P O L S K A A K A D E M I A NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY FRAGMENTA FAUNISTICA Tom YD! Warszawa, 20 XII i960 Nr 31 Julitta W ł o d a r c z y k Gryzki (Psocoptera) zieleńców Łodzi C eh oeflm (Psocoptera) n apk O B JIoa3 h Psocoptera in the parks of Łódź [Z 5 rysunkam i w tekście] Rząd gryzków (Psocoptera), obejm ujący ponad 100 europejskich gatunków, jest w Polsce pod względem faunistycznym słabo poznany. Nieliczne dotychczasowe prace nie dają pełnego obrazu rozmieszczenia przedstaw icieli tej grupy. Dla zobrazow ania stan u poznania fauny Psocoptera w k rajach są siednich podaję, że np. w Niemczech zanotow ano występowanie około 80 gatunków, na niewielkim zaś obszarze Czechosłowacji około 50. Z Polski w ykazano dotychczas tylko 49 gatunków i 1 podgatunek gryzków. Z przeglądu dotychczasowych prac w ynika, że badaniam i objęte były, zresztą tylko częściowo, północne, zachodnie i południowe tereny kraju, brak jest natom iast danych faunistycznych z Polski środkowej i wschodniej. Spis zaw arty w pracy niniejszej jest zatem pierwszym w y kazem gryzków W yżyny Łódzkiej i jednocześnie przyczynkiem do p o z n ania fauny Psocoptera Polski środkowej. Materiały do niniejszej pracy były zbierane na terenie parków m iasta Łodzi i części Lasu Łagiewnickiego. Gryzki z drzew i krzewów parków łódzkich łowiłam od m aja do drugiej połowy października, to jest w tym okresie, gdy w ystępują one na terenie otw artym. Większość ma
470 J. Włodarczyk 2 teriału uzyskałam w latach 1957 i 1958, wówczas bowiem połowów dokonywałam systematycznie, m ając z góry ustalone terminy i kolejność zbierania w poszczególnych parkach. W latach 1954 i 1956 zbierałam m ateriał sporadycznie, n ato m iast w roku 1955 gryzków nie łowiłam. Do połowu gryzków, żyjących na gałęziach drzew i krzewów, używałam czerpaka i trzepaka entomologicznego, n a tom iast gatunki żyjące pod obluźnioną korą zbierałam m etodą wypatryw ania. Oznaczanie niektórych gatunków wymagało wykonania preparatów glicerynożelatynowych. Zbiór, pochodzący z wytypowanych przeze mnie zieleńców łódzkich, obejmuje 419 okazów dojrzałych płciowo. Materiały dowodowe do niniejszej pracy, przechowywane w 75% alkoholu lub w preparatach glicerynożelatynowych, znajdują się w Instytucie Zoologicznym Polskiej Akademii Hauk, Oddział w Łodzi. Podany w części faunistycznej spis gryzków Łodzi obejmuje 26 gatunków i 1 podgatunek, co stanowi 53% wykazazanych gatunków z obszaru Polski. G atunki nowe dla Polski są oznaczone gwiazdką. P racę w ykonano w K atedrze Zoologii System atycznej U niw ersytetu Łódzkiego. Składam serdeczne podziękowanie doo. drowi W. R o m a n i s z y - n o w i za udzielone wskazówki i życzliwą pomoo w czasie w y k o n y w a n i a pracy. O PIS STANOW ISK Parki łódzkie były zakładane przede wszystkim n a o ta czających miasto terenach leśnych. Lasy te w miejscach wzniesionych charakteryzowały się obecnością sosny, ze znaczną domieszką jodły, świerka, buka, grabu i dębu, na niższych zaś terenach głównie olszy, brzozy, wierzby i wiązu. Miejsca wilgotne miały bogate podszycie. W odróżnieniu od parków zakładanych n a terenach leśnych, zieleńce śródmieścia powstawały na miejscach wolnych od zabudowań. Parki łódzkie charakteryzuje duża rozmaitość florystyczna. Obok roślin spotykanych w Polsce w stanie dzikim,
3 Gryzki (Psoooptera) zieleńoów Łodzi 471 występują tu drzewa i krzewy ozdobne, sprowadzone i zaaklimatyzowane m.in. z Chin i Japonii. W oparciu o dane otrzym ane z Prezydium E ad y Narodowej m iasta Łodzi podaję krótką charakterystykę sześciu, w y typowanych przeze mnie, parków łódzkich i Lasu Łagiewnickiego, z których pochodzą opracowywane m ateriały gryzków. 1. P a rk im. Mickiewicza, znajdujący się w północnej części m iasta, założony w 1860 r., stanow i drugi pod względem wielkości zieleniec Łodzi (obszar 46,22 ha). Północno-w schodnia część parku je st pozostałością naturalnego lasu mieszanego, z przew agą sosny i brzozy, o b o gatym podszyciu. W części typow o parkowej drzewostan jest głównie liściasty, z niewielką dom ieszką jodły i świerka. 2. P a rk 3 M aja, we wschodniej części m iasta, pow stał w 1919 r. n a terenie boru sosnowego. Drzewostan jego jest stary, o przeciętnym w ieku 80 120 lat, ze zdecydow aną przew agą sosny i dębu. 3. P ark Źródliska, w południowo-wschodniej części m iasta, m a obszar 10,63 ha. W jego drzewostanie w ystępują, pozostałe po dawnej puszczy, dęby, graby, olsze i stare wierzby. Kilkanaście drzew dębu szypułkowego (Quercus robur L.) liczy obecnie po 200 300 lat. Je st to najdaw niej, bo w 1840 r., założony park w Łodzi. 4. P a rk im. Sienkiewicza, położony w śródmieściu, jest jednym z najm niejszych zieleńców Łodzi (obszar 3,16 ha). Założony został w 1896 r. n a miejscu dawnego placu miejskiego. Drzewostan park u jest dość różnorodny i charakteryzuje się przewagą drzew i krzewów liściastych, głównie lipy i klonu. Przeciętny w iek drzew ostanu wynosi 60 lat. 5. P ark im. Poniatow skiego, obejm ujący stosunkowo duży obszar (47,73 ha) w południowo-zachodniej części m iasta, pow stał w 1904 r. n a miejscu dawnego lasu. Rzeźba teren u tego p ark u jest mocno urozm aicona, gdyż daw niej były tu kopalnie żwiru. D rzew ostan o dużym b o gactw ie gatunków, z przew agą drzew liściastych (klony, lipy i k asztanowce). P rzeciętny wiek drzew ostanu 40 60 la t. 6. P a rk L udow y, położony w zachodniej części m iasta, m a pow ierzchnię 225,10 ha i jest zaliczany do najw iększych parków E uropy. Z o stał on założony w latach 1924 1931, na miejscu daw nych lasów. Część lasu, o charakterze pierw otnym, wydzielona została jako rezerw at. W iek drzew ostanu w aha się w granicach 30 150 lat. Drzewostan park u jest głównie liściasty, jedynie w północno-zachodniej części m ieszany, z p rzew agą drzew iglastych. 7. L asy Łagiewnickie, pozostałość daw nej Puszczy Ł ódzkiej, z a j m ujące powierzchnię 1143,30 ha, w części północno-w schodniej p rz y legają do m iasta. D uża rozm aitość fauny owadziej tych lasów, położonych już nieco dalej od m iasta, skłoniła mnie do włączenia ich do teren u badań. D rzew ostan lasu liściasto-iglasty. D om inującym i g a tu n
4 7 2 J. Włodarczyk 4 kam i są: dąb szypułkow y (Quercus robur L.) i dąb bezszypułkowy (Quercu8 sessilis E h r h.) oraz sosna pospolita (Pinus silvestris L.). Mniej licznie w ystępują: brzoza, świerk, olsza, modrzew i grab. Przeciętny wiek drzew ostanu 65 la t. M ateriały z L asu Łagiewnickiego zbierałam w jego południow o-zachodniej części (Osiedle A rturów ek), obejm ującej m łod y las brzozow y oraz las m ieszany z przew agą św ierka i sosny. CZĘŚĆ FAUNISTYCZNA Psocidae Metylophorus nebulosus ( S te p h.) G atunek znany z całej Europy. W Polsce notowany z wielu miejscowości. L as Łagiew nicki, 29 V III 1956, 1 <J strzepałam z olszy czarnej *Loensia picicornis ( S te p h.) Gatunek notowany z Anglii, Łotewskiej SER, Niemiec, Czechosłowacji i Erancji. Z Polski dotychczas nie wykazany, gdyż prawdopodobnie był mylony z L. variegata ( L a t e.) P ark Ludow y, 20 V III 1957, 3 3 3 i 1? złowiłam na świerku i sośnie. H ypandrium (rys. 3) i ap arat kopulacyjny (rys. 2) złowionego przeze mnie samca oraz płytka subgenitalna samicy (rys. 1), różnią się nieco od tych elementów przedstawionych przez A. B a d o n n e l a (1943) i S. O b e a (1948). Amphigerontia bifasciata ( L a t e.) Gatunek notowany z całej Europy. Z Polski podawany z wielu miejscowości. Z uwagi na podobieństwo do A. contaminata ( S t e p h.) rozmieszczenie jego wymaga rewizji. P ły t ka subgenitalna A. bifasciata ( L a t e.) jak na rys. 4. P ark 3 M aja, 4 X 1954, 1? strzepałam z gałęzi lipy. * Amphigerontia contaminata ( S te p h.) Wykazany z Łotewskiej SEE, Niemiec, Czechosłowacji i Erancji. Z Polski dotychczas nie był podawany. Prawdopo
5 Gryzki (Psocoptera) zieleńców Łodzi 473 dobnie na terenie naszego kraju występował od dawna, ale był mylnie oznaczany jako A. bifasciata (Latr.). Płytka subgenitalna A. contaminata (Steph.) jak na rys. 5. W Łodzi znalazłam ten gatunek w następujących zieleńcach: P ark im. Mickiewicza, 24 X 1956, 16 IX i 15 X 1957, 5 X 1958, 4 $$ strzepalam z gałęzi dębu, klonu i jodły; P ark 3 M aja, 17 IX i 4 X iaą *-~~3 f / P M C ' >...,. OJ rym OJ mm Rys. 1 3. Loensia picicornis (S t e p h.): 1 p ły tk a subgenitalna samicy, 2 ap a rat kopulacyjny sam ca, 3 hypandrium samca 1954, 17 IX i 3 X 1957, 7 <?<? i 12 $$ zebrałam z berberysu, lipy, brzozy i bzu; P ark Źródliska, 13 IX 1954, 3 J S strzepalam z gałęzi grabu i dębu; P ark im. Poniatowskiego, 8 X 1957, 1 $ strzepalam z gałęzi świerka. Euclismia quadrimaculata ( L a t r. ) Gatunek rozprzestrzeniony w całej Europie. W Polsce podawany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 3906), Wielkopolski
4 7 4 J. Włodarczyk 6 ( S z tjłc z e w s k i, 1939) i Beskidu Sądeckiego ( D z ię d z ie le w ic z, 1920). P ark L udow y, 9 X 1957, 1 $ strzepałam z gałęzi świerka. M esopsocidae W Me8opsocu8 unipunctatus ( M u l l. ) Gatunek ten występuje w północnej i środkowej Europie. W Polsce notowany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1906), Wielkom Rys. 4. Amphigerontia bifasciata ( L a t b.). P ły tk a subgenitalna samicy Rys. 5. Am phigerontia contaminata (S t e p h.). P ły tk a subgenitalna sam icy polski ( S z tjłc z e w s k i, 1939), W yżyny Lubelskiej ( P o n g r a c z, 1919) i K arpat ( D z i ę d z i e l e w i c z, 1911, 1920; S c h i l l e, 1912). P a rk im. Mickiewicza, 17 VI 1957 i 20 VI 1958, 13 t?(? i 16 $? zebrałam z jodły, lipy, dębu, grabu, leszczyny i berberysu; P ark 3 M aja, 4 X 1954, 1 cj strzepałam z k lonu; P ark Ludow y, 10 X 1957, 1 złowiłam na leszczynie; L as Łagiewnicki, 16 VI 1957 i 8 V II 1958, 2 znalazłam n a brzozie i dębie oraz 1 V II 1958, 1 $ n a kruszynie. *Holoneura laticeps ( K o l b e ) Gatunek rozprzestrzeniony w Finlandii, Szwecji, Anglii? Niemczech, Belgii, Czechosłowacji, Francji, Szwajcarii oraz Ukraińskiej SBB. W Polsce dotychczas nie był wykazywany. P a rk im. Miokiewicza, 4 V III 1957, 1 $ znalazłam na trzm ielinie.
7 Uryzki (Psocoptera) zieleńców Łodzi 475 Philotarsidae Philotarsus flaviceps ( S te p h.) Podawany z całego obszaru Europy. W Polsce notowany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1906), Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939) i Beskidu Sądeckiego ( S c h i l l e, 1902). P ark im. Mickiewicza, 16 i 24 V III 1957, 2 strzepałam z jo d ły ; P ark 3 M aja, 13 V III 1957, 1 $ złowiłam na gałęzi g rabu; Las Ł a giewnicki 29 V III 1956 i 2 IX 1957, 2 $$ zebrałam z olszy i świerka. Elipsocidae Elipsoous westwoodi M a c L a c h l. W Europie występuje w Finlandii, Szwecji, Anglii, Łotewskiej SE R, Ukraińskiej SBB, Holandii, Niemczech, Czechosłowacji, Francji, Szwajcarii i Włoszech. W Polsce notowany z P o morza ( E n d e r l e i n, 1906), Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939) i Beskidu Sądeckiego ( S c h i l l e, 1907). G-atunek spotykany dośó często w zieleńcach Łodzi. P a rk im. Mickiewicza, 24 V III, 16 IX i 15 X 1957, 4 i 2 $$ strzepałam z dębu i grabu; P a rk Ludowy, 17 X 1956, 19 IX i 10 X 1957, 5 $$ zebrałam ze świerka, dębu, lilaka, leszczyny i jaśm inu; Las Łagiewnicki, 2 IX 1957 i 8 V II 1958, 2 $$ strzepałam ze świerka. Guneopalpus cyanops ( R o s t o c k ) W ystępuje w Finlandii, Anglii, Belgii, Niemczech, Czechosłowacji, Francji i Szwajcarii. W Polsce wykazany jedynie z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1906). P ark Ludow y, 19 IX 1957, 1 $ znalazłam na głogu. Peripsocidae Peripsocus phaeopterus ( S te p h.) Podawany z całej Europy. W Polsce notowany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1906), Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939) i Beskidu Sądeckiego ( S c h i l l e, 1905). A. P o n g r A c z (1919) wy
4 76 J. Włodarczyk 8 kazuje go z południowej części Polski, bez podania dokładnej miejscowości. P a rk L udow y, 20 V III 1956, 1 zebrałam z kruszyny; L as Ł a giewnicki, 29 V III 1956, 1 $ strzepałam z sosny, 1 X 1957, 1 $ zn a lazłam n a wiśni. Peripsocus alboguttatus ( D a lm.) W Europie wykazany ze Szwecji, Anglii, Łotewskiej SEE, Ukraińskiej SEE, Belgii, Memiec, Czechosłowacji, Erancji i Włoch. Ha obszarze Polski notowany z Pomorza ( E n d e r - l e i n, 1906) i Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939). P a rk im. Mickiewicza, 16 V III 1957, 1 $ strzepałam z gałęzi świerka. Peripsocus subfasciatus ( E a m b.) G atunek rozprzestrzeniony w Europie północnej i środkowej. W Polsce podawany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1908,) Wielkopolski ( S z u l c z e w s k i, 1939) i Beskidu Sądeckiego ( S c h i l l e, 1907). L as Łagiewnicki, 29 V III 1956, 16 VI i 8 V II 1957 oraz 8 V II 1958, 35 9$ złowiłam n a sośnie, św ierku, dębie, jarzębinie i brzozie. Pterodelidae Lachesilla pedicularia (L.) Gatunek kosmopolityczny, znany z całej Europy. Podawany również z całego obszaru Polski. W Łodzi bardzo pospolity. Złowiłam 53 $<$ i 47 $$ we w szystkich bad any ch park ach Łodzi, za w yjątkiem L asu Łagiewnickiego, w m iesiącach czerwcu, wrześniu, październiku, w latach 1956-1958, n a rozm a ity ch drzew ach i krzewach. Lachesilla guercus ( K o l b e ) W Europie wykazany z Anglii, Łotewskiej S E E, U kraińskiej S E E, Belgii, Memiec, Czechosłowacji, Francji, Szwajcarii, Hiszpanii oraz Włoch. Z terenu Polski notowany jedynie z Wielkopolski ( S z u l c z e w s k i, 1939). P ark 3 M aja, 4 X 1954, 3 i 7 strzepałam z gałęzi lipy; P a rk L udow y, 2 IX 1954, 1 $ znalazłam n a liściu dębu.
9 Gtryzki (Psocoptera) zieleńców Łodzi 477 * Lachesilla ber nar Hi B a d. Gatunek wykazany przez A. B a d o n n e l a (1943) z.francji (Frejus) oraz przez S. O b r a (1951) z Czechosłowacji (Okolice Ćilistoya koło Bratysławy). Z Polski dotychczas nie był podawany. P ark 3 Maja, 4 X 1954, 9 $$ strzepałam z gałęzi lipy. Miejsce występowania w okolicy Łodzi jest trzecim stwierdzonym stanowiskiem tego gatunku w Europie. * Lachesilla livida ( E n d.) W Europie podawany dotąd pojedynczo tylko z terenu Niemiec (Bugia, Berlin) i Szwajcarii (Jura Bernois). W Polsce dotychczas nie był notowany. Las Łagiewnicki, 29 V III 1956, 1 rj złowiłam na gałęzi dębu. Łódź jest czwartym, najbardziej wysuniętym na wschód, stanowiskiem występowania tego gatunku w Europie. Stenopsocidae Stenopsocus immaculatus ( S te p h.) Gatunek notowany z Całej Europy. W Polsce podawany z wielu miejscowości. P ark im. Mickiewicza, 15 X 1957, 1 i 2 zebrałam z jodły; P ark Ludow y, 10 X 1957, 5 $$ strzepałam ze św ierka; L as Łagiew nicki, 8 V II 1958, 1 strzepałam z kruszyny. Stenopsocus lachlani K o l b e W Europie notowany z Anglii, Łotewskiej SER, U kraińskiej S E E, Belgii, Niemiec, Czechosłowacji i Francji. Z te renu Polski wykazany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1906) i Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939). P ark Ludowy, 20 X 1956 i 10 X 1957, 4 i 9 zebrałam ze świerków; L as Łagiewnicki, 8 V II 1958, 1 $ znalazłam n a brzozie oraz 3 cj<j i 2 $$ strzepałam ze świerka.
478 J. Włodarczyk 10 Graphopsocus cruciałus (L.) Gatunek znany w całej Europie. W Polsce podawany z wielu miejscowości. P ark im. Mickiewicza, 24 X 1956, 1 strzepałam z dębu. (Jaeciliidae Gaecilius fuscopterus ( L a t r. ) Podawany z całej Europy. Na terenie Polski znany jest z Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939), Wyżyny Lubelskiej ( P o n g r A c z, 1919), Podkarpacia ( D z i ę d z i e l e w i c z, 1920) i Beskidu Sądeckiego ( S c h i l l e, 1902). L as Łagiew nicki, 2 IX 1957, 1 V II i 8 V II 1958, 2 strzepałam z dębu, 8 V II 1958, 2 $ 3 złowiłam n a kruszynie. i 2 <j?$ Caecilius flavidus ( S te p h.) Gatunek partenogenetyczny, występuje w całej Europie. W ykazywany z wielu miejscowości Polski. W Łodzi bardzo pospolity. P ark im. Mickiewicza, -Park 3 M aja, P a rk im. Poniatow skiego, P a rk L udow y oraz L as Łagiewnicki, w okresie od 13 V I do 24 X, w latach 1954, 1956-1958 zebrałam 97 $$, k tó re strzepyw ałam z gałęzi dębu, grabu, brzozy, jaśm inu, kruszyny, śnieguliczki, bzu czarnego, dereniu, klonu, jesionu, spirei, leszczyny, wiśni, lipy i świerka. Gaecilius piceus K o l b e Gatunek podawany z Einlandii, Anglii, Łotewskiej SRR, Ukraińskiej SR R, Belgii, Niemiec, Czechosłowacji, Szwajcarii, Francji i Bułgarii. W Polsce wymierna go G. E n d e r - l e i n (1906) z terenu Pomorza oraz F. S c h i l l e (1902) z Beskidu Sądeckiego. P ark im. Poniatow skiego, 7 V III 1957, 1 $ znalazłam n a śnieguliczce; P ark Ludow y, 20 X 1956, 20 V III i 10 X 1957, 1 <? i 2?? strzepałam ze świerka, sosny i w iśni; L as Łagiewnicki, 2 IX 1957, 1 (J złowiłam n a jarzębinie.
11 G-ryzki (Psocoptera) zieleńców Łodzi 479 Caecilius piceus ssp. brevipennis E n d. Podgatunek ten notowany jest z Łotewskiej S E E, Niemiec, Czechosłowacji, Erancji i Szwajcarii. W Polsce wykazany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1906) i Beskidu Sądeckiego ( S c h i l l e, 1905). Według G. E n d e r l e i n a (1906) podgatunek ten ma być charakterystyczny dla terenów nadmorskich. Las Łagiewnicki, 2 IX 1957, 2 Caecilius burmeisteri B r a t j e r stw ierdziłam n a sośnie i dębie. Sygnalizowany z całej Europy za wyjątkiem Hiszpanii. Z terenów Polski wykazany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1906), Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939) oraz Beskidu Sądeckiego ( S c h i l l e, 1902). P ark im. Mickiewicza, 20 VI 1958, 1 t? i 1 $ strzepałam z jodły. Liposcelidae IAposcelis silvarum ( K o l b e ) Z Europy gatunek wykazany z Łotewskiej SEE, Niemiec, Czechosłowacji, Francji oraz Hiszpanii. W Polsce podawany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1906), Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939) oraz Beskidu Sądeckiego ( S c h i l l e, 1905, 1907). P ark im. Sienkiewicza, 10 V i 12 V 1956, 20 V 1957, 20 V 1958, 12 $$ znalazłam pod korą lilaka; P ark Ludowy, 2 IX 1954, 2 i 5 $$ znalazłam pod korą jesionu; L as Łagiewnicki, 8 V I 1957, 4 $<j> złowiłam pod ko rą uschniętych grabów. Atropidae Hyperetes guesłfalicus K o l b e W ykazany z całej Europy, za wyjątkiem Hiszpanii. W Polsce wykazany z Pomorza ( E n d e r l e i n, 1908) i Wielkopolski ( S z u lc z e w s k i, 1939). P ark Źródliska, 3 IX 1954, 7 $$ strzepałam ze świerków.
480 J. Włodarczyk 12 Na podstawie analizy zebranego przeze mnie materiału gryzków w parkach Łodzi, stwierdziłam związek między liczb ą gatunków oraz liczebnością osobników a wielkością zieleńców i składem gatunkowym ich roślinności. Zarówno Las Łagiewnicki, jak i P ark Ludowy, największe z badanych zieleńców, o bogatej szacie roślinnej, wykazują najwyższą liczbę gatunków. W obu tych zieleńcach stwierdziłam po 13 gatunków, przy czym najwięcej osobników (104) zebrałam w Lesie Łagiewnickim. Charakterystycznym elementem tego lasu jest Peripsocus subfasciatus (Ramb.), nie znaleziony w żadnym innym zieleńcu łódzkim. Park im. Poniatowskiego, o dużym bogactwie florystycznym, mimo że pod względem obszaru zajmuje trzecie miejsce, okazał się ubogi w gatunki gryzków (5), zebranych w niewielkiej liczbie osobników (17). Prawdopodobnie fakt ten można powiązać z wpływem kilku dużych obiektów przemysłowych, zanieczyszczających powietrze i roślinność w wymienionym parku. W czasie badań obserwowałam na liściach i gałęziach drzew oraz krzewów obfity nalot, składający się głównie z sadzy. Substancje zawarte w dymie i sadzy wpływają zapewne bezpośrednio szkodliwie na gryzki, odznaczające się delikatn ą sklerotyzacją ciała. Poza ty m substancje te mogą ham o wać rozwój niższych roślin, które stanowią główny składnik pokarmowy gryzków. Park im. Mickiewicza i Park 3 Maja, założone na terenach leśnych, w niewielkiej odległości od miasta, wykazywały stosunkowo bogaty stan ilościowy i jakościowy gryzków. P ark Źródliska i P ark im. Sienkiewicza, dwa nieduże zieleńce śródmieścia, miały w faunie najmniej gryzków. Na dużą liczbę złowionych okazów w Parku im. Sienkiewicza wpłynął fak t masowego pojawu LacJiesilla pedicularia (L.). W skład najpospolitszych gryzków parków łódzkich wchodzi przede wszystkim: Lacbesilla pedicularia (L.), następnie Caecilius flavidus (Steph.) i Mesopsocus unipunctatus ( M u l l ). Gatunki te są również pospolite w całej Polsce. AmpMgerontia contaminata ( S t e p h.), gatunek podawany dopiero w o sta t nich latach z krajów Europy środkowej, nowy dla fauny Polski, był znajdowany również często w parkach łódzkich.
13 Gryzki (Psocoptera) zieleńców Łodzi 481 Graphopsocus cruciatus (L.), gatunek pospolity w całej Europie i notowany niejednokrotnie w Polsce, av Łodzi okazał się bardzo rzadki, bowiem złowiłam tylko jeden okaz. Na uwagę zasługuje znalezienie w parkach łódzkich pięciu gatunków z kraju dotychczas nie wykazywanych. Są to: Loensia picicornis ( S te p h.), Amphigerontia contaminata ( S te p h.), Holoneura laticeps ( K o l b e ), Lachesilla bernardi B a d. i Lachesilla livida ( E n d.). Występowanie na terenie badanym gatunków Loensia picicornis ( S te p h.), Amphigerontia contaminata ( S te p h.), Holoneura laticeps ( K o l b e ) było do przewidzenia, podawano je bowiem dość często z Europy północnej i środkowej. B ardziej interesujące jest natomiast znalezienie w Łodzi gatunku Lachesilla bernardi B a d., znanego do tej pory z Francji i Czechosłowacji. Las Łagiewnicki jest czwartym stanowiskiem występowania gatunku Lachesilla livida ( E n d.), podawanego dotychczas z dwóch miejcowości w Niemczech i Szwajcarii. W czasie badań terenowych zaobserwowałam, że gryzki występowały na drzewach i krzewach stojących samotnie lub w niewielkich skupieniach, brak natom iast było tych owadów w miejscach silnie zacienionych. Do drzew najczęściej odwiedzanych przez gryzki należał dąb i świerk. Najwięcej gatunków łowiłam we wrześniu i październiku, w tym też okresie zbierałam niektóre gatunki masowo. Fakty powyższe pozostają w zgodzie z danymi dotychczasowego piśmiennictwa. K atedra Zoologii System atycznej U niw ersytetu Łódzkiego PIŚM IEN N ICTW O B a d o n n e l A. 1943. Psocoptferes. W dziele zbiorowym F aunę de F ra n ce, 42, P aris, 164 s tr., 375 rys. D z ię d z ie l e w ic z J. 1911. Owady siatkoskrzydłe (Neuropteroidea), zebrane w zachodnich K arp atach w roku 1909. Spraw. Kom. F iz., K ra ków, 45, II, str. 39 44. D z i ę d z i e l e w i c z J. 1920. Owady siatkoskrzydłow ate ziem Polski (Insecta neuropteroidea Poloniae terrarum ). Część II. Rozpr. W iad. Muz. D zieduszyckich, Lwów, 4, (1918), str. 1 72, tabl. I III.
482 J. Włodarczyk 14 E n d e r l e i n Gr. 1906. Zur K enntnis der Copeognathen-Fauna W estpreussens. Ber. w estpr. bot-zool. Y er., Danzig, 28, str. 71 88, 6 rys. E n d e r l e i n Gr. 1908. Biologisch-faunistische Moor- und Diinen-Studien. E in B eitrag zur K enntnis biosynócischer Regionen in W estpreussen. Ber. w estpr. bot.-zool. V er., D anzig, 30, str. 5 4 238, 6 ry s., 1 m apa. O b r S. 1948. K poznóni m oravskycb pisivek (ĆSR). Spisy prir. Masaryk. U niv., B rno, Brno, 6. 306, 108 s tr., 196 rys. O b r S. 1951. P isivky Slovenska. Spisy pfir. M asaryk. U niv., Brno, B rno, 6. 330, str. 209 229, 15 rys. P o n g r a c z A. 1919. B eitrage zur Pseudoneuropteren- und N europterenfauna Polens. Ann. h ist.-n at., Musei n at. h ung., B udapest, 17, str. 1 6 1-1 7 7. S c h i l l e F. 1 9 0 2. M ateryały do fauny owadów siatkoskrzydłych i szarańczaków doliny P opradu. Spraw. Kom. F iz., K raków, 36, II, str. 77-85. S c h i l l e F. 1905. M ateryały do fauny owadów siatkoskrzydłych i szarańczaków doliny P opradu. Część III. Spraw. Kom. F iz., Kraków, 38, I I, str. 36-39. S c h i l l e F. 1907. M ateryały do fauny owadów siatkoskrzydłych i szarańczaków doliny Popradu. Część IY. Spraw. Kom. F iz., K raków, 40, I I, str. 43-45. S c h il l e F. 1912. M ateryały do fau n y owadów krajow ych, I I. Spraw. Kom. F iz., K raków, 46, I I, str. 123 131. S z u l c z e w s k i J. W. 1939. W ykaz Psotników stw ierdzonych w poznańskim. Pol. Pism o E n to m., Lwów, 16-17, (1937 1938), str. 9 0 93. PE3IOME A b t o p a a e T c iih c o k BHjfOB c e H o e g o B (Psocoptera) n a f tg e H - h m x b n a p K a x JIog3H. Cpegu n p H B e g e H H tix 2 6 b h jjo b h o g H o r o n o g B H g a, h o b b im h h j i h ( >ayh bi H o j i h i i h h b j i h io t c h : Loensia picicornis ( S te p h.), Amphigerontia contaminata ( S te p h.), Holoneura laticeps ( K o l b e ), Lachesilla bernardi B a d. h Lachesilla lirida ( E n d.). SUMMARY The author gives a list of the Psocoptera collected by her in the parks at Łódź (central Poland). Among 26 species and one subspecies found there, th e following species are new to
1 5 Gryzki (Psoeoptera) zieleńców Łodzi 483 the Polish fauna: Loensia pioioornis ( S te p h.), Ampłiigerontia contaminata ( S te p h.), Holoneura laticeps ( k o l b ę ), LaoTiesilla bernardi B a d. and Laćhesilla livida ( E n d.). R edaktor pracy m gr B. Burakow ski Państwow e W ydawnictwo Naukowe W arszawa I960 N akład 1600 + 150 egz. Ark. wyd. 1,0 druk. 1,0. Papier druk. sat. kl. III, 80 g BI N r zam. 113/60 H - ll Cena z! 6. Wrocławska D rukarnia Naukowa