudach, które założone zostało w 1984 r. Wysypisko to zajmuje powierzchnię ok. 1 ha (w tym część eksploatowana - 0,5 ha)-stan 1992r. Roczny przychód odpadów wynosi 3 360 m 3. W związku z tym, że ilość odpadów rośnie wraz z rozwojem urbanizacji, postępem cywilizacyjnym i poprawą poziomu życia ludności, planuje się rozbudowę wysypiska w Kosobudach. Planowane jest upowszechnienie i stosowanie technologii małoodpadowych oraz intensyfikacja gospodarczego wykorzystania odpadów. Planowana jest selekcja odpadów u źródła, budowa małych kompostowni z odzyskiem użytecznej substancji organicznej, a także budowa kompleksowych obiektów utylizacji, w skład których wchodzić będą bezpieczne wysypiska, kompostownie i ewentualnie spalarnie. W najbliższych latach kontynuowane będą działania zmierzające do urządzania wysypisk wyposażonych w obiekty ochrony środowiska zabezpieczające wody gruntowe i gleby. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 21

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy 4. Analiza stanu zaopatrzenia ludności w ciepło. 4.1. Zużycie energii, charakterystyka źródeł - miasto Brusy. Cechą charakterystyczną systemu zaopatrzenia w ciepło miasta Brusy jest duża liczba kotłowni lokalnych opalanych węglem i drewnem, oraz bardzo nieliczne przypadki ogrzewania olejem opałowym. Kotłownie te ogrzewają budynki wielorodzinne, użyteczności publicznej, obiekty produkcyjne oraz inne. Źródła te projektowano do ogrzewania tych obiektów i nie posiadają one żadnych rezerw. W mieście Brusy istnieje tylko jeden scentralizowany system zaopatrzenia w ciepło tj. kotłownia opalana węglem oraz słomą znajdująca się w Szkole Podstawowej. Zasila ona budynki Spółdzielni Mieszkaniowej, dwa budynki Domu Nauczyciela, budynek Miejskiego Ośrodka Sportu oraz samą szkołę. Podstawą oceny obecnego zaopatrzenia w ciepło i planowanych zmian był podział miasta na jednostki urbanistyczne MPZP. Dodatkowo dla celów bilansowych dokonano agregacji mniejszych obszarów o podobnych funkcjach i rodzaju zabudowy. Ogólnie, stan zaopatrzenia w ciepło gminy jest zadowalający. Jednak, ciągle w znacznym stopniu wykorzystywane jest paliwo stałe (udział węgla jako paliwa wynosi ponad 44 % wszystkich paliw). Taki układ jest przyczyną znacznego zużycia energii pierwotnej w paliwie (niskie sprawności kotłów węglowych, miałowych czy pieców kaflowych) oraz wysokiego poziomu niskiej emisji w mieście. Na terenie miasta Brusy wyróżniono następujące grupy obiektów: budynki jednorodzinne, budynki wielorodzinne prywatne, budynki wielorodzinne komunalne, budynki użyteczności publicznej (szkoły, przedszkola, sklepy, bud. straży pożarnej i inne) budynki usługowe i przemysłowe, Pokazano również podział miasta na rejon wschodni (mieszkalno-usługowy) i zachodni (mieszkalno-przemysłowi). Dane dla tych rejonów przedstawiono w tablicy 4.1. Tab. 4.1 Zapotrzebowanie na ciepło z podziałem na rejony. Rejon Charakterystyka rejonu Powierzchnia Powierzchnia ogrzewana [ha] [ha] [m 2 ] Wschodni Zachodni Mieszkalnousługowy Mieszkalnoprzemysłowy Liczba obiektów Liczba mieszkańców 957,7 47 091 395 2 725 315,2 42 371 345 1 818 Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 22

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy Budynki jednorodzinne są własnością prywatną i ogrzewane są ze źródeł indywidualnych (piece, kotły), węglem lub drewnem i jego pochodnymi (trociny, odpady). Budynki jednorodzinne są modernizowane indywidualnie. Właściciele głównie wymieniają okna lub docieplają ściany zewnętrzne budynków. Budynki wielorodzinne nie podlegały dotychczas kompleksowej termomodernizacji. W żadnym z budynków nie docieplano wszystkich ścian zewnętrznych ani stropodachów, nie modernizowano także instalacji c.o. W budynkach wielorodzinnych (oprócz budynków Spółdzielni Mieszkaniowej zasilanej z sieci oraz budynków komunalnych) nie ma centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło oraz ciepłą wodę użytkową. Budynki użyteczności publicznej to przede wszystkim: szkoła, budynek OSP, budynek GOS oraz budynek Urzędu Gminy, Dom Kultury. W większości z nich nie przeprowadzono modernizacji systemu grzewczego Jedynie we wspólnym budynku Urzędu Gminy i Miejskiego Domu Kultury zmodernizowano źródło ciepła oraz docieplono ściany zewnętrzne i wymieniono okna. W największym kompleksie szkole i gimnazjum nie przeprowadzano w ostatnich latach żadnych prac termomodernizacyjnych.. W zakresie innych podsystemów zaopatrzenia w ciepło wykonano inwentaryzację źródeł i lokalnych systemów zaopatrzenia w ciepło, w tym kotłowni zakładowych, lokalnych opalanych paliwami stałymi i olejem, indywidualnych pieców i i trzonów kuchennych na paliwa stałe itp. 4.1.1. Charakterystyka cieplna budynków mieszkalnych. Budynki mieszkalne podzielono ze względu na wielkość i sposób wykorzystania. Zapotrzebowanie na ciepło pokazano w tablicy 4.2. Tab. 4.2. Zapotrzebowanie na ciepło budynków mieszkalnych. Rejon Pow. ogrzewana Q c.o. Q c.w.u. [m 2 ] [GJ] [kw] [GJ] [kw] średnia Budynki jednorodzinne Budynki wielorodzinne Bud. wielorodzinne komunalne 79 096 62 623 8 058 17 151 725 7 470 6 350 850 1 192 80 2 896 1 935 210 544 23 SUMA 89 462 70 908 6 787 18 887 828 Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 23

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy 4.1.2. Charakterystyka cieplna budynków użyteczności publicznej. Zapotrzebowanie na ciepło dla budynków użyteczności publicznej określone zostało na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Miasta w Brusach oraz audytów energetycznych. Budynki użyteczności publicznej przedstawiono w tablicy 4.3. Tab. 4.3 Wykaz budynków użyteczności publicznej w mieście Brusy. Rejon Pow. ogrzewana Q c.o. Q c.w.u. [m 2 ] [GJ] [kw] [GJ] [kw] średnia Szkoła Podst. i Gimnazjum 5 985 6 755 930 670 28,3 Budynek OSP 495 395 53 17,5 1 Urząd Miasta i Gminy 1 327 752 100 - - Gminny Ośrodek Kultury 1 466 1 556 194 5,5 0,2 Poczta i telekomunikacja 852 302 32 2 0,1 Budynek sportowy 1 197 455 59 54 2,3 SUMA 11 322 10 215 1 368 695 29 4.2. Zużycie energii oraz charakterystyka źródeł - gmina Brusy. W gminie nie ma scentralizowanych systemów zaopatrzenia w ciepło. Cechą charakterystyczną jest duża liczba kotłowni lokalnych opalanych drewnem opałowym, węglem, lub olejem. Kotłownie te ogrzewają budynki jednoorodzinne, użyteczności publicznej, obiekty produkcyjne i magazynowe. Źródła te projektowano do ogrzewania tych obiektów i nie posiadają one żadnych rezerw. Podstawą do oceny obecnego zaopatrzenia w ciepło i planowanych zmian był podział gminy na sołectwa. Ogólnie, stan zaopatrzenia w ciepło gminy jest zadowalający. Większość budynków na terenie gminy ogrzewanych jest drewnem opałowym pozyskiwanym głównie z własnych lasów oraz kupowanym w Nadleśnictwach lub tartaków. Węgiel używany jest tylko do ogrzewania w nielicznych budynkach w okresach niskich temperatur zewnętrznych. Pojedyncze budynki mieszkalne są termomodernizowane (docieplenie ścian zewnętrznych, wymiana okien). W większości budynków nie ma centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło oraz ciepłą wodę użytkową. W budynkach użyteczności publicznej w gminie nie są prowadzone prace termomodrnizacyjne. Źródło ciepła wymieniono jedynie w Szkole Podstawowej w Lubni na nowe opalane olejem opałowym. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 24

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy Liczne budynki usługowe we wsiach należą do dawnego GS-u. Są to przede wszystkim małe sklepy wiejskie i świetlice. 4.2.1 Charakterystyka cieplna budynków mieszkalnych w podziale na sołectwa. Zestawienie wartości zużycia ciepła dla potrzeb ogrzewania oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej poszczególnych sołectw przedstawiono w tablicy 4.5. Tab. 4.5 Zapotrzebowanie na ciepło dla budynków mieszkalnych gmina Brusy. Rejon Q c.o. Q c.w.u. [GJ/rok] [kw] [GJ/rok] [kw ]średnia 1 Brusy Wybudow. 1 716 186 932 39 2 Brusy Gacnik 1 126 122 495 21 3 Brusy Jaglie 1 626 176 517 22 4 Czapiewice 3 315 359 1 057 45 5 Czarnowo 2 930 318 853 36 6 Czarniż 2 461 267 951 40 7 Czyczkowy 10 069 1 091 3 009 127 8 Lubnia 8 714 944 3 428 145 9 Leśno 11 374 1 233 3 949 167 10 Główczewice 1 934 210 898 38 11 Kinice 1 868 202 385 16 12 Kosobudy 9 616 1 042 3 568 151 13 Męcikał 6 483 703 2 069 87 14 Orlik 2 232 242 1 265 53 15 Przymuszewo 2 444 265 902 38 16 Skoszewo 929 101 230 10 17 Zalesie 6 347 688 2 514 106 18 Małe Gliśno 2 319 251 853 36 19 Żabno 3 013 327 921 39 20 Rolbik 1 225 133 861 36 21 Huta 2 712 294 1 038 44 22 Małe Chełmy 3 404 369 1 129 48 23 Wielkie Chełmy 3 366 365 902 38 RAZEM 91 222 9 887 32 727 1 384 Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 25

Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe -miasta i gminy Brusy 4.2.2. Charakterystyka cieplna budynków użyteczności publicznej. Charakterystyki budynków: powierzchnia oraz zużycie ciepła głównych obiektów użyteczności publicznej przedstawiono w tablicy 4.6. Bałtycka Agencja Poszanowania Energii SA 26

Tab. 4.6 Zapotrzebowanie na ciepło budynków użyteczności publicznej. L.p. Obiekt Rodzaj ogrzewania Zużycie opału Pow. ogrzewana Sposób Przygotowania c.w.u Zapotrzebowanie na ciepło Zapotrz. na c.w.u. [t] [m 2 ] GJ kw GJ kw 1 SP Zalesie węglowe 8,22 609 elektr. 128,2 13,9 12,82 0,542 2 SP Rolbik węglowe 2,3 120 elektr. 35,9 3,9 3,59 0,152 3 SP Przymuszewo węglowe 7,1 131 elektr. 110,8 12,0 11,08 0,468 5 SP Leśno węglowe 9,5 370 elektr. 148,2 16,1 14,82 0,627 6 SP i Gimnazjum Lubnia olejowe 10 800 l 1 367 elektr. 399,2 43,3 39,92 1,688 7 SP Czyczkowy węglowe 13,27 237 elektr. 207,0 22,4 20,70 0,875 8 SP Kosobudy węglowe 24,95 609 elektr. 389,2 42,2 38,92 1,646 9 SP Wielkie Chełmy węglowe 27,3 662 elektr. 425,9 46,2 42,59 1,801 10 SP Męcikał węglowe 9,31 202 elektr. 145,2 15,7 14,52 0,614 11 SP Czapiewice węglowe 14,6 299 elektr. 227,8 24,7 22,78 0,963 12 Przedszkole Leśno węglowe 6,01 elektr. 93,8 10,2 9,38 0,396 13 Przedszkole Lubnia węglowe 2,5 elektr. 39,0 4,2 3,90 0,165 14 Przedszkole Czyczkowy węglowe 8,45 elektr. 131,8 14,3 13,18 0,557 15 Przedszkole Kosobudy węglowe 13,4 elektr. 209,0 22,7 20,90 0,884 16 WDK Kosobudy węglowe 4,2 158 elektr. 65,5 7,1 6,55 0,277 17 WDK Czyczkowy węglowe 4,3 447 elektr. 67,1 7,3 6,71 0,284 18 WDK Zalesie węglowe 4,25 450 elektr. 66,3 7,2 6,63 0,280 19 WDK i biblioteka Leśno węglowe 4,2 240 elektr. 65,5 7,1 6,55 0,277

20 świetlica Czapiewice węglowe 1,05 115 elektr. 16,4 1,8 1,64 0,069 21 świetlica Małe Chełmy węglowe 0,56 40 elektr. 8,7 0,9 0,87 0,037 22 świetlica Małe Gliśno węglowe 1 45 elektr. 15,6 1,7 1,56 0,066 23 świetlica Orlik węglowe 1 40 elektr. 15,6 1,7 1,56 0,066 24 świetlica Główczewice węglowe 1,2 35 elektr. 18,7 2,0 1,87 0,079 25 Biblioteka Małe Chełmy węglowe 1 25 elektr. 15,6 1,7 1,56 0,066 26 Biblioteka Męcikał węglowe 1 20 elektr. 15,6 1,7 1,56 0,066 27 OSP Kinice węglowe 0,7 140 elektr. 10,9 1,2 1,09 0,046 28 OSP Czarnowo węglowe 0,56 100 elektr. 8,7 0,9 0,87 0,037 29 OSP Męcikał węglowe 1,5 80 elektr. 23,4 2,5 2,34 0,099 29 OSP Czarnowo węglowe 1,5 75 elektr. 23,4 2,5 2,34 0,099 29 OSP Czyczkowy węglowe 1,5 178 elektr. 8,7 0,9 0,87 0,037 SUMA 176 t węgiel 10 800 l olej opał 6 794 3136,8 340,0 333,6 13,3

4.2.3. Charakterystyka budynków przemysłowych i usługowych. Powierzchnie użytkowe budynków usługowych i produkcyjnych, otrzymane z UM Brusy dla całej gminy i miasta Brusy przedstawiono w tablicy 4.7. Tab. 4.7 Powierzchnie usługowe i przemysłowe opodatkowane w mieście i gminie Brusy Powierzchnia usługowa i przemysłowa Osoby Osoby fizyczne prawne [m 2 ] [m 2 ] W gospodarstwach 5 228 W zasobach mieszkaniowych 9 531 33 041 SUMA 14 759 33 041 Powierzchnię ogrzewaną dla budynków przemysłowych przyjęto przy założeniach: w obiektach, w których prowadzi się działalność gospodarczą należących do osób fizycznych przyjęto udział powierzchni ogrzewanej w wysokości 90%. w obiektach, w których prowadzi się działalność gospodarczą należących do osób prawnych przyjęto udział powierzchni ogrzewanej w wysokości 30%. zużycie ciepła w obu w/w rodzajach budynku założono w wysokości 0,7 GJ/m 2 zużycie ciepła na przygotowanie c.w.u. przyjęto w wysokości 8-10 % całkowitego zużycia ciepła przez budynek. Zestawienia zużycia ciepła dla budynków przemysłowych i usługowych a także obiektów GSu pokazano w tablicy 4.8.

Tab. 4.8. Zużycie ciepła obiektów usługowych i przemysłowych w mieście i gminie Brusy L.p. Obiekt Rodzaj Zużycie Pow. Sposób Zapotrzebowanie Zapotrzebowanie ogrzewania opału ogrzewana c.w.u na ciepło na c.w.u. [t] [m 2 ] GJ kw GJ kw 1 Brusy piekarnia węglowe 203 1120 z kotła c.o 2511,25 272,2 251,1 10,6 2 Brusy restauracja węglowe 86 2200 elektr. 1182,5 128,2 118,3 5,0 3 Brusy Sp. Dom Handlowy węglowe 20 637 elektr. 275 29,8 27,5 1,2 4 Brusy zaopatrzenie i zbyt węglowe 45 880 elektr. 618,75 67,1 61,9 2,6 5 SK. Kosobudy 3 węglowe 4,5 128 z kotła c.o 61,875 6,7 6,2 0,3 6 SK. Kosobudy 12 węglowe 2,5 48 elektr. 34,375 3,7 3,4 0,1 7 SK. Kinice węglowe 1,4 22 elektr. 19,25 2,1 1,9 0,1 8 SK. Huta węglowe 1,8 38 elektr. 24,75 2,7 2,5 0,1 9 SK. Męcikał węglowe 3,5 98 elektr. 48,125 5,2 4,8 0,2 10 SK. Czarniż węglowe 1,8 26 elektr. 24,75 2,7 2,5 0,1 11 SK. Zalesie węglowe 2 49 elektr. 27,5 3,0 2,8 0,1 12 SK. Lubnia węglowe 7 170 elektr. 96,25 10,4 9,6 0,4 13 SK. Leśno węglowe 8 175 elektr. 110 11,9 11,0 0,5 14 SK. Leśno węglowe 2,5 31 elektr. 34,375 3,7 3,4 0,1 15 SK. Główczewice węglowe 1,7 39 elektr. 23,375 2,5 2,3 0,1 16 SK. Przymuszewo węglowe 1,5 40 elektr. 20,625 2,2 2,1 0,1 17 SK. Kaszuba węglowe 1,4 32 elektr. 19,25 2,1 1,9 0,1

18 SK. Czarnowo węglowe 1,8 32 elektr. 24,75 2,7 2,5 0,1 19 SK. Czyczkowy węglowe 3 88 elektr. 41,25 4,5 4,1 0,2 20 SK. Wielkie Chełmy węglowe 2 44 elektr. 27,5 3,0 2,8 0,1 21 SK. Małe Chełmy węglowe 2 53 elektr. 27,5 3,0 2,8 0,1 22 SK. Laska węglowe 1,4 32 elektr. 19,25 2,1 1,9 0,1 23 SK. Rolbik węglowe 1,6 43 elektr. 22 2,4 2,2 0,1 24 Pozostali os. fizyczne 4 705 510,0 235,3 9,9 13 283 25 Pozostali os. fizyczne 8 578 929,7 428,9 18,1 25 Pozostali os. prawne 9 912 4 618 500,5 230,9 9,8 SUMA 29 220 23 195,4 2 514,0 1 424,5 60,2

4.3. Bilans ciepła dla miasta i gminy Brusy. 4.3.1. Bilans ciepła ze względu na sposób użytkowania budynku. Zapotrzebowanie na ciepło w gminie i mieście Brusy wg podziału na rodzaj działalności czy funkcji budynku pokazano w tablicy 4.9. Tab. 4.9. Zapotrzebowanie na ciepło paliw w mieście oraz gminie Brusy. Rejon Powierzchnia ogrzewana Miasto Brusy Q c.o Q c.w.u. Q c.o.+c.w.u. [m 2 ] GJ/rok kw GJ/rok kw GJ/rok Bud. mieszkalne 89 462 70 908 7 847 18 886 827 89 794 Bud. użyteczności publ. 11 322 10 215 1 368 695 29 10 910 Gmina Brusy Bud. mieszkalne 131 780 91 222 9 887 32 727 1 384 123 950 Bud. użyteczności publ. 6 794 3 137 340 334 14 3 470 Bud. przemysł i usługowe 29 220 23 195 2 514 1 424 60 24 620 (miasto+gmina) SUMA 268 577 198 677 21 956 54 067 2 315 252 744 Zapotrzebowanie na ciepło wg podziału na miasto i gminę Brusy zestawiono w tablicy 4.10: Tab. 4.10 Zapotrzebowanie na ciepło miasto i gmina Brusy. Obszar Q c.o. q c.o. Q c.w.u. q c.w.u Q c.o +c.w.u GJ/rok kw GJ/rok kw GJ Miasto Brusy 95 040 10 723 20 436 893 115 476 Gmina Brusy 103 637 11 232 33 631 1 422 137 268 OGÓŁEM 198 677 21 956 54 067 2 315 252 744 4.3.2. Bilans ciepła ze względu na źródła ciepła. Na obszarze miasta i gminy Bytów występuje duże zróżnicowanie rodzajów źródeł ciepła. Poniżej w tablicy 4.11 zestawiono źródła ciepła dla różnych potrzeb występujące w mieście i gminie: 33

Tab. 4.11 Źródła ciepła w układzie rodzajowym Potrzeby Źródło ciepła c.o. miejska sieć cieplna, piece węglowe, wbudowane kotłownie węglowe, piece elektryczne kotłownie olejowe, inne (kotłownie opalane drewnem opałowym) c.w.u. miejska sieć cieplna, elektr. pojemnościowy podgrzewacz c.w.u. elektr. przepływowy podgrzewacz c.w.u. wymiennik ciepła zasilany z kotłów opalanych węglem lub drewnem Bilans paliw dla miasta i gminy przedstawiono w tablicy 4.12 oraz tablicy 4.13. Tab. 4.12 Bilans nośników energii w podziale na miasto i gminę. Zużycie Średnia wartość Zużycie nośnika opałowa ciepła Udział MIASTO t, m3, kwh GJ/t [GJ/m3] GJ/rok % węgiel 6 250 26 162 500 83,1 gaz - - - - olej 160 42 6 720 3,4 energia elektryczna 3 382 046-12 175 6,2 drewno 900 7 6 300 3,2 słoma 630 14,5 9 135 4,7 SUMA 196 830 100 GMINA węgiel 4 950 26 128 700 61,6 gaz - - - - olej 150 42 6 300 3,0 energia elektryczna 5 730 745-20 631 9,9 drewno 7 600 7 53 200 25,5 słoma 0 14,5 0 0,0 SUMA 208 831 100,0 Tab. 4.13 Sumaryczny bilans nośników energii w mieście i gminie Brusy. Paliwa Zużycie Średnia wartość Zużycie Udział opałowa nośnika ciepła t, m 3, kwh GJ/t GJ/rok % węgiel 11 200 25 280 000 71,0 olej 310 42 13 020 3,3 energia elektryczna 9 112 791-32 806 8,3 drewno 8 500 7 59 500 15,1 słoma 630 14 8 820 2,2 RAZEM 394 146 100 34

energia elektryczna 8% drewno 15% słoma 2% olej 3% węgiel 72% Rys. 4.1 Udział poszczególnych nośników energii w bilansie ciepła w mieście i gminie Przyjęto średnie sprawności wytwarzania ciepła dla poszczególnych źródeł: kotły węglowe 55%, piece i trzony kuchenne 30%, kotły olejowe 88%, kotły opalane drewnem opałowym 50% 4.3.3. Jednostkowe koszty ciepła W tablicy 4.13 przedstawiono średni koszt wytwarzania jednostki ciepła z różnych paliw. Dla obliczenia cen jednostkowych ciepła w mieście i gminie Brusy przyjęto średnie ceny rynkowe w regionie oraz założono średnie sprawności wytwarzania ciepła. Tab. 4.13 Średnie ceny rynkowe nośników energii na terenie gminy Brusy Rodzaj paliwa Koszt jednostkowy z VAT Sprawność wytwarzania Koszt jednostki ciepła zł/gj WĘGIEL zł/t 430 55% 31,27 KOKS zł/t 500 60% 29,76 DREWNO zł/m 3 65 50% 18,57 SŁOMA zł/t 125 70% 12,76 OLEJ zł/l 2050 88% 56,82 ENERGIA Taryfa II zł/kwh 0,24-53,40 35

zł/gj 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 30,55 29,76 18,57 12,76 56,82 80,81 WĘGIEL KOKS DREWNO SŁOMA OLEJ ENERGIA ELEKT. Rys. 4.2 Koszt jednostki ciepła na terenie gminy Brusy 36

5. Stan zaopatrzenia gminy w energię elektryczną. Miasto zasilane jest w energię elektryczną z GPZ w Brusach wybudowanego w ostatnich latach. W wybudowanym GPZ istnieje obecnie duża rezerwa mocy energii elektrycznej. Moc zainstalowanych transformatorów wynosi 2 x 10 MVA. Stacja ta zasilana jest jednostronnie linią 110 kv z kierunku Chojnic. W planach jest zamknięcie nowowybudowanego GPZ w pierścień poprzez budowę linii 110 kv w kierunku Czerska. (rys. 6) Ze stacji 110/15 kv wyprowadzona jest sieć rozdzielcza średniego napięcia i siecią napowietrzną 15 kv poprzez stacje transformatorowe zasilani są poszczególni odbiorcy. Stan sieci jest dobry. Zużycie energii elektrycznej w gminie i mieście Brusy zostało pokazane w tablicy 5.1 Dane te zostały uzyskane przy założeniach: zużycie energii elektrycznej na 1 gospodarstwo domowe na wsi 1915 kwh/rok zużycie energii elektrycznej na 1 gospodarstwo domowe w mieście 1815 kwh/rok. Tab. 5.1 Zużycie energii elektrycznej dla potrzeb mieszkaniowych w mieście i gminie Brusy. Ilość Jednostkowe Zużycie energii gospodarstw zużycie [kwh] Miasto Brusy 1 060 1815 2 865 885 Gmina Brusy 2 314 1915 4 431 310 SUMA 3 374 7 297 195 Prognozuje się że do roku 2020 zapotrzebowanie na energię elektryczną wzrośnie o ok. 30 %. SUMA 2020r 9 486 353 Tab. 5.2 Zainstalowane moce elektryczne w miejscach użytkowania przez UM w Brusach dla celów oświetleniowych MIASTO GMINA ilość moc ilość opraw moc ilość opraw moc opraw (drogi gminne) (drogi inne) [szt.] [kw] [szt.] [kw] [szt.] [kw] 2-go lutego 65 17 37 10,65 28 6,35 słoneczna 29 4,85 29 4,85 chełmowska 33 6,95 18 4,7 15 2,25 dworcowa 31 3,465 18 1,59 13 1,875 2-go lutego 12 1,5 12 1,5 brusy 1 10 2,5 10 2,5 gdańska 31 7 17 4 14 3 kalwaryjna 22 5,5 17 4,25 5 1,25 karnowskiego 36 8,3 29 7,25 7 1,05 nowe osiedle 34 8,5 34 8,5 mickiewicza 20 5 12 3,8 8 1,2 dwozec 2 20 2,875 20 2,875 targowa 16 2,7 16 2,7 witosa 50 12,5 50 12,5 zawadzkiego 7 0,875 7 0,875 Antoniewo 5 1,25 4 1 1 0,25 37

Jaglie 9 2,25 0 9 2,25 Czapiewice 9 1,25 8 1 1 0,25 Czarniż 13 1,875 3 0,625 10 1,25 Czarnowo 9 2,25 8 2 1 0,25 Czyczkowy 4 1,15 1 0,4 3 0,75 Czyczkowy 1 19 4,975 7 1,675 12 3,3 Czyczkowy zlewn 5 1,25 0 0 5 1,25 Męcikał dworzec 3 0,75 3 0,75 0 0 Głowczewice 6 1,5 0 0 6 1,5 Głowczewice szkoła 3 0,75 3 0,75 0 0 Głowczewice Wieś 12 3 1 0,25 11 2,75 Huta 10 2,5 4 1 6 1,5 Kinice 19 2,375 8 1 11 1,375 Kosobudy 27 5 11 1,5 16 3,5 Krownia 3 0,375 3 0,375 0 0 Kruszyn 3 0,375 1 0,125 2 0,25 Lamk 5 1,15 0 0 5 1,15 Laska 6 1,5 1 0,25 5 1,25 Lendy 12 1,5 9 1,125 3 0,375 Leśno 22 2,75 0 0 22 2,75 Leśno osada 5 0,62 4 0,5 1 0,125 Leśno MBM 8 1,125 2 0,375 6 0,75 Lubnia polna 15 4,5 8 2 7 2,5 Lubnia Dworzec 21 5,25 1 0,25 20 5 Lubnia 19 4,75 2 0,5 17 4,25 Małe Chełmy 10 2,5 3 0,75 7 1,75 Małe Gliśno 1 13 1,625 0 0 13 1,625 Męcikał szkoła 13 3,25 10 2,5 3 0,75 Męcikał 44 11 39 9,75 5 1,25 Męcikał Leśnict 8 2 6 1,5 2 0,5 Orlik 9 2,25 9 2,25 0 0 Leśno 27 4,25 14 2,375 13 1,875 Parzyn 3 0,75 1 0,25 2 0,5 Przymuszewo 13 1,625 13 1,625 0 0 Rolbik 8 1 8 1 0 0 Rudziny Wieś 6 1,5 3 0,75 3 0,75 Skoszewo 6 0,75 1 0,125 5 0,625 Widno 6 1,5 5 1,5 0 0 Wielkie Chełmy 29 3,625 8 1 21 2,625 Wysoka Zaborska 4 1 1 0,25 3 0,75 Żabno 3 0,375 0 0 3 0,375 Macieje Żabno 6 1,5 6 1,5 0 0 Zabno PKP 3 0,375 0 0 3 0,375 Zalesie I 22 5,5 14 3,5 8 2 Zalesie II 15 3,75 15 3,75 0 0 SUMA 936 195,66 564 121,865 371 73,8 Zasilanie energią elektryczną gminy Brusy leży w gestii Zakładu Energetycznego w Chojnicach. Zakładowi podlegają linie przesyłowe i transformatory i są przez Zakład na bieżąco konserwowane i modernizowane. Istniejące linie przesyłowe zabezpieczają potrzeby odbiorców na terenie gminy. Plany rozwojowe Zakładu Energetycznego winny uwzględnić potrzeby budownictwa gminy wynikające z Planu Zagospodarowania Przestrzennego. 38